Badanie potrzeb najemców oraz określenie przyczyn trudności w bieżącym regulowaniu należności

Badanie potrzeb najemców oraz określenie przyczyn trudności w bieżącym regulowaniu należności diagnoza socjologiczna opracowana na potrzeby Miejskiego Programu Profilaktyczno - Osłonowego

Spis treści Wstęp...4 Metodologia badań nad diagnozą społeczną...5 Charakterystyka badanej próby (struktura zadłużonych mieszkań)...6 Kwota zadłużenia mieszkań komunalnych wylosowanych do badania...6 Okres zadłużenia mieszkań komunalnych wylosowanych do badania...8 Przynależność zadłużonych mieszkań komunalnych wylosowanych do badania do strefy miejskiej....9 Metraż zadłużonych mieszkań komunalnych wylosowanych do badania... 10 Korelacje pomiędzy zmiennymi kwota zadłużenia, okres zadłużenia, metraż, strefa.... 11 Wyniki badania... 15 Liczba osób wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych... 16 Struktura gospodarstw domowych w których występują zaległości w opłacaniu czynszu... 16 Liczba osób dorosłych wspólnie zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne... 18 Płeć osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych.. 19 Wiek osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych. 20 Wykształcenie osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych... 21 Płeć dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych... 22 Struktura społeczno demograficzna dzieci zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne... 22 Wiek dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych... 23 Problemy rodziny... 24 Sytuacja zdrowotna osób i rodziny... 26 Sytuacja zawodowa osób i rodziny... 29 Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego... 31 Sytuacja materialna osób i rodziny... 31 Średni miesięczny dochód netto w przeliczeniu na jedną osobę w gospodarstwie domowym. 34 Źródła utrzymania rodziny... 35 2 S t r o n a

Stałe miesięczne wydatki rodziny... 37 Subiektywne postrzeganie sytuacji materialnej rodziny... 39 Korzystanie z form pomocy socjalnej instytucji i innych organizacji pozarządowych... 41 Korzystanie z form pomocy oferowanych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej... 41 Rodzaj wsparcia uzyskanego z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej... 43 Rok skorzystania z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej... 44 Korzystanie z form pomocy oferowanych przez inne (poza MOPS-em) instytucje, organizacje lub osoby.... 45 Rodzaj wsparcia uzyskanego od instytucji, organizacji lub osób trzecich... 46 Możliwości rozwiązania problemu... 48 Zainteresowanie zamianą lokalu komunalnego... 48 Zainteresowani zamianą mieszkania na mniejsze... 52 Zainteresowani zamianą mieszkania w innej dzielnicy... 53 Najważniejsze powody braku zainteresowania zamianą zadłużonego mieszkania... 54 Zainteresowanie odpracowaniem zadłużenia czynszowego... 54 Najważniejsze powody niechęci do odpracowania zadłużenia czynszowego... 56 Zainteresowanie rozłożeniem na raty zadłużenia czynszowego... 57 Zainteresowanie podjęciem pracy... 58 Aktywność w celu zmiany lub polepszenia sytuacji materialnej rodziny... 59 Sposoby zmiany sytuacji materialnej rodziny w okresie ostatnich 3 miesięcy... 62 Najważniejsze powody braku aktywności zmianie sytuacji materialnej... 63 Zainteresowanie poradnictwem specjalistycznym... 63 Metraż zadłużonych mieszkań i liczba osób wspólnie gospodarujących a liczba mieszkań kwalifikujących się do obniżenia czynszu.... 64 Rekomendacje dla dalszych działań w ramach miejskiego programu profilaktyczno osłonowego.... 666 Typologia rodzin i osób posiadających zaległości czynszowe.... 67 3 S t r o n a

Wstęp Prezentowany raport jest rezultatem badań i analiz socjologicznych, których nadrzędnym celem było zdiagnozowanie potrzeb najemców mieszkań komunalnych oraz określenie przyczyn trudności w bieżącym regulowaniu należności. Diagnoza wyżej wymienionego obszaru badawczego służyć ma opracowaniu i wdrożeniu optymalnych mechanizmów pomocy. Raport jest kluczowym i niezwykle istotnym elementem służącym wdrożeniu Miejskiego Programu, którego realizacja ma na celu zwiększenie poczucia bezpieczeństwa utrzymania w miejscu zamieszkania, wypracowanie nawyku regulowania należności mieszkaniowych, wzrost zainteresowania zamianą mieszkań, a także zwiększenie płynności finansowej administratorów zasobu komunalnego. Adresatami programu są osoby i rodziny, które są lub mogą być zagrożone utratą mieszkania w związku z powstaniem zaległości czynszowych. Udział w Miejskim Programie Profilaktyczno Osłonowym będzie dobrowolny, a podstawowym warunkiem uczestniczenia w nim będzie zawarcie kontraktu określającego sposób współdziałania między osobą/rodziną, a instytucjami realizującymi Program. Kontrakt będzie określał m. in. formy zatrudnienia wspomaganego, formy aktywizacji społeczno zawodowej, ewentualną wysokość pomocy materialnej (np. w formie zasiłku celowego), czas trwania kontraktu, zasady opłacania przez uczestnika programu bieżącego czynszu i innych opłat za korzystanie z lokalu oraz zasady spłaty odsetek za zwłokę w opłatach czynszowych. Uczestnicy programu będą mogli skorzystać z poradnictwa prawnego i psychologicznego, wsparcia asystenta rodziny, a także uzyskać pomoc w uregulowaniu stanu prawnego lokalu. Ważnym elementem programu będzie zatrudnienie wspomagane, które pozwoli umożliwić spłatę zaległego czynszu. Zatrudnienie będzie realizowane w formie: prac społecznie użytecznych, świadczenia prac na rzecz Miasta, z którego dochód będzie przekazywany na pokrycie zaległości czynszowych (np. odśnieżanie, prace porządkowe, remontowe itp.), robót publicznych oraz prac interwencyjnych oraz prac w ramach spółdzielni socjalnej, w tym osiedlowych spółdzielni socjalnych, dla których inkubatorem będzie Gdańska Spółdzielnia Socjalna. 4 S t r o n a

Metodologia badań nad diagnozą społeczną Badania zostały zrealizowane techniką wywiadu bezpośredniego osobistego z wykorzystaniem skategoryzowanego papierowego wywiadu kwestionariuszowego PAPI. Kwestionariusz ankiety (w załączniku) składał się z pytań zamkniętych, pytań z możliwością wielokrotnego wyboru, z kafeterią odpowiedzi oraz pytań otwartych, umożliwiających swobodną wypowiedź respondenta. Badanie zasadnicze poprzedzone zostało pilotażem badań, który zrealizowany został na próbie N=40. Pilotaż badania umożliwił przetestowanie narzędzia badawczego, doprecyzowanie kwestionariusza ankiety oraz zbudowanie optymalnych skal i zakresów do pytań badawczych. Pilotaż do badania zasadniczego został przeprowadzony w dniach 24 25.03.2011 roku. Badanie zasadnicze zakładało przeprowadzenie badania wśród reprezentatywnej próby N= 1 500 gospodarstw domowych, w których odnotowano zaległości czynszowe (populacja generalna zadłużonych mieszkań komunalnych w Gdańsku wynosi 5 975). W ramach badania zrealizowano 1 138 wywiadów kwestionariuszowych przy zachowaniu struktury doboru systematycznego. Badanie ma charakter reprezentatywny dla całej populacji najemców zadłużonych mieszkań komunalnych. Zrealizowanych zostało (75,9%) zakładanej próby badawczej. Wybór badanych gospodarstw do badania miał charakter doboru systematycznego. Dla próby ilościowej (N=1 500), dokonany został dobór warstwowo - celowy, w którym warstwy zostały dobrane z uwzględnieniem trzech czynników, kluczowych cech występujących w strukturze populacji generalnej, różnicujących jednocześnie badaną populację. Te cechy to: wysokość zadłużenia w przedziałach (do 3 000,00 zł od 3 000, 01 zł do 10 000,00 zł oraz powyżej 10 000,00 zł), okres zaległości w przedziałach od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy i powyżej 12 miesięcy oraz podział na 4 strefy miejskie. Gospodarstwa domowe były dobierane losowo według wskazanych powyżej warstw. Z głównym najemcą zadłużonego lokalu według ściśle określonej ścieżki doboru, przeprowadzony został bezpośredni wywiad kwestionariuszowy przez przeszkolonych ankieterów pracowników socjalnych. Badanie zostało zrealizowane w dniach 5-11.04.2011 roku przez przeszkolonych pracowników socjalnych. Dane uzyskane w trakcie realizacji badań poddane zostały wielostopniowej analizie, zarówno ilościowej jak i jakościowej. W opracowaniu zaprezentowano wyniki badań pod kątem ogólnych tendencji i średnich występujących w całej badanej zbiorowości, jak i ze 5 S t r o n a

względu na wyróżnione zmienne niezależne. Na potrzeby badania wyróżniono następujące zmienne niezależne: kwota zadłużenia, okres zadłużenia, liczba osób, metraż mieszkania oraz strefa miejska. W przypadku wymienionych zmiennych porównywane i dokładniej analizowane były wyniki uzyskane w podgrupach badanych o największym i najmniejszym nasileniu danej zmiennej niezależnej, a także pojawiające się tendencje (malejące lub rosnące) w wewnętrznej strukturze odpowiedzi. Opisane zostały także podgrupy badanych o największym i najmniejszym procencie odpowiedzi na dane pytanie. Wybór takich zmiennych niezależnych, jest niezwykle istotny z punktu widzenia ich korelacji z ogólnymi wynikami wyrażonymi przez całą populację badaną. Charakterystyka badanej próby (struktura zadłużonych mieszkań) W prezentowanym wcześniej doborze próby przedstawione zostały podstawowe informacje na temat charakterystyki badanej próby z uwzględnieniem wielkości zadłużenia, okresu zadłużenia oraz strefy miejskiej. Te kryteria i cechy stanowiły podstawę do doboru warstwowo celowego próby. Poniżej przedstawiona została pełna struktura badanej populacji, uzupełniona o dane społeczno demograficzne, które nie stanowiły kryterium wyboru próby badawczej, a które są immanentną cechą badanej zbiorowości. Kwota zadłużenia mieszkań komunalnych wylosowanych do badania W odniesieniu do pierwszej zmiennej kwoty zadłużenia mieszkań komunalnych należy przypomnieć, iż struktura badanej populacji miała charakter reprezentatywny, stąd też dobór próby z uwzględnieniem omawianej zmiennej odzwierciedla strukturę populacji generalnej. Podział badanych gospodarstw ze względu Wykres nr 1. Struktura próby z uwzględnieniem kwoty zadłużenia (N= 1 122, w %). 6 S t r o n a

na kwotę zadłużenia umożliwia interpretowanie odpowiedzi oraz siły ich natężenia. Jak wynika z prezentowanego powyżej wykresu rozkład omawianej cechy jest następujący największy odsetek (23,9%) stanowiły gospodarstwa domowe, które zadłużone są powyżej 20 000 zł. Zadłużenie (21,3%) mieszkań kształtowało się w przedziałach od 10 000 zł do 20 000 zł. Reasumując aż (45,2%) mieszkań komunalnych wylosowanych do badania zadłużonych jest na kwotę powyżej 10 000 zł. Znaczny odsetek (18,0%) stanowiły mieszkania komunalne, których zadłużenie wynosiło od 1 000 zł do 3 000 zł, natomiast (16,7%) głównych najemców lokali komunalnych zalega z czynszem od 3 000 zł do 6 000 zł. Odsetek mieszkań komunalnych wylosowanych do badania, w których zaległości czynszowe wynoszą od 6 000 zł do 10 000 zł, stanowiło (14,0%) ogółu. Najmniejszy odsetek mieszkań, które zostały dobrane do badania ma najmniejsze zadłużenie wynoszące poniżej 1 000 zł. Tabela nr 1. Struktura próby z uwzględnieniem kwoty zadłużenia (N= 1 122, w %). Kwota zadłużenia Odpowiedzi Ilość Procent do 1 000,00 zł 69 6,1% od 6 000,01 zł do 10 000,00 zł 157 14,0% od 3 000,01 zł do 6 000,00 zł 187 16,7% od 1 000,01 zł do 3 000,00 zł 202 18,0% od 10 000,01 zł do 20 000,00 zł 239 21,3% powyżej 20 000,01 zł 268 23,9% Suma 1122 100,0% 7 S t r o n a

Okres zadłużenia mieszkań komunalnych wylosowanych do badania Kolejna zmienna, która stanowi odzwierciedlenie struktury zadłużonych mieszkań komunalnych w Gdańsku to okres zadłużenia w mieszkaniach wylosowanych do badania. Biorąc pod uwagę tą zmienną okazuje się, iż najliczniejszą grupę ponad połowę badanych (53,5%) stanowili respondenci główni najemcy, których lokale zadłużone Wykres nr 2. Struktura próby z uwzględnieniem okresu zadłużenia (N= 1 122, w %). są powyżej 24 miesięcy. Mieszkania komunalne zadłużone przez okres od 12 do 24 miesięcy stanowiły (17,4%) badanej populacji, natomiast mieszkania zadłużone przez okres od 3 do 6 miesięcy to (16,5%) badanych gospodarstw. Najmniejszą grupę (12,7%) tworzyły gospodarstwa, których zadłużenie jest dłuższe niż 6 miesięcy i krótsze niż 12 miesięcy. Tabela nr 2. Struktura próby z uwzględnieniem okresu zadłużenia (N= 1 122, w %). Okres zadłużenia Odpowiedzi Ilość Procent od 6 do 12 miesięcy 142 12,7% od 3 do 6 miesięcy 185 16,5% od 12 do 24 miesięcy 195 17,4% powyżej 24 miesięcy 600 53,5% Suma 1122 100,0% 8 S t r o n a

Przynależność zadłużonych mieszkań komunalnych wylosowanych do badania do strefy miejskiej. W opisie celu i metodologii badań przedstawiono dobór próby także z uwzględnieniem strefy miejskiej, która przypisana jest do każdego mieszkania komunalnego w mieście. Strefy miejskie dzielą się na 4 części, które stanowią podstawę do określania wysokości czynszu w mieszkaniu komunalnym. Na wykresie obok Wykres nr 3. Struktura próby z uwzględnieniem przynależności zadłużonych mieszkań komunalnych do strefy miejskiej. (N= 1 122, w %). zaprezentowano udział wylosowanych zadłużonych mieszkań komunalnych z uwzględnieniem przynależności do miejskiej strefy zamieszkania. Zdecydowanie największy odsetek stanowiły mieszkania przypisane do strefy 3 (62,7%) ogółu. Do strefy 4 należy (23,2%) badanych gospodarstw, natomiast do strefy 2 (12,0%). Najmniejszy odsetek mieszkań, których główni najemcy zalegają z opłatami z tytułu czynszu należy do miejskiej strefy nr 1 oraz T-92 odpowiednio (0,8%) oraz (1,2%). Tabela nr 3. Struktura próby z uwzględnieniem przynależności zadłużonych mieszkań komunalnych do strefy miejskiej. (N= 1 122, w %). Przynależność zadłużonych mieszkań komunalnych do strefy miejskiej Odpowiedzi Ilość Procent Strefa 1 9 0,80% Strefa 2 135 12,03% Strefa 3 704 62,75% Strefa 4 260 23,17% T-92 14 1,25% Suma 1122 100,0% 9 S t r o n a

Metraż zadłużonych mieszkań komunalnych wylosowanych do badania Kolejna zmienna niezależna metraż mieszkań komunalnych, które wylosowane zostały do badania, to pierwsza ze zmiennych, która nie była uwzględniana w konstrukcji doboru próby, stąd też nie stanowi ona reprezentatywnego odzwierciedlenia struktury metrażu zadłużonych mieszkań komunalnych w Gdańsku. Na potrzeby badania dokonano Wykres nr 4. Struktura próby z uwzględnieniem metrażu zadłużonych mieszkań komunalnych. (N= 1 122,w %). podziału zadłużonych mieszkań komunalnych według metrażu. Przedziały wyznaczone zostały w 10 metrowych interwałach. Największy odsetek zadłużonych mieszkań ma metraż od 30 do 40 metrów kwadratowych oraz od 40 do 50 metrów kwadratowych, odpowiednio (28,5%) oraz (25,2%). Mieszkania o metrażu od 20 do 30 metrów to (16,9%) ogólnej liczby badanych i zadłużonych mieszkań komunalnych, natomiast mieszkania o powierzchni od 50 do 60 metrów stanowiły (13,0%) badanej próby. Najmniejszy procentowy udział odnotowano wśród mieszkań komunalnych o skrajnym, największym metrażu od 60 do 70 metrów (8,0%) i powyżej 70 metrów (6,1%) oraz metrażu najmniejszym do 20 metrów kwadratowych (2,1%). Tabela nr 4. Struktura próby z uwzględnieniem metrażu zadłużonych mieszkań komunalnych. (N= 1 122, w %). Metraż Odpowiedzi Ilość Procent do 20 m 24 2,13% powyżej 70 metrów 69 6,14% od 60 do 70 metrów 90 8,02% od 50 do 60 metrów 146 13,01% od 20 do 30 metrów 190 16,93% od 40 do 50 metrów 283 25,22% od 30 do 40 metrów 320 28,52% Suma 1122 100,0% 10 S t r o n a

Korelacje pomiędzy zmiennymi kwota zadłużenia, okres zadłużenia, metraż, strefa. W poniższym podpunkcie przedstawiono niezwykle istotne informacje dotyczące relacji pomiędzy danymi zastanymi pozyskanymi do badania z Gdańskiego Zarządu Nieruchomości Komunalnych. Wygenerowane zmienne dotyczące zadłużonych mieszkań komunalnych takie jak: kwota zadłużenia, okres zadłużenia, metraż oraz strefa stanowiły punkt wyjścia do poszukiwania zależności pomiędzy wskazanymi zmiennymi niezależnymi przypisanymi do konkretnego zadłużonego mieszkania wylosowanego do badania. Na potrzeby badania w pierwszej kolejności poddano analizie korelację pomiędzy kwotą zadłużenia a okresem zadłużenia. W przypadku zależności pomiędzy kwotą zadłużenia a okresem zadłużenia wynika jednoznacznie, że im większa kwota zadłużenia tym dłuższy okres zalegania z opłatami za czynsz w mieszkaniach komunalnych. Okresom zadłużenia od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy, od 12 do 24 miesięcy oraz powyżej 24 miesięcy przypisane zostały wartości liczbowe od 1 do 4. Wykres nr 5. Kwota zadłużenia mieszkań a okres zadłużenia. Interesujące wyniki uzyskano także po przyporządkowaniu kwoty zadłużenia mieszkań komunalnych do metrażu mieszkania. Na przedstawionym poniżej wykresie przedstawiono przeciętne zadłużenia mieszkań komunalnych w zależności od jego metrażu. Okazuje się, że najmniejsze zadłużenie notowane jest w przypadku najmniejszych mieszkań do 20 metrów. Natomiast największe przeciętne zadłużenie występuje w przypadku mieszkań o powierzchni powyżej 70 metrów oraz od 50 do 60 metrów. 11 S t r o n a

Wykres nr 6. Metraż mieszkania a przeciętna kwota zadłużenia. Szczegółowej analizie poddano również informacje zastane dotyczące liczby osób zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych a okresem zadłużenia. Bardzo ciekawe zestawienie danych zostało zaprezentowane na wykresie znajdującym się poniżej. Na potrzeby analizy statystycznej okresom zadłużenia od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy, od 12 do 24 miesięcy oraz powyżej 24 miesięcy przypisane zostały wartości liczbowe od 1 do 4. Najdłuższy okres zalegania z opłatami czynszowymi zanotowany został wśród osób samotnie gospodarujących. Wysoki okres zalegania występuje także wśród rodzin dwuosobowych oraz rodzin składających się z 7 osób. Najniższy okres zadłużenia zanotowany został wśród rodzin 4 osobowych. 12 S t r o n a

Wykres nr 7. Liczba osób w gospodarstwie domowym a okres zadłużenia. Kolejną zmienną, która poddana została analizie była strefa miejska, do której przypisane są zadłużone mieszkania komunalne. Poniżej przedstawiono korelacje pomiędzy strefą miejską a okresem zadłużenia. Na potrzeby szczegółowej analizy danych zmienne niezależne takiej jaj okres zadłużenia, kwota zadłużenia oraz metraż mieszkania przekształcono na zmienne dychotomiczne o zbliżonej liczebności. Okazuje się, że w przypadku zarówno strefy 2 jak i 3 strefy miejskiej większy odsetek stanowią mieszkania, które są zadłużone przez okres krótszy niż 24 miesiące. Natomiast w przypadku strefy 4 większy odsetek stanowią mieszkania zadłużone powyżej 2 lat niż mieszkania w których notowane jest zadłużenie poniżej 24 miesięcy. okres zadłużenia Strefa do 2 lat powyżej 2 lat strefa 2 12,8% 11,9% strefa 3 67,8% 60,8% strefa 4 19,4% 27,3% W strefie 2 zadłużenie mieszkań komunalnych poniżej kwoty 8 664 zł jak i powyżej tej kwoty jest na takim samym poziomie. Różnice uwidaczniają się natomiast w przypadku strefy 3 i 4. W miejskiej strefie 3 przeważają mieszkania komunalne, w których kwota zadłużenia jest niższa niż kwota 8 664 zł, natomiast w strefie 4 większy odsetek stanowią mieszkania, w których zadłużenie przekracza 8 664 zł. 13 S t r o n a

kwota zadłużenia Strefa 8664 zł i większe do kwoty 8664 zł kwoty strefa 2 12,3% 12,2% strefa 3 66,8% 61,3% strefa 4 20,9% 26,5% W przypadku metrażu mieszkań okazuje się, że w strefie 2 nieznacznie większy odsetek stanowią mieszkania o metrażu powyżej 41 metrów kwadratowych. W strefie 3 odnotowano większy udział mieszkań poniżej 41 metrów, natomiast w strefie 4 występuje większy odsetek mieszkań powyżej 41 metrów kwadratowych. Strefa metraż mieszkań do 41 metrów 41 metrów i więcej strefa 2 10,9% 13,7% strefa 3 67,3% 60,7% strefa 4 21,8% 25,6% 14 S t r o n a

Wyniki badania 15 S t r o n a

Struktura gospodarstw domowych w których występują zaległości w opłacaniu czynszu W poniższym podpunkcie przedstawiona została charakterystyka struktury gospodarstw domowych w których występują zaległości w opłacaniu czynszu. Pozyskane podczas badania informacje prezentują strukturę społeczno demograficzną mieszkańców z zadłużonych lokali komunalnych. Analizie poddane zostały takie kluczowe informacje jak: liczba osób dorosłych i dzieci tworzących gospodarstwo domowe, liczba wszystkich osób dorosłych wspólnie gospodarujących, a także struktura rodzin z uwzględnieniem płci, wieku i wykształcenia wszystkich dorosłych członków rodziny, liczba dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym oraz struktura rodzin z uwzględnieniem płci i wieku dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym. Liczba osób wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych Poniżej przedstawione zostały podstawowe informacje na temat Wykres nr 8. Liczba osób zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 1 138, w %). liczby osób wspólnie zamieszkujących w gospodarstwach domowych uczestniczących w badaniu. Warto zwrócić uwagę, iż w przypadku ponad 80% ogółu badanych gospodarstw domowych składają się one maksymalnie z 4 osób, przy czym aż (44,8%) to gospodarstwa jedno lub dwu osobowe, odpowiednio (23,1%) oraz (21,7%). Wbrew powszechnie panującej opinii zadłużenie w mieszkaniach komunalnych nie jest najbardziej generowane przez rodziny wielodzietne, lecz przez osoby samotnie prowadzące gospodarstwo domowe lub przez osoby gospodarujące 16 S t r o n a

wspólnie z inną osobą. Kolejną niezwykle istotną informacją zwrotną, swoistego rodzaju wartością dodaną badania społecznego, która została pozyskana podczas badania to różnica pomiędzy liczbą osób, które figurują w bazie Gdańskiego Zarządu Nieruchomości Komunalnych a deklarowaną przez respondentów liczbą osób mieszkających w zadłużonych mieszkaniach komunalnych. Według danych Gdańskiego Zarządu Nieruchomości Komunalnych w zadłużonych mieszkaniach wytypowanych do badania figuruje 3 650 osób, natomiast zgodnie z pozyskanymi podczas badania danymi w wylosowanych zadłużonych mieszkaniach komunalnych w Gdańsku zamieszkuje 3 458 osób, reasumując różnica wynosi więc aż 192. Inne niezwykle ważne informacje, które wynikają z analizy danych pozyskanych podczas badania to korelacja pomiędzy liczbą osób zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych a wielkością zadłużenia. Zgodnie z pozyskanymi danymi okazuje się, iż zdecydowanie największe zadłużenie generują osoby, które samodzielnie prowadzą gospodarstwo domowe. Wielkość zadłużenia takich mieszkań wynosi aż 3 186 060 zł. Na wykresie zaprezentowano interesującą tendencję, która ma charakter odwrotnie proporcjonalny do ilości osób tworzących wspólne gospodarstwo domowe otóż im większa liczba mieszkańców tym mniejsze zadłużenie mieszkań komunalnych w Gdańsku. Wykres nr 9. Globalne zadłużenie mieszkań komunalnych z uwzględnieniem liczby mieszkańców. Okazuje się, że gospodarstwa domowe tworzone przez jedną osobę zadłużone są średnio na kwotę 12 593 zł. Gospodarstwa domowe dwu osobowe zalegają z opłatami średnio 11 905 zł, 17 S t r o n a

trzy osobowe 12 856 zł, natomiast gospodarstwa domowe tworzone przez cztery osoby wspólnie zamieszkujące mają przeciętne zadłużenie wynoszące 13 502 zł. Liczba osób dorosłych wspólnie zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne W badanych, wylosowanych 1 138 zadłużonych gospodarstwach domowych mieszka łącznie 2 553 osób dorosłych. Najczęściej zadłużone mieszkania komunalne zamieszkiwane są przez dwie lub jedną osobę dorosłą, odpowiednio (37,3%) oraz (28,6%). Wykres nr 10. Liczba osób dorosłych zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 1 138, w %). Tabela nr 5. Liczba osób dorosłych zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 1 138, w %). Liczba osób dorosłych Odpowiedzi Ilość Procent 1 osoba 325 28,56% 2 osoby 424 37,26% 3 osoby 220 19,33% 4 osoby 113 9,93% 5 osoby 35 3,08% 6 osób 12 1,05% 7 osób 3 0,26% brak odpowiedzi 6 0,52% Suma 1138 100,0% 18 S t r o n a

Płeć osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych Struktura demograficzna osób dorosłych zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne w Gdańsku została przedstawiona także z uwzględnieniem płci. Jak wynika z prezentowanego wykresu (51,6%) osób zamieszkujących mieszkania w których odnotowano zaległości z tytułu nieopłacania czynszu to kobiety, natomiast (48,4%) osób mieszkających w zadłużonych mieszkaniach komunalnych stanowią Wykres nr 11. Płeć osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 2 544,w %). mężczyźni. Podział badanych ze względu na płeć umożliwia interpretowanie odpowiedzi oraz siły ich natężenia. Jak wynika z prezentowanego poniżej wykresu rozkład omawianej cechy demograficznej jest na zbliżonym poziomie. Tabela nr 6. Płeć osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 2 544,w %). Płeć dorosłych członków rodziny Odpowiedzi Ilość Procent Mężczyzna 1231 48,4% kobieta 1313 51,6% Suma 2544 100,0% 19 S t r o n a

Wiek osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych Na potrzeby badania oraz w celu umożliwienia dokonywania porównań i wskazania zachodzących korelacji pomiędzy zmiennymi wprowadzono zamknięte kategorie wiekowe osób dorosłych wspólnie zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne. Zgodnie z przedstawionymi wynikami okazuje się, że rozkład grup wiekowych dorosłych osób, w zadłużonych mieszkaniach komunalnych jest względnie równomierny, nie ma jednej Wykres nr 12. Wiek osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 2 545,w %). wyraźnie dominującej grupy wiekowej. Największą grupę stanowią osoby w wieku od 50 do 59 lat, która generuje (24,6%) mieszkańców. Kolejna grupa respondentów wyróżnionych ze względu na wiek, która licznie była reprezentowana w badaniu to osoby zamieszkujące zadłużone mieszkania komunalne w wieku od 20 do 29 lat (21,9%) ogółu badanych. Zbliżony odsetek respondentów (18,0%) ogółu mieszkańców uczestniczących w badaniu stanowiły osoby w wieku od 30 do 39 lat. Znaczny odsetek (15,4%) mieszkańców zadłużonych komunalnych mieszkań to osoby w wieku od 40 do 49 lat, natomiast (11,8%) osób dorosłych, które mieszkają w badanych gospodarstwach domowych jest w wieku od 60 do 69 lat. 20 S t r o n a

Tabela nr 7. Wiek osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 2 545,w %). Wiek dorosłych członków rodziny Odpowiedzi Ilość Procent 70 i więcej 92 3,6% 18-19 119 4,7% 60-69 300 11,8% 40-49 392 15,4% 30-39 459 18,0% 20-29 558 21,9% 50-59 625 24,6% Suma 2545 100,00% Wykształcenie osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych Kolejna zmienna niezależna prezentująca strukturę demograficzno - społeczną badanej populacji to wykształcenie mieszkańców, którzy zamieszkują Wykres nr 13. Wykształcenie osób dorosłych wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 2 497,w %). mieszkania komunalne w których zanotowano zaległości czynszowe. Jak wynika z zaprezentowanych danych znajdujących się wykresie, zdecydowana większość mieszkańców zadłużonych mieszkań komunalnych ma niższy poziom wykształcenia w tym (39,9%) badanych legitymuje się wykształceniem zasadniczym zawodowym, natomiast (26,6%) mieszkańców posiada wykształcenie niepełne podstawowe lub podstawowe. Znaczny odsetek respondentów (23,3%) to mieszkańcy posiadający wykształcenie średnie. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym to 21 S t r o n a

(6,2%) spośród wszystkich osób dorosłych z zadłużonych mieszkań objętych badaniem. Najmniejszy odsetek mieszkańców uczestniczących w badaniu posiadało wykształcenie wyższe magisterskie lub licencjackie ukończone oraz niepełne wyższe w tym studenci. Procentowy udział tych kategorii wyniósł odpowiednio (2,8%) oraz (1,2%). Struktura społeczno demograficzna dzieci zamieszkujących zadłużone mieszkania komunalne Płeć dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych W zadłużonych mieszkaniach komunalnych, które zostały wylosowane do badania mieszka łącznie 916 dzieci w wieku poniżej 18 lat. Spośród ogólnej liczby dzieci (50,5%) stanowią kobiety, natomiast (49,5%) mężczyźni. Wykres nr 14. Płeć dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 910, w %). Tabela nr 8. Płeć dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 910, w %). Płeć dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym dzieci Odpowiedzi Ilość Procent Mężczyzna 450 49,5% kobieta 460 50,5% Suma 910 100,0% 22 S t r o n a

Wiek dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych Biorąc pod uwagę zmienną - wiek dzieci zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych, okazuje się, iż rozkład odpowiedzi ma charakter bardzo równomierny. Wszystkie cztery grupy wiekowe reprezentuje zbliżony odsetek dzieci. Najliczniejszą grupę stanowią dzieci w wieku od 10 do 14 lat (27,5%). Wykres nr 15. Wiek dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 916, w %). Tabela nr 9. Wiek dzieci wspólnie zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych (N= 916, w %). Wiek dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym Odpowiedzi Ilość Procent 15-19 lat 206 22,5% 5-9 lat 217 23,7% 0-4 lata 241 26,3% 10-14 lat 252 27,5% Suma 916 100,00% 23 S t r o n a

Problemy rodziny Jedno z kluczowych zagadnień, które jest związane z wdrożeniem miejskiego programu profilaktyczno osłonowego dotyczy problemów, które uniemożliwiają rodzinom regularne opłacanie należności czynszowych. Poznanie najważniejszych przyczyn determinujących niemożność opłacania czynszu umożliwi opracowanie skutecznych mechanizmów redukujących negatywne zjawiska i optymalizujących działania zmierzające do wsparcia rodzin pozostających w trudnej, często krytycznej sytuacji życiowej. Odpowiedzi udzielone przez najemców, którzy mają problemy z regulowaniem czynszu w mieszkaniach komunalnych posłużą do wypracowania odpowiedniego instrumentarium działań ukierunkowanych na udzielanie pomocy osobom i rodzinom w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej i materialnej, poprzez reintegrację zawodową i społeczną w kierunku umożliwienia wznowienia wnoszenia opłat czynszowych. Pracownicy socjalni realizujący badania w ramach diagnozy społecznej i przeprowadzający ankietę wśród najemców, którzy zalegają z opłatami czynszowymi zadali respondentom pytanie dotyczące najważniejszych problemów, które determinują trudności w opłacaniu czynszu. Każdy z ankietowanych mógł wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi, dostępne w kafeterii ankiety, dlatego też suma odpowiedzi jest większa niż 100%. W rozkładzie odpowiedzi zdecydowanie dominuje odpowiedź zbyt małe dochody, jako przyczyna powodująca zaległości w opłacie czynszu. Ta opinia uzyskała aż (73,2%) spośród wszystkich wskazań respondentów. Zbyt małe dochody respondentów korespondują z narastającymi zaległościami wynikającymi z tytułu opłat czynszowych w mieszkaniach komunalnych. Pozostałe odpowiedzi pomimo istotnej statystycznej rangi uzyskały zdecydowanie mniejszy - o ponad połowę odsetek wskazań. Kolejnym, równie ważnym problemem, który powoduje trudności w regulowaniu czynszu jest brak pracy i w konsekwencji brak środków na bieżące opłaty a tym bardziej na spłacanie zaległości czynszowych. Opinię brak pracy jako determinantę zaległości czynszowych wskazało (36,6%) ankietowanych mieszkańców. Inną równie ważną barierą utrudniającą mieszkańcom zadłużonych lokali komunalnych opłacenie czynszu jest wystąpienie choroby w rodzinie oraz znaczne zwiększenie wydatków na leczenie lub rehabilitację. Pojawienie się 24 S t r o n a

takiej okoliczności jest zdaniem (26,2%) badanych najważniejszym problemem uniemożliwiającym regulowanie opłat czynszowych. Zbliżony odsetek respondentów uważa, że najważniejszą przeszkodą w regulowaniu czynszu i spłacaniu zadłużenia jest także nieregularność dochodów oraz niepełnosprawność. Wymienione problemy wskazało odpowiednio (19,2%) oraz (19,1%). Znaczna grupa najemców zadłużonych mieszkań komunalnych (15,1%) przyznała, że problemy w opłacaniu czynszu wynikają również z utraty pracy. Pozostałe opinie uzyskały poniżej 10% ogólnej liczby wskazań badanych mieszkańców. Należy zaznaczyć, że główne przyczyny, które korespondują z zadłużeniem mieszkań komunalnych i trudnościami w opłacaniu czynszu są w opinii badanych mieszkańców, zogniskowane wokół problemu: braku pracy, niskich dochodów oraz nieregularności dochodów. Remedium na najważniejsze problemy wskazane przez mieszkańców zadłużonych lokali komunalnych będzie niewątpliwie miejski program osłonowy, który zakłada między innymi formy pomocy w postaci pracy socjalnej, zasiłku celowego, oraz zatrudnienia wspomaganego, które mogą objąć również użytkowników lokali mieszkalnych, nie należących do mieszkaniowego zasobu gminy. Program umożliwi mieszkańcom zadłużonych lokali podjęcie pracy umożliwiając uregulowanie zaległości czynszowych. Wykres nr 16. Przyczyny trudności w opłacaniu czynszu (N= 1 138, w %). 25 S t r o n a

Tabela nr 10. Przyczyny trudności w opłacaniu czynszu (N= 1 138, w %). Trudności w opłacaniu czynszu Odpowiedzi Ilość Procent urodzenie dziecka 21 1,8% przebywanie w zakładzie karnym 27 2,4% śmierć rodziców, rodzica, opiekunów 28 2,5% Niezaradność 43 3,8% nowe konieczne wydatki 51 4,5% śmierć małżonka, partnera 53 4,7% utrata źródła dochodu 62 5,4% rozpad związku partnerskiego 66 5,8% inne jakie? 110 9,7% utrata pracy 172 15,1% Niepełnosprawność 217 19,1% nieregularność dochodów 219 19,2% choroba w rodzinie 298 26,2% brak pracy 416 36,6% zbyt małe dochody 833 73,2% Suma 2616 229,9% Sytuacja zdrowotna osób i rodziny Kolejna ważna kwestia, która została podjęta podczas badań społecznych dotyczyła sytuacji zdrowotnej osób i rodzin wspólnie gospodarujących i mieszkających w zadłużonych mieszkaniach komunalnych. Osoby uczestniczące w badaniu zapytano o występowanie orzeczonej niepełnosprawności wśród osób tworzących wspólnie gospodarstwo domowe. Okazuje się, że niepełnosprawność bardzo często występuje wśród mieszkańców z zadłużonych lokali komunalnych. W przypadku aż (35,7%) rodzin, wśród co najmniej jednej osoby wspólnie gospodarującej występuje orzeczona niepełnosprawność. Jest to niezwykle wysoki odsetek świadczący o możliwości występowania istotnej zależności pomiędzy problemami zdrowotnymi a trudnościami w regulowaniu opłat czynszowych. Zmienna jaką jest występowanie niepełnosprawności w rodzinie będzie w dalszej części opracowania stanowiła istotną wytyczną w poszukiwaniu powiązania pomiędzy problemami 26 S t r o n a

z zaległościami czynszowymi z którymi borykają się rodziny. Okazuje się, że występowanie niepełnosprawności w rodzinie nie koreluje w sposób istotny z przeciętną wielkością zadłużenia w mieszkaniach komunalnych. W przypadku rodzin w których odnotowano niepełnosprawność wśród co najmniej jednej osoby wspólnie gospodarującej, średnie zadłużenie wynosiło 13 435 zł, natomiast wśród rodzin, gdzie nie występuje orzeczenie o niepełnosprawności wśród osób gospodarujących, przeciętne zadłużenie wynosiło 13 658 zł. Różnice odnotowano natomiast w przypadku okresu zalegania z opłatami. Po przyporządkowaniu okresów zadłużenia od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy, od 12 do 24 miesięcy oraz powyżej 24 miesięcy do wartości liczbowych od 1 do 4 uzyskano globalną średnią wynoszącą (3,07). Okazuje się, że w gospodarstwach domowych, w których występuje niepełnosprawność wśród członków rodziny odnotowano dłuższy okres zadłużenia (3,12) niż w przypadku rodzin w których nie ma osób z orzeczeniem o niepełnosprawności (3,05). Wykres nr 17. Orzeczona niepełnosprawność w rodzinie (N= 1 138, w %). Tabela nr 11. Orzeczona niepełnosprawność w rodzinie (N= 1 138, w %). Orzeczona niepełnosprawność w rodzinie Odpowiedzi Ilość Procent tak 406 35,7% nie 732 64,3% Suma 1138 100,0% 27 S t r o n a

Kontynuacją pytania dotyczącego wystepowania orzeczonej niepełnosprawności wśród osób wspólnie gospodarujących było pytanie o rodzaj orzeczononego stopnia niepełnosprawności oraz liczbę osób w rodzinie, która taki stopień posiada. Zgodnie z pozyskanymi podczas badania danymi okazuje się, że ponad połowa osób niepełnosprawnych (51,6%) ma orzeczony drugi umiarkowany stopień niepełnosprawności, (27,5%) znaczny stopień niepełnosprawności pierwsza grupa, natomiast (20,9%) spośród osób niepełnosprawnych ma zdiagnozowany lekki treci stopień niepełnosprawności. Wykres nr 18. Stopień niepełnosprawności występujący w rodzinie (N= 444, w %). Tabela nr 12. Stopień niepełnosprawności występujący w rodzinie (N= 444, w %). Stopień niepełnosprawności odpowiedzi Ilość Procent znaczny/pierwsza grupa 122 27,5% umiarkowany/druga grupa 229 51,6% lekki/trzecia grupa 93 20,9% Suma 444 100,0% 28 S t r o n a

Sytuacja zawodowa osób i rodziny Niezwykle ważną informacją, która pozyskana została podczas badań socjologicznych przeprowadzonych wśród rodzin, które zalegają z opłatami czynszowymi jest sytuacja zawodowa osób wspólnie gospodarujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych objętych badaniem. Analiza sytuacji respondentów na rynku pracy pozwala ukazać istotne powiązania pomiędzy aktywnością zawodową a trudnościami w regularnym opłacaniu czynszu. W bieżącej sytuacji zawodowej osób uczestniczących w badaniu można doszukiwać się istotnych przesłanek związanych z powstawaniem zadłużenia i stopniowym narastaniem zaległości czynszowych. Wyniki badań przeprowadzonych wśród losowo wybranych gospodarstw domowych jednoznacznie ukazują, istotne przyczyny związane z powstawaniem zaległości czynszowych. Ponad połowa badanych respondentów (56,9%) wszystkich osób wspólnie gospodarujących jest nieaktywnych zawodowo. Bardzo negatywnym i niepokojącym zjawiskiem jest fakt, iż co czwarty mieszkaniec zadłużonych lokali komunalnych (25,4%) jest bierny zawodowo (nigdzie nie zatrudniony i nie zarejestrowany jako bezrobotny w Powiatowym Urzędzie Pracy). Osoby bierne zawodowo to osoby posiadające wyłącznie własne niezarobkowe źródło utrzymania lub pozostające na utrzymaniu innych osób, są to także osoby pracujące nielegalnie bez podpisanej umowy. Znaczną grupę stanowią także osoby bezrobotne zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy (13,4%). Uzupełnieniem grupy osób nieaktywnych zawodowo są emeryci oraz renciści (18,2%). Należy zwrócić uwagę, iż przeważającą grupę osób, które mieszkają w zadłużonych lokalach komunalnych tworzą osoby nieaktywne na rynku pracy o niskich dochodach lub bez dochodów i właśnie w tym aspekcie należy poszukiwać nadrzędnych problemów związanych z powstawaniem zaległości czynszowych. Trzy najliczniej reprezentowane grupy zawodowe stanowili przedstawiciele wymienionych powyżej grup nieaktywnych zawodowo na rynku pracy. Odsetek osób aktywnych zawodowo stanowiło łącznie (43,1%) w tym najliczniejsza grupa to osoby pracujące na czas nieokreślony (12,9%) oraz osoby pracujące dorywczo (12,1%). 29 S t r o n a

Wykres nr 19. Sytuacja zawodowa osób dorosłych wspólnie gospodarujących (N= 2 418, w %). Tabela nr 13. Sytuacja zawodowa osób dorosłych wspólnie gospodarujących (N= 2 418, w %). Sytuacja zawodowa osoby /rodziny Odpowiedzi Ilość Procent bierny zawodowo 613 25,4% emerytura, renta 439 18,2% bezrobotny 324 13,4% praca na czas nieokreślony 312 12,9% praca dorywcza 292 12,1% praca na czas określony 239 9,9% praca na umowę o dzieło,zlecenie 150 6,2% własna działalność gospodarcza 49 2,0% Suma 2418 100,0% 30 S t r o n a

Sytuacja materialna osób i rodziny W poniższym podrozdziale przedstawiona została sytuacja materialna rodzin zamieszkujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych w Gdańsku. Na omawiany blok tematyczny składały się takie zagadnienia jak: dochód netto całego gospodarstwa domowego, dochód netto w przeliczeniu na każdego członka rodziny, źródła utrzymania rodziny, stałe miesięczne wydatki oraz sposób gospodarowania dochodem rodziny w gospodarstwie domowym. Diagnoza sytuacji materialnej rodzin ukazuje problemy, z którymi w codziennym życiu spotykają się osoby z zadłużonych mieszkań komunalnych. Ponadto wyniki badań pozwolą potwierdzić lub zaprzeczyć tezie dotyczącej trudności w regularnym opłacaniu czynszu wynikającym ze zbyt niskich dochodów mieszkańców. Analizie poddane zostaną także stałe miesięczne wydatki rodziny w kontekście zaległości czynszowych. Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego Respondentów uczestniczących w badaniu poproszono o podanie średnich miesięcznych dochodów netto całego gospodarstwa domowego wszystkich osób wspólnie gospodarujących. Zdecydowana większość ankietowanych rodzin (83,1%) uzyskuje miesięczne dochody poniżej 2 000 zł netto, w tym (38,3%) rodzin uzyskuje dochody poniżej 1 000 zł, (20,8%) od 1 000 zł do 1 500 zł, (17,1%) rodzin generuje dochody od 1 501 do 2 000 zł natomiast aż (6,9%) respondentów przyznało, że rodzina nie uzyskuje jakichkolwiek dochodów. Zaledwie (16,7%) rodzin, które mieszkają w zadłużonych mieszkaniach komunalnych uzyskuje miesięczne dochody netto na poziomie wyższym niż 2 000 zł, w tym (7,8%) rodzin osiąga wynagrodzenie i dochody od 2 001 do 2 500 zł, (4,7%) dochody w przedziałach od 2 501 do 3 000 zł, natomiast (4,2%) rodzin generuje dochody powyżej 3 000 zł. 31 S t r o n a

Wykres nr 20. Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego. (N= 1 138, w %). Tabela nr 14. Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego. (N= 1 138, w %). Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego Odpowiedzi Ilość Procent brak odpowiedzi 10 0,9% powyżej 3 000 zł 48 4,2% od 2 501 do 3 000 zł 53 4,7% brak dochodu 78 6,9% od 2 001 do 2 500 zł 88 7,7% od 1 501 do 2 000 zł 193 17,0% od 1 001 do 1 500 zł 235 20,7% do 1 000 zł 433 38,0% Suma 1138 100,0% W celu dokonania szczegółowej analizy rozkładu odpowiedzi wskazanych przez respondentów postanowiono przedstawić rozkład odpowiedzi z uwzględnieniem zmiennych niezależnych różnicujących badaną populację zadłużonych mieszkań komunalnych takich jak: kwota zadłużenia oraz okres zadłużenia. Podczas analizy danych uzyskano interesujące wyniki świadczące o występowaniu silnej zależności pomiędzy wysokością dochodów a przeciętną kwotą zadłużenia mieszkań komunalnych. Tendencja ma charakter odwrotnie proporcjonalny do wysokości dochodów, otóż im większe dochody tym mniejsza przeciętna kwota zadłużenia w mieszkaniach komunalnych. Rodziny nie uzyskujące jakichkolwiek 32 S t r o n a

dochodów mają największe przeciętne zadłużenie czynszowe wynoszące 17 027 zł. Natomiast rodziny osiągające dochody na poziomie od 2 501 do 3 000 zł oraz powyżej 3 000 zł mają przeciętne zaległości odpowiednio 11 100 zł oraz 9 220 zł. Na podstawie niniejszych danych należy jednoznacznie stwierdzić, iż wysokość uzyskiwanych dochodów jest istotną barierą w bieżącym regulowaniu czynszu. Wykres nr 21. Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego a przeciętna kwota zadłużenia. W rozkładzie odpowiedzi odnotowano także bardzo silną korelację pomiędzy okresem zadłużenia a wysokością miesięcznych dochodów uzyskiwanych przez członków rodziny. Na potrzeby statystyczne dokonano przyporządkowania okresów zadłużenia mieszkań komunalnych od 3 do 6 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy, od 12 do 24 miesięcy oraz powyżej 24 miesięcy do wag liczbowych od 1 do 4. Okazuje się, że im mniejsze dochody tym dłuższy okres zalegania z opłatami za czynsz w komunalnych mieszkaniach. Rodziny, które nie generują dochodów lub dochody poniżej 1 000 zł mają najdłuższe zaległości czynszowe odpowiednio (3,35) oraz (3,37). Rodziny z wyższymi dochodami mają zadłużenie o relatywnie najkrótszym okresie. 33 S t r o n a

Wykres nr 22. Średni miesięczny dochód netto całego gospodarstwa domowego a okres zadłużenia. Średni miesięczny dochód netto w przeliczeniu na jedną osobę w gospodarstwie domowym Jeszcze bardziej precyzyjną miarą do określenia sytuacji materialnej rodzin i osób wspólnie gospodarujących w zadłużonych mieszkaniach komunalnych jest wysokość dochodu w przeliczeniu na jedną osobę w gospodarstwie domowym. Średni dochód netto na osobę jest bardziej dokładnym instrumentem oceny sytuacji materialnej rodzin, ponieważ znaczny odsetek rodzin to rodziny jedno lub dwu osobowe a dochód rodzin wieloosobowych będzie zazwyczaj wyższy niż dochód rodzin jedno lub dwu osobowych. Zastosowanie oceny jednostkowego dochodu będzie dokładniej diagnozować obraz sytuacji materialnej gospodarstw domowych. Zgodnie z danymi wynika, iż średni miesięczny dochód netto w przeliczeniu na jedną osobę w gospodarstwie domowym w zadłużonych mieszkaniach czynszowych w Gdańsku wynosi zaledwie 513,97 zł. Należy zwrócić uwagę, iż podobnie jak w przypadku średnich dochodów netto gospodarstwa domowego, również w przypadku średnich dochodów generowanych przez jedną osobę w gospodarstwie domowym wystąpiła silna tendencja wzrostowa. Im mniejsze dochody netto jednej osoby w gospodarstwie domowym tym dłuższy okres zalegania z opłatami za czynsz. Poniższy wykres prezentuje omawianą tendencję. 34 S t r o n a

Wykres nr 23. Średni miesięczny dochód netto w przeliczeniu na jedną osobę a okres zadłużenia. Źródła utrzymania rodziny Jedno z ważniejszych zagadnień dotyczących sytuacji materialnej rodzin uczestniczących w badaniu dotyczyło źródeł utrzymania rodzin, które posiadają zadłużenie czynszowe. Ankietowani uczestniczący w badaniu poproszeni zostali o wskazanie wszystkich źródeł utrzymania, każdy z respondentów mógł wymienić dowolną liczbę odpowiedzi, dlatego suma wskazań jest zdecydowanie większa niż 100%. Zgodnie z przedstawionymi danymi wynika, że główne najczęściej wskazywane źródła utrzymania rodziny to przede wszystkim emerytury i renty oraz dochód z pracy stałej. Wymienione odpowiedzi wskazał zbliżony odsetek badanych odpowiednio (33,8%) ogółu odpowiedzi oraz (33,0%). Licznie wskazywanym źródłem utrzymania rodziny (26,5%) jest także dochód z pracy dorywczej. Znaczny odsetek rodzin, korzysta także z różnego rodzaju zasiłków oraz innych form instytucjonalnej pomocy, w tym (19,4%) rodzin uczestniczących w badaniu otrzymuje inne zasiłki (np. wychowawczy, rodzinny, pielęgnacyjny, szkolny, stypendium) natomiast (16,9%) osób w gospodarstwie domowym korzysta z zasiłków lub innych środków z pomocy społecznej. Praca na czarno, bez podpisanej umowy to jedno ze źródeł utrzymania rodziny wskazane przez (13,1%) ankietowanych. Istotnym źródłem utrzymania rodzin, które mają zaległości z tytułu nieopłacanego czynszu są także alimenty. Wszystkie źródła utrzymania rodziny prezentuje zamieszczony poniżej wykres. 35 S t r o n a

Wykres nr 24. Źródła utrzymania całego gospodarstwa domowego. (N= 1 138, w %). Tabela nr 15. Źródła utrzymania całego gospodarstwa domowego. (N=1 138, w %). Źródła utrzymania rodziny Odpowiedzi Ilość Procent emerytury, renty 385 33,8% dochód z pracy stałej 375 33,0% dochód z pracy dorywczej (w tym umowa zlecenie, umowa o dzieło) 302 26,5% inne zasiłki (np. wychowawczy, rodzinny, pielęgnacyjny, szkolny, stypendium itp.) 221 19,4% zasiłki lub inne środki z pomocy społecznej 192 16,9% praca bez umowy - praca na czarno 149 13,1% alimenty 127 11,2% inne proszę wpisać, jakie 72 6,3% dochód z działalności gospodarczej 37 3,3% pomoc dalszej rodziny, krewnych, przyjaciół, pomoc sąsiedzka 32 2,8% zasiłek dla bezrobotnych 10 0,9% zgromadzone oszczędności, wyprzedaż sprzętów domowych 7 0,6% Suma 1909 167,8% 36 S t r o n a

Stałe miesięczne wydatki rodziny Kolejnym bardzo ważnym elementem oceny sytuacji materialnej rodzin mieszkających w zadłużonych lokalach komunalnych było określenie poszczególnych stałych miesięcznych wydatków całej rodziny. W badaniu ankietowym respondenci wskazywali cały katalog miesięcznych wydatków, w tym także miesięczną kwotę czynszu w lokalu komunalnym. W trakcie analizy danych uzyskano bardzo interesującą informację zwrotną - aż (6,4%) 73 rodzin nie ma wiedzy na temat wysokości obowiązującego czynszu w lokalu komunalnym. Ta informacja obrazuje pośrednio skalę problemu związanego z zadłużeniem mieszkań komunalnych i wskazuje na brak nawyku opłacania czynszu. Na potrzeby badania dokonano analizy sumy stałych wszystkich wydatków w gospodarstwie w przekroju miesiąca. Ankietowani, którzy brali udział w badaniu wskazali stałe miesięczne wydatki rodziny, które wynoszą przeciętnie 1 030,3 zł. Stałe miesięczne wydatki rodziny postanowiono poddać szczegółowej analizie z uwzględnieniem zmiennych niezależnych takich jak: kwota zadłużenia, okres zadłużenia oraz dochód rodziny netto w przeliczeniu na osobę. W przypadku pierwszej zmiennej kwoty zadłużenia okazuje się, że największe stałe miesięczne wydatki ponoszą rodziny, które są zadłużone od 1 000 zł do 3 000 zł oraz od 3 000 zł do 6 000 zł. Stałe miesięczne wydatki w analizowanych przypadkach wynoszą odpowiednio 1 269,8 zł oraz 1 146,9 zł. Wykres nr 25. Stałe miesięczne wydatki a kwota zadłużenia. 37 S t r o n a

W przypadku okresu zadłużenia mieszkań komunalnych możemy mówić o silnej korelacji pomiędzy stałymi miesięcznymi wydatkami a okresem zalegania z opłatami czynszowymi. Im krótszy okres zadłużenia tym większe stałe wydatki rodzin. Przedstawione wyniki potwierdzają wcześniejsze dane, które wskazywały, iż osoby, których mieszkania są zadłużone przez okres dłuższy niż 24 miesiące generują zdecydowanie niższe dochody od pozostałych mieszkańców. Wykres nr 26. Stałe miesięczne wydatki a okres zadłużenia. Poniżej zaprezentowane zostały korelacje pomiędzy stałymi miesięcznymi wydatkami a miesięcznymi dochodami netto rodziny. Przedstawione poniżej wyniki potwierdzają regułę, iż wraz ze wzrostem dochodu zwiększają się stałe miesięczne wydatki osób tworzących wspólne gospodarstwo domowe. Zadłużenie w mieszkaniach komunalnym będzie niewątpliwie stale wzrastać w przypadku osób i rodzin bez stałego i regularnego źródła dochodu. W przypadku rodzin, których dochód jest wyższy niż 2 000 zł zwiększają się relatywnie szanse na regularne opłacanie czynszu. Niewątpliwie interesującym jest fakt, iż rodziny których stałe miesięczne dochody netto są zdecydowanie wyższe od stałych miesięcznych wydatków, zalegają z opłatami za czynsz w mieszkaniach komunalnych. Okazuje się, że pomimo tego iż zaległości czynszowe są częściej generowane przez rodziny o niskich i nieregularnych dochodach to jednak zdarzają się sytuacje, że rodziny pomimo finansowych możliwości bieżącego regulowania czynszu nie realizują tego obowiązku. 38 S t r o n a

Wykres nr 27. Miesięczny dochód netto rodziny a stałe miesięczne wydatki. Subiektywne postrzeganie sytuacji materialnej rodziny Ostatnim z elementów oceny sytuacji materialnej osób i rodzin uczestniczących w badaniu było subiektywne postrzeganie warunków życia. Na prezentowanym poniżej wykresie przedstawiono listę opinii, którą mogli wskazać ankietowani. Zdecydowana większość respondentów (71,0%) spośród wszystkich osób biorących udział w badaniu uważa, iż żyje bardzo oszczędnie a i tak nie starcza na najważniejsze potrzeby. Co piąty respondent przyznał, że żyje oszczędnie i dzięki temu starcza na najważniejsze potrzeby. Opinię starcza na wszystko i jeszcze jestem/ jesteśmy w stanie spłacać zadłużenie czynszowe wyraziło (4,6%) badanych, natomiast starcza na wszystko lecz nie jesteśmy w stanie spłacać zadłużenia czynszowego wymieniło (2,9%) respondentów. 39 S t r o n a