I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego RZESZÓW 2014 WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM R O DZ I N I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ RZESZÓW 2014 OBSERWATORIUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Rzeszów 2014

Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej Wydawca Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie ul. Hetmańska 120 35-078 Rzeszów Zespół redakcyjny pod kierunkiem Marioli Zajdel-Ostrowskiej Dyrektora Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Rzeszowie Małgorzata Makarinska Justyna Augustyn Piotr Grzech Bartosz Zgłobicki Redakcja Obserwatorium Integracji Społecznej ul. Staszica 15A 35-051 Rzeszów e-mail: ois@rops.rzeszow.pl www.ois.rops.rzeszow.pl Korekta Elżbieta Faron-Lewandowska Projekt graficzny, DTP, druk www.pracowniacc.pl Nakład 350 egz. Egzemplarz bezpłatny ISBN 978-83-63763-28-2 Wydanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści 1. Wprowadzenie................................................................................... 7 1.1. Czym jest współpraca?....................................................................... 7 1.2. Formy współpracy........................................................................... 8 1.3. Tematyka problemów podejmowanych podczas współpracy............................... 8 1.4. Pozytywne strony podejmowania współpracy.............................................. 9 1.5. Przeszkody towarzyszące współpracy z innymi instytucjami............................. 10 1.6. Instytucje działające na terenie gmin, powiatów i województw w zakresie pomocy i wsparcia rodzin...................................................................................... 10 1.7. Uregulowania prawne dotyczące współpracy............................................. 11 1.8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi............................................. 13 2. Założenia metodologiczne..................................................................... 16 2.1. Cel badania................................................................................. 16 2.2. Problemy badawcze........................................................................ 16 2.3. Charakterystyka badanych................................................................ 17 2.4. Techniki i narzędzia badawcze............................................................. 17 3. Wyniki badań................................................................................... 18 3.1. Analiza danych zastanych.................................................................. 18 3.2. Analiza wyników badań.................................................................... 22 4. Wnioski......................................................................................... 37 5. Spis tabel....................................................................................... 39 6. Spis wykresów.................................................................................. 40 7. Bibliografia, spis aktów prawnych.............................................................. 41 8. Spis witryn internetowych..................................................................... 42 9. Aneks........................................................................................... 43 5

Wprowadzenie 1. Wprowadzenie Niniejszy raport stanowi prezentację wyników badania Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami na terenie gminy, powiatu, województwa zajmującymi się pomocą i wsparciem rodzin i jej wpływ na skuteczność działań pomocy społecznej. Badanie to realizowane było przez obserwatoria integracji społecznej (OIS) działające w 12 województwach w ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, we współpracy z Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich (CRZL). W pozostałych 4 województwach (tj. dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, pomorskim) badanie przeprowadzała firma badawcza. Koncepcję badawczą, w tym pytania badawcze oraz narzędzie badawcze, opracowano w ramach cyklu spotkań przedstawicieli OIS zorganizowanych przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w pierwszej połowie 2014 roku. 1 http://bazy.ngo.pl/ [dostęp: 15.07.2014 r.]. 2 http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks [dostęp: 25.07.2014 r.]. Głównym źródłem informacji wykorzystanym do opracowania niniejszego raportu była ankieta skierowana do ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie. Dodatkowo zebrane w trakcie badania informacje uzupełniono danymi pochodzącymi m.in. z: formularzy OZPS edycja 2013/2014, bazy danych organizacji pozarządowych dostępnej na stronie internetowej www.ngo.pl 1, a także Banku Danych Lokalnych GUS 2. W raporcie ujęto informacje dotyczące w szczególności: instytucji, z którymi w 2013 roku współpracowały badane jednostki, problemów społecznych, które najczęściej były wspólnie rozwiązywane, form współdziałania oraz czynników mających wpływ na zakres prowadzonego współdziałania. Ponadto w opracowaniu uwzględniono również zagadnienia dotyczące oceny skuteczności działań podejmowanych w ramach współpracy z poszczególnymi rodzajami instytucji. Wiedza na temat współpracy instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami zajmującymi się pomocą oraz wsparciem rodzin stanowi ważny element w procesie wytyczania kierunków dalszego rozwoju systemu pomocy i integracji społecznej. Autorzy niniejszego opracowania dziękując ośrodkom pomocy społecznej oraz powiatowym centrom pomocy rodzinie, które wzięły udział w badaniu mają nadzieję, że okaże się ono źródłem informacji pomocnym w realizacji powyższego celu. 1.1. Czym jest współpraca? Pojęcie współpracy rozumiane jest w różny sposób. Według W. Okonia współpraca jest współdziałaniem ze sobą jednostek lub grup ludzi wykonujących 7

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ swoje cząstkowe zadania, aby osiągnąć jakiś wspólny cel; opiera się na wzajemnym zaufaniu i lojalności oraz na podporządkowaniu się celowi, należycie uświadomionemu sobie przez wszystkie jednostki lub grupy 3. Natomiast Słownik PWN współpracę określa jako działalność prowadzoną wspólnie przez jakieś osoby, instytucje lub państwo 4. Aby podjęta współpraca przebiegała prawidłowo, niezbędne jest określenie tego, w jakiej formie będą podjęte działania, do jakiego obszaru tematycznego się odnoszą, a także zwrócenie uwagi na prawne aspekty współdziałania określone w poszczególnych ustawach. Mając na uwadze zakres tematyczny niniejszego badania dotyczącego współpracy międzyinstytucjonalnej, do ustaw tych należą w szczególności: ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 5, ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 6, ustawa o pomocy społecznej 7, ustawa o zatrudnieniu socjalnym 8, ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 9 oraz ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 10. 1.2. Formy współpracy Współpraca powinna przejawiać różne formy. Najczęściej są to: działania informacyjne i promocyjne dla osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych projektach finansowanych z funduszy unijnych, realizacja i/lub uczestnictwo we wspólnych programach aktywności lokalnej, szkolenia pracowników, działania na rzecz rozwoju ekonomii społecznej, prowadzenie zintegrowanych baz danych, wymiana informacji i doświadczeń, prowadzenie analiz/badań wybranych problemów społecznych. 1.3. Tematyka problemów podejmowanych podczas współpracy Poszczególne instytucje oraz trzeci sektor podejmują działania w obszarach: przemocy w rodzinie, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, ubóstwa, bezrobocia, 3 W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1996, s. 318. 4 Słownik PWN, http:// sjp.pwn.pl/szukaj/ wsp%c3%b3%c5%82praca [dostęp: 25.06.2014 r.]. 5 Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118 z późn. zm.). 6 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 135 z późn. zm.). 7 Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.). 8 Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (t.j. Dz.U. z 2011 r., Nr 43, poz. 225 z późn. zm.). 9 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 674 z późn. zm.). 10 Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r., Nr 127, poz. 721 z późn. zm.). 8

Wprowadzenie 11 Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm.). niepełnosprawności, uzależnienia (alkohol, narkotyki), sieroctwa, bezdomności, długotrwałej i ciężkiej choroby, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi oraz macierzyństwa i wielodzietności, trudności w integracji cudzoziemców, trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, zdarzeń losowych i sytuacji kryzysowych, klęsk żywiołowych, ekologicznych 11. 1.4. Pozytywne strony podejmowania współpracy Czynniki, które wpływają na przebieg podjętej współpracy z instytucjami lub organizacjami pozarządowymi: sprawny i właściwy przepływ informacji, kompetentni pracownicy, znajomość zadań realizowanych przez inne instytucje, dyspozycyjność i szybkość reakcji, konsekwencja i skuteczność w działaniu, bliskie sąsiedztwo współpracujących instytucji, określenie wspólnych celów dla współpracujących instytucji i organizacji w dokumentach (np. w programach bądź strategiach) przyjmowanych przez samorządy wszystkich szczebli, Korzyści jakie wynikają z podjętej współpracy między poszczególnymi jednostkami, instytucjami i trzecim sektorem: sprawniejsze załatwianie spraw, integracja działań pomocowych na rzecz rozwiązania konkretnego problemu zwiększenie skuteczności pomocy, dostęp do wypracowanych standardów, wymiana wiedzy i doświadczeń pomiędzy jednostkami, zwiększenie kontroli społecznej nad działaniami pomocowymi prowadzonymi przez podmioty życia publicznego, formalne i merytoryczne zbliżenie do siebie instytucji, których współpraca nabiera szczególnego znaczenia w sytuacji, gdy pogłębiony zostanie proces deinstytucjonalizacji systemu pomocowego. 9

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ 1.5. Przeszkody towarzyszące współpracy z innymi instytucjami Podczas każdej współpracy możliwe jest wystąpienie przeszkód, które wpływają na jej jakość. Wiązać się to może z: brakiem społecznej akceptacji i przyzwolenia na stosowane formy i wielkość udzielanej pomocy, brakiem odpowiednio przygotowanych wolontariuszy, niewystarczającym przepływem informacji, niewystarczającą znajomością zadań realizowanych przez inne instytucje, dużą liczbą formalności koniecznych do podjęcia współpracy, niespójnymi i nieprecyzyjnymi przepisami prawnymi, konfliktami interpersonalnymi, presją czasu i różnymi godzinami pracy, nadmiarem obowiązków, niechęcią do współpracy ze strony innych instytucji, niewystarczającą liczbą instytucji wspierających rodzinę, brakiem środków finansowych bądź niedostateczną ich ilością na zakup podstawowych materiałów biurowych, pokrycie kosztów transportu (bilety), łączności (telefony) i wynagrodzenia dla osób aktywnie uczestniczących w działaniach pomocowych. 1.6. Instytucje działające na terenie gmin, powiatów i województw w zakresie pomocy i wsparcia rodzin Do instytucji działających na terenie gmin, powiatów i województw w zakresie pomocy i wsparcia rodzin należą: miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, miejskie ośrodki pomocy rodzinie, ośrodki wsparcia, w tym dzienny dom pomocy, środowiskowy dom samopomocy, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie, ośrodki interwencji kryzysowej, uniwersytet trzeciego wieku, warsztaty terapii zajęciowej, podmioty ekonomii społecznej, w tym KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ, policja, w tym policyjna izba dziecka, organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej, placówki szkolne, wychowawcze, opiekuńcze, w tym kuratorium oświaty, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, placówki wsparcia dziennego, sąd rodzinny, w tym kuratorska służba sądowa, 10

Wprowadzenie ośrodki kultury, gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych, kościoły, związki wyznaniowe, placówki ochrony zdrowia, ośrodek adopcyjny, urzędy pracy, służba więzienna, wolontariusze. 1.7. Uregulowania prawne dotyczące współpracy 12 T.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118 z późn. zm. 13 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 135 z późn. zm.). 14 M. Jarzyna, Projekty partnerskie realizowane w ramach funduszy unijnych, [w:] Podmioty Ekonomii Społecznej. Różne formy współpracy z podmiotami ekonomii społecznej, red. I. Gosk, A. Pyrka, Fundacja Inicjatyw Społeczno- -Ekonomicznych, Warszawa 2008, s. 10. Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 12 reguluje zasady prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych oraz współpracy organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz funkcjonowania organizacji pożytku publicznego, sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego, a także tworzenia i funkcjonowania rad działalności pożytku publicznego. Ustawa reguluje również warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń. Nawiązując do współpracy instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami, należy odnieść się również do ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zapisy tej ustawy wskazują, że obowiązek wspierania rodziny spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz organach administracji rządowej, które to realizują ten obowiązek między innymi we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami, policją, podmiotami oświaty i leczniczymi, kościołami czy organizacjami społecznymi. Poza tym, zgodnie z art.15. ust. 1, do zadań asystenta rodziny należy współpraca z jednostkami administracji rządowej i samorządowej, właściwymi organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami i osobami specjalizującymi się w działaniach na rzecz dziecka i rodziny 13. W myśl art. 17 ust. 2, punkt 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej do zadań własnych gminy należy między innymi współpraca z powiatowym urzędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechnianie informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach. Istotną rolę odgrywa tu dobranie partnera trzeciego sektora. Dobrze dobrany partner pomoże w kwestiach, w których Urząd nie jest kompetentny bądź nie posiada doświadczenia 14. Natomiast do zadań pracownika socjalnego należy 11

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ w szczególności współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczania patologii i skutków negatywnych zjawisk społecznych, łagodzenia skutków ubóstwa (art. 119. ust. 7. ustawy o pomocy społecznej). Zgodnie z art. 120 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, pracowników socjalnych mogą również zatrudniać inne instytucje a w szczególności jednostki organizacyjne właściwe w sprawach zatrudniania i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, zakłady karne, do wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej oraz zatrudniani przez podmioty realizujące zadania określone w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 15. Art. 108 ust 1, punkty 40 i 41 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 16 daje szczególnie duże możliwości prowadzenia współpracy między podmiotami tworzącymi centra integracji społecznej, spółdzielnie socjalne a powiatowymi urzędami pracy. Centra integracji społecznej oraz spółdzielnie socjalne są tymi instytucjami, które wymuszają na różnych podmiotach działających w obszarze pomocy społecznej współpracę i jednocześnie integrują siły organizacyjne oraz zwiększają możliwości finansowe niezbędne do rozwiązania danego problemu bądź kwestii społecznej. Szczególnym dokumentem dającym możliwość współpracy na rzecz osób niepełnosprawnych, które bywają również klientami pomocy społecznej, jest uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Zawiera ona katalog dziesięciu praw osób niepełnosprawnych określający priorytetowe obszary dla polityki państwa m.in.: w zakresie lecznictwa, edukacji, zabezpieczenia społecznego, zatrudnienia, udziału w życiu publicznym oraz zapobiegania dyskryminacji osób niepełnosprawnych i przeciwdziałania ich wykluczeniu społecznemu. ( ). Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych mimo że nie ma mocy prawnej należy traktować jako swego rodzaju standardowy kierunek w zakresie realizacji przez instytucje publiczne i niepubliczne różnych działań na rzecz osób niepełnosprawnych, przede wszystkim zmierzających do stwarzania osobom niepełnosprawnym coraz pełniejszych możliwości w korzystaniu z przysługujących im praw 17. Natomiast przykładem obowiązku ustawowego prowadzenia współpracy na rzecz osób niepełnosprawnych, jaki nałożono na instytucje samorządowe, może być art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 18. Według powyższego artykułu Osoba niepełnosprawna zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy niepozostająca w zatrudnieniu ma prawo korzystać z usług lub instrumentów rynku pracy na zasadach określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 19. 15 T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 182 z późn. zm. 16 T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 674 z późn. zm. 17 Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2012 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, s. 3. 18 T.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 877, z późn. zm. 19 T.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 674 z późn. zm. 12

Wprowadzenie 1.8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi 20 T.j. Dz U. z 2014 r., poz. 1118 z późn. zm. 21 Zasady tworzenia programu współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Metodologia i zalecenia, Warszawa 2004, s. 5 6. 22 http://www.poznan. pl/mim/ngo/zasady-wspolpracy, [dostęp: 20.06.2014 r.]. Działalność trzeciego sektora w społeczności lokalnej odgrywa bardzo ważną rolę. Pozwala osobom najbardziej zaangażowanym w życie lokalnej społeczności podjąć działania na jej korzyść. Współpracę jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi określa ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 20. Zdarza się jednak, że współpraca nie przebiega we właściwy sposób. Głównych przeszkód należy doszukiwać się w braku wiedzy oraz zaufania. Podjęta współpraca pozwala efektywnie zaspokajać wszystkie potrzeby z zakresu życia lokalnego środowiska. Mając na uwadze zasady obowiązujące przy obopólnej współpracy, za najważniejsze uważa się: pomocniczość, która wraz z suwerennością, uznaje odrębność zorganizowanych wspólnot lokalnych posiadających prawo do samodzielnego definiowania i przezwyciężania barier; partnerstwo, w którym organizacje pozarządowe zgodnie z ustawą i przepisami prawnymi rozpoznają oraz określają problemy społeczne, sporządzają plan i metody ich rozwiązania, a także biorą udział w realizowaniu zadań publicznych; efektywność, która istotna jest przy zlecaniu zadań publicznych trzeciemu sektorowi przez organy administracji publicznej. Przy czym należy pamiętać o uczciwej konkurencji oraz o ustawie o finansach publicznych; jawność dotyczącą informowania organizacji pozarządowych o zamiarach, celach i środkach przeznaczonych na wykonanie zadań publicznych. Informacje odnośnie konkursów powinny ukazywać się w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP) 21. Współpraca z trzecim sektorem może przybrać formę finansową bądź pozafinansową. Pierwsza forma finansowa dotyczy realizacji zadań publicznych przez trzeci sektor. Zadania te mają postać: powierzania, tzn. wykonywanie zadania publicznego z udzieleniem dotacji na sfinansowanie jego realizacji, wspierania, czyli wykonywanie zadania publicznego z udzieleniem częściowego dofinansowania na realizację, inicjatywy lokalnej, umowy partnerstwa wynikającej z ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 22. Druga forma pozafinansowa odnosi się głównie do: wzajemnej wymiany informacji o planowanych kierunkach działalności między jednostkami samorządu a organizacjami pozarządowymi. 13

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Do narzędzi, które służą wzajemnemu informowaniu, należą m.in.: tablice ogłoszeniowe, Biuletyny Informacji Publicznej, lokalna prasa czy strona internetowa. Wymiana informacji odbywa się również poprzez osobiste spotkania przedstawicieli trzeciego sektora i administracji lokalnej; konsultacji z trzecim sektorem projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących jego działalności statutowej; konsultacji projektów aktów normatywnych odnośnie sfery pożytku publicznego z radami pożytku publicznego; powoływania wspólnych zespołów doradczych i inicjatywnych, w skład których wchodzą przedstawiciele trzeciego sektora i jednostek. Realizowane zadania poprzez inicjatywę lokalną w szczególności dotyczą: infrastruktury, działań charytatywnych, wolontariatu, podtrzymywania tradycji narodowej oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, działania na rzecz mniejszości narodowych, etnicznych, a także ochrony dóbr kultury, edukacji, sfery kultury fizycznej, turystyki i rekreacji, ochrony przyrody, bezpieczeństwa publicznego 23, bezpieczeństwa społecznego w tym szczególnie działań pomocowych osobom i grupom społecznym zagrożonym wykluczeniem społecznym. Podstawowe zasady tworzenia programów współpracy administracji z trzecim sektorem Współpraca opiera się na pięciu podstawowych normach: 1. Współpracy wszystkich organizacji trzeciego sektora, łącznie z organizacjami pożytku publicznego. 2. Charakteru współpracy. W tym przypadku jest obligatoryjny. 3. Cykliczności współpracy. Formalnie ma charakter roczny, jednak zaleca się tworzenie współpracy wieloletniej. 4. Procesu budowania partnerstwa. Aby współpraca przebiegała efektywnie, należy właściwie dobrać jednostkę samorządu terytorialnego oraz organizację działającą w jej obszarze. 5. Różnorodności współpracy. Program powinien mieć szeroki wachlarz form współpracy, nie powinien opierać się tylko na zlecaniu zadań 24. 23 I. Raszeja-Ossowska, Zasady współpracy organizacji pozarządowych z jednostkami samorządu terytorialnego. Poradnik, http://witrynawiejska. org.pl/data/zasady%20wspolpracy%20ngo%20z%20js. pdf, [dostęp:20.06.2014 r.]. 24 Zasady tworzenia programu współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi oraz z podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Metodologia i zalecenia, Warszawa 2004, s. 2. 14

Wprowadzenie Zakres podmiotowy organizacji pozarządowych 25 T.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1118 z późn. zm. Zakres podmiotowy, dotyczący programów tworzonych w ramach współpracy między administracją a trzecim sektorem, ujęto w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 25. Zgodnie z zapisami w ustawie do podmiotów takich zaliczamy jednostki samorządu terytorialnego na szczeblu gminy, powiatu oraz województwa, organizacje trzeciego sektora, a także podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ww. ustawy. Istotny jest tu zakres działalności jednostek samorządu w stosunku do działalności pożytku publicznego. Zakres zadań musi odpowiadać partnerom współpracy. Do podstawowych obszarów podmiotowych najczęściej należą: stowarzyszenia, fundacje, grupy charytatywne, zakłady opiekuńcze, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, fundacje, gdzie jedynym fundatorem jest skarb państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego. Wśród pozostałych, zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o działalności pożytku, wymienia się: związki zawodowe, organizacje pracodawców, partie polityczne, samorządy zawodowe, fundacje utworzone przez partie polityczne, spółki działające na podstawie przepisów o kulturze fizycznej. 26 Tamże, s. 8 9. Należy zaznaczyć, że współpraca z wymienionymi wyżej podmiotami nie może przyjąć formy zlecenia zadań publicznych. Wynika to z przepisów działu II Działalność Pożytku publicznego przedmiotowej ustawy 26. 15

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ 2. Założenia metodologiczne 2.1. Cel badania W ramach projektu systemowego Koordynacja na rzecz aktywnej integracji realizowanego w 2014 roku zaplanowano przeprowadzenie cyklu 4 badań ogólnopolskich. Ich celem było pogłębienie wiedzy z różnych obszarów pomocy społecznej. Celem głównym badania był opis i charakterystyka zakresu i form współpracy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej na poziomie gminy, powiatu oraz województwa z instytucjami publicznymi i organizacjami społecznymi w zakresie pomocy i wsparcia rodzin, jak również wpływ tego rodzaju współpracy na skuteczność 27 działań pomocy społecznej. Do celów szczegółowych należały natomiast: 1. Identyfikacja instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, z którymi ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie nawiązują i utrzymują współpracę w zakresie pomocy i wsparcia rodziny. 2. Opis charakteru tej współpracy celów, form i stosowanych metod. 3. Identyfikacja czynników ułatwiających i utrudniających nawiązywanie i utrzymywanie współpracy w zakresie pomocy i wsparcia rodzin. 4. Ocena skuteczności współpracy OPS i PCPR z instytucjami publicznymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy i wsparcia rodzin. 27 Na potrzeby badania skuteczność zdefiniowano jako osiągnięcie wyznaczonych celów w zakresie pomocy i wsparcia rodziny. 2.2. Problemy badawcze Na potrzeby realizacji celu głównego i celów szczegółowych sformułowano siedem problemów badawczych w następującym brzmieniu: 1. Jakie są obszary współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 2. Z jakimi instytucjami współpracują OPS i PCPR w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 3. Jakie są formy współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 4. Z jakimi innymi instytucjami najczęściej, a z jakimi najrzadziej, podejmowana jest przez OPS i PCPR współpraca w zakresie pomocy i wsparcia? 5. Jakie czynniki utrudniają współpracę OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 6. Jakie czynniki ułatwiają współpracę OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 7. Jakie są korzyści ze współpracy OPS i PCPR z innymi instytucjami w zakresie pomocy i wsparcia rodziny? 16

Założenia metodologiczne 2.3. Charakterystyka badanych 28 http://crzl.gov.pl/images/01-zpc/2014/ ZPC_28_1.16_2014/zmiana2. pdf, [dostęp: 14.07.2014 r.]. Badaną populację stanowiły wszystkie działające w województwie podkarpackim ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie, tj. 181 jednostek. Jako minimalny oczekiwany stopień zwrotów wypełnionych ankiet przyjęto 60% 28. W rzeczywistości wyniósł on 93,92%, co oznacza, że wypełnione ankiety nadesłało 170 jednostek. Szczegółową strukturę jednostek działających na terenie województwa podkarpackiego oraz faktycznie biorących udział w badaniu przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Struktura respondentów Wyszczególnienie Liczba jednostek funkcjonujących w województwie w 2013 roku Jednostki organizacyjne pomocy społecznej Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie ogółem ogółem Ośrodki Pomocy Społecznej wiejskich w tym w gminach: miejskowiejskich miejskich RAZEM JOPS ogółem 21 160 109 35 16 181 Jednostki biorące udział w badaniu liczba 20 150 104 33 13 170 % 95,24 93,75 95,41 94,29 81,25 X Źródło: Opracowanie własne. 2.4. Techniki i narzędzia badawcze Przeprowadzenie badania składało się z dwóch etapów: analizy danych zastanych (desk research) oraz właściwego badania ilościowego. W pierwszym etapie wykorzystano następujące źródła: formularze Ocena zasobów pomocy społecznej 2013 rok; bazę danych organizacji pozarządowych dostępną w Internecie pod adresem http://bazy.ngo.pl; Bank Danych Lokalnych GUS dostępny w Internecie pod adresem http://stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks. Właściwe badanie ilościowe przeprowadzono za pomocą kwestionariusza ankiety elektronicznej zamieszczonej w Centralnej Aplikacji Statystycznej (CAS) w formie sprawozdania jednorazowego. Proces zbierania danych obejmował okres od 27.06.2014 roku do 15.07.2014 roku. 17

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ 3. Wyniki badań 3.1. Analiza danych zastanych Najważniejszym elementem współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a podmiotami reprezentującymi tzw. III sektor jest zlecanie realizacji zadań publicznych. Zadanie publiczne to każde działanie administracji, które realizuje ona na podstawie ustaw. Adresatami takich zadań mogą być osoby fizyczne obywatele, ich wspólnoty, osoby prawne oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej 29. Wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego. Celem wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne oraz zawierać porozumienia w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych 30. Administracja samorządowa w Polsce współfinansuje zadania o charakterze użyteczności publicznej z dochodów własnych, a także z dotacji i subwencji z budżetu państwa. Podstawowym dokumentem regulującym kwestie współpracy organów administracji publicznej, w tym organów jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, jest Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 31. Ustawa określa m.in. zasady: prowadzenia działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe, korzystania z tej działalności przez organy administracji publicznej w celu wykonywania zadań publicznych, uzyskiwania przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz funkcjonowania organizacji pożytku publicznego, sprawowania nadzoru nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego. Jednostki samorządu terytorialnego zlecają zadania publiczne instytucjom prowadzącym działalność pożytku publicznego. Działalność ta prowadzona jest w sferze działań publicznych zgodnie z zapisami w statutach tych instytucji. Zgodnie z ustawą z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie 32 do instytucji, o których mowa wyżej, zalicza się organizacje pozarządowe oraz takie podmioty, jak: osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej 29 http://poradnik.ngo. pl/x/340591 [dostęp: 28.08.2014 r.]. 30 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.) 31 T.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 1118, z późn. zm. 32 Tamże. 18

Wyniki badań 33 Tamże. Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego; stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; spółdzielnie socjalne; spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie (Dz.U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników 33. W celu przeprowadzenia analizy danych zastanych opracowano wskaźniki wojewódzkie. Wskaźnik 1. Liczba gmin, które zleciły organizacjom pozarządowym zadania w trybie działalności pożytku publicznego (pomoc społeczna) i/lub w trybie zamówień publicznych (pomoc społeczna) do ogólnej liczby gmin w województwie Wartość wskaźnika wyniosła 38,13%. Oznacza to, że mniej niż połowa jednostek organizacyjnych pomocy społecznej funkcjonujących w województwie podkarpackim zlecała zadania publiczne organizacjom pozarządowym w trybie działalności pożytku publicznego i/lub w trybie zamówień publicznych. Wskaźnik 2. Liczba organizacji pozarządowych Źródłem dla tego wskaźnika była baza organizacji dostępna na stronie internetowej http://bazy.ngo.pl. Ustalając wartość tego wskaźnika wg założeń, należało wziąć pod uwagę dwa obszary działań: Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca oraz Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy. Wartość wskaźnika dział Przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, działalność wspierająca : 1 981 organizacji. Wartość wskaźnika dział Przeciwdziałanie bezrobociu, rozwój gospodarczy : 613 organizacji. 19

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Wskaźnik 3. Odsetek gmin, w których funkcjonują instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez organizacje pozarządowe (do wszystkich gmin) Wartość wskaźnika wyniosła 13,13%. Zgodnie z danymi z 2013 roku organizacje pozarządowe prowadzą instytucje pomocy i wsparcia w 21 gminach województwa podkarpackiego (co stanowi 13,13% ogółu gmin). Dane niezbędne do wyliczenia wskaźnika zostały zaczerpnięte z raportu pn. Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim 2013 rok 34 oraz z Banku danych lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Z oceny zasobów pod uwagę brane były następujące instytucje prowadzone przez organizacje pozarządowe: domy pomocy społecznej, ośrodki wsparcia, rodzinne domy pomocy, mieszkania chronione, ośrodki interwencji kryzysowej, jednostki specjalistycznego poradnictwa, placówki wsparcia dziennego, placówki opiekuńczo-wychowawcze, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej. 34 Raport dostępny jest na stronie www.ois.rops.rzeszow.pl. Uzupełnieniem dla wskaźnika 1 jest liczba organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania w trybie działalności pożytku publicznego oraz w trybie zamówień publicznych. Na podstawie danych szczegółowych, zawartych w raporcie pn. Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim 2013 rok, opracowano zestawienie dotyczące liczby organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania publiczne oraz wartość udzielanych dotacji w latach 2011 2013. Wartości liczbowe przedstawione w tabeli 2 dotyczą danych zebranych na podstawie sprawozdań przesłanych przez ośrodki pomocy społecznej funkcjonujące na terenie województwa podkarpackiego. 20

Wyniki badań Tabela 2. Zadania zlecane organizacjom pozarządowym przez ośrodki pomocy społecznej w obszarze pomocy i wsparcia Rok 2011 Rok 2012 Rok 2013 ZLECENIA W TRYBIE DZIAŁALNOŚCI POŻYTKU PUBLICZNEGO Liczba organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania Wartość przekazanych dotacji dla organizacji pozarządowych w złotych 294 304 315 20 152 258 22 559 484 24 445 347 ZLECENIA W TRYBIE ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH Liczba organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania Wartość przekazanych dotacji dla organizacji pozarządowych w złotych 14 16 17 1 131 370 1 168 037 1 236 252 Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu pn. Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim 2013 rok. Liczba organizacji pozarządowych, którym zlecano zadania publiczne, z każdym rokiem rośnie. Samorządy gminne przeznaczają również coraz więcej środków finansowych na zlecanie tego typu zadań. Dotyczy to zarówno zlecania zadań w trybie działalności pożytku publicznego, jak i w trybie zamówień publicznych. Jednak zdecydowanie więcej zadań publicznych zlecanych jest w trybie działalności pożytku publicznego, dlatego też liczba organizacji pozarządowych, którym zlecono zadania w tym trybie, stanowi większość. Przekłada się to bezpośrednio na wartość środków finansowych przekazanych w formie dotacji dla organizacji pozarządowych w poszczególnych latach. Tworzenie na terenie województwa instytucji pomocy i wsparcia prowadzonych przez organizacje pozarządowe wymaga bardzo często podjęcia ścisłej współpracy z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Współpraca ta przynosi obopólną korzyść, ponieważ przyczynia się do zwiększenia dostępności i skuteczności pomocy. Wśród instytucji pomocy i wsparcia największą grupę stanowią ośrodki wsparcia oraz placówki wsparcia dziennego. Do instytucji, które w większości prowadzone są przez organizacje pozarządowe, należą: placówki wsparcia dziennego, warsztaty terapii zajęciowej i zakłady aktywności zawodowej. Pozostałe instytucje wspierające prowadzone są w większości przez jednostki samorządu terytorialnego. 21

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Wykres 1. Instytucje pomocy i wsparcia funkcjonujące w województwie podkarpackim 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 domy pomocy społecznej ośrodki wsparcia rodzinne domy pomocy mieszkania chronione ośrodki interwencji kryzysowej jednostki specjalistycznego poradnictwa placówki wsparcia dziennego placówki opiekuńczo-wychowawcze centra integracji społecznej kluby integracji społecznej warsztaty terapii zajęciowej zakłady aktywności zawodowej instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez organizacje pozarządowe instytucje pomocy i wsparcia prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu pn. Ocena zasobów pomocy społecznej w województwie podkarpackim 2013 rok. 3.2. Analiza wyników badań Jednym z elementów badania było określenie poziomu współpracy jaka podejmowana była w 2013 roku pomiędzy jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej a innymi instytucjami, w tym podmiotami działającymi w obszarze pomocy i integracji społecznej (ośrodkami pomocy społecznej, powiatowymi centrami pomocy rodzinie). Skala tego zjawiska szczegółowo przedstawiona została na wykresie 2. Interpretując i porównując zmienne, należy pamiętać jednak, że w niektórych przypadkach brak współpracy może być spowodowany tym, że dany podmiot nie występuje w otoczeniu jednostki. 22

Wyniki badań Wykres 2. Współpraca ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi instytucjami 120 100 80 60 40 20 0 OPS/PCPR/MOPR/MOPS ośrodek wsparcia, dzienny dom pomocy, ŚDS ośrodek interwencji kryzysowej uniwersytet trzeciego wieku warsztaty terapii zajęciowej podmioty ekonomii społecznej, KIS, CIS policja, w tym policyjna izba dziecka organizacje pozarządowe placówki oświaty i wychowania, szkoły placówki wsparcia dziennego sąd rodzinny, kuratorska służba sądowa ośrodek kultury gminna komisja rozwiązywania problemów kościoły, związki wyznaniowe placówki ochrony zdrowia ośrodek adopcyjny placówka opiekuńczo-wychowawcza powiatowy urząd pracy służba więzienna współpraca brak współpracy Źródło: Opracowanie własne. Wszystkie ośrodki pomocy społecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie, celem realizacji swoich zadań, współpracują z innymi instytucjami. Znaczna część ankietowanych jednostek współpracuje z: policją, placówkami oświaty, sądem, placówkami ochrony zdrowia i powiatowymi urzędami pracy. Duży wpływ na poziom współpracy mają trudności i ograniczenia jakie występują podczas jej trwania. Pewne trudności są nieuniknione, jednak ważne jest, aby nie miały znaczącego wpływu na końcowy efekt współpracy. 23

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Tabela 3. Ograniczenia i trudności przy współpracy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie z innymi instytucjami Lp. Instytucje Występowanie ograniczeń/trudności we współpracy 1 w ogóle nie występują 5 występują w bardzo dużym stopniu 1 2 3 4 5 1 OPS/PCPR/MOPR/MOPS 70,00% 15,29% 5,88% 4,71% 4,12% 2 ośrodek wsparcia, w tym: dzienny dom pomocy, ŚDS, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie 60,39% 16,88% 12,99% 5,19% 4,55% 3 ośrodek interwencji kryzysowej 66,98% 16,04% 7,55% 3,77% 5,66% 4 uniwersytet trzeciego wieku 76,47% 5,88% 11,76% 0,00% 5,88% 5 warsztaty terapii zajęciowej 67,00% 15,00% 4,00% 9,00% 5,00% 6 podmioty ekonomii społecznej, w tym: KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ 59,72% 20,83% 5,56% 8,33% 5,56% 7 policja, w tym policyjna izba dziecka 56,02% 20,48% 8,43% 7,23% 7,83% 8 organizacje pozarządowe 50,00% 26,56% 12,50% 8,59% 2,34% 9 placówki oświaty i wychowania, szkoły, kuratorium oświaty, poradnie psychologiczno-pedagogiczne 52,41% 25,90% 9,04% 6,63% 6,02% 10 placówki wsparcia dziennego 63,77% 13,04% 11,59% 7,25% 4,35% 11 sąd rodzinny, kuratorska służba sądowa 44,58% 22,29% 18,67% 9,04% 5,42% 12 ośrodek kultury 68,75% 16,07% 8,93% 3,57% 2,68% 13 gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych 67,74% 10,97% 7,74% 3,87% 9,68% 14 kościoły, związki wyznaniowe 57,98% 19,33% 12,61% 7,56% 2,52% 15 placówki ochrony zdrowia 44,65% 27,04% 13,84% 11,32% 3,14% 16 ośrodek adopcyjny 60,47% 20,93% 9,30% 6,98% 2,33% 17 placówka opiekuńczo-wychowawcza 57,63% 15,25% 16,10% 7,63% 3,39% 18 powiatowy urząd pracy 65,87% 16,77% 5,39% 6,59% 5,39% 19 służba więzienna 53,09% 24,69% 14,81% 4,94% 2,47% Źródło: Opracowanie własne. Badane jednostki poproszone zostały o wskazanie stopnia występowania trudności we współpracy. W tym celu posłużono się pięciostopniową skalą, gdzie 1 oznaczał brak ograniczeń, trudności, a 5 występowanie tych trudności w bardzo dużym stopniu. W większości przypadków ograniczenia i trudności we współpracy z innymi instytucjami w ogóle nie występowały lub występowały w niewielkim stopniu. 24

Wyniki badań Kolejnym ważnym czynnikiem, mającym również wpływ na podejmowanie współpracy, jest ocena skuteczności podjętych działań. Tabela 4. Skuteczność podejmowanych działań w zakresie współpracy prowadzonej przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej z innymi instytucjami Lp. Instytucje Ocena skuteczności działań podejmowanych w zakresie współpracy 1 w ogóle nieskuteczne 5 bardzo skuteczne 1 2 3 4 5 1 OPS/PCPR/MOPR/MOPS 0,00% 2,35% 7,65% 45,29% 44,71% 2 ośrodek wsparcia, w tym: dzienny dom pomocy, ŚDS, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie 0,65% 1,95% 13,64% 37,66% 46,10% 3 ośrodek interwencji kryzysowej 2,83% 5,66% 16,04% 33,96% 41,51% 4 uniwersytet trzeciego wieku 41,18% 5,88% 5,88% 17,65% 29,41% 5 warsztaty terapii zajęciowej 4,00% 1,00% 16,00% 30,00% 49,00% 6 podmioty ekonomii społecznej, w tym: KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ 4,17% 5,56% 16,67% 34,72% 38,89% 7 policja, w tym policyjna izba dziecka 0,00% 1,81% 17,47% 36,14% 44,58% 8 organizacje pozarządowe 0,78% 6,98% 25,58% 37,21% 29,46% 9 placówki oświaty i wychowania, szkoły, kuratorium oświaty, poradnie psychologiczno-pedagogiczne 0,00% 3,01% 20,48% 42,17% 34,34% 10 placówki wsparcia dziennego 5,80% 2,90% 20,29% 21,74% 49,28% 11 sąd rodzinny, kuratorska służba sądowa 1,80% 5,99% 30,54% 31,74% 29,94% 12 ośrodek kultury 0,89% 4,46% 22,32% 30,36% 41,96% 13 gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych 1,94% 3,23% 13,55% 32,26% 49,03% 14 kościoły, związki wyznaniowe 4,20% 7,56% 23,53% 34,45% 30,25% 15 placówki ochrony zdrowia 1,26% 6,92% 32,70% 32,08% 27,04% 16 ośrodek adopcyjny 13,95% 9,30% 11,63% 27,91% 37,21% 17 placówka opiekuńczo-wychowawcza 3,42% 2,56% 24,79% 28,21% 41,03% 18 powiatowy urząd pracy 0,60% 2,99% 13,77% 32,93% 49,70% 19 służba więzienna 4,94% 12,35% 23,46% 27,16% 32,10% Źródło: Opracowanie własne. Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie swoją współpracę z innymi instytucjami zazwyczaj oceniały jako skuteczną, co miało bezpośredni wpływ na pozytywną ocenę zadowolenia ze współpracy. 25

WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA ZAJMUJĄCYMI SIĘ POMOCĄ I WSPARCIEM RODZIN I JEJ WPŁYW NA SKUTECZNOŚĆ DZIAŁAŃ POMOCY SPOŁECZNEJ Tabela 5. Zadowolenie ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie ze współpracy z innymi instytucjami Lp. Instytucje Ocena zadowolenia ze współpracy 1 w ogóle niezadowolony 5 bardzo zadowolony 1 2 3 4 5 1 OPS/PCPR/MOPR/MOPS 0,00% 2,35% 10,00% 42,35% 45,29% 2 ośrodek wsparcia, w tym: dzienny dom pomocy, ŚDS, klub samopomocy, noclegownie, jadłodajnie 0,00% 2,61% 13,07% 37,25% 47,06% 3 ośrodek interwencji kryzysowej 2,83% 5,66% 14,15% 35,85% 41,51% 4 uniwersytet trzeciego wieku 35,29% 5,88% 5,88% 23,53% 29,41% 5 warsztaty terapii zajęciowej 4,00% 0,00% 13,00% 33,00% 50,00% 6 podmioty ekonomii społecznej, w tym: KIS, CIS, spółdzielnie socjalne, ZAZ 4,17% 5,56% 13,89% 38,89% 37,50% 7 policja, w tym policyjna izba dziecka 0,60% 2,41% 17,47% 36,75% 42,77% 8 organizacje pozarządowe 1,55% 6,20% 27,13% 31,78% 33,33% 9 placówki oświaty i wychowania, szkoły, kuratorium oświaty, poradnie psychologiczno-pedagogiczne 0,00% 3,01% 19,88% 40,96% 36,14% 10 placówki wsparcia dziennego 5,80% 1,45% 20,29% 21,74% 50,72% 11 sąd rodzinny, kuratorska służba sądowa 2,40% 4,19% 28,14% 36,53% 28,74% 12 ośrodek kultury 0,89% 3,57% 19,64% 32,14% 43,75% 13 gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych 1,94% 3,23% 13,55% 29,68% 51,61% 14 kościoły, związki wyznaniowe 4,20% 6,72% 23,53% 32,77% 32,77% 15 placówki ochrony zdrowia 1,89% 6,92% 29,56% 32,08% 29,56% 16 ośrodek adopcyjny 14,29% 9,52% 14,29% 21,43% 40,48% 17 placówka opiekuńczo-wychowawcza 3,39% 1,69% 26,27% 27,97% 40,68% 18 powiatowy urząd pracy 0,60% 1,80% 12,57% 34,13% 50,90% 19 służba więzienna 4,94% 11,11% 24,69% 22,22% 37,04% Źródło: Opracowanie własne. Ośrodki pomocy społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie najbardziej zadowolone były ze współpracy z warsztatami terapii zajęciowej, placówkami opiekuńczo- wychowawczymi, gminnymi komisjami rozwiązywania problemów alkoholowych oraz powiatowymi urzędami pracy w tych przypadkach odsetek wskazań bardzo zadowolony był na poziomie 50 i więcej procent. Najmniejsze zadowolenie zaś występowało przy współpracy z uniwersytetem III wieku. 26

Wyniki badań Badane jednostki zostały ponadto poproszone o wskazanie pięciu najczęściej rozwiązywanych, w ramach współpracy, problemów wymienionych w ustawie o pomocy społecznej, a następnie przypisanie każdemu z nich oceny w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza ten problem, z powodu którego najrzadziej podejmowano współpracę, a 5 ten, z powodu którego najczęściej podejmowano współpracę. Rozkład odpowiedzi przedstawiono w tabeli 6. Tabela 6. Problemy najczęściej rozwiązywane w ramach współpracy z innymi instytucjami Nazwa problemu Liczba wskazań 1 najrzadziej podejmowano współpracę 5 najczęściej podejmowano współpracę 1 2 3 4 5 Suma bezrobocie 150 8,00% 16,00% 22,00% 20,00% 34,00% 100% przemoc w rodzinie 147 10,88% 10,88% 14,97% 26,53% 36,73% 100% niepełnosprawność 115 17,39% 26,09% 29,57% 15,65% 11,30% 100% bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego uzależnienia (narkomania, alkoholizm) 113 21,24% 17,70% 20,35% 21,24% 19,47% 100% 93 16,13% 25,81% 22,58% 29,03% 6,45% 100% Źródło: Opracowanie własne. W tabeli 6 wymienionych zostało 5 problemów, wybranych przez jednostki jako te, które najczęściej były rozwiązywane w ramach współpracy z innymi instytucjami. Spośród nich najczęściej wybieranym problemem było bezrobocie, a najrzadszym były uzależnienia. Kolejne pytanie dotyczyło form, w jakich realizowana była współpraca badanych jednostek z innymi instytucjami w zakresie wsparcia rodziny. Jak pokazano w tabeli 7 do najczęściej wskazywanych należały: działania informacyjne i promocyjne dla osób wykluczonych i/lub zagrożonych wykluczeniem społecznym, szkolenia pracowników czy wymiana informacji i doświadczeń. Ponadto zadaniem respondentów było również określenie częstotliwości występowania określonych form. 27