Ekonomiczne aspekty ekologizacji zagospodarowania lasu Prof. dr hab. Stanisław Zając Dr inż. Adam Kaliszewski Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi Instytut Badawczy Leśnictwa VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r.
Plan referatu 1. Wprowadzenie 2. Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków ekonomicznych ekologizacji gospodarki leśnej 3. Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków gospodarki leśnej zbliżonej do natury 4. Podsumowanie i wnioski VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 2
Aspekty środowiskowe, społeczne i ekonomiczne ekologizacji Ekologizacja Kształtowanie właściwej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej drzewostanów Wybór sposobu odnowienia lasu w kontekście proekologicznego modelu gospodarki leśnej Wybór proekologicznych sposobów cięć i pozyskania drewna Kształtowanie optymalnej zasobności i pozyskania drewna z punktu widzenia pożądanych funkcji lasu (wiek rębności) Ekonomiczne skutki ekologizacji koszty oraz korzyści realizacji proekologicznego modelu gospodarki leśnej, funkcje publiczne (koszty alternatywne) VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 3
Możliwości i dylematy metodyczne oceny skutków ekologizacji Decyzje gospodarcze dotyczące np. składu gatunkowego, sposobu odnowienia i użytkowania powodują skutki ekonomiczne, które nie są uwzględniane w rachunku efektywności gosp. leśnego Kryteria oceny hodowlanych, gospodarczych i społecznych skutków ekologizacji gospodarki leśnej (różnorodne i dalekosiężne skutki podejmowanych przedsięwzięć) Rola ekonomiki leśnictwa w podejmowaniu decyzji hodowlanych (potrzeby i możliwości analiz ekonomicznych, teoria zarządzania) Ograniczone możliwości pełnej oceny wartości lasu (rynkowe i pozarynkowe funkcje lasu) Problemy metodyczne ekonomicznej oceny ekologizacji gospodarki leśnej (dyskontowanie przychodów i kosztów, leśna stopa procentowa) Podstawy teoretyczne i metodyczne optymalizacji (racjonalizacji) decyzji w zakresie ekologizacji gospodarki leśnej VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 4
Przykłady analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów jodłowych w Nadleśnictwie Kielce Zwiększenie udziału gatunków liściastych oraz zmiana sposobu użytkowania na przykładzie RDLP w Białymstoku Ekonomiczne skutki ekosystemowej gospodarki leśnej w Nadleśnictwie Tuszyma Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia drzewostanów dębowych Koszty ekologizacji gospodarki leśnej na przykładzie nadleśnictw w RDLP w Katowicach VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 5
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Ekonomiczne aspekty różnych sposobów odnowienia lasu w Nadleśnictwie Antonin, Kłobuck i Nowa Sól Odnowienia sztuczne: - koszt odnowienia 1 ha od 2,1 tys. zł (Nowa Sól) do 4,5 tys. zł (Kłobuck), - przygotowanie gleby 30% kosztów, - sadzonki, wykonanie odnowień, poprawki 70% kosztów, Odnowienia naturalne: - koszt odnowienia 1 ha od 0,2 tys. zł (Antonin) do 1,9 tys. zł (Kłobuck), - koszty uzupełnień zaliczane są często do kosztów odnowień sztucznych, - efektywność ekonomiczna odnowień naturalnych jest kilkakrotnie wyższa Koszty odnowień sztucznych są od 2,5 (Kłobuck) do 9,5 (Antonin) razy wyższe od kosztów odnowień naturalnych VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 6
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty i korzyści odnowień naturalnych drzewostanów jodłowych w Nadleśnictwie Kielce So 73% pow., jd 14%, pozostałe (db, bk, brz, ol, os) od 1 do 4% Udział jodły w gospodarstwach: specjalne 31%, zrębowe 0%, przerębowo-zrębowe 9%, przerębowe 39% Użytkowanie: przedrębne 67%, rębne 33% Odnowienia: naturalne (uznane) 67 ha, sztuczne 34 ha Koszt odnowienia: naturalne 1,4 tys. zł/ha, naturalne z przygotowaniem gleby 3,0 tys. zł/ha, sztuczne 9,0 tys. zł/ha Efekt ekonomiczny w odnowieniach naturalnych (uznanych) w skali nadleśnictwa: oszczędność kosztów - ok. 100 tys. zł/rok, skrócenie (nakładanie się) cyklu produkcyjnego - ok. 80 tys. zł VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 7
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Ekonomiczne skutki zwiększenia udziału gatunków liściastych oraz zmiany sposobu użytkowania (RDLP w Białymstoku) Zwiększenie udziału gatunków liściastych: koszt prac hodowlano-ochronnych wyższy o 75% od gatunków iglastych, mniejsza wartość produkcji drewna (dłuższa kolej rębu, niższa przeciętna cena) Zmiana sposobu użytkowania (ograniczenie pozyskania na zrębach zupełnych, zmniejszenie użytkowania rębnego, zwiększenie zróżnicowania gatunkowego i cięć w drzewostanach mieszanych): zmniejszenie pow. zrębu zupełnego i zmiana jego kształtu koszt pozyskania wyższy o ok. 12-14%, zastąpienie zrębu zupełnego rębnią gniazdową wzrost kosztu pozyskania o 14-27% w zależności od wielkości gniazd i sposobu pozyskania (ręcznomaszynowy i sortymentowy) szacunkowa wartość dodatkowych kosztów ekologizacji z tytułu zmiany sposobu użytkowania w Lasach Państwowych wynosi rocznie ponad 50 mln zł VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 8
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Ocena przyrodniczych i ekonomicznych aspektów ekosystemowej gospodarki leśnej w Nadl. Tuszyma (RDLP Krosno) - lata 2005-2006 Odnowienie sztuczne vs. naturalne sosny Analiza intensywności i kosztów zabiegów ochronnych i hodowlanych Odnowienia naturalne: 21 wydzieleń, pow. 72,3 ha Odnowienia sztuczne: 44 wydzielenia, pow. 131,4 ha Odnowienia naturalne: - niższe koszty przygotowania gleby (o ok. 20%) - brak kosztów sadzonek i sadzenia (40% kosztów odnowienia sztucznego) - niższa intensywność i koszty pielęgnacji gleby (o ok. 30%) - niższe koszty poprawek i uzupełnień (o ok. 30%) - brak kosztów ochrony przed owadami i kilkakrotnie niższe koszty ochrony przed zwierzyną ALE! - brak informacji o kosztach pielęgnacji w późniejszym okresie - większe ryzyko hodowlane VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 9
tys. zł/ha Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji 7 Średnie koszty na 1 ha odnowienia, pielęgnacji i ochrony odnowień naturalnych i sztucznych w Nadleśnictwie Tuszyma w latach 1995-2004 (ceny bieżące, 5 lat od uznania odnowienia) 6 Ochrona przed zwierzyną 5 Ochrona przed owadami 4 Poprawki i uzupełnienia 3 Pielęgnacja gleby 2 Sadzenie 1 0 naturalne sztuczne Materiał sadzeniowy Przygotowanie gleby VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 10
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Projekt: Odnowienie naturalne najważniejszych gatunków lasotwórczych w Polsce jako element strategii trwałego i zrównoważonego zagospodarowania lasu (2008-2011) Cel: Analiza kosztów inicjowania, hodowli i ochrony odnowień naturalnych dębu Zakres: Koszty hodowli lasu - założenie uprawy (o. sztuczne) lub przygotowanie gleby (o. naturalne) - melioracje agrotechniczne - pielęgnacja gleby - poprawki Koszty ochrony lasu - grodzenia - zabezpieczenia chemiczne przed zwierzyną - zabezpieczenia mechaniczne przed zwierzyną Założenia: - uprawy i odnowienia uznane w 2005 r., zabiegi do 2010 r. włącznie - satysfakcjonująca jakość danych: 65 odn. sztucznych (6 n-ctw) 35 odn. naturalnych (5 n- ctw) VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 11
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Analiza ekonomicznych aspektów odnowień naturalnych i sztucznych dębu Wyszczególnienie Odnowienia sztuczne Odnowienia naturalne Liczba odnowień 65 (6 n-ctw) 35 (5n-ctw) Powierzchnia 55,76 ha 34,85 ha Wielkość wydzieleń 0,10-3,07 ha (śr. 0,86 ha) 0,20-3,38 ha (śr. 1,00 ha) Udział odnowień pod osłoną 75% 93% Udział odnowień 10 Db 39% 72% Udział odnowień min. 8 Db 70% 86% Rok uznania odnowień 2004 57; 2005-8 2004 20; 2005-15 VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 12
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty odnowienia sztuczne naturalne 30 3530 zł/ha 0 1 000 2 000 3 000 4 000 Koszty odnowienia sztucznego: średnie: 3 530 zł/ha zakres od 2 579 do 5 018 z/ha Koszty odnowienia naturalnego: średnie: 30 zł/ha zakres od 0 do 90 zł/ha (w 3 z 5 n-ctw odnowienia samorzutne) dodatkowo: melioracje agrotechniczne średni koszt: 65 zł/ha odnowienia (642 zł/ha zabiegu melioracji) VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 13
Współczynik intensywności Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Intensywność pielęgnacji gleby 1,0 0,8 0,6 0,4 Sztuczne Naturalne 0,2 0,0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Współczynnik intensywności (lata 0-6): odnowienia sztuczne 4,59 odnowienia naturalne 1,04 VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 14
zł/ha odnowienia Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty pielęgnacji gleby 400 300 200 100 Sztuczne Naturalne 0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Sumaryczne koszty pielęgnacji gleby (lata 0-6): odnowienia sztuczne 2 147 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 466 zł/ha zab. odnowienia naturalne 513 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 486 zł/ha zab. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 15
Współczynik intensywności Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Intensywność poprawek 0,10 0,08 0,06 0,04 Sztuczne Naturalne 0,02 0,00 0 1 2 3 4 5 6 Współczynnik intensywności (lata 0-6): odnowienia sztuczne 0,12 odnowienia naturalne 0,006 Lata od odnowienia VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 16
zł/ha odnowienia Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty poprawek 400 300 200 100 Sztuczne Naturalne 0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Sumaryczne koszty poprawek (lata 0-6): odnowienia sztuczne 489 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 4 200 zł/ha zab. odnowienia naturalne 24 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 3 958 zł/ha zab. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 17
Współczynik intensywności Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Intensywność czyszczeń wczesnych 0,25 0,20 0,15 0,10 Sztuczne Naturalne 0,05 0,00 0 1 2 3 4 5 6 Współczynnik intensywności (lata 0-6): odnowienia sztuczne 0,17 odnowienia naturalne 0,49 Lata od odnowienia VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 18
zł/ha odnowienia Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty czyszczeń wczesnych 150 100 50 Sztuczne Naturalne 0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Sumaryczne koszty czyszczeń wczesnych (lata 0-6): odnowienia sztuczne 96 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 568 zł/ha zab. odnowienia naturalne 308 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 636 zł/ha zab. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 19
Współczynik intensywności Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Intensywność grodzeń przed zwierzyną 0,15 0,10 0,05 Sztuczne Naturalne 0,00 0 1 2 3 4 5 6 Współczynnik intensywności (lata 0-6): odnowienia sztuczne 0,13 odnowienia naturalne 0,12 Lata od odnowienia VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 20
zł/ha odnowienia Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty grodzeń przed zwierzyną 400 300 200 100 Sztuczne Naturalne 0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Sumaryczne koszty grodzeń przed zwierzyną (lata 0-6): odnowienia sztuczne 618 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 4 326 zł/ha zab. odnowienia naturalne 279 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 1 695 zł/ha zab. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 21
Współczynik intensywności Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Intensywność ochrony chemicznej przed zwierzyną 0,4 0,3 0,2 0,1 Sztuczne Naturalne 0,0 0 1 2 3 4 5 6 Współczynnik intensywności (lata 0-6): odnowienia sztuczne 1,10 odnowienia naturalne 0,98 Lata od odnowienia VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 22
zł/ha odnowienia Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną 150 100 50 Sztuczne Naturalne 0 0 1 2 3 4 5 6 Lata od odnowienia Sumaryczne koszty ochrony chemicznej przed zwierzyną (lata 0-6): odnowienia sztuczne 250 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 227 zł/ha zab. odnowienia naturalne 341 zł/ha odn. śr. koszty jedn. 348 zł/ha zab. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 23
Odnowienie Pielęgnacja gleby Poprawki Czyszczenia wczesne Ochrona chemiczna Ochrona mechaniczna zł/ha Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Zestawienie kosztów 4 000 3 000 2 000 1 000 Sztuczne Naturalne 0 Łączne koszty odnowienia, zabiegów hodowlanych i ochronnych (bez grodzeń; lata 0-6): odnowienia sztuczne 6 608 zł/ha odnowienia naturalne 1 216 zł/ha VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 24
Wyniki analiz i ocen ekonomicznych skutków ekologizacji Koszty ekologizacji gospodarki leśnej przykład: nadleśnictwa RDLP Katowice 2005-2009 (Gołos, 2012) Koszty bezpośrednie: - ochrona przyrody 1,09 mln zł/rok (tj. 1,79 zł/ha/rok lub 1,02 zł/m 3 drewna) Koszty alternatywne (koszty utraconych korzyści): - odnowienie lasu w rębniach złożonych (vs zręby zupełne) 0,37 mln zł/rok (tj. 0,60 zł/ha/rok lub 0,34 zł/m 3 drewna) -pozyskanie drewna w rębniach złożonych (vs zręby zupełne) 1,05 mln zł/rok (tj. 1,73 zł/ha/rok lub 0,99 zł/m 3 drewna) - ochrona mechaniczna przed zwierzyną (vs ochrona chemiczna) 0,15 mln zł/rok (tj. 0,24 zł/ha/rok lub 0,14 zł/m 3 drewna) - martwe drewno w lesie wartość sumaryczna: 326 mln zł, tj. 536 zł/ha średnia wartość pozyskanego drewna w 2008: 926 zł/ha VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 25
Wnioski Wnioski 1. Z jednej strony ekologizacja zagospodarowania lasu daje szansę na znaczące obniżenie kosztów działalności gospodarczej. Przykładem są odnowienia naturalne lasu jako tańszy sposób regeneracji niż odnowienie sztuczne. 2. Z drugiej strony wiele zabiegów zbliżonego do natury zagospodarowania lasu generuje koszty: bezpośrednie i/lub alternatywne. 3. Problem ekonomicznej oceny ekologizacji zagospodarowania lasu jest złożony i zasługuje na podjęcie kompleksowych badań w dłuższej perspektywie czasowej. VI Sesja Zimowej Szkoły Leśnej, Sękocin Stary, 18-20 marca 2014 r. 26