Spis treści Wstęp... 7 Słownik łacińsko-polski, polsko-łaciński Wskazówki do słownika... 11 Słownik łacińsko-polski... 13 Słownik polsko-łaciński... 169 Słownik łacińsko-polski (tematyczny) Medycyna, farmacja i anatomia Postaci leków... 311 Opakowania... 311 Słownictwo łacińskie używane przy sporządzaniu recept... 312 Przyrostki wchodzące w skład medycznych terminów złożonych... 319 Terminy anatomiczne... 320 Części ciała ludzkiego... 329 Nauka o kościach... 332 Nauka o mięśniach... 343 Nauka o więzadłach... 351 Nauka o trzewiach... 358 Nauka o naczyniach krwionośnych... 375 Układ nerwowy... 388 Układ chłonny... 407 Narządy zmysłów... 409 Powłoka wspólna... 416 Okolice ciała... 418 Gramatyka języka łacińskiego Wymowa i akcentowanie... 423 Wymowa... 423 Iloczas... 423 Akcent... 423 Czasownik (verbum)... 424 I. Koniugacje... 424 II. Infinitivus... 426 1. Infinitivus praesentis activi... 426 2. Infinitivus praesentis passivi... 426 3. Infinitivus perfecti activi... 427 4. Infinitivus perfecti passivi... 427 5. Infinitivus futuri activi... 427 6. Infinitivus futuri passivi... 427 3
4 III. Tryby i strony... 427 1. Indicativus... 427 2. Imperativus... 428 2.1. Imperativus praesentis activi... 428 2.2. Imperativus praesentis passivi... 428 2.3. Imperativus futuri activi... 429 3. Coniunctivus... 429 IV. Czasy... 430 1.1. Indicativus praesentis activi... 430 1.2. Indicativus praesentis passivi... 431 1.3. Coniunctivus praesentis activi... 432 1.4. Coniunctivus praesentis passivi... 433 2.1. Indicativus imperfecti activi... 433 2.2. Indicativus imperfecti passivi... 434 2.3. Coniunctivus imperfecti activi... 435 2.4. Coniunctivus imperfecti passivi... 436 3.1. Indicativus futuri primi activi... 437 3.2. Indicativus futuri primi passivi... 437 4.1. Indicativus perfecti activi... 438 4.2. Indicativus perfecti passivi... 439 4.3. Coniunctivus perfecti activi... 440 4.4. Coniunctivus perfecti passivi... 441 5.1. Indicativus plusquamperfecti activi... 441 5.2. Indicativus plusquamperfecti passivi... 442 5.3. Coniunctivus plusquamperfecti activi... 443 5.4. Coniunctivus plusquamperfecti passivi... 444 6.1. Indicativus futuri exacti (II) activi... 444 6.2. Indicativus futuri exacti (II) passivi... 445 V. Participia... 446 1. Participium praesentis activi... 446 2. Participium perfecti passivi... 446 3. Participium futuri activi... 446 4. Participium futuri passivi... 446 VI. Czasownik sum, esse, fui i pochodne... 447 1. Indicativus praesentis... 447 2. Indicativus imperfecti... 448 3. Indicativus futuri primi... 448 4. Indicativus perfecti... 448 5. Indicativus plusquamperfecti... 449 6. Indicativus futuri II (exacti)... 449 7. Coniunctivus... 450 8. Imperativus... 450
9. Infinitivus... 450 10. Participium... 451 VII. Czasowniki nieregularne... 451 1. Verba deponentia... 451 2. Verba semideponentia... 451 3. Verba anomala... 452 3.1. Volo, nolo, malo... 452 3.2. Fero, ferre, tuli, latum... 453 3.3. Fio, fieri, factus sum... 453 3.4. Edo, edere... 453 3.5. Eo, ire, ii, itum... 454 4. Verba defectiva... 454 VIII. Wybrane zagadnienia składniowe... 455 1. Coniugatio periphrastica passiva... 455 2. Coniugatio periphrastica activa... 455 3. Cum historicum... 455 4. Consecutio temporum... 456 Rzeczownik (nomen substantivum)... 457 I. Deklinacje... 457 1. Deklinacja I... 459 2. Deklinacja II... 460 3. Deklinacja III... 461 3.1. Typ spółgłoskowy... 461 3.2. Typ samogłoskowy... 463 3.3. Typ mieszany... 464 3.4. Zestawienie końcówek III deklinacji... 465 4. Deklinacja IV... 466 5. Deklinacja V... 467 II. Gerundium... 468 III. Supinum... 468 IV. Wybrane konstrukcje składniowe... 469 1. Z nominatiwem... 469 1.1. Nominativus cum infinitivo (nci)... 469 2. Z genetiwem... 469 2.1. Genetivus partitivus... 469 2.2. Genetivus qualitatis... 469 3. Z datiwem... 469 3.1. Dativus possesivus... 469 3.2. Dativus auctoris... 469 4. Z akuzatiwem... 469 4.1. Accusativus directionis... 469 4.2. Accusativus cum infinitivo (aci)... 470 5
5. Z ablatiwem... 470 5.1. Ablativus absolutus... 470 5.2. Ablativus comparationis... 471 5.3. Ablativus temporis... 471 5.4. Ablativus modi... 471 Przymiotnik (nomen adiectivum)... 471 I. Odmiana... 471 1. I i II deklinacja... 471 2. III deklinacja... 473 II. Stopniowanie... 476 1. Stopniowanie regularne... 476 2. Stopniowanie nieregularne... 478 Liczebnik (nomen numerale)... 480 I. Liczebniki główne... 481 II. Liczebniki porządkowe... 484 III. Liczebniki podziałowe... 486 IV. Liczebniki wielorakie... 487 V. Przysłówki liczebnikowe... 487 VI. Ułamki... 488 Zaimek (pronomen)... 489 I. Zaimki osobowe... 489 II. Zaimek zwrotny... 489 III. Zaimki wskazujące... 490 IV. Zaimki dzierżawcze... 491 V. Zaimki względne... 492 VI. Zaimki pytajne... 492 VII. Przymiotniki zaimkowe... 493 VIII. Zaimki nemo, nihil oraz zaimki nieokreślone... 493 Przysłówek (adverbium)... 494 I. Tworzenie przysłówków odprzymiotnikowych... 494 II. Stopniowanie... 494 1. Stopniowanie regularne... 494 2. Stopniowanie nieregularne... 495 Przyimek (praepositio)... 495 I. Przyimki wymagające akuzatiwu... 495 II. Przyimki wymagające ablatiwu... 497 III. Przyimki łączące się z akuzatiwem i z ablatiwem... 498 Bibliografia do gramatyki języka łacińskiego... 499 Dodatek: Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich.. 503 Wykaz autorów antycznych... 777 6
A ablativus ablativus, i m narzędnik ablegatio, onis f wysłanie, odesłanie, oddalenie ablego 1. odesłać, oddalić abludo 3. nie zgadzać się, zbłądzić abluens, ntis oczyszczający abluo, lui, lutum 3. obmywać, zmywać, oczyścić, usunąć, uprzątnąć ablutio, onis f kąpiel, oczyszczanie, obmywanie abnato 1. odpływać abnegatio, onis f wyparcie się abnego 1. 1. odrzucić, odmawiać; 2. zapierać się, wypierać się; 3. nie pozwalać abnepos, potis m praprawnuk abnormis, e nieprawidłowy abnormitas, atis f nieprawidłowość abnuo, nui, nuiturus 3. 1. odmówić, zaprzeczyć, nie pozwalać; 2. gardzić; 3. przeczyć, zaprzeczać aboleo, evi, itum 2. 1. zniszczyć, zburzyć, usunąć, uprzątnąć, oddalić, uchylić; 2. odebrać, anulować, umorzyć, unieważnić abolitio, onis f 1. zniesienie, usunięcie, kasacja, umorzenie; 2. amnestia abominandus 3 odrażający abominatio, onis f obrzydzenie, wstręt abominor 1. brzydzić się abortivus 3 poroniony aborto 1. poronić abortus, us m poronienie abrado, si, sum 3. ostrzyc, ogolić, urwać, wyłudzić abripio, ripui, reptum 3. 1. porwać, powlec, zniknąć, ulotnić się; 2. uprowadzić, zrabować; 3. odciągnąć abrogatio, onis f zniesienie prawa, odwoływanie abrogo 1. 1. odebrać, odmówić; 2. oddalić, usunąć; 3. uchylać, znosić 14 abrumpo, rupi, ruptum 3. 1. oderwać, rozerwać; 2. przerwać, rozsadzić, rozbić; 3. odłamać, ułamać, skończyć; 4. obrazić, naruszyć abruptio, onis f oderwanie, zerwanie, wyrwa abruptum, i n przepaść, otchłań, urwisko abruptus 3 oderwany, stromy, spadzisty, przykry, nieprzystępny abscedo, cessi, cessum 3. odejść, oddalić się, cofnąć się abscessio, onis f odstępstwo; odejście, ubywanie, cofanie się abscessus, us m 1. odejście, oddalenie się, nieobecność; 2. ropień abscido, cidi, cisum 3. odrąbać, odciąć abscindo, scidi, scissum 3. 1. oderwać, wyrwać, szarpać, otworzyć; 2. oddzielić; 3. odciągnąć, przeszkodzić, tamować abscisio, onis f odcięcie abscisus 3 1. odcięty; 2. stromy, spadzisty; 3. ułamany, krótki absconditus 3 1. ukryty, schowany; 2. tajemniczy, ciemny; 3. zadumany, zamyślony abscondo, condi (condidi), conditum 3. ukryć, schować, zataić absens, ntis nieobecny, oddalony absentia, ae f nieobecność, brak absimilis, e niepodobny absinthium, ii n piołun absis, idis f apsyda, absyda absolutio, onis f 1. uwolnienie; 2. wykończenie, doskonałość absolutus 3 1. zupełny, skończony, doskonały; 2. nieograniczony, bezwarunkowy absolvo, solvi, solutum 3. odwiązać, zwolnić, uwolnić, uznać niewinnym, uwolnić, zakończyć, doprowadzić do końca
absorbeo, ui, 2. połykać, pochłonąć absorptio, onis f wchłanianie, absorpcja absque z abl. bez, oprócz abstergeo, tersi, tersum 2. 1. ścierać, ocierać, osuszać; 2. przepędzić, usunąć absterreo 2. odpędzić, odstraszyć od czegoś, powstrzymać abstinens, ntis 1. wstrzemięźliwy; 2. bezinteresowny; 3. czysty, wstydliwy abstinentia, ae f 1. wstrzemięźliwość; 2. bezinteresowność; 3. ograniczenie, przestawanie na małym, skromność abstineo, tinui, tentum 2. 1. powstrzymać, powściągnąć; 2. trzymać się z da la, unikać; 3. oszczędzić abstraho 3. 1. odciągnąć, oderwać, porwać; 2. oddalać, rozdzielać, powściągnąć; 3. do czegoś porwać, skłonić; 4. odstręczyć abstrudo, si, sum 3. ukryć, schować, zataić abstrusus 3 1. ukryty, schowany; 2. tajemny, tajemniczy; 3. zamknięty; 4. oderwany, abstrakcyjny absum, afui, afuturus, abesse 1. być nieobecnym, oddalonym, dalekim, oddzielonym, brakować; 2. być komuś lub czemuś obcym, nie brać w czymś udziału; 3. nie pomagać absumo, sumpsi, sumptum 3. trwonić, zużywać absurdum, i n filoz. absurd absurdus 3 1. płaski; 2. niedorzeczny, niezrozumiały, bez sensu; 3. niezręczny, nieużyteczny abundantia, ae f nadmiar, obfitość, bogactwo abunde obficie, aż nadto abundo 1. wylewać, rozlewać się, mieć nadmiar, w obfitości znajdować się, obfitować accido abusque = usque ab abl. aż od abusus, us m trwonienie, nadużycie abutor, usus sum 3. zużyć, zużytkować; nadużyć ac i academia, ae f akademia, uczelnia wyższa academicus 3 akademicki, uniwersytecki accedo, cessi, cessum 3. 1. przyjść, przystąpić, zbliżyć się; 2. podchodzić, przysuwać się; 3. zabrać się, podjąć się czegoś, czymś się zająć; 4. brać udział; 5. zbliżać się; 6. przyłączyć się, dołączyć się, przybyć; 7. przypaść w udziale komuś accelerans, ntis przyspieszający acceleratio, onis f przyspieszenie accelero 1. przyspieszyć, pospieszać, nadbiec accendo, cendi, censum 3. zapalić, zaświecić, rozjaśnić, rozniecić, rozżarzyć, rozgrzać accentus, us m akcent, nacisk acceptio, onis f przyjęcie, odebranie accepto 1. akceptować acceptor, oris m biorca acceptus 3 pożądany, miły, drogi accessio, onis f 1. przystąpienie, zbliżenie się; atak; 2. dostęp, audiencja; 3. wzrost; 4. dobudowa, dodatek, przyczepka; 5. dopłata; 6. postęp accessorius 3 dodatkowy accessus, us m 1. atak; 2. dojście, dostęp accidens, ntis m incydent accidentalis, e przypadkowy accido, cidi, 3. 1. upaść, rzucić się na dół, paść na kolana; 3. docisnąć się do; 4. zdarzyć się, wypaść, przytrafić się 15 A
obmyślać O obmyślać pensitare 1., agitare 1. obmywanie lotio f, ablutio f obnażanie exhibitio f obniżać demittere 3., submittere 3. obniżenie descensus, us m oboczność alternatio f obojczyk clavicula f obojczykowy clavicularis obojętność apathia f, indifferentia f obojętny lentus, neglegens obojnactwo hermaphroditismus m obojnak intersexus m, hermaphroditus m obok iuxta, praeter z acc. obopólny mutuus, alternus obora stabulum n, bovile n, saeptum n obosieczny bipennis, anceps obostrzenie constrictio f obowiązek munus n, officium n obowiązkowy obligatorius obozowisko castra npl obozowy castrensis obóz castra npl, ~ letni aestivum n, ~ zimowy hiberna npl, rozbić ~ castra ponere 3., zwinąć ~ castra commovere 2. obrabować spoliare 1. obracać circumagere 3. obradować deliberare 1. obrastanie epibolia f obraz imago f, simulacrum n obraza offensio f obrazić offendere 3. obrazoburca iconomachus m obraźliwy contumeliosus obrażony offensus, laesus obrączka anulus m obręb amplexus, us m, circuitus, us m obręcz cingulum n obrok pabulum n, capitum n obrona defensio f, custodia f obronny armatus, validus obrońca defensor m 250 obrotowy trochoideus, versatilis obroża collare n obrócić convertere 3. obrót (in)versio f obrus mantele n obrządek ritus, us m obrzezać circumcidere 3. obrzezanie circumcisio f obrzęk oedema n obrzękły oedematosus obrzydliwy foedus obrzydzenie abominatio f, taedium n obserwacja observatio f obserwator animadversor m, observator m obserwatorium observatorium n obserwować observare 1. obsesja obsessio f obsiewać obserere 3. obsługiwać ministrare 1. obszar regio f obszerny amplus, vastus obudowa integumentum n obudzić expergefacere 3. obumarły morticinus obumierać praemori 3. obumieranie necrobiosis f oburęczny bimanualis oburzenie indignatio f, iracundia f obustronny (am)bilateralis obuwie calceamentum n obwarzanek circulus m obwieszczenie promulgatio f, praedicatio f, divulgatio f obwieścić vulgare 1., nuntiare 1. obwiniać accusare 1. obwodowy periphericus obwoluta involucrum n obwód circumferentia f, peripheria f obwódka zonula f obwódkowy zonularis oby utinam obyczaj mos, moris m
oddychanie obywatel civis m, f, ~ świata mundanus m obywatelski civilis obywatelstwo civitas f obżarstwo edacitas f ocalić conservare 1., sospitare 1. ocean oceanus m, ~ Atlantycki mare Atlanticum m ocena aestimatio f, indicium n oceniać dignare 1., aestimare 1., censere 2. ocet acetum n ochłodzenie refrigeratio f ochłodzić refrigerare 1. ochota voluntas f ochotniczy voluntarius ochotnik volo, onis m ochraniacz tegimentum n ochraniać (pro)tegere 3., servare 2., defendere 3. ochrona tutela f, tutamentum n ochronny defensorius ochrypły raucidus ochrypnąć raucum fieri ociągać się cunctari 1., cessare 1. ociemniały caecus ocieniać obumbrare 1. ocieplenie tepor m ocieplić tepefacere 3. ociężałość languor m ociężały languidus ociosać dolere 2. octowy aceticus ocucić expergefacere 3. oczarować fascinare 1. oczekiwać expectare 1. oczekiwanie exspectatio f, spes f oczko ocellus m, ~ w sieci macula f oczny ocularis oczodół orbita oculi f oczopląs nystagmus m oczyścić purgare 1. oczyszczający abluens oczyszczanie ablutio f oczyszczony rectificatua, depuratus oczywistość evidentia f oczywisty evidens od a, ab z abl. oda carmen n odbarwić decolorare 1. odbarwienie decoloratio f odbijanie się eructatio f odbiór acceptio f odblask repercussus, us m odblokować relaxare 1. odbudowa restitutio f, restauratio f odbudować restaurare 1. odbyt anus m odbytnica rectum n odbytniczy rectalis odbytowy analis odchody excrementa npl odchodzący abiens odchodzić abire 4. odchylenie reclinatio f odciąć amputare 1., resecari 1. odcień color m odcięcie resectio f, abscisio f odcięty abscisus odcinający sector m odcinek segmentum n, pars f odcisk clavus m odczucie sensatio f odczuć sentire 4. odczyn testum n odczynnik raegens n odczyt acroasis f, oratio f oddać reddere 3. oddalić amovere 2. oddalony remotus, recesus oddanie dedicatio f, studium n oddech respiratio f oddechowy respiratorius oddychać respirare 1. oddychanie respiratio f 251 O
Słownictwo łacińskie wraz ze skrótami używane przy sporządzaniu recept Słownictwo łacińskie wraz ze skrótami używane przy sporządzaniu recept aa ana partes aequāles w równych częściach pars, partis f część Ac. acetum ocet acetum, -i n ocet Acid. acidum kwas acidum, -i n kwas Acid. acidus kwaśny acidus, -a, -um kwaśny ad chart. ad chartam do papieru charta, -ae f papier add. adde, addatur dodaj ad l., ad lib. ad libitum do woli ad man. mag. ad manus magistri do rąk aptekarza manus, -us f ręka ad man. med. ad manus medici do rąk lekarza ad oll. ad ollam do słoika olla, -ae f słoik ad perf. color. ad perfectum colorem do dobrego koloru color, -oris m kolor ad perf. odor. ad perfectum odorem do dobrego zapachu odor, -oris m zapach ad rat. ad rationem na rachunek ratio, -onis f rachunek ad sc. ad scatulam do pudełka scatula, -ae f pudełko ad us. ad usum do użytku usus, -su m użytek ad us. ext. ad usum externum do użytku zewnętrznego externus, -a, -um zewnętrzny ad us. int. ad usum internum do użytku wewnętrznego internus, -a, -um wewnętrzny ad us. propr. ad usum proprium do użytku własnego ad vitr. ad vitrum do butelki 312
Przyrostki wchodzące w skład medycznych terminów złożonych Przyrostki wchodzące w skład medycznych terminów złożonych -aemia, -ae f obecność we krwi -algia, -ae f ból w określonym miejscu -anastomosis, -is f zespolenie, połączenie -asthenia, -ae f brak sił, niemoc, osłabienie -atonia, -ae f zwiotczenie, osłabienie napięcia -cele, -es f przepuklina -centhesis, -is f nakłucie, przekłucie -clasis, -is f rozpad -desis, -is f umocowanie, usztywnienie -dysplasia, -ae f rozwój nieprawidłowy, zaburzenia rozwoju -ectasia, -ae f rozszerzenie -ectomia, -ae f wycięcie całkowite -ectopia, -ae f przemieszczenie, opadnięcie -genes, -is f (genicus, a, um) pochodzenie (pochodzący od ) -genesis, -is f tworzenie się -gnosia, -ae f wiedza o, nauka o -graphia, -ae f rejestracja graficzna, zapisywanie -itis, -itidis f nieżyt, stan zapalny, zapalenie -lithus, -i m kamień w -logia, -ae f nauka o -lysis, -is f rozpuszczenie, uwolnienie -malacia, -ae f rozmiękczenie, rozmięknienie -mania, -ae f mania, nienormalność, chorobliwy popęd do -oma, -atis n narośl, nowotwór, guz -pathia, -ae f stan chorobowy, schorzenie -pexis, -is f umocowanie -phagia, -ae f pochłanianie -philia, -ae f skłonność, upodobanie chorobliwe -phobia, -ae f chorobliwy lęk, obawa -plastica, -ae f operacja plastyczna, plastyka -porosis, -is f porowatość, rozrzedzenie, gąbczastość -ptosis, -is f opadnięcie (przemieszczenie) -rrhagia, -ae f; -rrhoë, -es f nadmierne wydalanie -rrhaphia, -ae f zeszycie, szew -rrhexis, -is f pęknięcie, rozdarcie -schisis, -is f rozszczepienie, szczelina -scopia, -ae f badanie wzrokiem, oglądanie (wziernikowanie) -stasis, -is f zastój -stenosis, -is f zwężenie -stomia, -ae f przetoka -synthesis, -is f połączenie (operacyjne), zespolenie -tomia, -ae f cięcie, nacięcie, przecięcie -tripsis, -is f rozdrobnienie, skruszenie -uria, -ae f obecność w moczu 319
Nauka o kościach Osteologia Nauka o kościach os kość os longum kość długa os breve kość krótka os planum kość płaska os pneumaticum kość pneumatyczna epiphysis nasada diaphysis trzon cartilago epiphysialis chrząstka nasadowa synostosis kościozrost apophysis odrostek facies articularis powierzchnia stawowa substantia compacta istota zbita substantia corticalis istota korowa substantia spongiosa istota gąbczasta cavum medullare jama szpikowa medulla ossium flava szpik kostny żółty medulla ossium rubra szpik kostny czerwony foramen nutricium otwór odżywczy canalis nutricius kanał odżywczy Columna verbalis Kręgosłup vertebrae cervicales kręgi szyjne vertebrae thoracicae kręgi piersiowe vertebrae lumbales kręgi lędźwiowe vertebrae sacrales kręgi krzyżowe vertebrae coccygeae kręgi guziczne corpus vertebrae trzon kręgu canalis vertebralis kanał kręgowy foramen vertebrale otwór kręgowy arcus vertebrae łuk kręgu foramen intervertebrale otwór międzykręgowy sulcus nervi spinalis bruzda nerwu rdzeniowego processus spinosus wyrostek kolczysty processus transversus wyrostek poprzeczny processus costarius wyrostek żebrowy atlas kręg szczytowy massa lateralis część boczna arcus anterior łuk przedni arcus posterior łuk tylny axis kręg obrotowy os sacrum kość krzyżowa facies dorsalis powierzchnia grzbietowa facies pelvina powierzchnia miedniczna basis ossis sacri podstawa kości krzyżowej foramina intervertebralia otwory międzykręgowe foramina sacralia pelvina otwory krzyżowe miedniczne foramina sacralia dorsalia otwory krzyżowe grzbietowe crista sacralis mediana grzebień krzyżowy pośrodkowy crista sacralis lateralis grzebień krzyżowy boczny crista sacralis intermedia grzebień krzyżowy pośredni canalis sacralis kanał krzyżowy apex ossis sacri wierzchołek kości krzyżowej os coccygis kość guziczna cornu coccygeum rożek guziczny Thorax Klatka piersiowa costae żebra costae verae żebra prawdziwe costae spuriae żebra rzekome 332
Czasownik IV. CZASY 1.1. Indicativus praesentis activi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej) Do tematu praesentis dodajemy następujące końcówki osobowe: osoba singularis pluralis 1. -o -mus 2. -s -tis 3. -t -nt Ponieważ temat III koniugacji kończy się na spółgłoskę, przed końcówkami osobowymi występują spójki: osoba singularis pluralis 1. -i- 2. -i- -i- 3. -i- -u- Spójka -u- występuje także w 3. os. pl. IV koniugacji. Przykłady: os. 1. 2. 3. koniugacja I koniugacja II singularis pluralis singularis pluralis laudo (chwalę) lauda-s lauda-t lauda-mus lauda-tis lauda-nt vidēo (widzę) vidē-s vidē-t vidē-mus vidē-tis vidē-nt os. 1. 2. 3. koniugacja III koniugacja IV singularis pluralis singularis pluralis vinco (zwyciężam) vinc-i-s vinc-i-t vinc-i-mus vinc-i-tis vinc-u-nt audio (słucham) audi-s audi-t audi-mus audi-tis audi-u-nt 430
Czasownik Przykłady: I II III IV lauda-nd-us, -a, -um mający być chwalonym, godny chwalenia dele-nd-us, -a, -um mający być niszczonym, godny niszczenia scrib-e-nd-us, -a, -um mający być pisanym, godny pisania audi-e-nd-us, -a, -um mający być słuchanym, godny słuchania VI. CZASOWNIK SUM, ESSE, FUI I POCHODNE 1. Indicativus praesentis (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego) osoba singularis pluralis 1. sum (jestem) sumus 2. es estis 3. est sunt Według tego wzoru odmieniają się czasowniki złożone (composita) z czasownikiem sum, esse: ab-sum, ab-esse, a-fui jestem nieobecny ad-sum, ad-esse, ad-fui (af-fui) jestem obecny, pomagam de-sum, de-esse, de-fui nie ma mnie, brakuje mnie in-sum, in-esse, in-fui jestem w czymś, mieszczę się inter-sum, inter-esse, inter-fui biorę udział ob-sum, ob-esse, ob-fui szkodzę possum, posse, potui mogę prae-sum, prae-esse, prae-fui przewodzę pro-sum, pro-d-esse, pro-fui pomagam sub-sum, sub-esse, jestem pod czymś super-sum, super-esse, super-fui pozostaję (przy życiu) Przykłady: os. 1. 2. 3. absum possum singularis pluralis singularis pluralis ab-sum jestem nieobecny ab-es ab-est ab-sumus ab-estis ab-sunt pos-sum mogę pot-es pot-est pos-sumus pot-estis pos-sunt Czasownik possum, posse ma zmienny temat: przed e- występuje spółgłoska -t, przed s- następuje upodobnienie, w rezultacie którego otrzymujemy połączenie -ss-. 447
Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich A Ab homine homini cotidianum periculum. Od człowieka człowiekowi grozi codzienne niebezpieczeństwo. Seneka, Listy moralne do Lucyliusza 103, 1 (l. 62 64) Ab initio. Od początku. Ab ovo usque ad mala. Od jajka do jabłek. (Od początku do końca.) Horacy, Satyry I, 3, 6 (ok. 35 r. p.n.e) Rzymianie rozpoczynali posiłek od jajek, a kończyli owocami Ab Urbe condita. Od założenia Rzymu. Tytuł dzieła Liwiusza obejmującego historię Rzymu od epoki legendarnej do śmierci Druzusa, pasierba Augusta, tj. do 9 r. Prawdopodobnie Liwiusz nie dokończył swojego dzieła, nad którym pracował od 28 r. p.n.e. przez ponad 40 lat Abducuntur homines nonnumquam etiam ab institutis suis magnitudine pecuniae. Wielkie pieniądze odciągają niekiedy ludzi od ich postanowień. Cyceron, Druga mowa przeciw Werresowi (70 r. p.n.e.) Absens carens. Nieobecny traci. Absente reo. Pod nieobecność oskarżonego. Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum. I otrze Bóg wszelką łzę z oczu ich. Apokalipsa wg św. Jana 7, 17 504
Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich A Ad maiorem Dei gloriam. Dla większej chwały Bożej. Św. Ignacy Loyola Dewiza założonego przez niego Towarzystwa Jezusowego, czyli zakonu jezuitów Ad perpetuam rei memoriam. 508 Na wieczną rzeczy pamiątkę. Ad rem. Do rzeczy. Ad usum internum. Do użytku wewnętrznego. Ad verbum. Dosłownie. Addito salis grano. Informacja na opakowaniach leków Dodawszy szczyptę soli. (Z odrobiną sceptycyzmu.) Additus ponderi gladius. Miecz rzucony na szalę. Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta (po 27 r. p.n.e.) Adeo familiariter est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remittere. Jest rzeczą przyjętą u ludzi sobie samym wszystko wybaczać, a innym niczego nie darować. Wellejusz, Paterkulus Adhibe rationem difficultatibus. W trudnościach odwołuj się do rozumu. Seneka, O spokoju ducha 10, 4
Zbiór sentencji, przysłów i popularnych powiedzeń łacińskich B B Barba crescit, caput nescit. Broda rośnie, rozumu nie przybywa. Barba non facit philosophum. Broda nie czyni nikogo filozofem. Plutarch, O Izydzie i Ozyrysie Beata est vita conveniens naturae suae. Życie szczęśliwe to życie zgodne ze swoją naturą. Seneka, O życiu szczęśliwym 3, 3 (ok. 58 r.) Beate vivere est honeste vivere. Żyć szczęśliwie to żyć uczciwie. Cyceron, Paradoksy stoików 1, 2, 15 Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię. Ewangelia według św. Mateusza 5, 4 Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Błogosławieni czystego serca, albowiem oni Boga oglądać będą. Ewangelia według św. Mateusza 5, 8 Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur. Błogosławieni, którzy wprowadzają pokój, albowiem oni będą nazwani synami Bożymi. Ewangelia według św. Mateusza 5, 9 Słowa Chrystusa 524
Wykaz autorów antycznych Kasjodor Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus, ok. 490 583 r., historyk rz., chrześc. pisarz łac. W 555 r. założył w Kalabrii w Vivarium klasztor, będący jednocześnie ośrodkiem religijnym i naukowym, w którym kształcono zakonników także w naukach świeckich. Do jego dzieł zaliczamy: Kroniki (Chronica) od stworzenia świata do 519 r., Pochodzenie i dzieje Gotów (De origine actibusque Gothorum), rozprawkę O duszy (De anima), Mowy (Orationes), pisma egzegetyczne, Wskazania (Institutiones) w 2 ks. stanowiące wstęp do studiów teologicznych i nauk świeckich oraz Historię Kościoła (Historia ecclestatica tripartita). Katon Starszy Marcus Porcius Cato Censorinus, 234 149 r. p.n.e., polityk, mówca i pisarz rz. Przydomek swój zyskał z powodu niezwykłej surowości z jaką sprawował urząd cenzora w 184 r. Wszelkimi sposobami zwalczał postępującą hellenizację. Pragnąc wychować syna po rzymsku, napisał Nauki dla syna (Praecepta ad filium), pierwszą encyklopedię rz. Charakter dydaktyczny miało także dzieło Formuła obyczajów (Carmen de moribus). K. był autorem opracowań z różnych dziedzin np.: O wojskowości (De re militari), O gospodarstwie wiejskim (De agri cultura), utwór, który jest najstarszym zachowanym zabytkiem prozy łac. Ok. 168 r. p.n.e. zaczął opracowywać dzieje Rzymu, które doprowadził jedynie do 149 r. Niezachowane dzieło miało tytuł Początki (Origines). Katullus Gaius Valerius Catullus, ok. 84 54 r. p.n.e., poeta rz. Związany był z grupą młodych poetów, zwanych neoterykami. Utwory jego zachowały się w formie zbioru zatytułowanego Księga Katullusa z Werony (Catulli Veronensis liber), złożonego z 3 części: środkowa zawiera utwory dłuższe, natomiast dwie pozostałe wiersze krótsze. Głównym tematem utworów K. jest miłość do Lesbii oraz emocje związane z tym uczuciem. Do utworów dłuższych należy epyllion Wesele Peleusa i Tetydy oraz Warkocz Bereniki, przekład elegii Kallimacha. Klaudian Claudianus, zm. po 404 r., łac. i gr. poeta epiczny. Jego twórczość to okolicznościowa poezja dworska pochodząca z lat 395 404. Są to głównie panegiryki na cześć różnych konsulów, np.: Stylichona, Honoriusza Augusta, inwektywy przeciwko wrogom, Pieśń weselna na zaślubiny Honoriusza Augusta (Epithalamium de nuptiis Honorii Augusti), panegiryk Pochwała Sereny (Laus Serenae), żony Stylichona oraz epos Porwanie Prozerpiny (De raptu Proserpinae) w 3 ks., powstały w l. 395 397. 784
Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki w serwisie