I Sytuacja szkolnictwa polonijnego w Republice Irlandii. Marta Szutkowska-Kiszkiel M.Phil. Referat przygotowany na IV Kongres Polskich Towarzystw Naukowych na Obczyźnie 4-7 września 2014, Kraków, Polska Akademia Umiejętności Wersja robocza proszę nie cytować bez zgody Autorki Według spisu ludności z 2011 r. w Irlandii aktualnie rezyduje ok. 120 000 obywateli polskich bądź polskiego pochodzenia. Szacuje się, że realna liczba zbliżona jest do 150 000. Korzystne warunki bytowe zapewniają stabilność materialną, dzięki czemu w polskich rodzinach stale przybywa dzieci. Szacuje się, iż liczba dzieci i młodzieży pochodzenia polskiego wynosi ok. 15 000. Zarówno uwarunkowania ekonomiczne, jak i fakt posiadania dzieci, pobierających naukę w lokalnym systemie edukacji, stanowią niezmiernie istotne czynniki wpływające na odkładanie decyzji o powrocie do kraju. Stały wzrost liczby dzieci powoduje, iż coraz większe grono pedagogów i liderów angażuje się w organizowanie nauczania języka polskiego. Zgodnie z rejestrem Ambasady RP w Dublinie w Republice Irlandii aktualnie funkcjonują 34 szkoły polonijne: pięć Szkolnych Punktów Konsultacyjnych (w całości finansowanych przez MEN oraz dofinansowywanych przez MSZ) oraz 29 szkół o charakterze społecznym bądź prywatnym (otrzymujących wsparcie ze środków MSZ). Do szkół tych uczęszcza łącznie ok. 4300 uczniów w wieku od 4-18 lat. Nauczanie języka polskiego znajduje się poza systemem szkolnictwa irlandzkiego. Chociaż szkoła irlandzka nie przygotowuje do matury, uczeń pochodzenia polskiego ma prawo zdawania egzaminu dojrzałości z języka polskiego w szkole lokalnej. Poza szkołami polonijnymi w Irlandii powstają polskie przedszkola. Działa także Związek Harcerstwa Polskiego oraz ZHP Poza Granicami Polski. Niezwykle istotną rolę w rozwoju oświaty polonijnej odgrywa Polska Macierz Szkolna w Irlandii (PMSI). Od 2012 roku PMSI organizuje szkolenia, konferencje
metodyczne i konkursy międzyszkolne w celu podniesienia jakości pracy szkół. Szkoły polonijne Z wywiadu przeprowadzonego w lipcu 2014 wynika, że najliczniejszą grupę uczniów stanowią dzieci w wieku do 10 lat. Są to coraz częściej dzieci urodzone w Irlandii. Coraz więcej dzieci rozpoczynających naukę w szkole polonijnej nie posługuje się językiem polskim. Wiele szkół polonijnych prowadzi naukę wyłącznie w klasach 1-3 bądź w zakresie szkoły podstawowej. Liczne szkoły dysponują również oddziałami przedszkolnymi. Najmniej liczną grupę wiekową stanowią uczniowie klas gimnazjalnych i licealnych. Uczniowie w tym przedziale wiekowym tracą zainteresowanie nauką w polskiej szkole, z jednej strony ze względu na trudności związane okresem dojrzewania, z drugiej zaś - ze względu na znaczny wzrost stopnia trudności w nauce w lokalnej szkole ponadpodstawowej. Należy podkreślić fakt, że wielu uczniów pochodzenia polskiego boryka się z problemem niedostatecznej znajomości języka angielskiego. W wyniku cięć budżetowych w 2008 roku wielu uczniom odebrano wsparcie w nauce języka angielskiego, na skutek czego wielu z nich nie było w stanie opanować języka w stopniu wystarczającym do podjęcia nauki w gimnazjum. Nieliczne szkoły polonijne prowadzą kursy przygotowawcze do matury z języka polskiego np. Polska Szkoła Równe Szanse w Carlow czy Polska Szkoła w Galway. Uczniowie polskiego pochodzenia mają możliwość zdawania matury z języka ojczystego w lokalnych szkołach. Jest to dla wielu z nich okazja do uzyskania dodatkowych punktów, dzięki czemu mogą mieć lepszy dostęp do kursów na wyższych uczelniach. Podręczniki i programy Praca większości szkół oparta jest na podręcznikach polskich, opracowanych do realizacji podstawy MEN. Są szkoły, które korzystają z podręczników autorskich. Dodatkowo nauczyciele korzystają również z materiałów zgromadzonych w podręczniku elektronicznym Włącz Polskę s opracowanym przez Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą pod kierunkiem doktor Grażyny Czetwertyńskiej. Większość szkół realizuje wybrane elementy ramowego programu nauczania MEN. Nieliczne szkoły (7) opracowują swoje programy przy wykorzystaniu Ram
Programowych Kształcenia Uzupełniającego dla SPK z 31 sierpnia 2010 roku. Aktualnie szkoły biorące udział w programie Szkoła.Pl w Irlandii zostały zobowiązane do opracowania nowych programów zgodnych z ramami programowymi dla SPK. Poważny problem w realizowaniu ww. ram programowych stanowi brak właściwie opracowanego podręcznika. Należy jednak podkreślić, iż przygotowanie takiego podręcznika byłoby zadaniem niezwykle trudnym i złożonym. Treści bowiem musiałyby nie tylko zawierać niezbędny materiał o języku polskim, ale również nawiązywać do rzeczywistości i języka kraju, w którym funkcjonuje młody człowiek. Liczba realizowanych godzin dydaktycznych w poszczególnych szkołach waha się od 60 240 rocznie. Szkoły funkcjonują w trybie popołudniowym bądź w soboty. Warto zauważyć, że nie wszystkie godziny spędzone w szkołach są poświęcone nauce języka polskiego. Szkoły, w których uczniowie przebywają do 6 godzin w tygodniu, często oferują lekcje matematyki, religii, innych języków oraz zajęcia pozalekcyjne. W ofercie niektórych ze szkół znajdują się także lekcje języka angielskiego dla rodziców, bądź języka polskiego jako obcego dla dorosłych. Uczelnie wyższe Język polski jest również dostępny na wyższych uczelniach. Na uwagę zasługuje fakt, iż obywatele krajów unijnych mają ułatwiony dostęp do studiów wyższych. Atrakcyjny system grantowy, umożliwia podjęcie bezpłatnej nauki na wyższych uczelniach studentom o określonym statusie materialnym. Irlandzkie uczelnie wyższe oferują szereg kursów języka polskiego, bądź kursów z dodatkowym językiem polskim. Zgodnie z rejestrem Ambasady RP w Dublinie takie kursy można znaleźć w Trinity College Dublin, University College Dublin, Sandford Language Institute w Dublinie i The Granary Learning Centre w Galway. Polscy studenci mogą podjąć naukę w oddziale Wyższej Szkoły Rozwoju Lokalnego w Żyrardowie, która jest jedyną polską uczelnią wyższą w Irlandii, spełniającą kryteria MNiSW do prowadzenia całego toku studiów I stopnia. W roku 2010 uczelnia utworzyła
Zamiejscowy Wydział Ekonomiczny w Dublinie, w którym kształci przyszłych ekonomistów, specjalistów w dziedzinie logistyki i marketingu, finansów i bankowości, skarbowości, ubezpieczeń, biznesu oraz administracji samorządowej. Problemy Wyjątkową rzadkością było powołanie w Irlandii aż pięciu Szkolnych Punktów Konsultacyjnych. Jak wiadomo szkoły te uzyskują stuprocentowe finansowanie z MEN, dzięki czemu oferują bezpłatną naukę. Pozostałe szkoły są prowadzone na zasadzie działalności społecznej bądź prywatnej, muszą więc utrzymywać się ze składek rodziców. Uczniowie SPK mają przywilej posiadania legitymacji uczniowskiej oraz uzyskania państwowego świadectwa. Nie każdy uczeń może skorzystać z nauki w SPK, a rodzice nie zawsze są w stanie zrozumieć powód takiego różnicowania dostępu do szkół, co stanowi źródło konfliktów i nieporozumień. Byłoby niezmiernie ważnym, by poruszany od lat problem nierównego dostępu do szkół został dostrzeżony i rozwiązany przez polskie organy państwowe, co wiązałoby się z proporcjonalnym udzielaniem pomocy różnego typu placówkom edukacyjnym. Jednym z proponowanych wielokrotnie rozwiązań mogłoby być stopniowe uspołecznianie Szkolnych Punktów Konsultacyjnych. Ponadto, istotny problem stanowi brak wiedzy rodziców na temat korzyści płynących z dwujęzycznego rozwoju dzieci oraz roli, jaką w życiu młodego człowieka może pełnić gruntowna znajomość języka ojczystego oraz kultury i tradycji kraju pochodzenia. Dlatego za niezbędne uważa się przeprowadzenie światowej kampanii informacyjnej dla rodziców, wykorzystującej wszelkie dostępne media. Polska Macierz Szkolna w Irlandii Szkoły polonijne oraz ich pracownicy borykają się z wieloma problemami: brak odpowiedniego wsparcia ze strony rządu, niedostateczna współpraca rodziców, zróżnicowany poziom znajomości języka u dzieci, brak właściwego podręcznika itd. W odpowiedzi na tak skomplikowaną sytuację w 2012 roku powstała Polska Macierz Szkolna w Irlandii (PMSI). To pierwsza i jedyna organizacja parasolowa
zrzeszająca szkoły polonijne. Głównym celem Macierzy jest działalność oświatowa na rzecz Polonii na terenie Republiki Irlandii. Aktualnie Macierz zrzesza 12 szkół. Współpracuje także z pozostałymi szkołami na terenie Irlandii i Irlandii Północnej, wspiera nowe inicjatywy. PMSI jest stowarzyszeniem otwartym na dialog. Dotychczas nawiązała współpracę ze Stowarzyszeniem Wspólnota Polska i Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli SWP w Ostródzie, z Fundacją Edukacja dla Demokracji, Kongresem Oświaty Polonijnej, Ośrodkiem Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą, ze Stowarzyszeniem Irlandzko-Polskim i wieloma innymi instytucjami w Polsce i w Irlandii, dzięki czemu może skutecznie wspierać rozwój szkół i nauczycieli. Poprzez organizację szkoleń metodycznych, konferencji i zjazdów dla nauczycieli oraz partnerstwo w programie Szkoła.Pl w Irlandii PMSI dąży do pogłębienia integracji środowiska oświatowego, podniesienia standardu pracy szkół i wzmocnienia działań na rzecz promocji języka polskiego. Ważną rolę w zachowaniu polskości odgrywa również Towarzystwo Irlandzko- Polskie. Podejmuje ono szereg inicjatyw na rzecz promocji kultury polskiej i języka polskiego. Niezwykle istotną częścią działalności tej organizacji jest również praca na rzecz integracji Polaków ze społecznością lokalną. Podsumowując, zaledwie 25% spośród 15 000 dzieci i młodzieży w wieku szkolnym pobiera naukę języka polskiego. Dyrektywa EWG z 1977 roku nie jest respektowana przez rząd irlandzki. Nauczanie jest więc w całości organizowane dzięki inicjatywie członków społeczności polskiej przy wsparciu Polskiej Macierzy Szkolnej w Irlandii oraz polskich MEN i MSZ. W całej Irlandii powstają polonijne szkoły uzupełniające i przedszkola. Funkcjonuje także ZHP oraz polska uczelnia wyższa. Istotnym ogniskiem polskości jest Stowarzyszenie Irlandzko-Polskie najstarsza polonijna organizacja działająca na terenie Republiki Irlandii. Źródła: Nestor Niamh, The Polish complementary schools and Irish mainstream education. Past, present and future.the Irish Polish Society Annual Review, 2013. Nestor Niamh. Polish in Ireland. Prezentacja 28/01/ 2014, Ambasada RP w Dublinie
http://irishpolishsociety.ie/pl/o-nas/ http://www.dublin.msz.gov.pl/pl/info_konsularne/nauka_j_polskiego/nauka_jezyka_p olskiego_w_irlandii/nauka_jezyka_polskiego_w_irlandii http://www.dublin.msz.gov.pl/pl/info_konsularne/polonia/szkolnictwo_i_oswiata/szk olnictwo_i_oswiata http://www.cso.ie/en/census/census2011reports/ http://www.polskamacierz.com/ Podziękowania Serdeczne podziękowania pragnę skierować pod adresem Niamh Nestor z University College Dublin.