Komunikacja interpersonalna między małżonkami a poziom satysfakcji z małżeństwa

Dariusz Krok, Monika Murlowska Uniwersytet Opolski Relacje rodzinne i społeczne w kulturze środkowoeuropejskiej i chińskiej, Opole 2011, s. 127 149 Komunikacja interpersonalna między małżonkami a poziom satysfakcji z małżeństwa Związek małżeński zawsze był i nadal jest najbardziej powszechną i kulturowo akceptowaną formą współistnienia dwojga ludzi. Z psychologicznego punktu widzenia małżeństwo można określić jako system wzajemnych współzależności, w obrębie którego następuje stała wymiana zachowań. Małżeństwo jako związek oparty na bliskości emocjonalnej i mocnych więziach jest również jednym z najsilniejszych korelatów szczęścia i dobrostanu psychicznego. Z badań prowadzonych w wielu kulturach świata wynika, że ludzie pozostający w związku małżeńskim lub żyjący ze sobą są przeciętnie szczęśliwsi i odznaczają się lepszym zdrowiem psychicznym i fizycznym niż osoby żyjące samotnie lub takie, które nigdy nie zawarły małżeństwa, są owdowiałe, rozwiedzione lub pozostające w separacji 1. Osoby żyjące w małżeństwie doświadczają większej satysfakcji z życia, wyższego poziomu emocji pozytywnych oraz mniejszego emocji negatywnych. Uzyskane rezultaty przekonywująco pokazują, że relacje małżeńskie stanowią cenne źródło pozytywnych doświadczeń, które przekładają się na ogólny poziom zadowolenia z życia. Niniejszy artykuł ma na celu zbadanie zależności pomiędzy komunikacją małżeńską a satysfakcją ze związku małżeńskiego. Podstawowe pytanie dotyczy wzajemnej zależności pomiędzy sferą komunikacji a poczuciem szczęścia w małżeństwie. 1. Specyfika komunikacji małżeńskiej i jej rodzaje Jednym z najistotniejszych czynników decydujących o jakości związków małżeńskich i uczuciowych jest niewątpliwie miłość. Często spotykanym podziałem miłości w literaturze jest podział na miłość romantyczną i miłość przyjacielską. Pierwszy rodzaj miłości charakteryzuje przede wszystkim namiętność, wybujałe emocje, czułość, seksualność, jak również zachwyt, ból, zazdrość i pragnienie połączenia się 1 M. Ar g y l e, Przyczyny i korelaty szczęścia, w: J. Cz a p i ń s k i (red.), Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, Warszawa 2008, s. 179; E. Di e n e r, C.L. Go h m, E. Su h, S. Oi s h i, Similarity of the relations between marital status and subjective well-being across cultures, Journal of Cross-Cultural Psychology 31 (2000) nr 4, s. 433 434.

128 Dariusz Krok, Monika Murlowska z drugą osobą. Często dochodzi do idealizacji partnera, co mija w momencie nastąpienia regularnego współżycia z partnerem. Miłość przyjacielską cechuje mniejszy ładunek emocjonalny, ale ten typ miłości określany jest jako bardziej spokojny i trwały. Do istotnych elementów miłości przyjacielskiej zaliczamy: poczucie bezpieczeństwa, uzupełniania się i akceptacja różnic oraz wzajemne zainteresowanie, zaangażowanie, szczerość, otwartość i gotowość niesienia pomocy 2. W relacji do przedstawionych rodzajów miłości kształtuje się komunikacja między małżonkami, będąca wyrazem ich miłości i jednocześnie odpowiedzią na przeżywane uczucia. Zdaniem M. Plopy relacje pomiędzy małżonkami oraz ich uwarunkowania są czynnikami decydującymi o jakości całej struktury rodzinnej, ponieważ relacje zachodzące pomiędzy mężem i żoną wpływają nie tylko na nich samych, ale także i na dzieci, które należą do tej rodziny 3. Konflikty odnoszące się do małżeństwa w jednej płaszczyźnie przenoszą się na inne obszary, obniżając generalnie jakość życia małżeńskiego, wywołując poczucie niezadowolenia, winy, niepokoju, a czasem i osamotnienia. Problemy w związku małżeńskim mogą wynikać z różnych czynników; najczęściej występujące to: osobowość małżonków, wzajemna relacja małżeńska, czasowy rozwój związku oraz wewnętrzne i zewnętrzne sytuacje oddziałujące w małżeństwie. Bardzo ważnym elementem życia małżeńskiego jest komunikacja interpersonalna, którą istnieje między obydwiema stronami 4. Wynika to z faktu, że małżeństwo nie jest tylko prostą sumą dwóch osób (mąż i żona), lecz stanowi nową jakość, w której wszelkie zachodzące relacje między małżonkami mają charakter bilateralny. Zarówno ze słownych, jak i pozasłownych komunikatów dowiadujemy się, w jaki sposób jesteśmy postrzegani przez innych, jesteśmy w stanie określić stopień wzajemnej bliskości i dzięki temu ustalić swoje miejsce w hierarchii społecznej oraz uzyskać ocenę własnego postępowania. Poprzez wymianę poglądów, wyrażenie swoich życzeń i pragnień przedstawiamy także swój punkt widzenia, okazujemy uczucia oraz uzyskujemy aprobatę lub krytykę swoich poczynań. Jak wskazują badania, większość nieporozumień małżeńskich i rodzinnych, które często przeradzają się w poważne konflikty, ma swoje źródło w trudnościach we wzajemnym porozumiewaniu się 5. W celu jasnego i czytelnego przekazania drugiej osobie swoich myśli i uczuć należy w pierwszej kolejności uświadomić sobie samemu, co się obecnie czuje i myśli. Zdarzają się sytuacje, w których sposób przekazania drugiej osobie informacji jest niejasny lub niefortunny, co jest powodem znie- 2 S. Krat o c h v i l, Terapia małżeńska, Gdańsk 2006, s. 123. 3 M. Pl o pa, Psychologia rodziny: teoria i badania, Kraków 2005, s. 127. 4 D. Kr o k, Znaczenie komunikacji interpersonalnej w funkcjonowaniu rodziny, w: B. So i ń s k i (red.), Rodzina w świetle psychologii pastoralnej, Łódź 2007, s. 45. 5 Por. T. Ro s t o w s k a, Konflikt międzypokoleniowy w rodzinie, Łódź 2001, s. 16; C.M. Ri n a l d i, N. Ho w e, Perceptions of constructive and destructive conflict within and across family subsystems, Infant and Child Development 12 (2003), nr 5, s. 441 443.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 129 kształcenia prawdziwych intencji komunikatu. Niekiedy przyczyna nieporozumień tkwi w nieuważnym lub wybiórczym przyjmowaniu przekazywanych treści, tzn. odbiorca, mając własny pogląd na omawianą kwestię, stara się nie dopuścić do siebie informacji sprzecznych ze swoim poglądem. Także zbyt emocjonalne podejście do jakiegoś zagadnienia utrudnia jego obiektywną ocenę i jest poważną przeszkodą w rzeczywistym zrozumieniu sedna sprawy 6. W relacjach małżeńskich czynniki konfliktogenne są szczególnie niebezpieczne, gdyż zaburzają strukturę i funkcjonowanie całej rodziny nie tylko małżonków, ale i także dzieci. Komunikacja w małżeństwie jest niewątpliwie zagadnieniem kluczowym, ponieważ stosunki międzyludzkie opierają się w bardzo wielkim stopniu na stałym przepływie informacji. Ludzie pobierają się, aby znaleźć w drugim człowieku przyjaciela, z którym będą mogli dzielić życie, ale w miarę upływającego czasu, który wyznacza kolejne etapy małżeństwa, często dochodzą do wniosku, że swoje myśli, przeżycia i odczucia muszą ukrywać przed swoim małżonkiem, czego skutkiem są tzw. deficyty komunikacji. Oznacza to niemożność porozumienia się nawet w stosunkowo prostych i oczywistych kwestiach, dotyczących wspólnego życia 7. Sposób porozumiewania się małżonków jest czynnikiem decydującym zarówno o pozytywnym, jak i negatywnym rozwiązaniu problemów pojawiających się w trakcie trwania małżeństwa. Jeśli jest jasny i klarowny, to szansa na rozwiązanie przejściowych sprzeczności jest o wiele większa niż w sytuacjach nieustannych niejasności, gdy trudno zrozumieć, co stanowi przyczynę sporu i jakie efekty pragną małżonkowie uzyskać poprzez jego rozwiązanie. Na to, jak będzie przebiegać komunikacja pomiędzy małżonkami, wpływa w bardzo wielkiej mierze przygotowanie do wspólnego życia, na które składają się nawyki wyniesione z rodzinnego domu, nastawienie do życia rodzinnego, wyznawane poglądy i preferowane wartości, a także cechy charakteru i umiejętność współżycia z innymi. Komunikacja interpersonalna pomiędzy małżonkami jest niewątpliwie czynnikiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania związku małżeńskiego. Małżonkowie dzielą się sprawami zarówno ważnymi, jak i codziennymi. Komunikacja ta nie służy jedynie wymianie informacji, ale stanowi również podłoże do wszelkiego rodzaju negocjacji, definiowania problemów, doświadczania stopnia zaangażowania w związek, a także do kreowania tożsamości swojej i tożsamości związku. Pierwszym krokiem, jaki powinni uczynić małżonkowie u progu wspólnego życia, jest ustalenie wzoru komunikacji, który umożliwi i ułatwi wzajemne zrozumienie i doświadczanie intymności. Jasne oraz zrozumiałe wiadomości otrzymywane od każdego z partnerów przyczyniają się do efektywnego małżeńskiego systemu komunikacji. W związku małżeńskim komunikacja nie służy tylko porozumiewaniu się, lecz jej celem jest również wspieranie 6 Z. Ce l m e r, Małżeństwo. Warszawa 1989, s. 69. 7 Tamże, s. 81 82.

130 Dariusz Krok, Monika Murlowska bliskości oraz okazywanie troski i szacunku partnerowi 8. Uważna analiza zachowań małżeńskich wskazuje, że perturbacje komunikacyjne są wymieniane na pierwszym miejscu wśród problemów, nad którymi należy pracować w ramach terapii rodzinnej. Do dwóch głównych obszarów komunikacji, które warunkują jakość relacji małżeńskich, należą: zdolności rozwiązywania konfliktów oraz ekspresja zarówno pozytywnych, jak i negatywnych uczuć 9. Rozważne konstruowanie powyższych obszarów przez małżonków oferuje możliwość wypracowania konstruktywnej i prawidłowej komunikacji interpersonalnej. W systemie komunikacyjnym partnerzy angażują się w kołowy proces dostarczania informacji partnerom i otrzymywania ich z powrotem. Oznacza to, że oboje małżonkowie równocześnie przenoszą informację na metapoziomie o sobie, o innych ludziach i o związku. Reakcje te można wytłumaczyć efektem sprzężenia zwrotnego. W komunikacji interpersonalnej małżonków niezbędne są wzajemne wzmocnienia, które zachodzą wówczas, gdy w sprzężeniu zwrotnym dostarczane są komunikaty odnoszące się do cenienia siebie nawzajem oraz silnego zaangażowania w związek dla wspólnego dobra. Ważnym elementem komunikacji małżeńskiej jest również proces odkrywania siebie, dzięki czemu wzrastają szanse na stworzenie szczególnie intymnych więzi. W procesie odkrywania obowiązuje reguła wzajemności, która pozwala na wzajemne uczenie się partnerów lepszego rozpoznawania swoich nastrojów, uczuć, potrzeb i oczekiwań 10. W dużym stopniu pozwala to unikać konfliktów i nieporozumień, a także tworzyć pozytywną atmosferę, w której można mówić o stanie satysfakcji ze związku małżeńskiego. 2. Psychospołeczne uwarunkowania satysfakcji z małżeństwa Dla większości młodych ludzi najważniejszą wartością w życiu, którą pragną osiągnąć, jest zbudowanie udanego związku małżeńskiego, a następnie założenie szczęśliwej rodziny. Każde małżeństwo ma w sobie coś niepowtarzalnego; jakieś własne, specyficzne mocne strony, które zmieniają się w miarę rozwoju związku. Satysfakcja z małżeństwa praktycznie nigdy nie przybiera linii prostej, lecz bardziej kształt sinusoidy, gdzie dołki oznaczają problemy oraz niezgodę, na które w pewnym okresie natrafia każde małżeństwo. Wspomniane dołki są uwarunkowane takimi czynnikami, jak: płeć, intymność, pełnione role społeczne oraz kwestie związane z opieką nad dziećmi czy też udziałem w podejmowaniu wspólnych decyzji. Porównując skonfliktowane i zgodne związki można wysnuć wniosek, że w małżeństwach zgodnych występuje znacznie więcej zachowań nastawionych na 8 M. Pl o pa, Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań, Kraków 2005, s. 120. 9 D.K. Sny d e r, J.J. Co z z i, L.F. Ma n g r u m, Conceptual issues in assessing couples and families, w: H.A. Li d d l e, D.A. Sa n t i s t e b a n, R.F. Le va n t, J.H. Br a y (red.), Family psychology. Science-based interventions, Washington 2002, s. 76. 10 M. Pl o pa, Więzi w małżeństwie i rodzinie, s. 121.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 131 rozwiązywanie problemów, dużo więcej wspólnych rozmów, lepsza komunikacja niewerbalna oraz lepsza umiejętność odczytywania uczuć i potrzeb partnera. Natomiast w małżeństwach konfliktowych poszczególni partnerzy potrafią wskazać negatywne cechy współmałżonka, lecz nie dostrzegają swoich wad i zachowań destrukcyjnych 11. Powyższe dane skłaniają do konkluzji, że satysfakcja ze związku małżeńskiego jest złożona i uwarunkowana wieloma czynnikami, z których istotną rolę odgrywa komunikacja interpersonalna. Pozytywne relacje małżeńskie są w istotnym stopniu źródłem ogólnej satysfakcji z życia. Do takich wniosków doszli C.M. Kamp Dush i P.R. Amato. Badacze uwzględnili następujące formy życia: małżeństwo, stały związek partnerski, pary na stałe chodzące ze sobą, osoby spotykające się rzadko oraz osoby nie utrzymujące bliskich relacji. Okazało się, że bycie w związku było związane z większym stopniem satysfakcji z życia w porównaniu z osobami nie utrzymującymi bliskich relacji. Ponadto im większe było zaangażowanie w relacje, tym silniejszy był związek pomiędzy relacjami a ogólną satysfakcją z życia. Najsilniejszy związek wystąpił w przypadku osób żyjących w małżeństwie, co oznacza, że zamężne kobiety i żonaci mężczyźni charakteryzowali się najwyższym poziomem dobrostanu 12. Widzimy zatem, że właściwe relacje małżeńskie przekładają się na ogólne zadowolenie z życia. Satysfakcja w związku małżeńskim wiąże się nieodłącznie z problematyką ról płciowych, intymności, równości, a nawet władzy. Jaki związek ma szansę bycia związkiem szczęśliwym zarówno dla niej, jak i dla niego? Czy odczuwanie podobnego poziomu satysfakcji w ogóle jest możliwe? Te pytania nasuwają się, rozważając interesującą i nadal otwartą problematykę dotyczącą bliskich związków dwojga ludzi. Spośród tych, którzy pytają, czy małżeństwo jest korzystne czy też nie, są tacy, którzy wyjaśniają różnice w stopniu satysfakcji pomiędzy małżonkami a niezamężnymi w kategoriach selektywności społecznej. Termin ten zakłada, że ludzie niestabilni emocjonalnie lub mniej sprawni intelektualnie nie są gotowi do małżeństwa, a jeżeli już zawrą związek małżeński, są mniej skłonni do jego utrzymania. Nie sam fakt bycia w związku małżeńskim jest potrzebny do osiągnięcia satysfakcji, lecz osoby mające dojrzałe cechy psychiczne. Jak wskazuje M. Plopa, satysfakcja z małżeństwa jest czynnikiem wzbogacającym poczucie sensu i szczęśliwości u każdego z małżonków oraz całej struktury rodzinnej. Brak tej satysfakcji może przyczyniać się do doświadczania przewlekłego stresu i pogłębiającej się dezintegracji systemu rodzinnego 13. Świadczy to o silnej zależności czynników psychicznych w budowaniu pozytywnych relacji małżeńskich, które oferują satysfakcję i spełnienie w związku. 11 M. Ar g y l e, Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 1999, s. 95 96. 12 C.M. Ka m p Du s h, P.R. Am a t o, Consequences of relationship status and quality for subjective well-being, Journal of Social and Personal Relationships 22 (2005) nr 5, s. 624 625. 13 M. Pl o pa, Psychologia rodziny, s. 127.

132 Dariusz Krok, Monika Murlowska 3. relacje zachodzące między komunikacją w małżeństwie i satysfakcją ze związku Jednym z najsilniejszych czynników korelujących z satysfakcją z małżeństwa jest efektywny wzorzec komunikacji małżeńskiej. Małżonkowie, których cechuje zadowolenie z małżeństwa, rozmawiają o potencjalnych problemach małżeńskich, aktywnie słuchają drugiej strony, wykazują chęć pomocy współmałżonkowi, a także wspólnie omawiają przyszłe działania i cele. Zdaniem K. Hahlweg, na zadowolenie z małżeństwa wpływa na pierwszym miejscu obecność bliskiej i otwartej komunikacji, następnie efektywne radzenie sobie z konfliktami, emocjonalne wsparcie partnera, pozytywne interakcje na co dzień oraz satysfakcjonujące życie seksualne i posiadanie wspólnych zainteresowań 14. Dojrzała komunikacja interpersonalna w małżeństwie daje możliwość skutecznego kształtowania relacji małżeńskich, ułatwia rozwiązywanie wielu kwestii związanych z codziennym życiem (dom, praca, sprawy finansowe), a także daje możliwości konstruktywnego rozwiązywania potencjalnych sytuacji konfliktowych 15. Niemal każde małżeństwo, w którym osoby je tworzące charakteryzują się dojrzałymi cechami, ma szansę rozwiązania konfliktów poprzez zastosowanie odpowiednich strategii komunikacyjnych. Potwierdzeniem wspomnianych prawidłowości są badania z dziedziny komunikacji rodzinnej. Z przeprowadzonych przez M. Braun-Gałkowską badań nad partnerami zadowolonymi i niezadowolonymi z małżeństwa wynika, że umiejętność komunikacji jest czynnikiem różnicującym osoby o wysokiej i niskiej satysfakcji ze związku. W wyżej wymienionych badaniach osoby zadowolone z małżeństwa charakteryzowały się dobrą komunikacją, współdziałaniem oraz konstruktywnym porozumiewaniem się. Natomiast osoby niezadowolone z małżeństwa nie wykazywały takich cech 16. Widać zatem, że analiza zależności: komunikacja małżeńska satysfakcja ze związku wskazuje na występowanie powiązań między obydwoma sferami życia. Ciekawe badania nad stylami porozumiewania się pomiędzy małżonkami przeprowadziła również M.A. Fitzpatrick. Autorka, po uwzględnieniu, że styl porozumiewania się między żoną i mężem odzwierciedla relacje i stosunki panujące w ich małżeństwie, wyróżniła trzy zasadnicze typy par: niezależne, rozdzielone i tradycyjne. Analiza zachowań małżonków pokazała, że w parach niezależnych małżonkowie żyją w bliskości fizycznej, lecz jednocześnie zachowują dystans psychiczny i nie przywiązują 14 Por. K. Ha h lw e g, Strengthening partnership and families, w: P.L. Ch a s e-la n s d a l e, K. Ki e r n a n, R.J. Fr i e d m a n (red.), Human development across lives and generations, Cambridge (Mass.) 2004, s. 205 206. 15 D. Kr o k, Strategie rozwiązywania konfliktów w systemie rodzinnym, Roczniki Teologiczne 54 (2007), z. 10, s. 133. 16 M. Br a u n -Ga ł k o w s k a, Psychologiczna analiza systemów rodzinnych osób zadowolonych i niezadowolonych z małżeństwa, Lublin 1992, s. 88 89.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 133 wagi do tradycyjnych ról płciowych. Małżonkowie będący parą niezależną wykazują niechęć do otwartej komunikacji interpersonalnej oraz brak zrozumienia, co z kolei prowadzi do konfliktów i nieporozumień. Zadowolenie z małżeństwa par niezależnych jest tutaj najmniejsze. W parach rozdzielonych partnerzy więcej wagi przywiązują do indywidualnej wolności niż do samego związku oraz bardziej unikają konfliktów i wykazują silniejsze dążenie do posiadania wolności osobistej niż pary niezależne. Partnerzy ci starają się natomiast nie wchodzić w głębsze relacje interpersonalne, czego konsekwencją jest słaba komunikacja małżeńska, szczególnie w zakresie okazywania uczuć i pragnień. Poziom satysfakcji z małżeństwa jest w tych parach niski. Ostatni typ, pary tradycyjne, uznają tradycyjne role męskie i kobiece, co prowadzi do stabilizacji związku. Pomiędzy małżonkami par tradycyjnych występuje mały dystans psychiczny i fizyczny, co ma związek z wysokim stopniem wzajemnej zależności. Ten typ par, w porównaniu z poprzednimi parami małżeństwa, cechuje się najwyższym stopniem zadowolenia z małżeństwa. Małżonkowie będący parą tradycyjną odznaczają się konstruktywną komunikacją, co umożliwia wyrażanie swoich poglądów i uczuć w sposób dojrzały, szanujący współmałżonka i jego potrzeby 17. Poza opisanymi typami par istnieją również pary mieszane, w których żona lub mąż preferuje inny styl, np. tradycyjno-niezależne lub niezależno-rozdzielone. W innych badaniach, przeprowadzonych przez M. Plopę, w których udział wzięło 105 par małżeńskich, skorelowano miary zachowań komunikacyjnych z indywidualną satysfakcją ze związku małżeńskiego. Wyniki wykazały silną korelację postrzeganych zachowań partnera z indywidualnym zadowoleniem z małżeństwa 18. Wyniki korelacji były silne i wahały się w granicach: dla kobiet od 0,57 do 0,73 i dla mężczyzn od 0,50 do 0,66. Widzimy zatem, że w grupie kobiet zależności te są nieco silniejsze. Omawiając wyniki autor stwierdza, że zarówno w grupie kobiet, jak i mężczyzn postrzegane wsparcie oraz zaangażowana komunikacja współmałżonka pozytywnie wpływały na zadowolenie ze związku, natomiast doświadczanie deprecjonowania ze strony partnera obniżało tę satysfakcję 19. Szereg różnych zachowań komunikacyjnych prezentowanych przez partnerów decyduje o poziomie satysfakcji ze związku małżeńskiego. Do takich wniosków doszli na podstawie przeprowadzonych badań A. Żak, J. Waldmajer i Z. Pupin, którzy starali się ustalić związki pomiędzy oceną własnych zachowań komunikacyjnych a poziomem poczucia satysfakcji ze związku małżeńskiego oraz pomiędzy wymiarami oceny własnych zachowań komunikacyjnych a wymiarami poczucia satysfakcji ze związku małżeńskiego, jak i jego ogólnym poziomem. Uzyskane wyniki pokazały, iż wraz ze wzrostem poziomu wsparcia i zaangażowania wzra- 17 M.A. Fi t z pa t r i c k, Between husbands and wives: Communication in marriage, Newbury Park 1988; cyt. za: R.B. Ad l e r, L.B. Ro s e n f e l d, R.F. Pr o c t o r, Relacje interpersonalne, Poznań 2006, s. 443. 18 M. Pl o pa, Więzi w małżeństwie i rodzinie, s. 143. 19 Tamże, s. 144.

134 Dariusz Krok, Monika Murlowska sta poziom intymności, samorealizacji oraz podobieństw. Wyrażanie szacunku partnerowi poprzez docenianie jego wysiłku, zainteresowanie się jego dylematami oraz umiejętność kreowania atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości sprzyjają wysokiemu poziomowi satysfakcji, spełniania się w roli małżeńskiej oraz zgodności w osiąganiu istotnych celów życiowych. Wystąpiły różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami w zakresie poszczególnych wymiarów zachowań komunikacyjnych oraz poszczególnych wymiarów, jak i ogólnego poziomu poczucia satysfakcji ze związku małżeńskiego. Mężczyźni oceniali jako wyższą własną umiejętność tworzenia atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości w związku w porównaniu z kobietami 20. Analizując wyniki tych badań można stwierdzić, że zachowania komunikacyjne małżonków związane ze wsparciem, zaangażowaniem oraz poszanowaniem partnera pozytywnie decydują o poziomie satysfakcji z relacji małżeńskich, umożliwiają realizowanie własnych zadań życiowych oraz wspólne organizowanie życia codziennego, a również wpływają na wzrost poczucia odpowiedzialności za związek. Zaprezentowane dane wskazują, że istnieją powiązania między stylami komunikacji małżeńskiej a satysfakcją ze związku. Związki te mają charakter złożony, co równocześnie stanowi impuls do przeprowadzenia kolejnych badań empirycznych w tej dziedzinie. Pozwolą one dogłębniej i precyzyjniej wyjaśnić wcześniej obserwowaną złożoność. 4. Metodologia przeprowadzonych badań Postępowanie badawcze to złożony proces, na który składa się całokształt czynności, których celem jest zweryfikowanie hipotezy o rodzaju zależności zachodzącej pomiędzy dwiema lub większą ilością zmiennych. Proces badawczy złożony jest z następujących po sobie faz, lecz nie ma on charakteru liniowego, ponieważ z uzyskiwanych wyników można wyprowadzać szereg kolejnych pytań i hipotez 21. Analiza teoretyczna zagadnień dotyczących komunikacji pomiędzy małżonkami i satysfakcji z małżeństwa stała się podłożem do ukształtowania problemu badawczego tej pracy oraz wysunięcia hipotez. 4.1. Problem pracy i hipotezy badawcze Podstawowym elementem w rozpoczęciu procesu badawczego jest sformułowanie problemu badawczego, który najczęściej dotyczy relacji zachodzących pomiędzy 20 A. Ża k, J. Wa l d m a j e r, Z. Pu pi n, Zachowania komunikacyjne a satysfakcja ze związku małżeńskiego, w: D. Kr o k, P. La n d w ó j t o w i c z (red.), Rodzina w nurcie współczesnych przemian. Studia interdyscyplinarne, Opole 2010, s. 448. 21 Por. Z. Sp e n d e l, Metodologia badań psychologicznych jako forma świadomości historycznej, Katowice 2005, s. 31 33.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 135 badanymi zmiennymi. Jasne sformułowanie zarówno problemu badawczego, jak i postawionych na jego podstawie hipotez jest elementem integralnym problemu badawczego, który przesądza o jego finalnej formie 22. W niniejszym artykule główny problem badawczy koncentruje się na zbadaniu związku komunikacji pomiędzy małżonkami z ich satysfakcją z małżeństwa przy uwzględnieniu takich czynników socjodemograficznych, jak: wiek, staż małżeński i liczba posiadanych dzieci. Na podstawie wcześniej omówionych zagadnień postawiono następujące hipotezy badawcze: H1: Wraz ze wzrostem jakości komunikacji w małżeństwie rośnie zadowolenie z małżeństwa. H2: Zadowolenie z małżeństwa jest głównie uwarunkowane tymi wymiarami komunikacji, które odnoszą się do budowania zrozumienia i bliskości w związku. H3: Wraz z wiekiem małżonków, stażem małżeńskim i liczbą posiadanych dzieci wzrasta jakość komunikacji małżeńskiej oraz poziom odczuwanego szczęścia małżeńskiego. H4: Kobiety wykazują wyższy poziom oceny jakości komunikacji małżeńskiej oraz szczęścia małżeńskiego niż mężczyźni. 4.2. Procedura metod badawczych Do celów niniejszego artykułu zostały wykorzystane dwa kwestionariusze. Pierwszy z nich to Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego autorstwa K. Pospiszyla, służący do oceny satysfakcji małżeńskiej. Drugim narzędziem badawczym jest Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej (ocena własna i partnera) M. Plopy. Pierwowzorem Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego był opracowany przez H.J. Locke a Test Przystosowania Małżeńskiego (Marital Adjustment Test), który został następnie zmodyfikowany w 1979 r. przez H.J. Eysenecka i G. Wilsona (Marital Happiness Questionaire). Kwestionariusz ten złożony jest z 23 itemów, które są w postaci zamkniętych pytań z wyskalowanymi odpowiedziami. Pytania dotyczą różnych aspektów współżycia małżeńskiego i osoba badana odpowiada na nie poprzez zakreślenie najbardziej pasującej dla niej odpowiedzi. Poszczególne odpowiedzi są następnie przeliczane na określone punkty. Ostatnie pytanie przedstawione jest za pomocą skali, na której badany zaznacza, w jakim stopniu czuje się szczęśliwy w swoim małżeństwie, przy czym 0 oznacza nieszczęśliwy, a 18 bardzo szczęśliwy. Wynik ogólny Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego to suma punktów uzyskanych z poszczególnych odpowiedzi i mieści się ona w przedziale od 22 J. Br z e z i ń sk i, Metodologia badań psychologicznych. Warszawa 2007, s. 216.

136 Dariusz Krok, Monika Murlowska 48 do 138. Następnie wynik osoby badanej przeliczany jest na steny, które mieszczą się w zakresie od 1 do 10 23. Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej został opracowany przez M. Plopę i obejmuje 30 pozycji, które składają się na trzy skale: Wsparcie, Zaangażowanie i Deprecjacja. 1. Wsparcie oznacza okazywanie szacunku partnerowi poprzez docenianie jego wysiłków (np.: Chwalę partnera za wykonaną pracę ), przejawianie zainteresowania problemami i potrzebami partnera (np.: Interesuję się sukcesami i problemami partnera ), a także aktywne uczestnictwo w procesie wspólnego rozwiązywania owych problemów (np.: Służę partnerowi radą, gdy tego potrzebuje ). 2. Zaangażowanie oznacza umiejętność tworzenia atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości w związku poprzez okazywanie sobie uczuć (np.: Przytulam się do partnera i całuję go ), podkreślanie wyjątkowości i ważności partnera (np.: Adoruję partnera ), urozmaicanie rutyny dnia codziennego (np.: Organizuję nasze wspólne wyjścia czy wyjazdy ) oraz zapobieganie konfliktom w związku (np.: Dążę do kompromisu z partnerem podczas różnych konfliktów, dyskusji ). 3. Deprecjacja oznacza przejawianie agresji wobec partnera (np.: Wybucham złością i krzyczę na partnera ), chęć zdominowania partnera i kontrolowania jego działań (np.: Narzucam swe zdanie partnerowi ) oraz brak poszanowania godności partnera (np.: Zachowuję się wobec partnera arogancko, opryskliwie ). Stosując Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej w badaniach małżeństw oraz w badaniach indywidualnych, można wykorzystywać jedną lub jednocześnie dwie wersje kwestionariusza. Do badań w niniejszej pracy została wykorzystana zarówno wersja odnosząca się do oceny własnej, jak również wersja służąca do oceny partnera. Każda z trzech skal zawiera od 9 do 11 twierdzeń, których suma punktów następnie przeliczana jest na steny. 4.3. Procedura badań W celu weryfikacji postawionych hipotez dotyczących związku komunikacji pomiędzy małżonkami z satysfakcją z małżeństwa przeprowadzone zostały badania empiryczne. Wzięło w nich udział 99 małżeństw (198 osób), które wypełniły powyżej opisane kwestionariusze. Wiek badanych wahał się w granicach od 22 do 76 lat w przypadku kobiet i od 25 do 76 lat w przypadku mężczyzn. Średnia wieku wszystkich osób badanych wyniosła: M = 41,77. Staż małżeński mieścił się w granicach od 1 do 49 lat. Średnia stażu małżeńskiego wyniosła: M = 17,40. Liczba 23 Por. K. Po spi sz y l, Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego jako metoda oceny stopnia zadowolenia z małżeństwa, Problemy rodziny 4 (1991), s. 7 10.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 137 posiadanych przez małżonków dzieci mieści się w granicach od 0 do 5. Średnia posiadanych dzieci wyniosła: M = 1,83. Ze względu na pytania kwestionariuszowe poruszające bardzo osobiste, a po części nawet intymne relacje małżonków, badanie miało charakter indywidualny i całkowicie anonimowy. Nie wprowadzano żadnych ograniczeń czasowych w wypełnianiu kwestionariuszy. Badania wykonywane były głównie na obszarze Opolszczyzny. Zestawy do badań rozdano 110 parom małżeńskim, a więc 220 osobom, spośród których oddanych zostało 208 wypełnionych zestawów. Do końcowych analiz zakwalifikowano 198 ze względu na niewystarczające wypełnienie 10 zestawów kwestionariuszowych. 5. Interpretacja wyników badań Problematyka przedstawionych badań i postawione hipotezy stały się wyznacznikiem użycia adekwatnych metod statystycznych w przeprowadzonych analizach. Zastosowano następujące metody: test t Studenta, współczynnik korelacji r-pearsona oraz model regresji wielokrotnej. Na początku zbadano związki wyników poszczególnych skal Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej oraz wyniku Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego z trzema czynnikami socjodemograficznymi: wiekiem, stażem małżeńskim oraz ilością posiadanych dzieci. Wyniki przedstawia tabela 1. Tabela 1. wyniki testu r-pearsona pomiędzy wiekiem a wynikami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. ZMIENNE r WIEK p KWESTIONARIUSZ KOMUNIKACJI MAŁŻEŃSKIEJ KWESTIONARIUSZ SZCZĘŚCIA MAŁŻEŃSKIEGO Ocena własna Ocena partnera ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Wsparcie własne -0,10 0,156 Zaangażowanie własne -0,14 0,049* Deprecjacja własna -0,02 0,782 Wsparcie własne -0,01 0,897 Zaangażowanie własne -0,07 0,315 Deprecjacja własna 0,04 0,545-0,20 0,006**

138 Dariusz Krok, Monika Murlowska Badając związki pomiędzy wiekiem a trzema wymiarami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej w zakresie oceny własnej i oceny partnera, dochodzimy do wniosku, że jedynie dla skali: zaangażowanie ocena własna wyniki okazały się istotne statystycznie (r = -0,14; p<0,05). Współczynnik korelacji tej skali jest ujemny, co oznacza, że wraz z wiekiem spada zaangażowanie własne w związek, a więc następuje spadek częstotliwości takich zachowań, jak: tworzenie atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości, podkreślanie wyjątkowości oraz ważności partnera, urozmaicanie rutyny dnia codziennego oraz zapobieganie konfliktom w związku. Natomiast jeśli chodzi o związek pomiędzy wiekiem a wynikiem Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego, to wynik ten jest istotny statystycznie (r = -0,20; p<0,01). Znak współczynnika korelacji jest tutaj ujemny, co oznacza, że wraz z wiekiem maleje szczęście partnerów odczuwane ze związku małżeńskiego. Następnie sprawdzono istotność statystyczną pomiędzy stażem małżeńskim a wynikami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego (tabela 2). Tabela 2. wyniki korelacji r-pearsona pomiędzy stażem małżeńskim a Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego. KWESTIONARIUSZ KOMUNIKACJI MAŁŻEŃSKIEJ KWESTIONARIUSZ SZCZĘŚCIA MAŁŻEŃSKIEGO ZMIENNE Ocena własna Ocena partnera STAŻ MAŁŻEŃSKI r p Wsparcie własne -0,11 0,140 Zaangażowanie własne -0,16 0,024* Deprecjacja własna 0,001 0,987 Wsparcie własne -0,01 0,838 Zaangażowanie własne -0,07 0,312 Deprecjacja własna 0,03 0,678-0,20 0,004*** ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Z obliczeń wynika, że dla komunikacji małżeńskiej jedynie wyniki wymiaru: zaangażowanie ocena własna (r = -0,16; p<0,05) są istotne statystycznie. Współczynnik tej korelacji jest ujemny, co oznacza, że wraz ze wzrostem stażu małżeńskiego maleje częstotliwość zachowań związanych z własnym zaangażowaniem

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 139 w związek. Korelacja ta jest jednak dosyć słaba. Analizując związek Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego ze stażem małżeńskim, obserwujemy ujemny wynik istotny statystycznie (r = -0,20; p<0,001). Oznacza to, że wraz ze wzrostem stażu małżeńskiego maleje odczuwane szczęście ze związku małżeńskiego. Kolejnym etapem było zbadanie związku pomiędzy liczbą posiadanych dzieci a wymiarami dwóch wersji (ocena własna/ocena partnera) Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej oraz wynikiem ogólnym Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego (tabela 3). Tabela 3. wyniki korelacji r-pearsona pomiędzy liczbą posiadanych dzieci a Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego. ZMIENNE Liczba POSIADANYCH DZIECI r p KWESTIONARIUSZ KOMUNIKACJI MAŁŻEŃSKIEJ KWESTIONARIUSZ SZCZĘŚCIA MAŁŻEŃSKIEGO Ocena własna Ocena partnera Wsparcie własne -0,05 0,523 Zaangażowanie własne -0,05 0,500 Deprecjacja własna -0,08 0,239 Wsparcie własne -0,02 0,765 Zaangażowanie własne 0,01 0,954 Deprecjacja własna -0,14 0,048* 0,07 0,328 ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Analizując związek komunikacji pomiędzy małżonkami z liczbą posiadanego potomstwa tylko dla jednej skali: deprecjacja ocena partnera (r = -0,14; p<0,05), wyniki okazały się istotne statystycznie. Współczynnik korelacji tej skali jest ujemny, co oznacza, że wraz ze wzrostem ilości posiadanych dzieci maleje ocena deprecjacji partnera. Wynika stąd, że im więcej potomstwa posiada małżeństwo, tym partner zauważa u współmałżonka mniej zachowań typu: przejawianie agresji wobec partnera, chęć zdominowania partnera i chęć kontrolowania jego działań oraz brak poszanowania godności partnera. W przypadku korelacji wyniku Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego z ilością posiadanych dzieci wynik okazał się nieistotny statystycznie, co oznacza, że liczba posiadanych dzieci nie wiąże się z odczuwaną satysfakcją z małżeństwa.

140 Dariusz Krok, Monika Murlowska Następnym punktem analiz było zbadanie różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w zakresie Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. W analizie tej wykorzystany został test t Studenta dla prób niezależnych w obrębie wyników uzyskanych w skalach komunikacji małżeńskiej oraz wyniku Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. Wyniki przedstawia poniższa tabela 4. Tabela 4. wyniki testu t Studenta pomiędzy kobietami a mężczyznami w zakresie Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej i Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. ZMIENNE Kobiety Mężczyźni t Test t p WS wł. 4,31 4,14 2,11 0,036* K K M ZNG wł. 3,44 3,63-2,33 0,021* DP wł. 2,16 1,93 2,76 0,006** WS part. 4,08 4,12-0,41 0,681 ZNG part. 3,42 3,41 0,13 0,896 DP part. 1,92 1,98-0,65 0,518 KSM 4,85 4,93-1,02 0,311 ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Legenda: KKM Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej, KSM Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego, WS wł. wsparcie ocena własna, ZNG wł. zaangażowanie ocena własna, DP wł. deprecjacja ocena własna, WS part. wsparcie ocena partnera, ZNG part. zaangażowanie ocena partnera, DP part. deprecjacja ocena partnera. Analizując otrzymane wyniki, istotne statystycznie okazały się różnice dla trzech skal komunikacji małżeńskiej: wsparcie ocena własna (t = 2,11; p<0,05), zaangażowanie ocena własna (t = -2,33; p<0,05) oraz deprecjacja ocena własna (t = 2,76; p<0,01). Rezultaty przeprowadzonych analiz świadczą o różnicach pomiędzy komunikacją małżeńską kobiet i mężczyzn. Kobiety opisują siebie jako mocniej wspierające, bardziej zaangażowane oraz cechujące się większą deprecjacją niż ich współmałżonkowie. Oznacza to, iż kobiety uważają, że okazują swoim partnerom więcej szacunku oraz więcej zainteresowania niż ich partnerzy, bardziej podkreślają wyjątkowość i ważność partnera, bardziej niż ich mężowie

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 141 zapobiegają konfliktom w związku, ale także przejawiają więcej agresji wobec współmałżonka i posiadają większą chęć zdominowania partnera niż ich mężowie. Nieistotne statystyczne okazały się być wyniki dla skal komunikacji małżeńskiej odnoszące się do oceny partnera, jak również wynik ogólny szczęścia małżeńskiego. Świadczy to o tym, że nie ma istotnych różnic między kobietami a mężczyznami pod względem oceny partnera w odniesieniu do poszczególnych wymiarów komunikacji małżeńskiej, a także brak jest różnic w ocenie odczuwanego szczęścia małżeńskiego. Graficzną prezentację uzyskanych średnich wyników kobiet i mężczyzn w zakresie skal komunikacji małżeńskiej oraz szczęścia małżeńskiego widzimy na wykresie 1. Wykres 1. porównanie średnich wyników kobiet i mężczyzn w zakresie skal komunikacji małżeńskiej oraz szczęścia małżeńskiego na podstawie wyników testu t Studenta. Następnym etapem analiz statystycznych było zbadanie związku pomiędzy poszczególnymi skalami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej a Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego. W tym celu został wykonany test korelacji r-pearsona. Otrzymane wyniki zostały przedstawione w tabeli 5.

142 Dariusz Krok, Monika Murlowska Tabela 5. wyniki korelacji r-pearsona pomiędzy Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej a Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego. ZMIENNE WS wł. ZNG wł. DP wł. WS part. ZNG part. DP part. KSM r 0,58 0,56-0,40 0,63 0,61-0,46 p 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Legenda: KSM Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego, WS wł. wsparcie ocena własna, ZNG wł. zaangażowanie ocena własna, DP wł. deprecjacja ocena własna, WS part. wsparcie ocena partnera, ZNG part. zaangażowanie ocena partnera, DP part. deprecjacja ocena partnera. Zaobserwowano istotnie statystyczną korelację na poziomie p<0,001 pomiędzy wszystkimi wymiarami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej a wynikiem ogólnym Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. Skale: wsparcie ocena własna (r = 0,58; p<0,001), zaangażowanie ocena własna (r = 0,56; p<0,001) oraz wsparcie ocena partnera (r = 0,63; p<0,001) i zaangażowanie ocena partnera (r = 0,61; p<0,001) posiadają dodatni współczynnik korelacji, co oznacza, że wraz ze wzrostem oceny własnego wsparcia i zaangażowania oraz oceny wsparcia i zaangażowania partnera wzrasta zadowolenie z małżeństwa. Wartość współczynnika korelacji jest silna, a więc z dużą pewnością możemy uznać, że takie zachowania jak: okazywanie partnerowi szacunku i troski oraz tworzenie atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości, urozmaicanie rutyny dnia codziennego czy zapobieganie konfliktom w związku przejawianych przez obojga partnerów, przyczyniają się w znaczącym stopniu do wzrostu satysfakcji z małżeństwa. Skale: deprecjacja ocena własna (r = -0,40; p<0,001) oraz deprecjacja ocena partnera (r = -0,46; p<0,001) korelują ujemnie z wynikiem szczęścia małżeńskiego, co oznacza, że wraz ze wzrostem oceny deprecjacji własnej oraz deprecjacji partnera maleje szczęście odczuwane ze związku małżeńskiego. Powyższe korelacje są również silne, co oznacza, że możemy z dużą pewnością twierdzić, iż zwiększanie częstotliwości takich zachowań, jak: przejawianie agresji wobec partnera, chęć zdominowania partnera i kontrolowanie jego działań oraz brak poszanowania godności partnera obniża poziom szczęścia małżeńskiego. Na wykresie 2 pokazano graficzną prezentację wyników korelacji poszczególnych skal komunikacji małżeńskiej z wynikiem ogólnym szczęścia małżeńskiego. Następnie wykonano test korelacji r-pearsona pomiędzy Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej a Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego w grupie kobiet. Wyniki przedstawia tabela 6.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 143 Wykres 2. wyniki wartości korelacji r-pearsona poszczególnych skal komunikacji małżeńskiej z wynikiem ogólnym szczęścia małżeńskiego. Tabela 6. wyniki korelacji r-pearsona pomiędzy Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej a Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego w grupie kobiet. ZMIENNE WS wł. ZNG wł. DP wł. WS part. ZNG part. DP part. KSM r 0,62 0,64-0,49 0,66 0,61-0,41 p 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Legenda: KSM Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego, WS wł. wsparcie ocena własna, ZNG wł. zaangażowanie ocena własna, DP wł. deprecjacja ocena własna, WS part. wsparcie ocena partnera, ZNG part. zaangażowanie ocena partnera, DP part. deprecjacja ocena partnera. Analiza wyników w grupie kobiet wykazała poziom p<0,001 dla korelacji pomiędzy wszystkimi wymiarami Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej a wynikiem ogólnym Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego. Współczynniki korelacji są silne i dodatnie dla skal: wsparcie ocena własna, zaangażowanie ocena własna oraz wsparcie ocena partnera i zaangażowanie ocena partnera. Oznacza to, że im wyżej kobiety oceniają własne wsparcie i zaangażowanie oraz wsparcie i zaangażowanie partnera, tym większą satysfakcję odczuwają z małżeństwa. Dla skal: deprecjacja ocena własna oraz deprecjacja ocena partnera współczynniki korelacji są również wysokie, lecz

144 Dariusz Krok, Monika Murlowska ujemne. Z dużą pewnością można zatem twierdzić, że im więcej zachowań związanych z przejawianiem agresji kobiet wobec partnera, tym mniejsze zadowolenie kobiet ze związku małżeńskiego, a także im wyższa ocena kobiet w odniesieniu do agresji partnera, tym niższa satysfakcja kobiet ze związku małżeńskiego. Kolejnym etapem postępowania badawczego było wykonanie testu korelacji r-pearsona w grupie mężczyzn. Wyniki przedstawia poniższa tabela 7. Tabela 7. wyniki korelacji r-pearsona pomiędzy Kwestionariuszem Komunikacji Małżeńskiej a Kwestionariuszem Szczęścia Małżeńskiego w grupie mężczyzn. ZMIENNE WS wł. ZNG wł. DP wł. WS part. ZNG part. DP part. KSM r 0,60 0,49-0,28 0,58 0,61-0,53 p 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** 0,000*** ***p<0,001; **p<0,01; *p<0,05 Legenda: KSM Kwestionariusz Szczęścia Małżeńskiego, WS wł. wsparcie ocena własna, ZNG wł. zaangażowanie ocena własna, DP wł. deprecjacja ocena własna, WS part. wsparcie ocena partnera, ZNG part. zaangażowanie ocena partnera, DP part. deprecjacja ocena partnera. W grupie mężczyzn istotność statystyczna okazała się bardzo podobna, jak i w grupie kobiet. Współczynniki korelacji są również wysokie i dodatnie dla skal: wsparcie ocena własna, zaangażowanie ocena własna, wsparcie ocena partnera, zaangażowanie ocena partnera oraz ujemne dla wymiarów: deprecjacja ocena własna i deprecjacja ocena partnera. Wszystkie wyniki były na poziomie p<0,001. Wyniki te świadczą o tym, że u mężczyzn wraz ze wzrostem własnego wsparcia i zaangażowania oraz wsparcia i zaangażowania współmałżonka rośnie zadowolenie z małżeństwa. Natomiast im osoby badane wyżej oceniają deprecjację własną oraz partnera, przejawianą jako zachowania agresywne wobec partnera, tym mniejszą wykazują satysfakcję z małżeństwa. Porównując grupę kobiet oraz mężczyzn, nieznaczne różnice wystąpiły jedynie pomiędzy skalami: zaangażowanie własne oraz deprecjacja własna, które mocniej korelują z wynikiem Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego w grupie kobiet niż w grupie mężczyzn. W celu dokładniejszego ustalenia zależności komunikacji pomiędzy małżonkami z satysfakcją z małżeństwa przeprowadzono analizę regresji wielokrotnej, w której zmiennymi niezależnymi były wyniki skal komunikacji małżeńskiej: wsparcie (ocena własna/ocena partnera), zaangażowanie (ocena własna/ocena partnera) oraz deprecjacja (ocena własna/ ocena partnera). Zmienną zależną był wynik Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego (tabela 8).

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 145 Tabela 8. regresja wielokrotna wyniku ogólnego Kwestionariusza Szczęścia Małżeńskiego względem wyników szczegółowych Kwestionariusza Komunikacji Małżeńskiej. KKM β Błąd standardowy β t(191) Poziom p WS wł. 0,17 0,079 2,17 0,031 ZNG wł. 0,21 0,068 3,13 0,002 DP wł. -0,05 0,061-0,77 0,443 WS part. 0,09 0,091 0,97 0,335 ZNG part. 0,25 0,074 3,34 0,001 DP part. -0,23 0,062-3,74 0,000 R = 0,74; R 2 = 0,55; F(6,191) = 39,22; p<0,001 Legenda: KKM Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej, WS wł. wsparcie ocena własna, ZNG wł. zaangażowanie ocena własna, DP wł. deprecjacja ocena własna, WS part. wsparcie ocena partnera, ZNG part. zaangażowanie ocena partnera, DP part. deprecjacja ocena partnera. Wyniki regresji wielokrotnej satysfakcji z małżeństwa względem wymiarów komunikacji małżeńskiej okazały się istotne statystycznie, co oznacza, że zachodzi znaczący związek pomiędzy komunikacją w małżeństwie a satysfakcją z małżeństwa. Najsilniej związane z satysfakcją z małżeństwa są skale komunikacji małżeńskiej: deprecjacja i zaangażowanie odnoszące się do oceny partnera. Silny związek z komunikacją małżeńską wykazują również skale: wsparcie i zaangażowanie odnoszące się do oceny własnej. Wszystkie wymiary komunikacji małżeńskiej wyjaśnia 55% wariancji wyników. Warto podkreślić, że stanowi to ponad połowę wyjaśnionych wyników. Biorąc pod uwagą znaki zależności, można stwierdzić, że szczęście małżeńskie będzie tym większe, im więcej będzie wsparcia i zaangażowania własnego oraz zaangażowania ze strony partnera. Oznacza to, że satysfakcja z małżeństwa będzie tym większa, im więcej będzie przejawów troski, zainteresowania drugą stroną, a także zaangażowania w związek i wzajemne relacje małżonków. Równocześnie zadowolenie z małżeństwa będzie tym mniejsze, im wyższa będzie deprecjacja własna i partnera, tzn. im więcej małżonek zauważa u siebie i partnera zachowań agresywnych i poniżających.

146 Dariusz Krok, Monika Murlowska 6. Dyskusja i wnioski końcowe Tematem przeprowadzonych badań empirycznych był związek komunikacji pomiędzy małżonkami z satysfakcją małżeńską. Obok określenia tego związku, celem niniejszego artykułu było zbadanie wpływu takich czynników, jak: płeć, wiek, staż małżeński oraz liczba posiadanych dzieci na komunikację pomiędzy małżonkami i szczęście małżeńskie. Wyniki badań pokazały, że zachodzi znaczący związek pomiędzy komunikacją małżeńską a odczuwanym szczęściem małżeńskim, co pozwala na weryfikację głównej hipotezy badawczej H1. Analizując bardziej szczegółowo związek wymiarów komunikacji małżeńskiej ze szczęściem małżeńskim, można wysnuć wniosek, że im mniej współmałżonek zauważa u swojego partnera zachowań związanych z przejawianiem agresji wobec partnera, chęcią zdominowania partnera, jak również kontrolowaniem jego działań i brakiem poszanowania, tym wyższy jest poziom szczęścia małżeńskiego. Na uwagę zasługuje również fakt, że im więcej partnerzy przejawiają zachowań związanych z tworzeniem atmosfery wzajemnego zrozumienia, bliskości, podkreślaniem wyjątkowości i ważności partnera, urozmaicaniem rutyny dnia codziennego oraz dążeniem do kompromisu, tym wyższy będzie poziom deklarowanego szczęścia małżeńskiego. Ponadto partnerzy przejawiający wobec współmałżonka szacunek, zainteresowanie oraz troskę w trudnych sytuacjach dnia codziennego deklarują wysoki poziom odczuwanego szczęścia małżeńskiego. Uzyskany rezultat spójny jest z wcześniejszymi badaniami na temat związku komunikacji pomiędzy małżonkami z odczuwaną satysfakcją ze związku. Z badań M. Plopy wynikało, że zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn, postrzegane wsparcie oraz zaangażowana komunikacja współmałżonka korzystnie wpływają na zadowolenie ze związku 24. Natomiast doświadczanie deprecjonowania ze strony partnera zmniejsza satysfakcję z małżeństwa. Również w badaniach M. Braun-Gałkowskiej wyniki dowiodły, że osoby zadowolone z małżeństwa, w przeciwieństwie do osób niezadowolonych z małżeństwa, charakteryzują się dobrą komunikacją, efektywnym współdziałaniem oraz konstruktywnym porozumiewaniem się 25. Widać zatem, że na szczęście małżeńskie wpływa przede wszystkim obecność bliskiej i otwartej komunikacji. Wymiarami komunikacji, które najsilniej wpływają na poziom komunikacji małżeńskiej, są: deprecjacja i zaangażowanie odnoszące się do oceny partnera oraz zaangażowanie własne. Przejawianie agresji wobec partnera, chęć zdominowania partnera i kontrolowania jego działań i brak poszanowania jego godności bardzo negatywnie oddziaływują na satysfakcję ze związku. Natomiast umiejętność tworzenia atmosfery wzajemnego zrozumienia i bliskości w związku poprzez okazywanie sobie uczuć, podkreślanie wyjątkowości i ważności partnera zwiększa poziom 24 M. Pl o pa, Więzi w małżeństwie i rodzinie, s. 143 144. 25 M. Br a u n -Ga ł kowsk a, dz. cyt., s. 88 89.

Komunikacja interpersonalna między małżonkami... 147 zadowolenia małżeńskiego. Pozwala to na weryfikację hipotezy H2, zakładającej, że zadowolenie z małżeństwa jest uwarunkowane wymiarami komunikacji, które odnoszą się do budowania zrozumienia i bliskości w związku. Wyniki te są zgodne z wcześniejszymi stwierdzeniami autorów podkreślających, że brak dominacji i agresji w relacjach małżeńskich oraz atmosfera zrozumienia pozytywnie kształtują wzajemną satysfakcję małżonków 26. Na poziom zadowolenia z małżeństwa oraz komunikację pomiędzy małżonkami wpływ może mieć również wiek małżonków. Przeprowadzone w tym celu badania nie potwierdziły pierwszej części hipotezy H3, zakładającej, że wraz z wiekiem wzrasta jakość komunikacji pomiędzy małżonkami oraz satysfakcja z małżeństwa, lecz wskazały na sytuację odwrotną. Badania dowiodły bowiem, że wraz z wiekiem maleje własne zaangażowanie w komunikację oraz szczęście odczuwane z małżeństwa. Zatem małżonkowie młodsi są bardziej szczęśliwi od partnerów starszych i wykazują większe zaangażowanie w komunikację małżeńską. Odnośnie wpływu stażu małżeńskiego na jakość komunikacji małżeńskiej oraz szczęście małżeńskie wyniki okazały się istotne statystycznie dla jednego wymiaru komunikacji małżeńskiej dotyczącego: własnego zaangażowania w komunikację oraz wymiaru szczęścia małżeńskiego. Wyniki jednak wykazały, że wraz ze wzrostem stażu małżeńskiego maleje własne zaangażowanie w komunikację oraz maleje odczuwana satysfakcja ze związku. Druga część hipoteza H3, dotycząca wzrostu zadowolenia z małżeństwa oraz jakości komunikacji małżeńskiej wraz z wzrostem stażu małżeńskiego, nie została więc potwierdzona. Tym niemniej uzyskany wynik jest interesujący, gdyż wskazuje na możliwość zależności odwrotnej do zakładanej. We wcześniejszych badaniach M. Plopy wskazywano, że staż małżeński ma wpływ na szczęście małżeńskie tylko w odniesieniu do kobiet 27. Jeśli chodzi o mężczyzn, to nie zauważono u nich powyższego związku. W zakresie liczby posiadanych dzieci część hipotezy H3, o wzroście jakości komunikacji małżeńskiej oraz szczęścia małżeńskiego wraz ze wzrostem liczby posiadanych dzieci, również nie została potwierdzona. Wynik wymiaru szczęścia małżeńskiego okazał się nieistotny statystycznie, co oznacza, że liczba posiadanego potomstwa nie wiąże się z zadowoleniem z małżeństwa. Jeśli chodzi o związek ilości posiadanych dzieci z jakością komunikacji w małżeństwie, to okazał się on istotny statystycznie dla skali: deprecjacja partnera w tym przypadku znak współczynnika korelacji był ujemny. Można zatem sądzić, że wraz ze wzrostem liczby posiadanego potomstwa maleje doświadczana ilość zachowań deprecjonujących ze strony współmałżonka. 26 J.A. Lav n e r, T.N. Br a d b u ry, Patterns of change in marital satisfaction over the newlywed years, Journal of Marriage and Family 72 (2010), nr 5, s. 1172 1174; B. Ha r w a s -Na pi e r a ł a, Komunikacja interpersonalna w rodzinie, Poznań 2006, s. 63 65. 27 M. Pl o pa, Więzi w małżeństwie i rodzinie, s. 76.