Wstęp. do państw i organizacji międzynarodowych. Instytucje i prawo UE rozwijają się ewolucyjnie kolejne fazy rozwoju wynikają z wcześniejszych

Podobne dokumenty
Obywatelstwo Unii. - wprowadził TM ruch w kierunku unii politycznej

Obywatel UE Civis Europaeus sum

Uniwersytet Warszawski

Spis treści: Wykaz skrótów Przedmowa (Artur Kuś)

Spis treści. Część A. Testy. Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz stron internetowych Przedmowa XIII XVII XIX XXI

System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej. Autor: Justyna Maliszewska-Nienartowicz CZĘŚĆ I. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UNII EUROPEJSKIEJ

Rok Obywatela prawa każdego obywatela w UE. Natalia Krzyżan WIR Poznań r.

Spis treści. Wykaz literatury... XVII Przedmowa... XIX

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia. publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów

Spis treści. Wprowadzenie... V Wykaz skrótów... XIII. Część I. Koncepcja konstytucyjnego modelu regulacji wolności i praw jednostki

Spis treści. Wprowadzenie. Część I. Prawoznawstwo 1

Regulamin Konkursu wiedzy o historii integracji europejskiej oraz prawach obywatelskich Euro obywatel

Sylabus przedmiotu / modułu kształcenia - (studia podyplomowe)

Spis treści Wykaz skrótów Wykaz literatury Wykaz orzecznictwa Inne źródła i opracowania Wykaz aktów prawnych Wstęp

Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP. Tom I. Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP

ANNA BIERNACKA-RYGIEL TEAM EUROPE

PROJEKT SPRAWOZDANIA

Wykaz podstaw prawnych przewidujących stosowanie zwykłej procedury ustawodawczej w traktacie z Lizbony 1

KOMUNIKAT DLA POSŁÓW

Pan Michał Boni Minister Administracji i Cyfryzacji WARSZAWA

Prawo Unii Europejskiej zagadnienia egzaminacyjne (2014/2015)

Załącznik nr 2 do Olimpiady Wiedzy o Unii Europejskiej pn. "GWIEZDNY KRĄG" Zagadnienia VII Olimpiada GWIEZDNY KRĄG

USTAWA z dnia 2013 r. o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

SPIS TREŚCI. III.2.2. Definicja i cele... 92

1.Pojęcie i charakter prawa podatkowego UE

Wydział prowadzący kierunek studiów:

Mgr Elżbieta Agnieszka Ambrożej

Spis treści. 4. Nieodpłatna pomoc prawna w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym charakterystyka

Rola ETS w ochronie praw i wolności jednostki

Wniosek DECYZJA RADY

Postępowanie o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 akapit 1 TFUE, )

Zbieg art i art. 448 w zw. z art. 24 k.c. - uwagi de lege lata i de lege ferenda

SPIS TREŚCI. Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII

Spis treści. a. Wstęp B. Dumping socjalny jako przeszkoda w liberalizacji rynku wewnętrznego obawa czy skutek?... 24

Wniosek DECYZJA RADY

Unia Europejska - charakterystyka (zarys treści na potrzeby ćwiczeń z zakresu KPP UE)

Warszawa, 25 lipca 2001 r.

Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Bibliografia Rozdział I. Miejsce ochrony praw autorskich i pokrewnych w prawie Unii Europejskiej

OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW A D M I N I S T R A C J A STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

SPIS TREŚCI WSTĘP ROZDZIAŁ I

Polskie referendum akcesyjne

- o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2266).

Rozdział 1 Nazwa i przedmiot prawa konstytucyjnego 1.Nazwa 2.Przedmiot prawa konstytucyjnego i jego miejsce w systemie prawa

Spis treści. Spis treści. Spis treści

Zakres rozszerzony - moduł 36 Prawa człowieka. Janusz Korzeniowski

Warszawa, dnia 9 sierpnia 2012 r. PIERWSZY PREZES SĄDU NAJWYŻSZEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ BSA III /12

Spis treści. Rozdział II. Pojęcia związane z dyskryminacją pośrednią i ich regulacja w prawie UE

Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów Wykaz wykorzystanych aktów prawnych Wykaz wykorzystanych orzeczeń Bibliografia Słowo wstępne

Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów Wykaz literatury Rozdział I. Geneza oraz ogólna charakterystyka prawna Zgrupowania

przedstawiam następujące stanowisko:

PODSTAWA PRAWNA ZWYKŁEJ PROCEDURY USTAWODAWCZEJ. Podstawa prawna Przedmiot Elementy procedury 1. w ogólnym interesie gospodarczym

RODO A DANE BIOMETRYCZNE

Wspólne Polityki wykład 7, semestr 2. Jednolity Rynek Europejski.

Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji

Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości z dnia r. w sprawie C-123/08 Wolzenburg. I. Stan faktyczny i prawny

Integracja europejska w okresie przemian. Aspekty ekonomiczne

Legitymizacja polskiej polityki europejskiej

Spis treœci. Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... XXVII

ZAŁĄCZNIK KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY. Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności

Wykłady. WYDZIAŁ PRAWA UwB STUDIA STACJONARNE EUROPEISTYKA I STOPNIA ROK AKAD. 2008/2009

Prawa człowieka i systemy ich ochrony

Pomoc publiczna dla jednostek samorządu terytorialnego. Grzegorz Karwatowicz Dyrektor Departamentu Funduszy Unijnych Kancelaria Prawna GWW Legal

Wniosek. Rzecznika Praw Obywatelskich

POLSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE W ZARYSIE. PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW KIERUNKÓW NIEPRAWNICZYCH W

Pani Teresa Piotrowska. Minister Spraw Wewnętrznych

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ PO TRAKTACIE Z LIZBONY. Autorzy: Jacek Barcik, Aleksandra Wentkowska. Wykaz skrótów. Wykaz literatury.

POSTANOWIENIE. Sygn. akt I CZ 84/11. Dnia 28 października 2011 r. Sąd Najwyższy w składzie :

UZASADNIONA OPINIA PARLAMENTU NARODOWEGO W SPRAWIE POMOCNICZOŚCI

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich zostały przeanalizowane obowiązujące. przepisy normujące zasady porozumiewania się podejrzanego i oskarżonego

KOMENTARZ. Dyrektywa koordynująca procedury. udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi. Michał Jaskólski Martyna Banajska

STUDIA PODYPLOMOWE PRAWO OCHRONY ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM

WSTĘP 11 GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19

- o zachowaniu przez Państwo Polskie większościowego pakietu akcji Grupy Lotos S.A.

Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział Nauk Społecznych. Efekty kształcenia

Spis treści: Od autorów Wykaz skrótów CZĘŚĆ I PRAWO INSTYTUCJONALNE

2. Zadania Tryb podejmowania decyzji i organizacja pracy... 57

Wspólny wniosek DECYZJA RADY

Wniosek ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Wniosek ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie:

(notyfikowana jako dokument nr C(2017) 2200) (Jedynie tekst w języku angielskim jest autentyczny)

Spis treści. Wstęp Rozdział III

Spis treści. Poszczególne rozdziały napisali 13 Od autorów 17 Wykaz skrótów 21

Spis treści Autorzy Wykaz skrótów Wykaz literatury

Spis treści. Str. Nb. Wykaz skrótów... XV Wstęp do piątego wydania... XVII

WYKŁAD I CZYM JEST ARGUMENTACJA PRAWNICZA?

1. Proces integracji europejskiej

Zalecenie DECYZJA RADY

Pochodne wywodzenie praw pobytowych od obywateli UE przez obywateli państw trzecich

POSTANOWIENIE. Protokolant Katarzyna Bartczak

PRAWA PODSTAWOWE W UNII EUROPEJSKIEJ

Udział obywateli w planowaniu przyszłej perspektywy funduszy europejskich Stan konsultacji funduszy w regionach

Spis treści. Od redaktorów... 11

OPINIE I EKSPERTYZY OE-111

ZAKRES ZASTOSOWANIA KARTY PRAW PODSTAWOWYCH (CFR):PODWAŻANIE KRAJOWYCH ŚRODKÓW PRAWNYCH NA PODSTAWIE CFR

Spis treści. Słowo wstępne Ambasador Rolf Timans Szef Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce Od redaktora Dariusz Milczarek...

możliwe nadużywanie pozycji dominującej na rynku zamówień publicznych - zamówienia in-house

I.Zawody I stopnia. Załącznik nr 2 do Olimpiady Wiedzy o Unii Europejskiej pn. "GWIEZDNY KRĄG"

RODZAJE ARGUMENTÓW W DYSKURSIE PRAWNICZYM

Transkrypt:

Obywatelstwo Unii Europejskiej ustanowione w Traktacie z Maastricht należy do instytucji odróżniających UE od innych podmiotów prawa międzynarodowego. Innowacyjność obywatelstwa o charakterze transnarodowym można uznać za kolejny etap tworzenia nowego typu podmiotu prawa międzynarodowego o szczególnych cechach. Obywatelstwo UE jest instytucją na tyle innowacyjną, na ile innowacyjna jest UE pod względem prawno-instytucjonalnym w stosunku do państw i organizacji międzynarodowych. Instytucje i prawo UE rozwijają się ewolucyjnie kolejne fazy rozwoju wynikają z wcześniejszych doświadczeń zewnętrznych lub wewnętrznych. Obywatelstwo UE wywodzi się zarówno z obywatelstwa państw, rozwoju pozycji jednostki w prawie międzynarodowym po II wojnie światowej, jak i z wcześniejszych form ochrony jednostki w UE. Obywatelstwo UE spełnia tradycyjną trójczłonową definicję obywatelstwa, na którą składają się: członkostwo w demokratycznej wspólnocie politycznej, wspólne interesy i prawa, uczestnictwo w społecznych, politycznych, ekonomicznych procesach zachodzących we wspólnocie 1. Zakres członkostwa wyznacza art. 20 ust. 1 zd. 2 TFUE: Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Jest to definicja zupełna obywatelstwa UE w sensie prawno-instytucjonalnym i fundament definicji obywatelstwa UE w sensie materialnym. Obywatelem UE w sensie materialnym jest bowiem tylko taki obywatel UE w sensie prawno-instytucjonalnym, którego sytuacja prawna znajduje się w zakresie prawa materialnego UE. Innymi słowy, obywatel państwa członkowskiego w sytuacji czysto wewnętrznej jest obywatelem UE tylko w sensie prawno-instytucjonalnym. Pozostałe elementy klasycznej definicji obywatelstwa zawiera otwarty katalog praw obywatela UE zawarty w art. 20 ust. 2 TFUE, w myśl którego obywatele mają prawo do: 1. R. Bellamy, Citizenship: A Very Short Introduction, Oxford 2008, s. 12. 1

a) swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich; b) głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych w Państwie Członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa; c) korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa; d) kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego, odwoływania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz zwracania się do instytucji i organów doradczych Unii w jednym z języków Traktatów oraz otrzymywania odpowiedzi w tym samym języku. Celem niniejszej pracy jest opisanie relacji pomiędzy obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego, wskutek czego przedstawiona zostanie tylko ta część statusu obywatela UE, która wchodzi w relacje ze swobodami rynku wewnętrznego. Obywatelstwo UE analizowane w tej pracy będzie jako obywatelstwo w sensie materialnym wraz z tą sferą obywatelstwa w sensie prawno-instytucjonalnym, która nie jest związana ze sferą prawno-polityczną czy stricte polityczną. Powyższe zawężenie problematyki obywatelstwa UE ugruntowane jest przekonaniem, iż prawo per se jest instytucją społeczną o nadzwyczajnym potencjale integracyjnym, który zawdzięcza rozwiniętemu systemowi reguł dyskursu 2. Integracyjny charakter prawa leży u podstaw UE od samego początku prawo UE służyło integracji rynków państw członkowskich w rynek wewnętrzny, od wejścia w życie Traktatu z Maastricht umożliwia również szerzej pojętą integrację społeczną. Korzyści dla integracji europejskiej wynikające z praw politycznych obywatela UE nie będą opisywane nie ze względu na lekceważenie wymiaru politycznego funkcjonowania UE, a z powodu przewagi dyskursu prawniczego nad dyskursem politycznym, polegającej na łatwym przejściu od abstrakcyjnych pojęć do sytuacji konkretnych jednostek. Wprowadzenie obywatelstwa UE z perspektywy prawnej wpłynęło znacznie na sytuację konkretnych jednostek, które 2. J. Habermas, Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, przeł. A. Romaniuk, R. Marszałek, Warszawa 2005, s. 91 97. 2

ze swobody przemieszczania się, bez względu na swój ekonomiczny potencjał, mogą zyskać ochronę przed przeszkodami, jakie stawiają państwa członkowskie często ambiwalentnie nastawione do integracji europejskiej. Obywatelstwa UE jako instytucję ewolucyjną należy analizować w perspektywie wcześniejszych form ochrony jednostki w UE. Badanie relacji historycznych między elementami systemu prawa stanowi część kierunku teoretyczno-prawnego, który przedstawia prawoznawstwo jako genealogię badanie historycznych podstaw współczesnych pojęć prawnych 3. Patrząc przez pryzmat stanu prawa UE po Traktacie z Maastricht, wcześniejsze etapy rozwoju statusu jednostki nazywa się czasem embrionicznymi formami 4 czy formami w stadium początkowym 5 obywatelstwa UE. Dla zobrazowania związków genetycznych, jakie łączą swobody rynku wewnętrznego i obywatelstwo UE, w rozdziale I zostanie wykorzystane pojęcie obywatelstwa rynku. Silne dziedzictwo obywatelstwa rynku, wynikające z ewolucyjnego charakteru obywatelstwa UE, spowodowało zaś początkowy brak możliwości stworzenia odrębnej pod względem treściowym instytucji. Obywatelstwo UE w pierwszych latach swego funkcjonowania było odbierane jako pustka retoryka, próba poszukiwania politycznej legitymizacji przez instytucje UE, cyniczne stosowanie public relations przez Wysokie Umawiające się Strony 6. Wykształcenie się autonomicznego statusu obywatela w wyniku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, które zostanie opisane w rozdziale II, spowodowało modyfikację jednostronnej relacji genetycznej między swobodami rynku wewnętrznego a obywatelstwem UE w relację dwustronną, zmieniającą dotychczasowe uprawnienia aktywnych na rynku wewnętrznym podmiotów. Teza o odrębności, braku relacji podporządkowania między obywatelstwem UE i swobodami rynku wewnętrznego stanowi fundament wyznaczający kompozycję pracy: rozdział II przedstawia roz- 3. Rozumienie prawoznawstwa jako genealogii czerpie swe korzenie m.in. z prac F. Nietzschego (np. F. Nietzsche, Z genealogii moralności, Kraków 2006) i M. Foucault (np. M. Foucault, Archeologia wiedzy, Warszawa 1977). 4. F. Jacobs, Citizenship of the European Union A Legal Analysis, ELJ 2007, Nr 13, s. 592. 5. R. Plender, An Incipient Form of European Citizenship, [w:] F. Jacobs (red.), European Law and the Individual, Amsterdam New York 1976. 6. J. Weiler, Citizenship and Human Rights, [w:] J. Winter (red.), Reforming the Treaty on European Union, London 1996, s. 68. 3

wój orzecznictwa budowanego na bezpośredniej podstawie prawnej obywatelstwa UE, rozdział III natomiast stan wykładni swobód rynku wewnętrznego, poddanych pośredniemu wpływowi obywatelstwa UE. Przyjęcie kompozycji akcentującej odrębność standardów nie ma na celu sztucznego uproszczenia relacji, jakie między nimi zachodzą. Odrębność nie jest rozumiana jako relacja między normami ogólną i szczególną, która umożliwia wykładnię zgodną z regułą inferencyjną lex specialis derogat legi generali, wskutek czego obywatelstwo UE jako standard ogólny stosowane jest tylko w wypadku, gdy nie da się zastosować swobód ekonomicznych. Stwierdzenie relacji normy ogólnej i szczególnej, choć często konieczne na ostatnim etapie wykładni przy wyborze podstawy prawnej orzekania, nie jest wystarczające dla wykładni systemowej, gdyż ukazuje system prawa w ujęciu statycznym jako zespół norm o ukształtowanej treści. Analiza relacji między obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego pokazywać musi dynamikę związków treściowych między normami ich wzajemne oddziaływania, tworzące się podobieństwa i różnice będące wynikiem linii orzeczniczych obejmujących oba standardy lub tylko jeden. Badanie relacji między obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego bardziej przypominać będzie zatem zaproponowane przez Ludwiga Wittgensteina badanie relacji pokrewieństwa między grami językowymi 7, co można potraktować jako drugi fundament wspomnianego stanowiska teoretycznoprawnego, zwanego genealogią prawa. Pokrewieństwo gry językowej o własnych regułach obywatelstwo UE z grą z odrębnymi zasadami swobód rynku wewnętrznego wynika nie tylko z relacji genetycznej tego, iż obywatelstwo UE wywodzi się z obywatelstwa rynku, a również jednoczesnego współistnienia i rozwoju w systemie prawnym. Uszczegółowieniem podstawowej tezy pracy o odrębności norm jest bowiem przestawiona w rozdziale III teza o zintegrowanej odrębności zaawansowanym stopniu integracji bez unifikacji. Częstotliwość nawiązań w pracy między obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego może uzasadniać odmienne spojrzenie na relacje między normami, jak np. teorię A. Tryfonidou, twierdzącej, że w ostatnich latach w orzecznictwie TS powstaje zunifikowa- 7. L. Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolniewicz, Warszawa 2000, s. 12; R. Alexy, A Theory of Constitutional Rights, Oxford 2010, przeł. J. Rivers, s. 47. 4

ny standard zmieniający swobody rynku wewnętrznego w swobodę działalności gospodarczej przysługującą obywatelowi UE na rynku wewnętrznym 8. Unifikacja systemu prowadzi do błędnego rozumienia relacji między obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego, zbudowanej na analogii między statusem obywatela i przedsiębiorcy w prawie krajowym. Różnica między powyższymi sytuacjami polega na tym, iż statusy prawa krajowego funkcjonują w odmiennym zakresie przedmiotowym, podczas gdy standardy prawa unijnego regulują zasadniczo ten sam przedmiot swobodny przepływ choć inaczej w szczegółach unormowany. Wybór zintegrowanej odrębności zamiast unifikacji obywatelstwa i swobód rynku wewnętrznego pokrywa się w tym przypadku z wyborem zintegrowanej suwerenności, charakteryzującej stosunki prawno-polityczne państw członkowskich. Jednocześnie opowiedzenie się za integrowaną odrębnością jest odrzuceniem możliwości pisania przez TS kolejnych artykułów orzeczniczej konstytucji federacji, zapoczątkowanej wolą samych państw poprzez wprowadzenie na poziom unijny podstawowego dla konstytucji państw pojęcia, jakim jest obywatelstwo. Wprowadzenie obywatelstwa UE szerzej otworzyło słownik pojęć konstytucji państw, z którego TS zaczyna korzystać, czego przykładem może być pojawienie się w orzeczeniach TS (i prawie pochodnym) terminu terytorium UE o znaczeniu więcej niż tylko symbolicznym 9. O wiele dalej idące pod względem zakresu zastosowania byłoby wprowadzenie expressis verbis nie w pełni sformułowanej, choć już teoretycznie zauważalnej, swobody działalności gospodarczej na rynku wewnętrznym. Do zmiany o tak dużej wadze dla systemu prawno-instytucjonalnego UE konieczna jest wola państw zgadzających się na postępującą federalizację. Do tego czasu odrębność obywatelstwa UE i swobód rynku wewnętrznego powinna być wzmocniona nowym uzasadnieniem, biorącym pod uwagę obecny stan prawa i postulaty de lege lata. Temu celowi służyć ma wprowadzenie w rozdziale IV pojęcia wykładni systemowej jako koniecznego novum dla metod wykładni prawa unijnego. 8. A. Tryfonidou, Reconceptualising the EU s market freedoms as Union citizenship rights: Towards a citizenship right to pursue an economic activity in a cross-border context?, XII konferencja European Union Studies Association w Bostonie 3 5.3.2011 r. 9. W ostatnich latach pojęcie terytorium UE pojawia się jako skrót od terytoria państwa członkowskich, ale również w znaczeniu materialnym, por. np. wyrok z 8.3.2011 r. w sprawie C-34/09 Zambrano, Zb.Orz. 2011, s. I-1177. 5

Dotychczasowo pojęcie marginalne w kontekście unijnym zostanie wykorzystane do przedstawienia różnych perspektyw patrzenia na relacje między obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego, zarówno aktualne, jak i zdezaktualizowane, wpisujące się w tendencję do federalizacji UE, jak i zmierzające do zachowania jej wyjątkowego charakteru. Biorąc pod uwagę wszystkie powyżej wymienione zagadnienia, obywatelstwo UE należy uznać za instytucję w tym samym stopniu podstawową dla praktyki ochrony jednostek w UE, jak i dla rozwoju teoretycznego unikalnego systemu prawnego i instytucjonalnego UE. Równomierne skupienie uwagi na obydwu tych aspektach będzie przyświecać poniższej analizie relacji pomiędzy obywatelstwem UE a swobodami rynku wewnętrznego. 6