Materiał szkoleniowy Wrocław, 14 grudnia 2005 r. Opracowanie: ElŜbieta Jednoróg, Małgorzata Jaworska, Jadwiga Sadownik, Jolanta Białoskórska, Beata Ogonowska-Woźniak, Dorota Olejnik, Danuta Wittek-Ratajczak, Jadwiga Wiślak, Anna Kwiatkowska, Wioletta Jankiewicz, Hanna Lewicka, Alicja Mytych, Agnieszka Piela, Jolanta Leszczyńska, Małgorzata Szachnowska, GraŜyna Raszczuk, Małgorzata Tucka, Agnieszka Zachodni Liderzy Programu ORTOGRAFFITI Małgorzata Tucka, Agnieszka Zachodni TEMAT: Scenariusz rady pedagogicznej na temat dysleksji rozwojowej I. Wprowadzenie 1. Bajka dla nauczycieli. Odczytanie przez prowadzącego. Tekst jest zamieszczony w Uczeń z dysleksją w szkole s. 8. 2. Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi a uczniowie ze specyficznymi trudnościami w nauce, czyli uczniowie z dysleksją. (Najlepiej omówić to za pomocą schematu zamieszczonego w Uczeń z dysleksja w szkole s. 13.) 3. Definicja dysleksji. Zanim przytoczymy uczestnikom naukową definicję dysleksji, moŝemy wyjaśnić to w sposób uproszczony: oko dyslektyka, jakby widzi obraz, ale jego mózg nie od razu moŝe go zapamiętać; ucho jakby słyszy dźwięki, lecz za pierwszym razem rejestruje je niedokładnie na podstawie Jak pomóc dyslektykowi Ergo styczeń 2005 r. Definicja dysleksji opublikowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji imienia Ortona w USA (Uczeń z dysleksją w szkole, s. 25). 4. Terminologia uŝywana w Polsce. Wyjaśnienie pojęć: dysleksja rozwojowa, dysleksja, dysortografia, dysgrafia (Uczeń z dysleksją w szkole s. 18, 19). 5. Inne, oprócz dysleksji, przyczyny niepowodzeń w nauce czytania i pisania: niska sprawność intelektualna, zaniedbania, wady zmysłów, schorzenia neurologiczne (Uczeń z dysleksją w szkole s. 24). 6. Przyczyny dysleksji. działanie niekorzystnych czynników na centralny układ nerwowy jeszcze przed urodzeniem, w czasie porodu lub we wczesnym dzieciństwie; dziedziczenie po rodzicach; wg najnowszych badań amerykańskich występowanie dysleksji wiąŝe się z defektami kory mózgowej; zaburzenia hormonalne, nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym powodująca zaburzenia funkcjonowania systemu immunologicznego, zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgowej i kompensacyjny rozwój prawej. 7. Niepokojące symptomy: dziecko czyta wolno, słabo rozumie tekst; nie lubi pisać wypracowań, woli wypowiedzi ustne; wypowiada się dobrze, ale krótko, gubi się w wypowiedziach dłuŝszych; mimo znajomości reguł popełnia błędy ortograficzne;
zdarza się, Ŝe nie robi odstępów miedzy wyrazami; nie lubi posługiwać się słownikami, encyklopediami; aby zrozumieć polecenie, musi je przeczytać kilkakrotnie; myli kolejność działań i znaki, rozwiązując zadania matematyczne; popełnia pomyłki, określając kierunek; nie lubi rozwiązywać krzyŝówek, diagramów, wypełniać rubryk, ankiet (na podstawie Jak pomóc dyslektykowi Ergo styczeń 2005). II. Trudności w nauce, na które napotyka uczeń z dysleksją na poszczególnych przedmiotach 1. Dzielimy nauczycieli na grupy przedmiotowe i rozdajemy informacje o trudnościach, które mogą wystąpić na ich przedmiotach u uczniów z dysleksją. JĘZYK POLSKI: trudności w czytaniu, dotyczące techniki i rozumienia, problemy z pamięciowym opanowaniem tekstu, błędy podczas samodzielnego pisania, pisania ze słuchu, przepisywania i pisania z pamięci, obniŝony poziom graficzny pisma, trudności z formułowaniem myśli na piśmie, chaotyczne wypowiedzi pisemne, trudności z kompozycją dłuŝszych form. HISTORIA: mylenie pojęć takich jak wiek i tysiąclecie, trudności z odczytywaniem liczb rzymskich, problemy z ustalaniem chronologii wydarzeń historycznych, mylenie dat, nazwisk, problemy z właściwym przyporządkowaniem daty do wydarzenia historycznego. MATEMATYKA, FIZYKA: trudności z nauką tabliczki mnoŝenia lub innego materiału, który ma charakter sekwencyjny, trudności z liczeniem w pamięci, pomyłki w obliczeniach, mylenie znaków, pojęć, błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych (z wieloma zerami lub miejscami po przecinku), przestawianie cyfr, nieprawidłowa organizacja przestrzenna zapisu działań matematycznych (chaotyczny zapis), odwrotne zapisywanie znaków nierówności, problemy z porównywaniem wzorów, wykresów i rysunków, problemy z rysowaniem wykresów funkcji, rzutów figur, trudności w nauce geometrii (obliczanie objętości, powierzchni brył i figur złoŝonych), niski poziom graficzny wykresów i rysunków. BIOLOGIA, CHEMIA:
trudności z opanowaniem terminologii, dłuŝszych nazw i nazw łacińskich, trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji chemicznych i biochemicznych), trudności z opanowaniem systematyki i danych zorganizowanych przestrzennie, np. tablica Mendelejewa, trudności z prawidłowym odtworzeniem wzorów strukturalnych. GEOGRAFIA: trudności z czytaniem i rysowaniem map, kłopoty z orientacją na mapie, trudności z określeniem kierunków geograficznych, mylenie kierunków, mylenie pojęć, np. długość szerokość geograficzna, trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych, zwłaszcza podobnie brzmiących, np. Arktyka, Antarktyka, Antarktyda, trudności w obliczaniu współrzędnych geograficznych. WYCHOWANIE FIZYCZNE: mała precyzja ruchów utrudniających wykonanie niektórych ćwiczeń i układów gimnastycznych, zła koordynacja ruchów utrudniająca rzucanie i łapanie piłki (siatkówka, koszykówka, tenis stołowy), problem z orientacją w schemacie ciała, trudności w bieganiu i ćwiczeniach równowaŝnych, kłopoty w grach zespołowych. JĘZYKI OBCE: trudności z poprawnym pisaniem pomimo dobrych odpowiedzi ustnych, trudności z zapamiętywaniem słówek, nieprawidłowa wymowa, kłopoty z zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej, problemy z analizą słuchową wyrazów w zdaniu. 2. Grupy wyszukują w zeszytach ORTOGRAFFITI ćwiczenia moŝliwe do wykorzystania na lekcjach matematyki, geografii, historii, itp. III Trudności z czytaniem i pisaniem 1. Rodzaje zaburzeń utrudniających czytanie Prowadzący krótko wyjaśnia pojęcia: percepcja słuchowa, percepcja wzrokowa, orientacja przestrzenna, lateralizacja. 2. Nauczyciele siedzą w trzech grupach, kaŝda grupa otrzymuje kartkę z hasłem: A. zaburzenie percepcji słuchowej, B. zaburzenie percepcji wzrokowej i orientacji przestrzennej, C. zaburzenie procesu lateralizacji. KaŜda grupa otrzymuje paski papieru z nazwami symptomami poszczególnych zaburzeń i wybiera te, które są charakterystyczne dla podanego zaburzenia. Po wykonaniu ćwiczenia prowadzący prezentuje foliogram z właściwym przyporządkowaniem symptomów do zaburzeń, np.:
ZABURZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ szczególne trudności w scaleniu w całość wyrazu, problemy z przeliterowaniem dźwięków, trudności we właściwej intonacji czytanych treści, błędy w czytaniu zamiany liter, opuszczanie ich, zmiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów, trudności w zrozumieniu przeczytanej treści, wynikające z błędów w czytaniu, jak i z niewłaściwego rozumienia określeń słownych, głównie pojęć abstrakcyjnych. KŁOPOTY Z CZYTANIEM ZABURZENIA FUNKCJI WZROKOWEJ I ORIEN- TACJI PRZESTRZENNEJ w początkach nauki trudności w kojarzeniu głoski z odpowiednim znakiem graficznym, mylenie liter wyrazów o podobieństwie graficznym (poda pada bada), odpoznawanie napisów po cechach przypadkowych (obrazki, układ strony), częste czytanie na pamięć, zgadywanie, przestawianie i opuszczanie liter, a nawet całych sylab przekręcanie końcówek wyrazów, bardzo wolne tempo czytania i niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego, rozumienie przeczytanej treści utrudnione ze względu na koncentrowanie się na technicznej stronie czytania. ZABURZENIE PROCESU LATERALIZACJI przestawianie liter i cząstek wyrazowych, zmiana kolejności liter, sylab, a nawet wyrazów, opuszczanie całego wiersza, wolne tempo czytania (szczególnie przy lewooczności pismo ma kierunek od lewej do prawej, a więc prawe oko powinno prowadzić ). 3. Burza mózgów dotycząca wykreowania banku pomysłów, jak pomagać uczniowi z dysleksją w przezwycięŝaniu trudności w czytaniu. 4. Osoba prowadząca przedstawia konkretne propozycje ćwiczeń oraz informacje o gimnastyce oczu (ORTOGRAFFITI. Przewodnik dla nauczyciela, rozdz. VII, s. 10 25). 5. Rodzaje zaburzeń utrudniających pisanie. Prowadzący prezentuje przykładowe prace dyslektyków, wskazując przy tym specyficzne błędy tam występujące. Następnie omawia krótko przyczyny trudności w pisaniu: zaburzenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej, zaburzenia rozwoju ruchowego, zaburzenia procesu lateralizacji, zaburzenia percepcji słuchowej. 6. Przejawy zaburzeń i ćwiczenia usprawniające wykład ZABURZENIA FUNCJI WZROKOWEJ trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu, trudności z zapamiętywaniem kształtu liter, mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, e-ę, ł-l-t, m-n, u-w), mylenie liter róŝniących się połoŝeniem w stosunku do osi pionowej (p-b, b-d) lub poziomej (w-m, u-n,b-p,d-g),
pomijanie znaków diakrytycznych, błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej. ZABURZENIA ROZWOJU RUCHOWEGO mała precyzja ruchów dłoni i palców, zniekształcenie graficznej strony pisania (pismo nieczytelne, litery często wykraczające poza liniaturę, wolne tempo pisania, niestarannie prowadzone zeszyty). ZABURZENIA PROCESU LATERALIZACJI mylenie liter o podobnych kształtach a innym połoŝeniu i kierunku (tzw. Statyczne odwracanie liter: b-d, p-b, u-n, w-m), dynamiczne odwracanie liter zmiana kolejności, przestawianie, w początkach nauki często pismo lustrzane, zniekształcenie graficznej strony pisma. ZABURZENIE PERCEPCJI SŁUCHOWEJ trudności w pisaniu ze słuchu, zlepki liter, mylenie liter odpowiadającym głoskom dźwiękowo podobnym: b-p, d-t, g-k, z-s, dz-c, sz-s, trudności w róŝnicowaniu i-j, trudności w odróŝnianiu ą-ę od om, on, em, en, trudności w analizie wyrazowej, sylabowej i głoskowej, łączenie przyimków z rzeczownikami, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów, grubienie liter, przestawianie ich kolejności w wyrazie, często w pisaniu ujawniają się skorygowane juŝ wady wymowy. Przykłady ćwiczeń dla uczniów z trudnościami w pisaniu: wyszukiwanie zadanej litery w tekście, wyszukiwanie słów zaczynających się na daną literę, rozwiązywanie krzyŝówek, nauka rymowanek i pisanie ich z pamięci, łączenie punktów tworzących jakąś figurę, obwodzenie kształtów, kolorowanie określonych pól, powiększanie/pomniejszanie w zadanej skali rysunków, wycinanie, lepienie, malowanie pędzelkiem i palcami, nawlekanie, wydzieranie, wyszukiwanie róŝnic w obrazkach, wyszukiwanie wyrazów w diagramach, zaznaczanie/wyszukiwanie punktów w układzie współrzędnych, dorysowywanie brakujących kształtów/części liter, budowanie wyrazów z rozsypanek sylabowych, zaznaczanie na mapie zadanych punktów topograficznych, przed zapasaniem zdania liczenie z ilu wyrazów się ono składa, głośne odczytywanie własnego pisma. IV. Zakończenie Na zakończenie spotkania odczytujemy Dekalog dla nauczycieli (Uczeń z dysleksją w szkole s. 91).