Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? Materiały pokonferencyjne pod redakcją Sidonii Jędrzejewskiej

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? Materiały pokonferencyjne pod redakcją Sidonii Jędrzejewskiej

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? Wydawnictwo Wokół nas 2013 Powielanie, kopiowanie, reprodukowanie dozwolone za podaniem źródła. Projekt okładki: Adam Olejnik Fotografie: Marcin Melanowicz Skład i łamanie: Artur Kaczor Publikacja została wydana ze środków Grupy Europejskiej Partii Ludowej w Parlamencie Europejskim ISBN: 978-83-60934-01-2 Wydawnictwo Wokół nas ul. Kozielska 186 44-100 Gliwice e-mail: wokolnas@plusnet.pl www.wokolnas.pl Jest to 240. publikacja wydana przez Wydawnictwo Wokół nas

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? Materiały pokonferencyjne pod redakcją Sidonii Jędrzejewskiej

Spis treści 7 WSTĘP Sidonia Jędrzejewska 9 WPROWADZENIE Ochrona klimatu i kapitał ludzki priorytety budżetowe Unii Europejskiej na lata 2014 2020 Sidonia Jędrzejewska PANEL I Wydajność energetyczna, gospodarka niskoemisyjna, dostosowanie do zmian klimatycznych jak polskie samorządy i przedsiębiorstwa powinny wykorzystać nowe priorytety budżetowe UE? 17 Integracja działań związanych z adaptacją do zmian klimatu w nowej perspektywie finansowej 2014 2020 Joanna Kopczyńska 24 Wirtualizacja źródeł energii elektrycznej innowacyjnym instrumentem zrównoważonego rozwoju rynku energetycznego w Polsce Krzysztof Świtalski 33 Programowanie i realizacja programów operacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej Radosław Krawczykowski 36 Nowe inwestycje w polskiej energetyce i ich uwarunkowania prawne a priorytety Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2014 2020 Piotr Lissoń 44 Dyskusja panelowa

PANEL II Europejski Fundusz Społeczny jak w efektywny sposób finansować rozwój kapitału ludzkiego w Polsce? 73 Europejski Fundusz Społeczny finansowanie rozwoju kapitału ludzkiego w Polsce Krzysztof Senger 78 Jak efektywnie wykorzystać środki EFS? Sylwia Wójcik 83 Projekty Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w działaniach Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu Wojciech Zarzycki 91 Zmiany w sposobie inwestowania pieniędzy europejskich Paweł Orłowski 94 Dyskusja panelowa 122 PODSUMOWANIE Tomasz Nieborak 125 SYLWETKI PANELISTÓW 130 KLUCZOWE DOKUMENTY I STRONY INTERNETOWE POWIĄZANE Z WRF 2014 2020

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 7 WSTĘP Niniejsza publikacja jest owocem konferencji zorganizowanej wspólnie przeze mnie i przez Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, poświęconej nowym priorytetom budżetowym Unii Europejskiej. Debata zatytułowana Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? odbyła się 5 kwietnia 2013 r. w Collegium Iuridicum Novum w Poznaniu. Przyszły wieloletni budżet Unii Europejskiej będzie drugą i prawdopodobnie ostatnią tak hojną dla Polski siedmiolatką. Nasz kraj, zyskując blisko 106 miliardów euro na politykę spójności i rolnictwo, może więc otrzymać nawet więcej środków niż w okresie 2007 2013. Jest to niebagatelne wsparcie dla procesów modernizacji naszego kraju. Dlatego należy dokładnie przemyśleć, w jaki sposób mądrze inwestować unijne pieniądze i jak najefektywniej wykorzystać przekazane nam środki. Myśl ta stała się punktem wyjścia do zorganizowania konferencji. Wyznaczyła też grupę jej odbiorców, czyli samorządowców, przedsiębiorców, ekspertów unijnych, studentów i media. Konferencja miała trzy cele: zaprezentowanie założeń i stanu przygotowań Wieloletnich Ram Finansowych 2014 2020 (WRF); pokazanie beneficjentom, w jaki sposób powinni się przygotować do składania wniosków o dofinansowanie unijne; oraz przedstawienie uczestnikom dyskusji toczącej się wokół WRF. Debata dotyczyła dwóch głównych zagadnień: ochrony klimatu oraz kapitału ludzkiego. Obydwa wątki, w szczególności przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, wzbudzają w Polsce wiele kontrowersji. Jest już jednak jasne, że to właśnie ochrona klimatu i inwestycje w kapitał ludzki stały się kluczowymi priorytetami przyszłego wieloletniego budżetu UE. Należy więc nakierować dyskusję na konstruktywne propozycje, jak te uzgodnione już zmiany wykorzystać dla dobra Polski. Dlatego, organizując konferencję, skupiliśmy się przede wszystkim na tym, w jaki sposób krajowi beneficjenci będą mogli najefektywniej wykorzystać zwiększone środki na przedsięwzięcia na rzecz klimatu i kapitału ludzkiego. Co ważniejsze, zaproszeni paneliści podkreślili, że nasi przedsiębiorcy i polskie samorządy już teraz skutecznie i sprawnie realizują wiele projektów mających na celu rozwój gospodarki niskoemisyjnej oraz rozwijanie kompetencji pracowników i bezrobot-

8 Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? nych. Doświadczenia beneficjentów na tym polu powinny zaprocentować w staraniach o dalsze dofinansowanie unijne w latach 2014 2020. Do zaprezentowania tematyki funduszy przeznaczonych na ochronę środowiska i rozwój kapitału ludzkiego zaprosiliśmy naukowców, przedstawicieli rządu, wielkopolskich instytucji, władz samorządowych i organizacji pozarządowych oraz reprezentantów firm-beneficjentów. Podczas inspirujących debat zaprezentowali oni swoje uwagi oraz doświadczenia związane z wykorzystaniem środków z Unii Europejskiej. Większość ich komentarzy została zawarta w tej publikacji. Debata pokazała, że te priorytety bardzo służą Polsce, tzn. mamy ogromne potrzeby w zakresie modernizacji energetyki, oszczędzania energii, zielonej energii i ekologicznego transportu miejskiego, które mogą i powinny być finansowane z klimatycznych funduszy unijnych. Natomiast jeżeli chodzi o ludzi, to są luki w zakresie edukacji młodzieży i szkolenia osób już pracujących, a także szkolnictwa zawodowego, które będzie można wypełnić poprzez unijny Europejski Fundusz Społeczny. Mam nadzieję, że refleksje panelistów i zapis debaty pomogą beneficjentom funduszy unijnych w lepszym przygotowaniu się do wyzwań nowych Wieloletnich Ram Finansowych Unii Europejskiej na lata 2014 2020. Sidonia Jędrzejewska

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 9 WPROWADZENIE Ochrona klimatu i kapitał ludzki priorytety budżetowe Unii Europejskiej na lata 2014 2020 Sidonia Jędrzejewska Parlament Europejski Wieloletni budżet Unii Europejskiej, który od czasu wejścia w życie traktatu lizbońskiego formalnie nazywa się Wieloletnimi Ramami Finansowymi (WRF), nie jest budżetem sensu stricto. Zgodnie z nowym traktatem, WRF określają maksymalne pułapy wydatków, jakie mogą osiągnąć budżety roczne UE 1. WRF muszą zostać jednomyślnie przyjęte przez państwa członkowskie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków. Wieloletnie programowanie perspektyw finansowych rozpoczęło się pod koniec lat osiemdziesiątych, kiedy po kilku nawarstwiających się konfliktach budżetowych instytucje unijne postanowiły usprawnić proces uchwalania finansów UE. W 1988 r. Parlament Europejski, Rada i Komisja Europejska po raz pierwszy podpisały porozumienia międzyinstytucjonalne, ustanawiające priorytety budżetowe Unii oraz granice jej wydatków na kilka najbliższych lat. Choć porozumienia te nie miały podstaw prawnych w traktatach, to znacznie ułatwiły proces negocjowania unijnych finansów. Procedury te po raz pierwszy zostały skodyfikowane w traktacie lizbońskim, który zaczął obowiązywać 1 grudnia 2009 r. Pierwszym budżetem rocznym, przyjętym według reguł z Lizbony, był budżet UE na 2011 r. Natomiast pierwszym takim budżetem wieloletnim będą aktualnie negocjowane WRF na lata 2014 2020. 1 Art. 312 TFUE.

10 Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? Punktem wyjścia dla Komisji Europejskiej do przygotowania projektu WRF 2014 2020 była strategia Europa 2020 2, czyli długookresowy program rozwoju społeczno- -gospodarczego Unii Europejskiej. Przyjęty w czerwcu 2010 r. przez Radę Europejską dokument 3 stawia Unii za priorytet osiągnięcie w ciągu najbliższych dziesięciu lat wzrostu gospodarczego, który będzie inteligentny, zrównoważony i sprzyjający włączeniu społecznemu. Strategia koncentruje się na pięciu dalekosiężnych celach w dziedzinie zatrudnienia, badań naukowych, edukacji, ograniczenia ubóstwa oraz w zakresie klimatu i energii. Zgodnie z nią Unia Europejska powinna załagodzić zmiany klimatyczne i w zrównoważony sposób wykorzystywać energię, tak by w rezultacie: ograniczyć emisję gazów cieplarnianych o 20 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r., zwiększyć udział energii ze źródeł odnawialnych do 20 proc. oraz zwiększyć efektywność energetyczną o 20 proc. (czyli zrealizować założenia tzw. pakietu energetyczno- -klimatycznego 4 ). Pozostałe cele zakładają m.in. zwiększenie udziału zatrudnionych osób w wieku produkcyjnym do 75 proc. oraz wyprowadzenie z biedy i wykluczenia społecznego przynajmniej 20 mln Europejczyków. Ponadto państwa członkowskie UE powinny ograniczyć liczbę uczniów przedwcześnie kończących edukację do poziomu poniżej 10 proc. oraz zwiększyć odsetek osób z wykształceniem wyższym do 40 proc. Pod koniec czerwca 2011 r. Komisja Europejska opublikowała oficjalny projekt Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2014 2020 5, u którego podstawy leżą cele strategii Europa 2020. W ten sposób jednymi z kluczowych priorytetów Unii na najbliższą przyszłość stały się: ochrona klimatu i rozwój kapitału ludzkiego. Zgodnie z tym projektem udział wydatków na rzecz klimatu zwiększy się do co najmniej 20 proc. całego unijnego budżetu poprzez wkłady z innych polityk unijnych. W odniesieniu do kapitału ludzkiego Europejski Fundusz Społeczny (EFS) ma pozostać najważniejszym narzędziem do walki z bezrobociem i ubóstwem oraz do rozwoju kompetencji obywateli UE. Dlatego zdaniem Komisji 25 proc. środków przeznaczonych na politykę spójności powinno być zarezerwowanych na EFS. Na jesieni 2011 r. Komisja Europejska opublikowała blisko 70 projektów rozporządzeń sektorowych do WRF 2014 2020, które po uchwaleniu będą stanowić podstawy prawne wszystkich polityk unijnych. Zgodnie z traktatem lizbońskim o ostatecznej treści tych dokumentów, w których zostały m.in. szczegółowo opisane propozycje dotyczące działań na rzecz klimatu i promowania kapitału ludzkiego, zadecy- 2 http://ec.europa.eu/archives/growthandjobs_2009/pdf/complet_pl.pdf 3 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/pl/ec/115354.pdf 4 http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p6-ta-2008-0609+0+doc+xml+v0//pl http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p6-ta-2008-0610+0+doc+xml+v0//pl http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p6-ta-2008-0611+0+doc+xml+v0//pl 5 http://ec.europa.eu/budget/library/biblio/documents/fin_fwk1420/mff_com-2011-500_part_i_en.pdf

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 11 dują na równi i wspólnie Parlament Europejski oraz Rada. Jednakże już teraz widać, że znaczenie wymienionych wyżej priorytetów budżetowych nie zmieni się. W lutym 2013 r. Rada Europejska przyjęła konkluzje ws. Wieloletnich Ram Finansowych 2014 2020 6, w których potwierdziła znaczenie polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Paragraf 10 dokumentu stanowi: Optymalna realizacja celów w pewnych obszarach polityki zależy od włączenia priorytetów, takich jak ochrona środowiska, do wielu instrumentów w innych obszarach polityki. Cele działań związanych z klimatem będą stanowić co najmniej 20 proc. unijnych wydatków w latach 2014 2020, w związku z czym znajdą one odbicie w odpowiednich instrumentach, by zagwarantować ich wkład w zwiększanie bezpieczeństwa energetycznego oraz tworzenie gospodarki niskoemisyjnej, zasobooszczędnej i odpornej na zmianę klimatu, co zwiększy konkurencyjność Europy oraz stworzy liczniejsze i bardziej zielone miejsca pracy. Natomiast paragraf 20, podkreślający kluczową rolę unijnej polityki spójności w realizacji celów Strategii Europa 2020, czyni z Europejskiego Funduszu Społecznego główny instrument na rzecz wsparcia rozwoju kapitału ludzkiego w UE. Choć Parlament Europejski odrzucił kompromis budżetowy wypracowany przez szefów państw i rządów w lutym 2013 r. 7, to zasadniczo zgadza się na ustanowienie ochrony klimatu i wsparcia kapitału ludzkiego priorytetami kolejnego wieloletniego budżetu UE. Europarlamentarzyści poparli te polityki w przyjętych wcześniej: rezolucji z dnia 23 października 2012 r. w celu pozytywnego zakończenia procedury zatwierdzania Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2014 2020 8 oraz rezolucji z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie inwestowania w przyszłość nowe Wieloletnie Ramy Finansowe (WRF) na rzecz Europy konkurencyjnej, zrównoważonej i sprzyjającej integracji społecznej 9. Można się zatem spodziewać, że kiedy Rada i Parlament Europejski sfinalizują negocjacje wieloletniego budżetu UE, zagadnienia te zostaną odpowiednio odzwierciedlone w rozporządzeniach sektorowych uzupełniających główny tekst legislacyjny ws. WRF na lata 2014 2020. W tym kontekście należy docenić przygotowania Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, które, nadzorując wspólnie z Ministerstwem Spraw Zagranicznych postęp negocjacji WRF 2014 2020, włączyło nowe priorytety budżetowe UE do strategii rozwoju Polski do końca bieżącej dekady. W ten sposób nasz kraj ma szansę na optymalne wykorzystanie przyszłych środków na politykę spójności, których wydatkowanie będzie bardziej niż dotychczas uzależnione od działań państw członkowskich na rzecz 6 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/pl/ec/135356.pdf 7 http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p7-ta-2013-0078+0+doc+xml+v0/ /PL Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 13 marca 2013 r. w sprawie konkluzji ze szczytu Rady Europejskiej w dniach 7 8 lutego 2013 r. dotyczących wieloletnich ram finansowych. 8 Paragrafy 14, 26 i 28 http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep//text+ta+p7- TA-2012-0360+0+DOC+XML+V0//PL 9 Paragrafy 11, 18, 63 i 87 http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?pubref=-//ep// NONSGML+TA+P7-TA-2011-0266+0+DOC+PDF+V0//PL

12 Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? klimatu i wspierania kompetencji obywateli. Polski rząd prognozuje m.in. znaczny wzrost nakładów nie tylko na infrastrukturę, ale także na gospodarkę niskoemisyjną oraz zieloną energetykę. Zamierza też zwiększyć dofinansowanie unijne dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą oraz dotacje na rozwiązania promujące równowagę między życiem zawodowym i rodzinnym 10. Plany te zostały uszczegółowione w opublikowanych na początku 2013 r. przez MRR Założeniach Umowy Partnerstwa, które wyznaczają kierunek polskich przygotowań do następnej perspektywy finansowej UE 11. O sposobie wykorzystania i stopniu wdrożenia unijnych funduszy zadecydują nie tylko działania administracji centralnej, ale w dużej mierze przygotowanie władz samorządowych i przyszłych beneficjentów indywidualnych, m.in. przedsiębiorców, bezrobotnych, studentów, szkół, itd. Każdy z polskich regionów po konsultacjach z odpowiednimi ministerstwami, głównie z MRR, przygotował lub zaktualizował strategię rozwoju swojego województwa do 2020 r. 12 Nowe dokumenty zostały tak opracowane, by uwzględnić m.in. konieczność przeznaczenia większej ilości funduszy unijnych na cele działań związanych z klimatem. Według wytycznych Komisji Europejskiej prawie wszystkie polskie województwa zaliczają się do regionów słabiej rozwiniętych 13, w związku z czym będą musiały przekazać co najmniej połowę środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na inwestycje w obszarze innowacji, badań naukowych, technologii informacyjno-komunikacyjnych, konkurencyjności przedsiębiorstw oraz gospodarki niskoemisyjnej. Co ważniejsze, działania w zakresie tego ostatniego celu będą miały zagwarantowany udział m.in. 10 proc. środków z EFRR. Zwiększenie odsetka wydatków klimatycznych w przyszłym wieloletnim budżecie Unii Europejskiej może istotnie przyczynić się do zmodernizowania polskiej gospodarki. Środki te będzie można przeznaczyć m.in. na wsparcie procesów przejściowych w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, promowanie dostosowań do zmian klimatu, ochronę środowiska naturalnego i efektywne wykorzystanie zasobów, jak również na zrównoważony transport. W praktyce oznacza to, że województwa będą mogły wykorzystać fundusze z EFRR na np. termomodernizację budynków, promocję energooszczędności w przemyśle i w budownictwie, modernizację ciepłowni i elektrociepłowni, inwestycje zapewniające bezpieczeństwo energetyczne, zagospodarowanie terenów zielonych, modernizację infrastruktury transportowej oraz inwestycje w sieci kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków lub spalarnie śmieci. 10 http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie_2014_2020/faq/strony/na_jakich_obszarach_tematycznych_bedzie_miala_miejsce_najwieksza_koncentracja_srodkow.aspx. 11 http://www.mrr.gov.pl/aktualnosci/fundusze_europejskie_2014_2020/documents/zal_up_15.01.2013.pdf. 12 Np. województwo wielkopolskie http://www.umww.pl/pub/uploaddocs/srww-wlkp-2020-przyj-sejmik.1356613569.pdf. 13 Wyjątek stanowi mazowieckie, które od 2014 r. będzie zaliczane do kategorii regionów lepiej rozwiniętych lub przejściowych.

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 13 W odniesieniu do drugiego priorytetu budżetowego 15 polskich województw będzie musiało tak zmienić swoje programy operacyjne, by skierować 25 proc. środków z polityki spójności na cele Europejskiego Funduszu Społecznego. W obszarze rozwijania kapitału ludzkiego nasze regiony mają większe doświadczenie w wydatkowaniu funduszy unijnych niż w kwestii działań proklimatycznych. Jednakże według zaleceń Komisji Europejskiej w następnych WRF powinno nastąpić większe dostosowanie działań finansowanych z budżetu Unii Europejskiej do sytuacji na rynku pracy. W obliczu wysokiego poziomu bezrobocia, w szczególności wśród młodzieży, Unia ma wspierać działania i szkolenia, które realnie wzmocnią kompetencje przedsiębiorców, bezrobotnych i osób młodych, pozwalając im rozwinąć własne inicjatywy lub pomagając znaleźć zatrudnienie. Dlatego EFS ma skupić się na poprawie sytuacji na rynku pracy, promowaniu edukacji zarówno młodszych, jak i starszych osób, włączeniu społecznym oraz zwalczaniu ubóstwa. Co istotne, środki z Europejskiego Funduszu Społecznego będzie można przeznaczyć nie tylko na inwestycje miękkie, ale również na sprzęt związany z inwestycjami w kapitał ludzki i społeczny, na przykład na komputery dla szkół. Na koniec warto podkreślić, że wieloletni budżet UE na lata 2014 2020 będzie prawdopodobnie ostatnią tak hojną dla Polski siedmiolatką. Nasz kraj cały czas się bogaci i w ciągu zaledwie kilku ostatnich lat dochód na jednego mieszkańca zwiększył się z 45 proc. średniej poziomu zamożności Unii Europejskiej do ponad 60 proc. Ta konwergencja może przyspieszyć, bo Polska nadal się rozwija i może poszczycić się wzrostem gospodarczym, podczas gdy Europa Zachodnia tkwi w stagnacji. W okresie 2007 2011 polskie PKB powiększało się średnio o 4,3 proc., podczas gdy w UE zaledwie o pół procenta. Z założeń Ministerstwa Rozwoju Regionalnego do 2020 r. dochód na głowę mieszkańca Polski powinien osiągnąć 74 79 proc. unijnej średniej. Dlatego powinniśmy dokładnie przemyśleć, w jaki sposób mądrze inwestować unijne pieniądze i jak najefektywniej wykorzystać przekazane nam środki. Kolejna szansa na tak duże pieniądze z Unii Europejskiej na modernizację Polski może się już nie pojawić.

PANEL I Wydajność energetyczna, gospodarka niskoemisyjna, dostosowanie do zmian klimatycznych jak polskie samorządy i przedsiębiorstwa powinny wykorzystać nowe priorytety budżetowe UE?

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 17 Integracja działań związanych z adaptacją do zmian klimatu w nowej perspektywie finansowej 2014 2020 Joanna Kopczyńska Departament Funduszy Europejskich w Ministerstwie Środowiska Po raz pierwszy, w kontekście polityki spójności, zagadnienia związane z adaptacją do zmian klimatu zostały opisane w ramach niezależnego raportu pn. Program dla zreformowanej polityki spójności. Podejście ukierunkowane terytorialnie w osiąganiu celów i oczekiwań Unii Europejskiej 1. Dokument ten miał duży wpływ na zmiany, jakie zaszły w założeniach dla polityki spójności na lata 2014 2020. Zgodnie z nim Na dobrobyt obecnych i przyszłych pokoleń silny wpływ będą miały zmiany klimatu (niezależnie od tego, w jaki sposób szacowano ten wpływ) oraz ogólna odpowiedź na te zmiany 2. Przedmiotem raportu była szeroko pojęta ocena polityki spójności prowadzonej dotychczas oraz wypracowanie celów, jakie powinny być postawione przed nią w przyszłości. Według autorów niewątpliwie takim celem są działania związane ze zmianami klimatu, w tym działania związane z gospodarką niskoemisyjną, łagodzące skutki tych zmian oraz działania adaptacyjne. Jeszcze przed publikacją powyższego raportu, zwanego Raportem Barki, Komisja Europejska opublikowała Zieloną Księgę, Adaptacja do zmian klimatycznych w Europie warianty działań na szczeblu UE, nakreślającą ramy działań na rzecz walki ze zmianami klimatycznymi z perspektywy adaptacyjnej lub, jak to określono w doku- 1 Dokument ten został sporządzony przez Fabrizio Barcę, przedstawiciela włoskiego Ministerstwa Gospodarki i Finansów przy wsparciu (i współautorstwie rozdziału V) Johna Bachtlera z Centrum Badań nad Polityką Europejską (EPRC European Policies Research Centre) na Uniwersytecie Strathclyde w Glasgow (Szkocja). Raport ten powstał w roku 2008 na prośbę pani Danuty Hübner, komisarza ds. Polityki Regionalnej. http://www.mrr.gov.pl/fundusze/fundusze_europejskie_2014_2020/negocjacje_2014_2020/raporty/ Documents/raport_barca_pl.pdf 2 Ibidem, s.165.

18 Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? mencie, redukcji ryzyka i szkód spowodowanych obecnym i przyszłym szkodliwym wpływem w sposób opłacalny lub wykorzystując potencjalne korzyści 3. Dokumenty te są oczywiście powiązane z toczącą się na forum globalnym dyskusją ws. zmian klimatu w ramach Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych (UNFCC), na podstawie której rządy ponad 190 krajów debatują nad ograniczeniem emisji gazów cieplarnianych i adaptacją do zmian klimatu samo włączenie działań klimatycznych w politykę spójności stało się bardziej widoczne po przyjęciu pakietu klimatycznego w 2008 roku. W okresie programowania 2007 2013 na działania związane zarówno z przeciwdziałaniem, jak i adaptacją do zmian klimatu nie wyodrębniono osobnej kategorii wydatków, która w sposób kompleksowy obejmowałaby to zagadnienie. Same rozporządzenia dla funduszy umożliwiały jednak finansowanie szeregu działań niewątpliwe związanych z obszarem łagodzenia skutków zmian klimatu, takich jak: efektywność energetyczna, odnawialne źródła energii, jak i adaptacji w ramach celów związanych z ochroną środowiska i zapobieganiuem ryzyku. Ministerstwo Środowiska w ramach badań ewaluacyjnych 4 zleciło również obliczenie wartości środków przeznaczonych na działania adaptacyjne w tym okresie w ramach środków funduszy strukturalnych oraz PROW, EFMR, a także LIFE ogółem przeznaczono kwotę w wysokości 2257,3 mln PLN. Największy udział w tych wydatkach miały wydatki związane z takimi obszarami, jak rozwój infrastruktury przeciwpowodziowej, ochrona brzegów morskich, przeciwdziałanie stagnacji wód i podtopieniom użytków rolnych (melioracje w rolnictwie). Zapowiedź KE co do włączenia w politykę spójności działań związanych z adaptacją do zmian klimatu została również wzmiankowana w opublikowanej w 2009 roku Białej Księdze Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania 5. Biała Księga określiła obszary, w ramach których w latach 2009 2012 będą prowadzone przygotowania do stworzenia kompleksowej, unijnej strategii dla adaptacji i jednocześnie stanowi podstawę do przygotowania strategii adaptacyjnych dla wszystkich krajów UE, w tym także Polski. Dyskusję o adaptacji należy jednak przede wszystkim rozpocząć od próby określenia, co kryje się za tym pojęciem i jakiego rodzaju działania powinny być podejmowane. W marcu 2013 roku rozpoczęły się w Polsce konsultacje społeczne dokumentu Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do 3 Ibidem, s.166. 4 Badanie ewaluacyjne Komplementarność przedsięwzięć dotyczących ochrony środowiska w PO IiŚ (priorytet I V) z projektami środowiskowymi realizowanymi w ramach innych osi PO IiŚ oraz 16 RPO, PROW oraz WPRYB, autor FUNDEKO, Warszawa 2012, na zlecenie Ministerstwa Środowiska. W ramach badania odniesiono się również do PO Innowacyjna Gospodarka oraz Instrumentu LIFE. Metodologia obliczenia wydatków została oparta na tzw. Rio Markers. 5 Bruksela, dnia 1.4.2009KOM(2009) 147 http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuri- Serv.do?uri=COM:2009:0147:FIN:PL:PDF

Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? 19 roku 2020 (SPA 2020) 6. Na potrzeby tego dokumentu przyjęto definicję pochodzącą z prac panelu IPCC 7 : Adaptacja w systemach ludzkich to proces dostosowania do zaistniałych lub oczekiwanych zmian klimatu i ich skutków w celu złagodzenia szkód lub wykorzystania korzystnych możliwości. W systemach naturalnych jest to proces dostosowania do obecnych i oczekiwanych zmian klimatu i ich skutków, a interwencja człowieka może ułatwić dostosowanie systemów naturalnych do oczekiwanych zmian klimatu. W jaki sposób te procesy są możliwe do połączenia z programowaniem w ramach polityki spójności? Raport Barki w ramach celów polityki spójności określił adaptację jako działanie wpisujące się w jej cel efektywnościowy, podnosząc argument, że polityka spójności, jak każda polityka nastawiona na dostarczanie dóbr publicznych, winna uwzględniać także zmieniające się warunki klimatyczne i możliwy wpływ tych zmian na jej realizację. W raporcie słusznie zauważono, że choć z reguły mówimy o zmianach klimatu w wymiarze globalnym, to skutki tego procesu mają głównie wymiar lokalny. Jednocześnie, działania te prowadzone przez państwa członkowskie wspólnie mogą przynieść najlepsze efekty. Zwrócono także uwagę na fakt, że nie wszystkie obszary w Europie będą w stanie odpowiednio zareagować na zmiany klimatu, choć niewątpliwe każdy powinien wziąć pod uwagę konieczność przygotowania się na nie, przez podjęcie takich działań, jak m.in. zmiana przeznaczenia ziemi i jej zarządzania, konserwowanie i zarządzanie zapasami wody, ponowna ocena udostępniania infrastruktury, inwestowanie w nowe sektory, przegląd zapobiegania zagrożeniom i rozwiązania związane z przeniesieniami 8. Brak podejmowania działań związanych z adaptacją może doprowadzić do wzrostu różnic rozwojowych, a nawet pogłębiać wykluczenie niektórych obszarów 9. 6 http://www.mos.gov.pl/artykul/5146_spa2020/20109_spa2020.html, projekt dokumentu z dnia 22 marca 2013 roku. Dokument został opracowany przez Ministerstwo Środowiska na podstawie analiz wykonanych przez Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy w ramach projektu pn. Opracowanie i wdrożenie Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu KLIMA- DA, realizowanego na zlecenie MŚ w latach 2011 2013 ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 7 IPCC: Intergovernmental Panel on Climate Change Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu. Cytat za Strategicznym planem adaptacji., s.5 IPCC,2012: Summary for Policymakers. In: Managing the Risks of Extreme Events and Disasters to Advance Climate Change Adaptation. 8 Patrz przypis 1, s.166. 9 Ibidem, s. 167: Z tego powodu, istnieją przesłanki za wprowadzeniem interwencji w ramach polityki lokalnej. Będzie to miało na celu ostrzeżenie społeczności o ryzyku niezależnie od własnych interesów, promowanie wczesnych i innowacyjnych rozwiązań adaptacyjnych w obliczu zarówno zmian klimatycznych, jak i efektów ich łagodzenia, wzbudzaniu debaty publicznej poprzez podejmowanie problemów i alternatywnych rozwiązań, branie pod uwagę doświadczeń zdobytych na innych obszarach oraz budowanie umiejętności i powiązań z globalnymi centrami kompetencji i innymi miejscami, w których reakcja wpływa na efektywność podejmowanych działań.

20 Budżet UE 2014 2020 dla Polski. Jak efektywnie wykorzystać fundusze unijne? KE, przygotowując Białą Księgę, podjęła próbę opisania tego procesu na poziomie Europy niewątpliwie mamy do czynienia ze zmianami temperatury na lądzie i na morzu, zmianami w zakresie intensywności oraz rozmieszczenia opadów. Skutkami tych procesów są zmiany poziomu morza, silniejsza erozja i klęski żywiołowe związane z pogodą. Wszystkie te procesy będą wpływać negatywnie na gospodarkę (choć trzeba przyznać, że możliwe będą również pewne niewielkie korzyści), przede wszystkim na takie sektory, jak przemysł, transport, gospodarka żywnościowa oraz integralność ekosystemów. Należy jednak pamiętać, że zróżnicowanie i intensywność tych zmian ma swój wymiar geograficzny i ich koszty będą odmiennie rozkładać się w Europie. Dlatego też uprawnione jest twierdzenie, że adaptacja do zmian klimatu jest działaniem o kontekście gospodarczym, może przyczynić się do wzrostu i zapobiec stratom gospodarki w przyszłości, przy okazji będąc czynnikiem ułatwiającym proces jej modernizacji. Najbardziej podatne na zmiany klimatu są kraje na południu Europy w basenie Morza Śródziemnego oraz regiony na dalekiej północy. Nie oznacza to jednak, że pozostałe regiony nie będą musiały podejmować żadnych działań w perspektywie długofalowej one także będą musiały się dostosować do zmieniającego się otoczenia, a co za tym idzie przygotować się na zmiany m.in. w takich sektorach, jak: rolnictwo: będzie zmieniać się okres wegetacji roślin, a także dostępność wody, konieczne będzie wprowadzenie zmian co do gatunków/odmian uprawianych roślin, większe prawdopodobieństwo ekstremalnych zjawisk pogodowych może oznaczać ryzyko co do wielkości zbiorów; leśnictwo: możliwe zmniejszenie produktywności oraz zmiana zasięgu geograficznego występowania niektórych gatunków drzew; energetyka: podwyższenie temperatury i zmniejszenie ilości opadów oraz w konsekwencji mniejsza ilość zasobów wodnych będą mieć negatywny wpływ na możliwość chłodzenia elektrociepłowni. Jednocześnie zjawiska te będą powodować wzrost popytu na energię w okresach letnich do celów chłodzenia, a ekstremalne zjawiska mogą mieć negatywny wpływ na jej dystrybucję (awaryjność sieci). Powyższe zjawiska są jedynie częścią katalogu skutków, jakie wymienia szereg dokumentów oraz publikacji na poziomie UE oraz krajowym. Zostały one jednak wybrane jako najbardziej reprezentatywne i pozwalające na zrozumienie, z jakim zjawiskiem mamy do czynienia oraz jakie potencjalne konsekwencje mogą rodzić zmiany klimatu. Przy okazji konsultacji polskiej Strategii adaptacji (SPA) dyskusja z pewnością będzie również dotyczyła stopnia i nasilenia tych zmian, możliwości ich prognozowania w oparciu o dostępne obecnie dane. Zostawiając jednak tę dyskusję dla specjali-