PROFILAKTYKA ZESPOŁÓW BÓLOWYCH KRĘGOSŁUPA W POZYCJI SIEDZĄCEJ W ODCINKU LĘDŹWIOWO-KRZYŻOWYM Agnieszka Skrzyoska, Joanna Skrzyoska-Kudełka, Karolina Tkaczyk Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu Streszczenie Praca dotyczy zespołów bólowych kręgosłupa w części lędźwiowo-krzyżowej oraz profilaktyki tego schorzenia. Zawiera częśd teoretyczną i badawczą. W części teoretycznej opisano wstępne wiadomości na temat zespołów bólowych kręgosłupa oraz zasady profilaktyki tego schorzenia w pozycji siedzącej. W części badawczej przedstawiono metodologię badao, charakterystykę grupy badanej oraz analizę odpowiedzi respondentów na pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety. W zakooczeniu praca zawiera wnioski i postulaty. Wstęp Człowiek siedzący (łac. homo sedentarius) coraz częściej funkcjonuje w polskim społeczeostwie. Przyczyną tego jest postęp cywilizacji, który ogranicza naszą aktywnośd fizyczną. Styl życia, charakter pracy, jaką wykonujemy- to wszystko wpływa na zmiany, jakie zachodzą w kręgosłupie. Długie godziny przed ekranem komputera i telewizora, stres, za mało ruchu, to grzechy nagminnie popełniane wobec pleców i kręgosłupa. Opisany tryb życia wywołuje zespoły bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa, stanowiąc jedną z najczęstszych przyczyn absencji chorobowej w pracy oraz wcześniejszych przejśd na emeryturę. Przedstawiona powyżej problematyka skłoniła mnie do przeprowadzenia badao na temat profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa w pozycji siedzącej w odcinku lędźwiowo-krzyżowym. www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 4 (8) 2011, s. 71-80
1. Zespoły bólowe kręgosłupa Zespoły bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa są szerzącym się na postad epidemii, masowym schorzeniem. Pod względem częstości występowania u człowieka bóle krzyża lokalizują się na drugim miejscu po bólach głowy 1. Szacuje się, że z powodu bólu kręgosłupa cierpi aż 8 społeczeostwa w wieku 30 40 lat, a w późniejszym wieku problem ten dotyka jeszcze więcej osób 2. 1.1. Zasady profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa w pozycji siedzącej Należy dbad o prawidłowe stanowisko pracy, co jest podstawą do uniknięcia bólu kręgosłupa. Kryteria siedziska wymagane do prawidłowej pozycji to: wysokie, sięgające do łopatek oparcie pod plecy (ok. 50 cm); oparcie pod ramiona, umożliwiające odciążenie barków; siedzisko o wymiarach 40x40; wysokośd siedzenia powinna byd taka sama, jak odległośd od podłogi do dołu podkolanowego; wysokośd blatu stołu a wysokośd siedzenia powinna byd ustawiona tak, aby ramiona ugięte pod kątem 90 utworzyły linię poziomą do blatu stołu; całe stopy powinny byd ustawione na podnóżku 3. Narzędzia i sprzęty powinny byd rozmieszczone na wysokości, w której podnosząc je, prawidłowa postawa ciała nie byłby zakłócona. Należy cięższe przedmioty ustawid na biurku, tak aby nie było potrzeby schylad się po nie i podnosid, a lżejsze można ustawid niżej. Należy kontrolowad prawidłową postawę ciała i unikad nadmiernego pochylenia tułowia do przodu i garbienia się. Należy siedzied dynamicznie, co zapobiega nadmiernemu przeciążeniu mięśni stabilizujących kręgosłup. W pracy należy również przeznaczyd czas na rozluźnienie napiętych mięśni, wymuszonych przymusową pozycją ciała 4. Spełnienie tych prostych warunków, a niekiedy dodatkowe noszenie gorsetu umożliwia wielu chorym kontynuowanie pracy zawodowej. 2. Metodologia badao własnych 2.1. Cel i przedmiot badao Celem badao jest przedstawienie częstości występowania zespołów bólowych odcinka lędźwiowokrzyżowego kręgosłupa w badanej grupie, wiedzy tych ludzi na temat profilaktyki tego schorzenia oraz jak sobie z nim radzą. 1 T. Sz. Gaździk, Ortopedia i traumatologia, tom II, Wyd. PLWL, Warszawa 2010, s. 584. 2 http://bolekregoslupa.net/bole-kregoslupa/ z dnia 16.02.2011r. 3 H. D. Kempf, Szkoła pleców, Wyd. Sic!, Warszawa 1994, s. 87-88. 4 Tamże, s. 96. 72
2.2. Problemy i hipotezy badawcze Hipoteza: Większośd osób spośród badanej grupy nie posiada dostatecznej wiedzy na temat profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa, co skutkuje wysoką zachorowalnością na to schorzenie. 2.3. Metodyka badao Tereo badao-zamośd Metoda badawcza-kwestionariusz ankiety Ankiety przeprowadzone zostały na losowo wybranych respondentach z grupy wiekowej od 20 lat i powyżej z Zamościa w okresie 13-20 września 2010 r. Próba badawcza wynosiła 50 ankiet, z czego 6 odrzucono ze względu na niekompletne odpowiedzi. Badanie było anonimowe i przeprowadzone po zapoznaniu się z zasadami wypełniania ankiet. Ankieta składała się z 12 pytao zamkniętych. Do realizacji założonych celów pracy posłużyła analiza odpowiedzi na poszczególne pytania. 2.4. Charakterystyka grupy badawczej Materiał badawczy stanowiły 44 osoby pracujące w UM w Zamościu w wieku od 20 lat i powyżej. Wśród badanych było 22 kobiety i 22 mężczyzn. Osoby te miały różny poziom wykształcenia. Ocenie poddano również wymiar pracy. 3. Wyniki badao 3.1. Analiza i omówienie 1. Płed: 5 5 5 4 3 2 1 Kobiety Mężczyźni W badanej grupie osób taką samą ilośd stanowili mężczyźni i kobiety. 73
2. Wiek: 5 43% 4 3 25% 3 2 1 20-40 lat 41-50 lat 51-60 lat Powyżej 60 lat 2% W badanej grupie największą ilośd osób (43%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym 20-40 lat. 3. Wykształcenie: 10 84% 8 6 4 2 5% 11% Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe W badanej grupie największą ilośd osób (84%) stanowiły osoby z wykształceniem wyższym. 4. Wymiar pracy: 91% 10 8 6 4 9% 2 Pół etatu Pełny etat W badanej grupie największa ilośd osób (91%) pracowała na pełny etat. 74
5. Czy stanowisko pracy jest dostosowane indywidualnie do Pana(i) potrzeb?: 8 6 4 2 64% 36% Na powyższe pytanie najwięcej osób (64%) odpowiedziało twierdząco. 6. Czy często zmienia Pan(i) pozycję ciała w ciągu pracy?: 82% 10 8 6 18% 4 2 Na powyższe pytanie najwięcej osób (82%) odpowiedziało twierdząco. 7. W czasie wykonywania pracy siedzącej Pani(a) sylwetka ciała najczęściej jest?: 5 4 43% 23% 27% 3 2 7% 1 Prosta Lekko pochylona do przodu Zgarbiona zwracam na to uwagi Na powyższe pytanie najwięcej osób (43%) odpowiedziało, że ich sylwetka ciała najczęściej jest lekko pochylona do przodu. 75
8. Czy występują u Pani(a) dolegliwości bólowe kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym?: 8 6 4 2 66% 34% Na powyższe pytanie najwięcej osób (66%) odpowiedziało twierdząco. 9. Czy uprawia Pan(i) jakiś sport?: 8 6 4 2 36% 64% Na powyższe pytanie najwięcej osób (64%) odpowiedziało przecząco. 10. Czy stosuje Pan(i) przerwy w pracy na dwiczenia ruchowe lub gimnastykę?: 10 8 6 4 2 19% 81% Na powyższe pytanie najwięcej osób (81%) odpowiedziało przecząco. 76
11. Czy uważa Pan(i), że długotrwała praca w pozycji siedzącej wpływa na powstawanie dolegliwości bólowych odcinka lędźwiowo- krzyżowego kręgosłupa?: 55% 6 5 4 3 2 1 7% wiem 43% Na powyższe pytanie najwięcej osób (55%) odpowiedziało twierdząco. 12. Czy korzysta Pan(i) z zabiegów rehabilitacyjnych na dolegliwości bólowe kręgosłupa?: 8 6 4 2 34% 66% Na powyższe pytanie najwięcej osób (66%) odpowiedziało przecząco. 4. Podsumowanie i wnioski 1. Z powodu dolegliwości bólowych lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa cierpi większa częśd badanej grupy osób (66%). 2. Badana grupa osób przestrzega zasad profilaktyki bólów kręgosłupa w zakresie: - indywidualnego dostosowania stanowiska pracy -64% osób, - częstego zmieniania pozycji ciała w ciągu pracy-82% osób. 3. Przyczyną wysokiej zachorowalności na bóle dolnego odcinka kręgosłupa jest brak aktywności ruchowej wśród osób objętych badaniem: - 64% osób nie uprawia żadnego sportu, 77
- 81% osób nie stosuje przerw w pracy na dwiczenia ruchowe lub gimnastykę. 4. Większa częśd osób w badanej grupie (55%) ma świadomośd tego że, długotrwała praca w pozycji siedzącej wpływa na powstawanie dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa. 5. Z powodu dolegliwości bólowych kręgosłupa 34% osób objętych badaniem korzysta z zabiegów rehabilitacyjnych. 4.1. Teza Większośd osób spośród badanej grupy posiada dostateczną wiedzę na temat profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa. Wysoka zachorowalnośd na to schorzenie wynika z braku aktywności ruchowej respondentów. 5. Zakooczenie Siedzący tryb życia wpływa na powstawanie zespołów bólowych kręgosłupa w części lędźwiowokrzyżowej. Dlatego też wynika potrzeba ciągłego szerzenia zasad profilaktyki bólów kręgosłupa zaczynając od szkół podstawowych a koocząc na miejscach pracy. Należy pogłębiad świadomośd ludzi dotyczącą ryzyka zachorowania na zespoły bólowe kręgosłupa i tym samym nakłaniad ludzi do zwiększania swojej aktywności ruchowej w trakcie wykonywania pracy a także i po skooczeniu. Wprowadzenie stosunkowo wcześnie odpowiednich działao profilaktycznych pozwoli uniknąd w przyszłości kosztownego leczenia. 78
Bibliografia 1. Błaszczyk J. W., Biomechanika kliniczna, Wyd. PZWL, Warszawa 2004. 2. Bochenek A. Reicher M., Anatomia człowieka, Wyd. PZWL, Warszawa 2002, tom I. 3. Bochenek A. Reicher M., Anatomia człowieka, Wyd. PZWL, Warszawa 2006, tom V. 4. Brownstein A. H., Naturalna terapia bólu kręgosłupa, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 2004. 5. Dega W., Ortopedia i rehabilitacja, Wyd. PZWL, Warszawa 2003, tom I. 6. Dega W., Ortopedia i rehabilitacja, Wyd. PZWL, Warszawa 2004,tom II. 7. Dega W., Profilaktyka i zachowawcze leczenie w zespołach bólów dolnego odcinka kręgosłupa, Wyd. PZWL, Warszawa 1978. 8. Dobrogowski J., Wordliczka J., Medycyna bólu, Wyd. PZWL, Warszawa 2004. 9. Dziak A., Bóle krzyża, Wyd. PZWL, Warszawa 1984. 10. Gaździk T. Sz., Ortopedia i traumatologia, Wyd. PZWL, Warszawa 2010, tom II. 11. Kempf H. D., Szkoła pleców, Wyd. Sic! Warszawa 1994. 12. Kiwerski J. Fiutko R., Bóle kręgosłupa- poradnik dla ciebie, Wyd. PZWL, Warszawa 2005. 13. Kiwerski J., Schorzenia i urazy kręgosłupa, Wyd. PZWL, Warszawa 2001. 14. Kolendowska J. Kolendowski J., Ruch zapobiega bólom kręgosłupa, Wyd. PZWL, Warszawa 1983. 15. Milanowska K., W. Dega, Rehabilitacja medyczna, Wyd. PZWL, Warszawa 2001. 16. Nowotny J., Podstawy kliniczne fizjoterapii w dysfunkcjach narządu ruchu, Wyd. MediPage, Warszawa 2006. 17. Rąpała K., Zespoły bólowe kręgosłupa: zagadnienia wybrane, Wyd. PZWL, Warszawa 2004. 18. Stodolny J., Choroba przeciążeniowa kręgosłupa: epidemia naszych czasów, Wydawnictwo ZL Natura, Kielce 2001. 19. Żuk T., Wady i bóle kręgosłupa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1987. 20. Duchnowska A., Szkoła pleców- szkołą zdrowia, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne Lider, Wrocław 2001, nr 3. 21. Haxoby Abbott J., Naturalny przebieg ostrego bólu krzyża, Rehabilitacja Medyczna, Kraków 2003, nr 2. 22. Kapuścioska E., Kapuścioski L., Kręgosłup filar naszego organizmu, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne Lider, Kraśnik 2003, nr 6. 23. Kondratowicz- Krawczak M., 24- godzinny system ochrony kręgosłupa, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne Lider, Warszawa 2003, nr 12. 24. Kuryliszyn- Moskal A., Terapia zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowo- krzyżowego- strategie postępowania, Reumatologia, Poznao 2009, nr 6. 79
25. Kwolek A. Dwirlej A., Problem rehabilitacji pacjentów przewlekłym bólem dolnego odcinka kręgosłupa, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2007, nr 4. 26. Kwolek A., Korab D., Majka M., Rehabilitacja w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupazasady postępowania, Zamojskie Studia i Materiały, WSZiA Zamośd 2004. 27. Marczewski K. Boniek- Poprawa D., Ból w okolicy lędźwiowo- krzyżowej jako problem internistyczny, Zamojskie Studia i Materiały, WSZiA Zamośd 2004. 28. Mataczyoski K., Anatomia czynnościowa dolnego odcinka kręgosłupa- dysfunkcje, objawy kliniczne, prognozowanie i wybór terapii, Zamojskie Studia i Materiały, WSZiA Zamośd 2004. 29. Mataczyoski K., Sapuła R., Molas A., Fizjoterapia w zespołach bólowych dolnego odcinka kręgosłupa, Zamojskie Studia i Materiały, WSZiA Zamośd 2004. 30. Morton M., Zespoły bólowe kręgosłupa, Przewodnik Lekarza, Poznao 2008, nr 5. 31. Nowosad A., Znajomośd zasad profilaktyki zespołów bólowych krzyża, Prace Studenckich Kół Naukowych, WSZiA Zamośd 2009, nr 11. 32. Stec M., Sami pracujemy na choroby kręgosłupa, Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne, Lider, Kraków 2005, nr 3. 33. www.bolekregoslupa.net 80