A Fundacja Studiów Międzynarodowych Foundation of International Studies NOWA TOŻSAMOŚĆ 3 NIEMIEC I ROSJI W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Bielenia i Witolda M. Góralskiego Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa 1999
Spis treści WSTĘP 9 Józef Kukułka POJMOWANIE I ISTOTA TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ POD KONIEC XX WIEKU 11 1. Nowa debata o tożsamości 11 2. Procesy identyfikacji interesów narodowych 16 3. Tożsamości narodowe a polityka zagraniczna 17 4. Wielość wymiarów tożsamości zbiorowych 20 Stanisław Sulowski NOWA TOŻSAMOŚĆ I NOWA POLITYKA ZAGRANICZNA NIEMIEC: MIĘDZY TRADYCJĄ PAŃSTWA NARODOWEGO A IMPERATYWEM INTEGRACJI 21 1. Pojęcie tożsamości 21 2. Tożsamość Niemiec i Niemców 21 3. Tożsamość a tradycje polityki zagranicznej 23 4. Historia niemieckiej polityki zagranicznej a kształtowanie się tożsamości 24 5. Nowa tożsamość i nowa polityka zagraniczna 28 Erhard Cziomer NOWE CELE I PRIORYTETY POLITYKI ZAGRANICZNEJ ZJEDNOCZONYCH NLEMIEC 3 3 1. Ogólne wyznaczniki, specyfika i fazy rozwojowe 34 2. Zasadnicze interesy i cele 37 3. Priorytety międzynarodowe do końca rządów kanclerza Helmuta Konia 40 4. Nowe założenia i priorytety rządu SPD/S 90/Zieloni 47 Jerzy Sułek POZYCJA MIĘDZYNARODOWA NIEMIEC PO ZJEDNOCZENIU - ASPEKTY GEOPOLITYCZNE I STRATEGICZNE ~ 5 3 1. Nowe warunki geopolityczne i strategiczne 55 1.1. Odzyskanie suwerenności przez zjednoczone Niemcy 55 1.2. Przesunięcie Niemiec do środka Europy 58 1.3. Zjednoczone Niemcy na wschodnich rubieżach NATO i UE 59 1.4. Opcja prozachodnia lub prorosyjska czy trzecia droga"? 60
2. Główne elementy składowe pozycji międzynarodowej Niemiec 62 2.1. Niemcy światowym mocarstwem gospodarczym 62 2.2. Rosnące znaczenie potencjału militarnego 64 2.3. Przy pomocy integracji do roli mocarstwowej 68 2.4. Europa Środkowa i Wschodnia - głównym obszarem niemieckiej ekspansji 69 3. Próba definicji Niemiec jako mocarstwa w końcu XX w 71 Stanisław Bieleń GEOPOLITYCZNE UWARUNKOWANIA NOWEJ TOŻSAMOŚCI ROSJI 73 1. Postrzeganie nowej tożsamości Rosji przez pryzmat interesu narodowego 73 2. Imperium warunkowane przestrzenią 75 3. Rosyjski ekspansjonizm i terytoriocentryzm 78 4. Ciążenie dziedzictwa geopolityki radzieckiej 83 5. Europejskie treści tożsamości rosyjskiej 87 6. Azjatyckie treści tożsamości rosyjskiej 91 Kazimierz Łastawski KSZTAŁTOWANIE NOWEJ TOŻSAMOŚCI ROSYJSKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ 97 1. Imperialne uwarunkowania tożsamości Rosji 98 2. Zmiany strategii rosyjskiej po rozpadzie imperium 100 3. Opcje i nurty w polityce zagranicznej Rosji 103 4. Przywództwo we Wspólnocie Niepodległych Państw 106 5. Ewolucja stanowiska wobec USA i NATO 111 6. Reorientacja innych działań w polityce zagranicznej 114 Kazimierz Malak KONCEPCJA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO FEDERACJI ROSYJSKIEJ 119 1. Rosja we wspólnocie międzynarodowej 120 2. Interesy narodowe Rosji 121 3. Zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego Rosji 123 3. Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej 128 Edward Haliżak KONSEKWENCJE KSZTAŁTUJĄCEJ SIĘ TOŻSAMOŚCI ROSJI DLA AKTYWNOŚCI W REGIONIE AZJI I PACYFIKU 145 1. Wewnętrzne uwarunkowania podejścia Rosji do regionu Azji i Pacyfiku 146
2. Redefinicja interesów Rosji w regionie 153 3. Tożsamość odrodzonej Rosji a możliwości odgrywania przez nią roli w regionie 160 Iwona Wyciechowska CYWILIZACYJNO-KULTUROWE UWARUNKOWANIA NOWEJ TOŻSAMOŚCI ROSJI 165 1. Początki nowej państwowości 166 2. Co oznacza cywilizacja i kultura na rosyjskim gruncie? 167 3. Czynniki warunkujące nową tożsamość Rosji 171 3.1. Czynnik imperialny 171 3.2. Czynnik społeczny 174 3.3. Czynnik religijny 176 3.4. Czynnik ideologiczny i świadomościowy 176 3.5. Czynnik postępu społecznego 178 Alicja Stępień WPŁYW RELIGII NA KSZTAŁTOWANIE SIĘ NOWEJ TOŻSAMOŚCI ROSJAN 181 1. Religia w życiu politycznym Rosji 181 2. Rola instytucji religijnych w życiu społecznym Rosji 184 3. Przemiany religijności w społeczeństwie rosyjskim 191 Witold M. Góralski UWARUNKOWANIA POLSKIEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ WOBEC NIEMIEC I ROSJI 199 1. Polska polityka zagraniczna wobec nowych wyzwań 199 2. Miejsce Niemiec w polityce zagranicznej Polski po 1989 r. 202 3. Miejsce Rosji w polskiej polityce zagranicznej 205 Marek Menkiszak POSTRZEGANIE ROLI NIEMIEC W ROSJI 211 1. Niemcy w kontekście polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej 212 1.1. Okres romantyzmu" w polityce zagranicznej (1991-1992) 212 1.2. Okres definiowania interesów narodowych (koniec 1992-1993) 213 1.3. Okres atlantyckiego globalizmu (1994-1995) 214 1.4. Okres dywersyfikacji i ekonomizacji polityki (1996-1998) 215 2. Niemcy jako zagrożenie dla Federacji Rosyjskiej 215 2.1. Germanizacja Europy" 216 2.2. Niemiecka ekspansja na wschód" 217
3. Niemcy jako szansa dla Federacji Rosyjskiej 219 3.1. Niemcy jako geopolityczny sojusznik Rosji w Europie 219 3.2. Niemcy jako adwokat Rosji 221 3.3. Niemcy jako sponsor 222 3.4. Niemcy jako brama do Unii Europejskiej 224 3.5. Niemcy jako element Wielkiej Europy" 225