WPŁYW WSPÓŁDZIAŁANIA ŚRODKÓW WARROZOBÓJCZYCH I PESTYCYDÓW NA PRZE2':YWALNOŚĆ PSZCZÓŁ

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXXII 11188 WPŁYW WSPÓŁDZIAŁANIA ŚRODKÓW WARROZOBÓJCZYCH I PESTYCYDÓW NA PRZE2':YWALNOŚĆ PSZCZÓŁ M i c h a ł G r o m i s z, Z o f i a G r o m i s z, Kry s t y n a G ą b k a Oddział Pszczelnictwa ISK i Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa WPRaW ADZENIE Od czasu inwazji pasożyta Varroa jacobsoni główny wysiłek skierowali pszczelarze na zwalczanie tej choroby. Zapomniano o innych chorobach pszczół i zatruciach pestycydami jakby te dolegliwości przestały zagrażać naszym pasiekom. Rzeczywistość jest jednak inna. Rodziny pszczele są dręczone nadal chorobami, o których dawniej dużo się mówiło, jak sporowcowa czy grzybice, są także podtruwane pestycydami różnego rodzaju, którymi chojnie posługują się rolnicy. W tych warunkach obniża się ogólna odporność rodzin pszczelich na działanie różnego rodzaju niekorzystnych czynników. Nieliczni zwracają na to uwagę, tak w kraju jak i za granicą (Tomaszewska 1985, Bretschko 1986, C h m i e l e w s k i i G l i ń s k i 1987). Obniżenie naturalnej odporności rodzin pszczelich sprzyja inwazji pasożyta Varroa jacobsoni i wystąpieniu w przyspieszonym tempie ostrych jej form. Niewiele pomaga tutaj pszczołom stosowanie prostych biologicznych metod zwalczania tej choroby, niezbędne staje się natomiast użycie do tego celu środków chemicznych. Środki te niszczą wprawdzie pasożyta, ale działanie ich nie zawsze jest obojętne dla pszczół (G r o m i s z M., G r o m i s z Z. 1987). Niezbędna więc kuracja rodzin pszczelich może narażać je na uboczne działanie leku, które w konsekwencji obniża odporność pszczół. Proces ten może się spotęgować, gdy równocześnie działają inne niekorzystne czynniki, osłabiające kondycję rodzin pszczelich, jak na przykład podtrucia pszczół pestycydami (G r o m i s z 1980, 1985). 45

W tej pracy podejmujemy w warunkach laboratoryjnych ocenę współdziałania w tym zakresie preparatów warrozobójczych i środków ochrony roślin. MATERIAŁ I METODA Doświadczenie założono w 1986 roku w dwóch seriach, 11 i 20 sierpnia. Z preparatów warrozobójczych wybrano do badań Apiwarol i Warrosekt, a ze środków ochrony roślin preparat Zolone i peparat Sadofos. Pszczoły, które poddano działaniu tych preparatów chemicznych pachodziły z pasieki Oddziału Pszczelnictwa ISK i należały da rasy kraińskiej. Oba środki warrozobójcze produkowane masowo przez Puławskie Zakłady Przemysłu Bioweterynaryjnego "Biowet", były w 1986 roku dostępne na rynku. Ich postać użytkową stanowią tabletki, przeznaczane da spalania w ulach zamieszkałych przez pszczoły, zamykane na okres 20 minut podczas tego zabiegu zwanego odymianiem. W tym doświadczeniu odymianiu poddana pszczoły zamknięte w klateczkach i umieszczane w pustym ulu. Użyte do tego celu tabletki Apiwaralu A w miejscu numeru serii oznaczone liczbą 140786 zawierały jako składnik czynny amitraz w ilości 0,0125g, natomiast Warrosekt oznaczony liczbą 20386 zawierał 0,002 g malathionu w tabletce. Do jednorazowego odymiania zużywano po jednej tabletce. W wyborze środków ach rany roślin do doświadczenia kierowano się przede wszystkim ich popularnością i zróżnicowanym stopniem szkodliwości dla pszczół, a w przypadku Sadofosu także jego podobieństwem da Warrosektu z powodu substancji czynnej. Preparat Zolone 35 EC jest pochodzenia francuskiego, obecnie produkowany w kraju, ma właściwości insektycydu i akarycydu o działaniu kontaktowym i żołądkowym, zawiera 35% fazalonu jako składnika czynnego, zaliczany do preparatów najprzydatniejszych w ochronie roślin, używany w chronieniu upraw sadowniczych, polowych, warzywnych i kultur roślin ozdobnych, Preparat ten jest silnie trujący dla ludzi i zwierząt gospodarskich ale stosunkowo bezpieczny dla pszczół (S c z e p a ń- ski i Gromiszowa 1979, Gromisz Z. i Gromisz M. 1980), zaliczona go do III klasy toksyczności z 3-godzinnym okresem prewencji. Pszczołom doświadczalnym poddawano go w syropie cukrowym w stężeniu 0,05%. Sadofos płynny 30, preparat produkcji polskiej, zawiera 30% malathionu, działa kontaktowo, żołądkowo i fumigacyjnie, jest dla ludzi i zwierząt gospodarskich stosunkowo mało toksyczny, a dla pszczół wysoce szkodliwy. Zaliczono go do I klasy toksyczności, a okres prewencji ustalano na 6 godzin. W daświadczeniu użyto go w 0,05% stężeniu. Pszczoły, które pobrano do badań pochodziły z pięciu rodzin, trakto- 46

wanych jako powtórzenia. Z każdej rodziny dwukrotnie, to znaczy w dwóch seriach badań, pobierano do 6 klateczek po około 50 robotnic w celu utworzenia kombinacji, które oznaczamy w skróceniu następująco: - kontrolna - Apiwarol albo Warrosekt - Zolone - Apiwarol albo Warrosekt + Zolone - Sadofos - Apiwarol albo Warrosekt + Sadofos W serii badań z dnia 11 VIII został użyty Apiwarol, a w serii z dnia 20 VIII - Warrosekt. Każda seria liczyła 30 klateczek z pszczołami. W zależności od kombinacji, do których je zaliczono, zostały pszczoły odpowiednio potraktowane. Terminarz czynności był następujący: 1. start (doba zerowa): pobranie pszczół z ula, odymianie pierwsze jednym z preparatów; 2. po upływie doby: odymianie pszczół po raz drugi, poddanie syropu skażonego pestycydem; 3. po upływie drugiej doby: wycofanie probówek z syropem skażonym; dalszy przebieg doświadczenia polegał jedynie na doglądzie pszczół i prostych obserwacjach ich zachowania się. Klateczki z pszczołami przetrzymywano w cieplarce o temperaturze 26 C. Jako pokarm służył pszczołom syrop cukrowy w stosunku 1:1, poddawany w probówkach. W drugim dniu założenia serii probówki wraz z zawartością zostały zważone przed wstawieniem do klateczek i po wycofaniu następnego dnia. Z różnicy masy obliczono zużycie przez pszczoły pokarmu i wielkość dawki preparatu. Codziennie usuwano z klateczek i liczono martwe osobniki. Dane te wykorzystano w opracowaniu liczbowym materiału pod kątem: - śmiertelności pszczół w określonym dniu, - długości okresu w którym ginie 50% pszczół, - przeżywalności pszczół z upływem czasu. Obliczenia statystyczne oparto na analizie zmienności, dokonując uprzednio transformacji materiału liczbowego według wzoru w którym u symu=yx" lub u = y 0,5,+ x. bolizuje wartość cechy transformowaną, a x jej wartość rzeczywistą. W ocenie istotności różnic wykorzystano wielokrotny test rozstępu Duncana, przyjmując poziom wiarygodności 0,05. Cytowane średnie w tym przypadku pochodzą z przeliczenia wartości transformowanych i mogą nieco się różnić od średnich obliczanych z wartości rzeczywistych cechy, na jakie również się powołujemy w tej pracy. Obliczenia przeżywalności pszczół, które przedstawiono na wykresie, oparto na sumie przypadków śmiertelnych z wszystkich łącznie powtó- 47

rzeń (5 klateczek) danej kombinacji, a nie na sumie sytuacji przeciętnych w poszczególnych powtórzeniach, jak w przypadku analizy zmienności. WYNIKI Wprowadzenie do diety pszczół pokarmu skażonego pestycydami wywoływało objawy zatrucia. Wiele zamkniętych w klateczkach pszczół zginęło, natomiast pozostałe przy życiu traciły swoją zwykłą aktywność, którą określamy ilością pobranego pokarmu. Szczególnie niebezpieczny okazał się Sadofos, którego substancją czynną jest malathion. O wiele mniejsze zagrożenie wnosił preparat Zolone, jednak jego szkodliwość żołądkowa dla pszczół była również znaczna. Po upływie dwóch dni od poddania tego preparatu prawie trzecia część obsady klateczek ginęła (tab. 1). Środki warrozobójcze, które uwzględniono w tym doświadczeniu, działały na pszczoły w bardzo zróżnicowany sposób. Apiwarol A zastosowany w warunkach laboratoryjnych dwukrotnie w odstępie 1 doby nie wywoływał bezpośrednio po zabiegu istotnych zmian śmiertelności pszczół. Natomiast użycie w podobny sposób Warrosektu pszczoły opłacały wzrostem śmiertelności. Po upływie 2 dni od ostatniego zabiegu leczniczego zginęło ich w klateczkach 12,3 /0, podczas gdy ubytek w kombinacji kontrolnej wynosił 0,9010 (różnica istotna). Ten wzrost śmiertelności zaczynał się wyraźnie już po pierwszym odymianiu pszczół (10,5:1/0). Z upływem dni od tego terminu ubytki pszczół w tej kombinacji Tabela 1 Śmiertelność pszczół w dwa dni po podaniu pestycydów (dane z dwóch serii badań) Mortality of bees two days after treatment with insecticides (data from two series of research) Preparat Preparatlon Zużycie syropu mg/pszczołę Used of sugar sirup in mg per bee Dawka substancji czynnej preparatu pprn/pszczołę Dose of active substance of preparation ppm per bee Śmiertelność pszczół w ~'~ Mortality of bees in % Kontrolne Zolone 35 EC Sadofos 30 39,6 25,0 18,1 4,375 2,730 0,7 a 31,2 b 70,7 c a-b-c - a-b-c - różnice istotne sigrriflcant difference. 48

się pogłębiały w porównaniu do kombinacji kontrolnej. Lecz podobnie rzecz się miała i w przypadku Apiwarolu. Tego rodzaju zjawisko ilustrujemy przebiegiem krzywych przeżywalności pszczół na rycinie 1. Krzywe dla kombinacji kontrolnej i dla pszczół odymianych rozbiegają się, co oznacza że ujemne skutki działania środków warrozobójczych narastają z upływem dni. Pragniemy skierować uwagę na występowanie tej tendencji po odymianiu Apiwarolem. W okresie okolo tygodnia po tym zabiegu pszczoły zachowywały się podobnie jak w kombinacji kontrolnej, nie ustępując im aktywnością mierzoną ilością spożytego syropu (więcej o 20,3 Q /n), inaczej niż w przypadku Warrosektu (mniej o 19,6%). Dopiero później następowało wzmożenie śmiertelności, którą wiążemy ze szkodliwym działaniem Apiwarolu w formie przewlekłej. Różnice w stosunku do kombinacji kontrolnej nie były jednak duże. Wpływ działania Apiwarolu i Warrosektu uwidaczniał się również wśród pszczół, które otrzymały po odymieniu pokarm skażony pestycydami, gdy porównamy śmiertelność w tych kombinacjach i w kombinacjach traktowanych tylko pestycydami. W dwa dni po podaniu skażonego syropu różnice były następujące: oraz: (Apiwaroi + Zolone) - (Zolone) (Apiwarol + Sadofos) - (Sadofos) 13,3% = 15,2% (Warrosekt + Zolone) - (Zolone) - 12,2% (Warrosekt + Sadofos) - (Sadofos) = -3,9% Apiwarol użyty samodzielnie prowadził do śmierci 0,4% pszczół, natomiast Warrosekt - 12,3%, czyli środki te w kompozycji z pestycydami nabierały innego znaczenia dla zdrowia pszczół niż w działaniu odosobnionym. W podobny sposób możemy scharakteryzować udział pestycydów w tym rodzaju współdziałania: (Apiwaroi + Zolone) - (Apiwarol) - 31,5% (Warrosekt + Zolane) - (Warrosekt) = 37,10/0 (Apiwarol + Sadofos) - (Apiwarol) 81,0010 (Warrosekt + Sadofos) - (Warrosekt) - 58,6% Interesujące, że kompozycje preparatu Zolone z Apiwarolem i Warrosektem w obu przypadkach prowadziły do wzrostu śmiertelności i to podobnego rzędu. Natomiast Sadofos współdziałał w tym zakresie wyraźnie jedynie z Apiwarolem, łączenie go z Warrosektem raczej nie zwiększało śmiertelności pszczół, która i tak była duża. Ponieważ Warrosekt i Sadofos zawierają tę samą substancję czynną - malathion, można więc przypuszczać, że w obsadzie klateczek zginęły pszczoły szczególnie na jej działanie wrażliwe, a wyznacznikiem wrażliwości było stężenie substancji toksycznej w syropie. Udział szkodliwego działania Warrosektu nie mógł mieć zatem istotnego wpływu na pułap śmiertelności pszczół. Wskaźniki, które podaliśmy powyżej, są obrazem stanu w klatcez- 4 - Pszczelnicze zeszyty naukowe 49

,10c). 90 ---- -'... --.........., \,, 11 VIII Kontrolne... ' ~e'wo.rot..... \ \ \,--------- ---.. ---- --_ Zotone --------------- J.~'w~~ +zotone -------------------------_ ofo& AtXwa.rol:~a.d.ofoc 100 -l ~---- _ ~ 90 ~ ~\- _ :ł J ~\ - - - - -', - -- :g so I '1\\\ ----- -g 70 J II \\ '- -- - t:~\\\~----- ~... ~::"kt d I \\ ~----- '-'--_.!i~r'rolsekt Q. r- J ~ -~<Zol()ne 4u! \ z~o~ i 'I,?>o 1 II, "-- ------- ~doło8 20 \, -, W;:tr"c\;ekt. So.d.ołoc I '------------------------------ _ 10 -! O J o 3 G 9 2.0 VIII ~ Kontrolne Ryc, 1. Przeżywalność pszczół poddanych odymianiu środkami warrozobójczymi i działaniu pestycydów. Fig. 1. Survival of bees treated with fumes of acaricides and fed with insecticides. 50

kach z pszczołami w dwa dni po poddaniu syropu skażonego pestycydami. W tym czasie wystąpił gwałtowny ubytek pszczół. W późniejszych dniach także ich ubywało, ale były to przeważnie pojedyncze osobniki. Stromy spadek krzywych przeżywalności na wykresie od tego momentu przechodził w łagodne ich obniżanie się ku dołowi (ryc. 1): Podobnie kształtowała się sytuacja we wszystkich kombinacjach, różniły się one jedynie poziomem śmiertelności, od którego zmieniał się kierunek przebiegu krzywych. Rzecz charakterystyczna, że połączone działanie pestycydów i leków wywoływało początkowo dość silny wzrost śmiertelności pszczół w porównaniu do działania samego pestycydu, ale z upływem czasu różnica się zmniejszała, inaczej niż w porównaniu kombinacji kontrolnej z pszczołami jedynie odymianymi, co możemy odczytać z trwałego w tym przypadku narastania rozbieżności w przebiegu krzywych na wykresie. We wszystkich kombinacjach pojedyncze osobniki żyły prawie tak samo długo, ale średni wiek, jaki osiągały pszczoły w poszczególnych klateczkach był bardzo różny. W naszej analizie posłużymy się liczbą dni, jaka upływa do ubytku 50010 pszczół przetrzymywanych w klateczkach. Analizę przeprowadzono oddzielnie dla każdej serii badań, w pierwszej z dnia 11 VIII poddano ocenie wpływ Apiwarolu, a w drugiej z dnia 20 VIII wpływ Warrosektu. W wyniku analizy otrzymano dane liczbowe, które zestawiono w tabeli 2, tak przejrzyście i prosto się układające, że nie wymagają specjalnych intepretacji. Skierujemy więc uwagę jedynie na dwa momenty, opierając się na statystycznej ocenie istotności różnic. Otóż między wskaźnikami dla grup kontrolnych i wskaźnikami dla Apiwarolu i Warrosektu nie stwierdzono istotności róż- Tabela 2 Okres (w dniach) wzrostu do 50% śmiertelności pszczół poddanych działaniu środków warrozobójczych i pestycydów Period (in days) of increase to 50% mortality of bees treated wit h acaricides and insecticides Kombinacja Group Kontrolna Apiwarol Zolone Apiwarol + + Zolone Sadofos Apiwarol + + Sadofos 11 VIII I Liczba dni Number of days 24,3 a 22,2 a 12,2 ab 6,0 be 4,0 be 2,Oc Kombinacja Group Kontrolna Warrosekt Zolone Warrosekt + + Zolone Sadofos Warrosekt + + Sadofos 20 VIII W obrębie serii: a-a, b-b, c-c - różnice nieistotne, a-b-c - różnice istotne a-a, b-b, c:c - c1ifferences not significant, a-b-c - significant differences Liczba dni Number of days 31,7 a 24,8 ab 12,9 b 12,5 b 2,Oe 1,6 c 4 51

nicy, ale te dwa środki użyte w połączeniu z pestycydami w istotny sposób skracały życie pszczół, przede wszystkim w przypadku preparatu Zalane, którego działanie szkodliwe nie było tak groźne jak Sadofosu,. d I kit. Generalnie jednak różnice wielkości wskaźników pomrę zy me toryrm kombinacjami chociaż były duże, na przykład około 12 dni, opracowanie statystyczne nie potwierdziło ich istotności. Na taki wynik rzutowała stosunkowo duża zmienność tej cechy. Pszczoły w poszczególnych klateczkach-powtórzeniach dość różnie przetrzymywały zabiegi doświadczalne w obrębie każdej kombinacji, gdy obserwujemy ich zachowanie się w dłuższym okresie czasu. Natomiast wkrótce po zabiegach doświadczalnych, gdy mierzymy ich skutki śmiertelnością pszczół zmienność indywidualna była o wiele mniejsza. Stąd też miały miejsce takie sytuacje jak ta na przykład, że śmiertelność pszczół odymianych dwukrotnie Warrosektem była w pierwszych dniach po zabiegu istotnie większa niż pszczół nieodymianych, ale nie potwierdzono istotności różnicy w długości okresu, w którym ginie 50% pszczół tych dwóch kategorii, chociaż wynosiła ona 6,9 dnia. DYSKUSJA Duża zmiennosc indywidualna, którą obserwowano w doświadczeniu pomiędzy powtórzeniami, w prosty sposób nawiązuje do różnic jakie występują pomiędzy rodzinami pszczelimi w pasiece. Nie można zatem spodziewać się, że wszystkie rodziny pszczele, które jednakowo poddamy na przykład leczeniu środkiem chemicznym, w identyczny sposób zniosą tę kurację. Oprócz tego poza ich indywidualnymi właściwościami wchodzi w grę także stopień porażenia chorobą, który się różnicuje na terenie tej samej pasieki (G r o m i s z M., G r o m is z Z. 1987). Nie należy jednak oczekiwać podobnych rozmiarów reakcji pszczół w pasiece i pszczół w laboratorium na działanie tego sarnego bodźca doświadczalnego. Pszczoły w laboratorium izolowane od swoich naturalnych warunków życia w kolonii, skuteczniej ulegają działaniu otoczenia niż populacja rodziny pszczelej. Z tym się liczymy przenosząc wyniki badań laboratoryjnych na obszar produkcji pasiecznej, ale mimo tej ostrożności często stwierdzamy, że nie potwierdzają się one w praktyce. W podobnych przypadkach niezgodność może polegać na precyzji obserwacji. W laboratorium obserwujemy na przykład, że jakiś środek chemiczny powoduje wzrost śmiertelności o 10%, tak jak to miało miejsce z badanym przez nas Warrosektem, lecz utrata pszczół tego samego rzędu w dość silnej rodzinie, 4-5-kilogramowej, jest praktycznie niemożliwa do stwierdzenia drogą powierzchownych obserwacji i mija niezauważona. Z preparatów warrozobójczych użytych w naszym doświadczeniu Apiwarol okazał się bezpieczniejszy dla pszczół od Warrosaktu. Skuteczność 52

a s działania tych preparatów na pasożyta Varroa jacobsoni była także rozna. Przytoczymy na ten temat dane z nieopublikowanych dotąd wyników obserwacji, podczas których liczono martwe pasożyty na dennicy ula po zastosowaniu kolejno tych dwóch preparatów w odstępie 2 dni po 3 rodziny pszczele): liczba pasożytów 775 Apiwarol 12,1%, Warrosekt 87,9% 484 Warrosekt 80,6%, Apiwarol 19,4% Apiwarol ten pochodził z partii, która w sezonie 1986 roku wywołała tyle zamieszania wśród pszczelarzy z powodu niskiej skuteczności leku (D z i e r ż a w s ki 1987). Podobną ocenę przeprowadziliśmy włączając do badań środek ochrony roślin Mitac EC 20, który to preparat był używany do produkcji Apiwarolu jako źródło amitrazu: liczba pasożytów 2095 2347 Apiwarol 3,3~/o, Mitac 96,7% Mitac 93,7%, Apiwarol 6,3~/o WNIOSKI W badaniach laboratoryjnych stwierdzono wzmożenie szkodliwego działania pestycydów na pszczoły, które były uprzednio poddane odymianiu preparatami warrozobójczymi. Leczenie zatem rodzin pszczelich środkami chemicznymi zwiększa podatność ich na niekorzystne działanie innych czynników chemicznych stosowanych w ochronie roślin. LITERATURA B r e t s c h k o J. (1986) - Kurzfassung der Vort rage auf der Wanderversammlung in St. Gallen. Die Biene, 122/11 : 643. C h In i e l e w s k i M., G l i ń s k i Z. (1987) - Wpływ Varroa jacobsoni na występowanie i przebieg grzybicy otorbiejakowej czerwiu pszczoły miodnej Apis metlitera L. XXXI Międzynarodowy Kongres Pszczelarski Apimondia, Warszawa 19-25 sierpnia 1987. Program i skróty referatów, s. 167. D z i er ż w s k i A. (1987) - Kłopoty z Apiwarolem i nie tylko. Pszczelarstwo, 38(11) : 9-11. G r o m i s z M. i G r o m i s z Z. (1987) - Wstępne badania wpływu środków warrozobójczych na przżywalność pszczół. Pszczelno Zesz. Nauk., 31 : 107-119. G r o m i s z Z. (1980) - Toksyczność pestycydów dla pszczół. Entomologia a intensyfikacja rolnictwa. Warszawa-Wrocław PWN, s. 55-62. G r o m i s z Z. (1985) - Wpływ podtrucia pszczół pestycydami na ich długowieczność. Pszczelarstwo, 36(5-6) : 16-17. G r o m i s z Z. i G r o m i s z M. (1980) - Szkoliwość pestycydów Ambusz i Zolone w stosunku do pszczół różnych ras. Pszczelno Zesz. Nauk., 24: 61-68. S z c z e p a ń k i K. i G r o m i s z o waz. (1979) - Wielkość i jakość próby psz- 53

czół w badaniach toksyczności pestycydów. Pszczelno Zesz. Nauk., 23 :5-13. T o m a s z e w s k a B. (1985) - Przyczyny chorób pszczół (Część I), Pszczelarstwo, 36(2) : 11-12. BJU1HHl1E B3Al1MO,UE}iCTB11H I1ECTl1IJ;l1,UOB 11 I1POT11BOBAPPOAT03HbIX CPE,UCTB HA I1P02Kl1BAEMOCTb I1"lJEJI M. r p o M 11m, 3. r p o M 11m, K. r o :o.t 6 K a Pe310Me I1qeJIbI 3aKJIIOqeHHble B KJIeTOqKaX nonnepr-anact, ):\emctbi1iojieqe6hbix cpcncra: Arrl1BapOJI ():\emctbyloll\ah cy6ctahl.\i1h - ami1tpa3) 11 Bappocexr ():\emctbyioil\ah cy6ctahi.\i1h - MaJIaTI10H) rrytem okypl1bahi1h, KOTopoe npobo):\i1jiocb zma paaa xepea O,n1!11CyTKI1. I10CJIe aroporo okypylbahi1h B re-renae I CyTOK rrqejiom 6bIJl naa B cxpone npenapar Zolone KOHI.\eHTpaI.\l1eH 0,05% 11 npeuapar Sadofos Jłm,n- KI1M 30 KOHI.\eHTpaI.\l1eH 0,05%, rrocjie xero rrojiy'ii1jii1ohi1 QI1CTbIM caport. CMepT- HOCTb nqeji oxypxaaevarx Arrl1BapOJIOM COCTaBI1JIa 0,4%, a oxypnaaroasrx Bappocex TOM - 12,3%. Tlpenapar Zolone I1CP.OJIb30BaH camoctohtejibhobbi3baji CMepT- HOCTb 31,2% n-ren, B coe):\i1hehi1i1 c Anl1BapoJIOM - 44,7%, a B coe,ni1hehi1i1 c Bappocexrosr - 46,4%. I1oKa3aTeJII1,nJIH npenapara Sadofos 6bIJII1 cnezryrouiae: camoctortejibho ynotpe6jihembih rrpenapar - 70,7 %, B coe):\i1hehi1i1c Anxaapo- JIOM - 82,9%, a B coe):\l1l-iehi1i1c Bappocexrosr - 66,60/0. B KOl-ITPOJIbl-IOMrpynne nornfino 0,7% nqeji. INTERACTION OF ACARICIDES AND INSECTICIDES ON THE SURVIVAL OF WORKER BEES M. G r o m i s z, Z. G r o m i s z, K. G ą b k a Summary Worker be es confined in cagas were treated twice in three days with fumes of acaricides Apiwarol (active substance amitraz) and Warrosekt (active substance malathion). After second fumigation be es were fed with the insecticides of Zalane 35 EC in concentration of 0,05% diluted in sugar sirup and Iiquid Sadofos 30 in the same concentration. Afterwards bees received pure sugar sirup. Mortality of bees Iurnigated with Apiwarol was 0,4% and wit h Warrosekt 12,3Dfo. Insecticide Zolone alone causad mortality of bees - 31,2%, with Apiwarol - 44,7 /, and with Warrosekt - 46,4%. Figures for Sadofos were the following: used alone caused mortality of bees - 70,70/0, with Apiwarol - '82,9% and wit h Warrosekt - 66,6%. In the control group mortalrty of bees was only 0,7%.