Mariusz Giemza Katedra Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie KRYTERIA NAGRODY JAKOŚCI A SAMOOCENA ORGANIZACJI Wprowadzenie System zarządzania jakością winien być, zgodnie z zasadą ciągłego doskonalenia, nieustannie rozwijany. Poziom rozwoju systemu na drodze do doskonałości może zostać oceniony poprzez udział organizacji w konkursie o nagrodę jakości (na różnych szczeblach terytorialnych) lub poprzez samoocenę [3, s. 296]. Samoocena organizacji może zostać dokonana przy pomocy kryteriów wybranego modelu nagrody jakości. Takie podejście do oceny jest dobrym narzędziem diagnostycznym gdyż przedstawia pewien profil funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ukazuje, co należy zrobić by przedsiębiorstwo działało lepiej dla dobra klientów i pracowników [l, s.89]. Celem artykułu jest przybliżenie podstawowych kryteriów wybranych nagród jakości, które to kryteria mogą być podstawą do przeprowadzania samooceny przedsiębiorstw. Nagroda im. Deminga - Japonia Pierwszą chronologicznie nagrodą jakości jest ustanowiona w 1950 r. przez Związek Japońskich Naukowców i Inżynierów JUSE nagroda, nazwana dla uhonorowania wkładu w rozwój japońskiego przemysłu nagrodą im. Deminga [5]. William Edwards Deming (14 październik 1900 r. 20 grudnia 1993 r.) prowadził w Japonii szkolenia dla kadry kierowniczej przedsiębiorstw na temat jakości. Nagroda im. Deminga jest przyznawana w następujących kategoriach [4]: The Deming Application Prize - jest przyznawana tym przedsiębiorstwom albo działom przedsiębiorstw, które we wskazanym roku osiągnęły wyróżniającą po prawę funkcjonowania przez stosowanie zasad TQM, The Deming Prize for Individuals - jest przyznawana osobom, które wniosły wybitny wkład w zakresie naukowego opracowania zasad TQM, osobom, które stosują metody statystyczne w TQM, albo osobom, które wniosły wybitny wkład w rozpowszechnianiu TQM, The Quality Control Award for Operations Business Units - jest nadawana tym przedsiębiorstwom lub ich działom, które osiągają wyraźną poprawę wydajności 74
przez stosowanie zasad sterowania jakością lub zasad zarządzania jakością w dążeniu do TQM Nagroda im. Deminga była początkowo przeznaczona tylko dla Japończyków i przedsiębiorstw japońskich. Od 1984 r. organizacje spoza Japonii mają możliwość ubiegania się o The Deming Application Prize. Od 2009 r. w ramach The Deming Pri-ze for Individuals jest ustanowiona podkategoria The Deming Distinguished Service Award for Dissemination and Promotion (Overseas). Nagroda ta jest przyznawana obcokrajowcom. Pierwszym laureatem tej nagrody jest Gregory H. Watson, profesor Oklahoma State University, członek i były przewodniczący American Society for Qu-ality. Inną nagrodą powiązaną z nagrodą im. Deminga jest Japoński Medal Jakości (Japan Quality Medal), ustanowiony podczas Międzynarodowej Konferencji Sterowania Jakością w Tokio w 1969 roku. O wyróżnienie mogą ubiegać się te przedsiębiorstwa, które są laureatami Deming Application Prize lub the Quality Control Award for Operations Business Units. Wniosek o nagrodę przedsiębiorstwa mogą składać po upływie trzech lat (włączając rok wyróżnienia) od uzyskania ww. nagród. Otrzymanie Medalu Jakości jest w Japonii najwyższym wyróżnieniem [5]. Dodatkowym wyróżnieniem w obszarze zarządzania jakością jest Nikkei QC Literaturę Prize ustanowiona w 1954 r. przez Japan Economic Journal. Jest to nagroda przyznawana autorom publikującym w Japonii literaturę przedstawiającą ideę TQM lub stosowanie metod statystycznych w TQM. Kandydatów do nagrody Nikkei QC Literaturę weryfikuje Komitet Nagrody im. Deminga. Nagroda im. Malcolma Baldrige'a - USA Malcolm Baldrige (4 październik 1922 r. - 25 lipiec 1987 r.) popularyzował ideę zarządzania jakością jako środka do podnoszenia dobrobytu kraju i długotrwałej potęgi. Po jego tragicznej śmierci na rodeo Kongres USA na podstawie Malcolm Baldrige National Quality lmprovement Act of 1987" ustanowił Malcolm Baldrige National Quality Award (Narodowa Nagroda Jakości im. Malcolma Baldridge'a) [6]. Głównymi kryteriami (Criteria for Performance Excellence) tej nagrody są: przywództwo (leadership), planowanie strategiczne (strategie planning), orientacja na klienta (customer focus), pomiary, analiza i zarządzanie wiedzą (measurement, ana-lysis, and knowledge management), orientacja na zatrudnionych (workforce focus), orientacja na operacje?(operations focus), wyniki (results). Nagroda jest przyznawana przedsiębiorstwom produkcyjnym, przedsiębiorstwom usługowym., małym przedsiębiorstwom (smali business), organizacjom edukacyjnym, organizacjom opieki zdrowotnej oraz organizacjom non-profit. Nagroda Doskonałości EFQM - Europa Podstawowym celem EFQM jest promowanie i wspieranie idei zarządzania przez jakość w europejskich przedsiębiorstwach oraz dążenie do doskonałości we wszystkich obszarach działania. Doskonałość jest zdefiniowana jest przez EFQM jako 75
wybitna praktyka w zarządzaniu i osiąganiu wyników w 8. podstawowych koncepcjach doskonałości, takich jak [7]: osiąganie zrównoważonych wyników (achieving balanced results), powiększenie, rozwój wartości oferowanej klientowi (adding value for customers), kierowanie uwzględniające wizję, inspirowanie i uczciwością (leading with vision, inspiration & integrity), zarządzanie procesowe (managing by processes), osiąganie wspólnego z pracownikami sukcesu (succeeding through people), dbanie o kreatywność i innowacje (nurturing creativity & innovation), kształtowanie relacji partnerskich (building partnerships), uwzględnianie odpowiedzialności za przyszłość (taking responsibility for a sustainable future). Na bazie tych koncepcji został opracowany Model Doskonałości EFQM (EFQM Excellence Model), który jest narzędziem stosowanym do samooceny przedsiębiorstwa i umożliwiającym określenie miejsca, w którym organizacja znajduje się na drodze do doskonałości. Model tworzy dziewięć kryteriów podzielonych na dwie grupy. Pierwsza grupa, obejmująca pięć kryteriów, określa POTENCJAŁ/MOŻLIWOŚCI (ENABLERS) organizacji, zaliczają się do niej: przywództwo (leadership), ludzie/pracownicy (people), strategia (strategy), partnerstwo i zasoby (partnerships & resources) oraz procesy (processes). Druga grupa, obejmująca cztery kryteria, określa WYNIKI (RESULTS) osiągnięte za pomocą potencjału organizacji, zaliczają się do niej: wyniki dla klienta (customer results), wyniki dla ludzi/pracowników (people results), wyniki dla społeczeństwa (society results) oraz wyniki kluczowe (key results). Od 2009 roku kryteria Modelu Doskonałości EFQM są podstawą do oceny organizacji ubiegających się o Nagrodę Doskonałości EFQM (EFQM Excellence Award) 1. Nagroda Doskonałości EFQM przyznawana jest w trzech kategoriach: 1. EFQM Excellence Award Finalist, 2. EFQM Excellence Award Prize, 3. EFQM Excellence Award Winner. Ogromnym wyróżnieniem jest już samo zakwalifikowanie się do finału. Organizacja zakwalifikowana otrzymuje tytuł Finalisty Nagrody Doskonałości EFQM" (EFQM Excellence Award Finalist). Oznacza to, że organizacja jest zdolna zademonstrować wysoki poziom dojrzałości w wielu aspektach zarządzania, jest zdolna realizować strategie oraz konsekwentnie osiągać dobre rezultaty we wszystkich aspektach modelu doskonałości EFQM. Zdobycie tytułu Finalisty jest silnym potwierdzeniem właściwej roli Modelu oraz inspiracją do działania dla innych tego typu organizacji. Spośród wszystkich finalistów są wybierane organizacje osiągające doskonałość w zakresie jednej lub kilku koncepcji doskonałości. Rozszerzając kryteria Finalisty sędziowie i asesorzy EFQM starannie oceniają i orzekają czy organizacja szczególnie wyróżnia się w realizacji podstawowych koncepcji doskonałości EFQM. W przypadku, gdy działania w zakresie jednej z koncepcji mają wyraźny wpływ na osiągane rezultaty, organizacja uzyskuje tytuł Laureata Modelu Doskonałości EFQM" (EFQM Excellen-ce Award Prize) w zakresie jednej lub kilku koncepcji doskonałości 2. 1 2 Do 2008 roku Europejska Nagroda Jakości. W 2009 roku laureatem EFQM został Volkswagen Motor Polska Sp. z o.o. w Polkowicach. 76
Najwyższe wyróżnienie Zwycięzca Nagrody Doskonałości EFQM" (EFQM Excellence Award Winner) jest przyznawane tej organizacji, która w ocenie sędziów i asesorów, stale osiąga znakomite wyniki we wszystkich koncepcjach doskonałości i wykazuje się efektywnym, skutecznym i ciągle doskonalonym systemem zarządzania. Zwycięzcy Nagrody Doskonałości EFQM stają się rzeczywistymi modelami i wzorcami w zakresie wszystkich koncepcji doskonałości dla organizacji uwzględniających w samoocenie Model Doskonałości EFQM. Polska Nagroda Jakości Polska Nagroda Jakości PNJ jest przyznawana w 3 kategoriach jako nagroda zespołowa, indywidualna, oraz honorowa [8]. Nagroda Zespołowa jest przyznawana przedsiębiorstwom, których działania w procesie wdrażania filozofii TQM prowadzą do wzrostu satysfakcji klientów, własnych pracowników oraz innych stron związanych z przedsiębiorstwem, (np. kooperantów, dostawców, właścicieli, instytucji itp.) oraz dokonały znaczącą poprawę jakości pracy, procesów, systemów, usług oraz osiągnęły sukces rynkowy. Nagroda zespołowa jest zróżnicowana ze względu na wielkość zatrudnienia i charakter (produkcja, usługi) organizacji. Nagroda Indywidualna jest przyznawana tym osobom, które wniosły w Polsce wyróżniający się wkład w opracowanie teorii TQM lub implementację systemu TQM w przedsiębiorstwie, lub wniosły znaczący wkład w zakresie propagowania koncepcji TQM zarówno w sensie praktycznym, jak i teoretycznym. Polska Honorowa Nagroda Jakości, nazywana też Nagrodą Honorową, jest przyznawana tym osobom i zespołom, które wniosły szczególne zasługi dla rozwoju jakości w Polsce. Model PNJ został opracowany z wykorzystaniem kryteriów Modelu Doskonałości EFQM. Organizacja ubiegającą się o PNJ dokonuje samooceny i przedstawia jej wyniki. Ocena jest punktowa i obejmuje 9 następujących obszarów działania przedsiębiorstwa [2, s.6]: 77
Przedsiębiorstwo ma także możliwość zaprezentowania we wniosku własnych kryteriów, jeżeli są one istotne dla pełnej informacji o funkcjonującym w przedsiębiorstwie Systemie Zarządzania Jakością. Literatura 1. Łukasiński W., Sikora T.: Model doskonalący i korygujący działanie organizacji.organizacja i Kierowanie, 2009, l. 2. Rogala R: Model Doskonałości EFQM wersja 2010. Problemy Jakości, 2010, 2. 3. Urbaniak M.: Kierunki doskonalenia systemów zarządzania jakością. Wyd. UL, Łódź 2010. 4. http://deming.org, dostęp maj 2011. 5. http://www.juse.or.jp, dostęp maj 2011. 6. http://www.nist.gov, dostęp maj 2011. 7. http://www.efqm.org, dostęp maj 2011. 8. http://www.pnj.pl, dostęp maj 2011. 78