Adolf Dąb Rozbieżność między zarzutem w postępowaniu przygotowawczym a zarzutem w akcie oskarżenia Palestra 7/7-8(67-68), 45-48 1963
Nr 7 8 (67 68) Zarzut w postępow aniu przygot. i w akcie oskarżenia 45 cjach m o d ern isty czn y ch n ie p ro p o n o w ał w sw ych p ro je k ta c h n a tu r y k o d y fik a c y jn e j p rea m b u ł w stęp n y ch, k tó re b y u su w ały z p o la w id zenia now oczesnej p o lity k i k ry m in a ln e j z n an ą tro sk ę w szy stk ich szkół trz e c ic h m iędzy k la sy k a m i a m o d e rn ista m i) o ow ą m edia via, w iążącą u n ita rn ie (scuola u n ita ria ) su b iek ty w izm ł obiek ty w izm w u staw o d aw stw ie k a rn y m w je d n ą u zg odnioną całość. I d latego w o stateczn y m p ro je k c ie k o d ek su k arn ego ta k a p re a m b u ła pow in n a b y ć ch y b a pom in ięta. ADOLF DĄB Rozbieżność między zarzutem w postępowaniu przygotowawczym a zarzutem w akcie oskarżenia Do R edakcji P a le s try w p ły w a ją p y ta n ia dotyczące zag ad n ien ia nie dość ja s n o ureg u lo w an eg o w p rzep isach k.p.k. C hodzi m ian o w icie o to, czy sfo rm u ło w an y w ak cie o sk arżen ia z a rz u t o k re ś la ją c y czyn z arzu can y m u si być zgodny z z a rz u te m p rzed staw io n y m p o d e jrz a n e m u w p o stęp o w an iu przygotow aw czym, a jeżeli pom ięd y ty m i zarz u ta m i zachodzi rozbieżność (tzn. in n y czyn z a w a rty je st w p o stanow ieniu o p rz e d sta w ie n iu z a rz u tów, a in n y w akcie o sk a rż e n ia ) to czy i ja k ie ta rozbieżność w y w o łu je s k u tk i pro ceso w e w p o stęp o w aniu sądow ym. W y d aje się, że a b y udzielić p raw id ło w ej odpow iedzi n a ta k p o staw io n e p y ta n ia, h ależało b y w stę p n ie zastan o w ić się n ad tym, do czego z je d n e j stro n y sp ro w ad za się is to ta p rzed staw ien ia zarzu tó w, a z d ru g ie j ja k ie znaczenie procesow e m a a k t oskarżenia. 1. N ie w y m ag a chyba głębszego ro z strząsan ia to, że p rzed staw ienie zarzu tó w m a znaczenie fu n d a m e n ta ln e w p o stęp o w an iu przygotow aw czy m. M a ono z n aczen ie podw ójne. C hodzi bow iem o ja s n ą sy tu a c ję zarów no d la prow adzącego p o stęp o w a n ie o rg a n u (a ty m sam ym i d la o rg anów nadzorczych), ja k i d la podejrzan eg o co do tego, p rzeciw ko k o m u i o co toczy się p o stęp o w an ie (art. 237). S tąd też w y p ły w a uciążliw y być m oże o b ow iązek każdorazow ego w y d a w a n ia now ego p o sta now ien ia o p rz e d sta w ie n iu zarzu tó w w m ia rę zm ien iający ch się okoliczności W sp raw ie, p rz e d sta w ie n ia p o d ejrzan em u now ego z a rz u tu i p rz e słu c h a n ia go n a okoliczności tego z a rz u tu (art. 237, 238, 245 :). In s ty tu c ja ta w ra z z ro zszerzen iem z asad y k o n c e n tra c ji n a p o stępow anie p rz y gotow aw cze (przez w p ro w ad zen ie u staw o w y ch te rm in ó w trw a n ia śled ztw a i dochodzenia) m a p rzed e w szy stk im zabezpieczyć p raw o rząd n o ść w ty m sta d iu m p o stęp o w an ia karn eg o, m a chronić o b y w ateli p rzed zbyt pochopnym pociągnięciem do- O dpow iedzialności sądow ej. J e s t zrozum iałe, że ty m sam y m rozszerzone z o sta ły m ożliw ości o b ro n y podejrzan eg o przed staw ian y m i m u zarzu tam i. Jednak że g w a ra n c je d la p o d ejrzanego, k tó re w y p ły w a ją w szczególności z p rz e d staw ienia zarzu tó w, i o d p o w iadają ce ty m g w a ra n c jo m o b ow iązki o rg an ó w ścig a n ia U stanow ione zo stały d la zabezpieczenia p raw id ło w eg o to k u p o stęp o w ania p rzy g o to w aw czego.
46 Adolf Dąb Nr 7 8 (67 68) Co p raw d a, g w a ra n c je te nie kończą się z ch w ilą zan ik n ięcia śled z tw a (dochod zen ia). P o trz e b a zm ian y z a rz u tó w m oże się w y ło n ić ró w n ież w dalszym to k u p o stępow an ia. W m yśl a rt. 2451 k.p.k., jeżeli p rz y sp o rząd zan iu a k tu o sk a rż e n ia zachodzi p o trzeb a (...) o sk a rż e n ia o in n y czyn aniżeli zarzu can y p o d ejrzan em u w p o stan o w ieniu o p rz e d sta w ie n iu zarzu tó w, sp o rząd za się now e p o stan o w ien ie o p rz e d sta w ie n iu zarzutów, ogłasza się je p o d ejrzan em u i p rzesłu ch u je go n a treść z arzu tó w, a w ra z ie p o trzeb y u zu p ełn ia się śledztw o. P rzep is te n z aw iera w y ra ź n ą w sk azó w k ę u staw y, że zgodnie z w y m ag an ia m i p ra w d y o b iek ty w n ej z a rz u ty przez cały czas p o stępow an ia przygotow aw czego pow in n y k sz ta łto w a ć się zgodnie z o d tw a rz a n y m rzeczyw istym p rzeb ieg iem w y d a rzeń, a jeże li po zam k n ięciu p o stępow an ia przygotow aw czego a k tu a ln e się stan ie sp o rząd zen ie a k tu o sk arżen ia, to treść jego p o w in n a o d p o w iad ać p raw id ło w y m u sta le n io m fa k ty c z n y m <i p raw n y m ), a co za ty m idzie a k tu a ln y m w chw ili z am k n ięcia śledztw a (dochodzenia) zarzu to m. Z tego p u n k tu w id zen ia w ym aganie, a b y istn ia ła całk o w ita zgodność m iędzy zarz u te m p rzed staw io n y m p o d e jrz a n e m u p rzed zam knięciem śled ztw a (dochodzenia) a z a rz u te m o k reślo n y m w akcie o sk a rż e n ia, n ie imoże budzić w ątp liw ości. P ogląd ta k i w y n ik a ró w n ież z fa k tu, że o b o w iązują ca u n as zasad a sk a rg o w a n ie o znacza b y n a jm n ie j, iż p o stęp o w an ie sąd o w e (z w yłączeniem tr y b u p ry w a tn o s k a rg ó - w ego) m oże się rozpocząć od w n iesien ia przez u p raw n io n eg o o sk arży ciela s k a rg i do sąd u. P rzeciw n ie, p o stęp o w anie sądow e m u si być (zgodnie z a rt. 233 k.p.k.) p o p rz e d zo n e p rzez p o stęp o w an ie przygotow aw cze, w k tó ry m w szy stk ie p rzew id zian e dla teg o p o stępow an ia ry g o ry m uszą być p rzestrzegan e. 2. Czy je d n a k n iezach o w an ie tak ieg o o b o w iązk u przez p ro k u ra to ra w noszącego a k t o sk a rż e n ia d o są d u w y w iera s k u tk i w p o stęp o w an iu sądow ym? J e s t to zag ad n ien ie b a rd z ie j sk o m p lik o w an e i w y m ag a szerszej an alizy. P rzed e w szystk im p rzypom nieć n ależy, że n asz p ro ces n ie zna sądow ego o d d a n ia pod są d, że p o staw ien iem w s ta n o sk a rż e n ia, a co za ty m idzie początk iem p o stęp o w an ia sądow ego je s t w niesien ie a k tu o sk arżenia przez u p raw n io n eg o o s k a r życiela. A k t o sk a rż e n ia m usi oczyw iście o d p o w iad ać o k reślo n y m w a ru n k o m p rzew id zian y m w a rt. 247 i 248 k.p.k. Do ty ch w a ru n k ó w należy m.in.: a) d o k ład n e o k re śle nie zarzucanego czynu (...) i b) w sk a z a n ie p rzep isu u staw y k a rn e j (...). Jeżeli a k t o sk a rż e n ia ty m w a ru n k o m o d p o w iad a, p rezes są d u zgodnie z a rt. 250 k.p.k. z a rz ą d za d o ręczen ie o sk arżo n em u a k tu o sk a rż e n ia, a n astęp n ie (art. 252) w yznacza te rm in ro zpraw y. T reść a rt. 247 k.p.k. nie u legła dotychczas żad n ej zm ianie i jeżeli a k t o sk a rż e n ia zaw ie ra d o k ład n e określen ie zarzu can eg o o sk arżo n em u czynu, to je s t rzeczą co n a jm n ie j w ą tp liw ą, czy prezesow i są d u p rzy słu g u je p raw o k o n tro li zgodności ta k określonego czynu z p rzed staw io n y m i p o d ejrzan em u w p o stępow an iu p rzy g o to w aw czy m zarzu tam i. P oczynić tu tylko n ależy pew n e zastrzeżen ia. Z a treść a k tu o sk arżen ia o d p o w iad a p ro k u ra to r. N a n im też ciąży o b o w iązek udow o d n ien ia w iny. T oteż gdyby p ro k u ra to r w załączonym d o a k tu o sk a rż e n ia w y k azie n ie pow o łał dow odów w celu u d o w o d n ien ia zaw arteg o w akcie o sk a rż e n ia z arzu tu, to prezes m iałb y nie ty lk o p ra w o, ale i o b o w iązek zw rócić m u a k t o sk a rż e n ia d o u zu p e łn ien ia b ra k ó w (art. 249), a g d y b y u w ażał, że w ta k ie j sy tu a c ji należy śledztw o (dochodzenie) uzupełnić, to p o w in ien w nieść sp ra w ę n a posiedzenie n ie ja w n e (art. 251 1 lit. d).
N r 7 8 (67 68) Zarzut to postępow aniu przygot. i to akcie oskarżenia 47 T a k ie je d n a k obow iązki ciążą n a p rezesie są d u ty lk o o tyle, o ile w y m ag an e od p ro k u r a to ra czynności niezbędne są d la należyteg o p rzy g o to w an ia ro z p ra w y głów n e j. R ów nież w yłącznie pod ty m k ą te m w id zen ia m ógłby sąd n a posiedzeniu n ie ja w n y m zobow iązać p ro k u ra to ra d o u zu p ełn ien ia śled ztw a czy dochodzenia. G dyby p rezes czy sąd uznał, że ta k a konieczność nie zachodzi, to a k t o sk a rż e n ia sta łb y się p o d sta w ą dalszego postęp o w an ia. J e s t rzeczą zrozum iałą, że p ow yższe zagad n ien ie p ow inno być o cen ia n e rów nież p o d k ą te m w id zen ia e w en tu aln ego o g ran iczen ia czy u tru d n ie n ia o sk arżo n em u obrony. W y d aje się jed n ak, że ta k i z a rz u t nie b y łb y tra fn y. P rzed e w szystk im należy zau w aży ć, że zan iech an ie ścig an ia za czyn o b ję ty p o stan o w ien iem o p rzed staw ien iu z arzu tó w, a ściganie za czyn inny n iek o n ieczn ie stw a rz a sy tu a c ję gorszą dla osk arżo n eg o. S y tu a c ja ta m oże być tru d n ie js z a w łaśn ie d la o sk arży ciela. N iem niej je d n a k o sk arżo n y d o w ia d u je się o now ym zarzucie z odpisu a k tu o sk arżenia. P rz e w id z ia n e d la o sk arżo n eg o w a rt. 256 i 253 k.p.k. u p ra w n ie n ia d a ją m u d o stateczn e m ożliw ości do o d p ie ra n ia now ego zarzu tu. W p raw d zie nieco in n a je s t sy tu a c ja w sp raw ach ro zp o zn aw an y ch w try b ie u p roszczonym (art. 8 lit. e u staw y z d n ia 20 lip ca 1950 r. Dz. U. z 1961 r. N r. 53, poz. 296), ale ja k w iadom o try b u uproszczonego nie sto su je się w zględem p o d ejrzan eg o, k tó ry p o zostaje w areszcie tym czasow ym (art. 10 tejże ustaw y). A w ięc ró w n ież i w ty m w y p a d k u o sk arżo n y m oże jeszcze p rzed ro z p ra w ą zapoznać się z z arzu tem z aw arty m w akcie o sk arżenia, m im o że n ie d o ręcza m u się odpisu a k tu o sk arżenia. W ty m m iejscu w a rto zauw ażyć, że w k o n k re tn y m w y p a d k u w ła śn ie ze w zg lędu n a inny z a rz u t o sk arżo n y m ógłby złożyć tego ro d z a ju w n io sk i dow odow e, k tó ry c h n a ro zp raw ie uzupełnić nie m ożna. Do ta k ic h w niosków m ożna b y zaliczyć konieczność p rzepro w ad zen ia rew izji, p o szu k iw an ia osób, dow odów rzeczow ych itp. S tosow nie d o okoliczności sp ra w y k ażd y z ta k ic h w niosków m ógłby być przez sąd u zn an y za uzasad n io n y, co w k o n sekw en cji stan o w iło b y p o d staw ę d o zw ro tu a k t o sk arży cielo w i celem u z u p ełn ien ia śled ztw a lu b dochodzenia (art. 305). J a k w idać, potrzeb a sk iero w an ia a k t d o uzupełn iająceg o śled ztw a lu b d o ch o d zen ia b y łab y o cen ian a przez sąd z p u n k tu w id zen ia m erytorycznego, a n ie z p u n k tu w id z e n ia słuszności z a rz u tu fo rm aln ego, polegającego n a n iep rz e strz e g a n iu fo rm p ro ceso w y ch przez p ro k u ra to ra p rzy sp o rząd zan iu a k tu o sk arżenia. 3. P ogląd ta k i n a tle tw ierd zen ia, że p o w in n a istnieć zgodność pom iędzy z a rz u te m p rzed staw io n y m p o d ejrzan em u w p o stęp o w an iu przygotow aw czym a zarzutem o k re ślo n y m w akcie o sk arżen ia, m oże się w y d aw ać n iek o n sekw entn y. W rzeczyw isto śc i je d n a k te n b ra k k o n sek w en cji w y n ik a z n iezh a rm o n izo w an ia przepisów -o p o stęp o w an iu przygotow aw czym z p rzep isam i o akcie o sk arżenia i o przy g o to w a n iu do ro zp raw y głów nej. N ależy p am iętać, że g w a ra n c je u stan o w io n e d la jed n eg o sta d iu m p o stęp o w an ia k a rn e g o ze w zględu n a sp ecy fik ę tego sta d iu m n ie zaw sze m ogą być w p ełn i czy to w drodze analogii, czy w y k ła d n i ro z szerzającej sto so w an e w in n y m s ta d iu m postęp o w an ia. P rzykład ó w ta k ic h w k.p.k. nie b ra k, bliższe je d n a k ich om aw ianie n ie należy do te m a tu. N ie m oże ulegać w ątpliw ości, że o m aw ian e w yżej rozbieżności (jeżeli z d a rz a ją s ię w p ra k ty c e ) stan o w ią pow ażne u chybienie procesow e. W ięcej n a w e t: tak iej czy n n o ści ja k p rzed staw ien ia z a rz u tu w p o stęp o w an iu sąd o w y m dokonać n ie m oż
48 Alfred K a f t al Nr 7 8 (67 68) n a, a w ięc a k t o sk a rż e n ia m usi być m ia ro d a jn y d la sąd u i d la stro n. Co gorsza, o ile w p o stęp o w aniu p rzy gotow aw czym n a w szelk ie decyzje i czynności p ro w a d z ą cego śled ztw o (dochodzenie) o rg a n u p rz y s łu g u je p o d e jrz a n e m u zażalenie, o ty le w ty m nie n azw an y m przez u sta w ę sta d iu m p o stęp o w an ia, ja k im je s t sp o rząd zen ie a k tu o sk arżen ia i w niesien ie go do sądu, zażalen ie w try b ie p rzew id zian y m p rzep isam i k.p.k. n ie p rzy słu g u je. R easu m u jąc, z p rzep isó w w y n ik a ty lk o ty le, że prezesow i i sądow i p rz y słu g u je jed y n ie k o n tro la, czy a k t o sk a rż e n ia o d p o w iada p rzew id zianym d la niego w a r u n kom fo rm aln y m, a p o n ad to że sądow i p rz y słu g u je p raw o ż ąd an ia od o sk arży ciela, a b y w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym zostały p rzep ro w ad zo n e te w szy stk ie czynności, k tó ry c h n a ro z p ra w ie u zu p ełn ić n ie m ożna. R ozum ie się sam o p rzez się, że zag ad n ien ie to w y g ląd ało b y in aczej, gdyby w p rz y szłym k o d ek sie p o stęp o w an ia k arn eg o w p ro w ad zo n a zo stała in s ty tu c ja sądow ego o d d a n ia pod sąd, k tó re j is to tą je s t m.in. b a d a n ie d ostateczności poszlak, a w ięc m ery to ry c zn a (a n ie ty lk o fo rm aln a ) k o n tro la aiktu o sk arżen ia. ALFRED KAFTAL Niektóre problemy z zakresu orzekania przez sqd rewizyjny I. Uwagi wstępne 1. P ro b le m a ty k a zw iązan a z o k re śle n ie m z a k re su o rz e k a n ia przez sąd re w iz y j n y n ależy do zasadniczych zag ad n ień p o stęp o w an ia rew izyjnego, d ecy d u ją cy ch pon a d to o ty m, ja k i je s t c h a ra k te r dan eg o p o stęp o w an ia o d w o ław czeg o.1 D lateg o też na szczególną uw agę z asłu g u ją w ty m w zględzie zm ian y u staw o d aw cze, ja k rów nież k sz ta łu ją c a się n a ty m tle w y k ła d n ia S.N. doty cząca ziakresu u p ra w n ie ń sądu rew izy jn eg o do o rz e k a n ia m ery to ry czn eg o. W szczególności chodzi tu o k w e stię sk azan ia w in sta n c ji re w iz y jn e j oskarżonego uniew innionego lu b zaostrzen ia w y m ierzo n ej m u k a ry (z a k ła d a ją c oczyw iście, że w n iesio n a b y ła re w iz ja p ro k u ra to r a n a niek o rzy ść tego o sk arżo n eg o ).2 J e s t to ty m b a rd z ie j isto tn e, że p rzep isy k.p.k. w o m aw ian e j m a te rii p rzechodziły dość szczególną ew olucję. P o czątk o w a now elizacja k.p.k. z 1949 r. n ie w p ro w ad ziła dó a rt. 408 2 żadnych ograniczeń, zezw alając sądow i re w iz y jn e m u zarów no n a sk azan ie osk arżo n eg o u n ie w innionego, ja k i na zaostrzen ie w y m ierzo n ej m u k a ry. Ju ż je d n a k w r. 1955 n a stą p ił zd ecydow any zw ro t przez w p ro w ad zen ie w 3 a rt. 388 k.p.k. w y raźn eg o zakazu zarów no co do sk azan ia oskarżonego uniew innionego, ja k i zao strzen ia w y l P o r. A. B ac h ra c h : S y s te m o d w o ła w c z y P r o c e s o w e i u s tr o jo w e p o w ią z a n ia, P ip n r 7/59, s. 28; A. B ac h ra c h : N ie k tó r e z a g a d n ie n ia p ro c e s u k a r n e g o w ś w ie tle k o n s ty tu c ji, w y d. 1953 r., s. 90 i n a s t. : P o r. n p. w lite r a tu r z e ra d z ie c k ie j M. S tro g o w icz : P r o c e s k a r n y ; A. Czele o w : R a d z ie c k i p ro c e s k a r n y, w y d. 1955 r., s. 365 i n a s t. o ra z P r z e m ia n y w d z ie d z in ie p r a w a w Z w ią z k u R a d z ie c k im, w y d. 1958 r., s. 28.