Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę

Recenzent prof. dr hab. MARIA SŁAWIŃSKA, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Redakcja: dr hab. inż. MAGDALENA K. WYRWICKA, prof. nadzw. dr inż. ARKADIUSZ BOROWIEC, dr inż. PAULINA GOLIŃSKA, dr inż. AGNIESZKA GRZELCZAK Projekt okładki MAREK DERBICH Opracowanie komputerowe EMILIA KOZŁOWSKA Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Monografia stanowi 2. tom raportu podsumowującego zadanie czwarte (pt. Opracowanie scenariuszy transformacji wiedzy ) projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (UDA POIG.01.01.01-30-014/09). Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. ISBN 978-83-7775-050-6 Copyright by Politechnika Poznańska, Poznań 2011 WYDAWNICTWO POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ 60-965 Poznań, pl. M. Skłodowskiej-Curie 2 tel. (61) 6653516, faks (61) 6653583 e-mail: office_ed@put.poznan.pl, www.ed.put.poznan.pl Wydanie I Nakład 800 egzemplarzy Egzemplarz bezpłatny Druk i oprawa: ESUS Agencja Reklamowo-Wydawnicza Tomasz Przybylak

SPIS TREŚCI Wstęp Magdalena K. Wyrwicka... 5 I. Metodyka myślenia sieciowego... 9 1. Metody scenariuszowe w badaniach nad przyszłością Ewa Badzińska... 11 2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego Agnieszka Grzelczak, Karolina Werner... 21 II. Identyfikacja czynników determinujących innowacyjność Wielkopolski... 35 3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy Agnieszka Grzelczak, Paulina Golińska, Arkadiusz Borowiec... 37 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę Katarzyna Ragin-Skorecka, Agnieszka Grzelczak, Karolina Werner, Beata Mroczek... 77 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych Agnieszka Grzelczak, Karolina Werner, Magdalena K. Wyrwicka... 115 6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski Karolina Werner, Agnieszka Grzelczak, Paweł Przepióra... 151 III. Scenariusze rozwoju Wielkopolski w aspekcie sieci gospodarczych, dyfuzji wiedzy i rozwiązań instytucjonalnych... 177 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski Paulina Golińska, Marek Fertsch, Łukasz Hadaś, Eleonora Sołtysiak, Radosław Kubisz, Grzegorz Klimarczyk... 179 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy Arkadiusz Borowiec, Teresa Łuczka, Ewa Badzińska, Krzysztof Kubiak, Paweł Przepióra... 221

4 Spis treści 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy Agnieszka Grzelczak, Leszek Pacholski, Hubert Paluch, Katarzyna Ragin- -Skorecka, Aleksandra Cicha... 247 Podsumowanie... 281 O projekcie Magdalena K. Wyrwicka... 283

WSTĘP Niniejsze opracowanie jest kolejnym czwartym raportem dotyczącym projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę. Prace badawcze prowadzone przez pracowników Wydziału Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej nad tym projektem 1, realizowanym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka od września 2009 roku, dotyczą przyszłości sieci gospodarczych Wielkopolski i koncentrują się na procesach transformacji wiedzy. Poszukiwane są przesłanki, które będą sprzyjać poprawie innowacyjności naszego Regionu. Prace nad Projektem są prowadzone z wykorzystaniem metod foresight 2. Foresight to proces aktywnego, zbiorowego kreowania przyszłości w oparciu o przewidywania, wizje rozwoju oraz zapobiegliwe przygotowania na ewentualne zdarzenia lub potrzeby. Ma rozpropagować, szczególnie wśród decydentów, podejście zorientowane na przyszłość. Wiąże się z rozpoznawaniem elementów sprawczych i rozważaniami nad ich siłą, kierunkiem oraz okresem oddziaływania, a także przewidywaniem przyszłych problemów i przygotowaniem metod postępowania z nimi. Percepcja przyszłości przyjmująca zwykle w badaniach foresight postać scenariuszy bazuje na diagnozie stanu istniejącego i ocenie potencjału rozwojowego, na zidentyfikowanych tendencjach zmian, a także na próbie identyfikowania mechanizmów uruchamianych decyzjami różnych grup interesów. Do tworzenia scenariuszy posłużyła realizatorom Projektu metodyka myślenia sieciowego, umożliwiająca całościowe spojrzenie na różne procesy i ujawniająca skalę uwikłania decydentów w sieć powiązań o różnej intensywności i różnym horyzoncie oddziaływań. W badaniach foresightu istotna jest intensywna komunikacja zainteresowanych grup społecznych, by uwzględnić różne punkty widzenia. Swoboda improwizowania oraz korzystanie z bogatej palety metod analizy, symulacji, prognozowania ma łączyć teraźniejszość z przyszłością w procesie ciągłego rozwoju, skutkującego lepszym poziomem jakości życia wynikającym z dobrej kondycji gospodarki. Taki ciągły rozwój wymaga przygotowania się do działań na rzecz szybszej ewolucji 1 Szczegółowe informacje o projekcie oraz istniejących już raportach znajdują się w ostatnim rozdziale niniejszej monografii pt. O Projekcie. 2 Terminem foresight po raz pierwszy posłużył się J.F. Coates w 1985 r., odnosząc je do badań przyszłości. Początkowo foresight był ściśle powiązany z prognozowaniem rozwoju technologicznego, a pod koniec XX wieku także gospodarczego i społecznego.

6 M.K. Wyrwicka czynników determinujących pożądane, priorytetowe zmiany przy uwzględnieniu wolniejszego trybu modyfikacji uwarunkowań kulturowych lub społecznych. Sieć gospodarcza, stanowiąca obiekt badań w Projekcie, opisywana jest w literaturze menedżerskiej zarówno jako nowoczesna forma organizacji, jak i nowy styl zarządzania lub forma zorganizowania stosunków między różnymi instytucjami 3. W sieci granice między elementami ulegają rozmyciu. Wynika to zarówno z przywiązywania mniejszej wagi do formalnych ograniczeń, jak i nadawania znaczenia tymczasowym relacjom zachodzącym między instytucjami elementami sieci i wewnątrz nich. W sieciach występuje jednocześnie i współpraca i konkurencja bez tego nie mogłyby odpowiednio funkcjonować. Mechanizmy sieciowe, interpretowane jako relacje społeczne wynikające z przesłanek socjologicznych i psychologicznych, dostrzegano zawsze jako tło organizacji formalnej. Odnoszono je do wszelakich relacji międzyludzkich oraz zachowań nie ujętych we wzorce. Można więc twierdzić, że chodzi o sieci interesów, ich siłę, zakres, cechy (podobieństwa, niezbieżności, konfliktogenność), a także o określenie poziomu globalności, regionalności czy lokalności interesów. Ważne są tu również dawne i nowe przyporządkowania (powiązania), poczucie tożsamości, a także wizje, odzwierciedlające cele, uwarunkowania i aspiracje uczestników sieci. Mechanizm sieciowy powinien, więc spowodować zadziałanie takich zasad podejmowania decyzji, które czasowo ustabilizują układ i doprowadzą w odpowiednim momencie czasu do włączenia partnera do gry (uruchomią kooperację), niezależnie od tego, że nie wiadomo jak się zachowa w trakcie współdziałania, jak bardzo będzie się integrował w systemie współdziałania, z jakimi oczekiwaniami przystępuje do współpracy. Kooperacja w sieci może sprzyjać specjalizacji i koncentracji na kluczowych umiejętnościach konkretnego podmiotu gospodarczego. Zjawisko to bywa nazywane współspecjalizacją i jest analogiczne do symbiozy. Podczas współdziałania dwóch instytucji powstaje nowy ( trzeci ) system. Jest on uwarunkowany przez systemy organizacyjne kooperantów, a także przez wzajemne zaufanie i gotowość do współdziałania z intencją wygrana-wygrana. Takie systemy nie zależą od otoczenia wykazują te cechy, na których zależało współtwórcom, a ich odporność na zmiany lub adaptacyjność uwarunkowana jest rozwiązaniami w strukturach systemu, nie zaś rodzajem zakłóceń. Z tego powodu sieć daje poczucie przynależności i specyficznej ochrony, ale jednocześnie może być postrzegana z zewnątrz jako twór izolujący się od otoczenia, zamykający się, wyznaczający granice swobody działania jednostek składowych. Sieci są, więc bazą dla kooperacji, podczas której intensyfikują się przepływy informacji między różnymi instytucjami, kooperacja zaś staje się coraz bardziej zdeterminowana przekazem wiedzy. Budowanie i intensyfikowanie funkcjonowania mechanizmów transferu wiedzy i jej transformacji do indywidualnych potrzeb poszczególnych pod- 3 Współcześnie szczególnym obiektem zainteresowań badaczy są klastry, czyli sieci lokalne tworzone przez przedsiębiorstwa (często grupy MSP), instytucje generujące wiedzę (ze sfery B+R) i administrację.

Wstęp 7 miotów gospodarczych powinno zaowocować synergicznym wzmocnieniem sieci kooperantów oraz dawać pozytywny impuls do otoczenia w postaci innowacyjnych rozwiązań dotyczących produktów, technologii, organizacji lub działań marketingowych. Wiedza, czyli (zgodnie z definicją Arystotelesa) rozumienie przyczyn i zasad, jest współcześnie traktowana jako zasób. Oznacza to, że informacja wygenerowana na skutek jakiegoś doświadczenia może być wykorzystana, gdy pojawi się podobny kontekst sytuacji. W transformacji wiedzy na potrzeby uczestników sieci gospodarczych chodzi o wiedzę naukową, czyli intersubiektywną, rozwijaną i gromadzoną przez wyspecjalizowane instytucje. Wiedza zbiorowa, wynikająca z umiejętności współpracy, ma większy zakres od sumy wiedzy współdziałających jednostek (synergia interakcji) i jest szczególnie istotna dla realizacji kluczowych procesów, stanowiących o funkcjonowaniu na rynku i budowaniu przewagi konkurencyjnej. Istotne jest przy tym nie tylko generowanie nowej wiedzy lub nowatorskie zastosowania już istniejącej, ale i jej udostępnianie partnerom (transfer) oraz dopasowywanie do specyficznych warunków funkcjonowania konkretnego podmiotu gospodarczego. Inwestowanie w taką działalność jest ryzykowne, wymaga przygotowania się na różne warianty rozwoju sytuacji w przyszłości. Dlatego przygotowuje się scenariusze, których istotą jest antycypacja przyszłości i przygotowanie decydentów do działań alternatywnych. Planowanie scenariuszowe oparte jest na założeniu, że przyszłości się nie przewiduje lecz tworzy. Wymaga to rozpoznania sytuacji wyjściowej, tendencji oraz zasadniczych mechanizmów oddziaływań pomiędzy kluczowymi czynnikami. Te ostatnie stanowią niejako szkielet scenariusza. Wokół czynników sprawczych, uwzględniając priorytety lub intencje decydentów, opisuje się potencjalne stany rzeczy lub procesów, tworząc w ten sposób konkretny wariant scenariusza. Oddawany do rąk Czytelnika 2. tom monografii pt. Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę podzielono na trzy części: I Metodyka myślenia sieciowego zawiera opis zastosowań metod scenariuszowych w myśleniu o przyszłości oraz objaśnienie metodyki wykorzystanej w Projekcie do tworzenia scenariuszy. II Identyfikacja wyników determinujących innowacyjność Wielkopolski prezentuje przebieg i wyniki prac analitycznych umożliwiających zdefiniowanie problemu, spojrzenie na niego z punktu widzenia różnych grup interesu, wskazanie czynników sprawczych, istotnych dla poprawy innowacyjności w Regionie oraz syntetyczne opisy potencjalnej dynamiki tych czynników i mechanizmu sterowania. III Scenariusze rozwoju Wielkopolski w aspekcie sieci gospodarczych, dyfuzji wiedzy i rozwiązań instytucjonalnych. Ta część opracowania akcentuje trzy pola badawcze (PB), w których prowadzono wszystkie prace nad Projektem:

8 M.K. Wyrwicka PB I Potencjalne sieci gospodarcze i społeczno-gospodarcze w Regionie; PB II Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw; PB III Instytucje generujące wiedzę, odpowiedzialne za jej transformację. Dla nich stworzono szczegółowe warianty scenariuszy optymistycznych, pesymistycznych i prawdopodobnych, pokazując potencjalne spektrum rozwoju Wielkopolski w perspektywie roku 2030. Tom ten powstał na bazie dotychczasowych badań już opublikowanych w raportach: Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010), Raport z badań metodą Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę (red. M.K. Wyrwicka, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę. Tom I. Badania uzupełniające, (red. M.K. Wyrwicka, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011), które wraz z analizą dokumentów strategicznych dotyczących Wielkopolski, Polski i Europy, stanowiły przesłankę budowania scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjność Regionu z wykorzystaniem metodyki myślenia sieciowego. Na końcu książki Czytelnik znajdzie informacje o projekcie Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę, syntetycznie wyjaśniające cele i istotę prowadzonych od 2009 roku badań. Więcej szczegółów, a także aktualności dotyczące przebiegu prac nad poszczególnymi zadaniami, można znaleźć na stronie internetowej (http://www.fsgw.put.poznan.pl). Magdalena K. Wyrwicka

I METODYKA MYŚLENIA SIECIOWEGO

10 Magdalena Wyrwicka

Ewa BADZIŃSKA * 1. METODY SCENARIUSZOWE W BADANIACH NAD PRZYSZŁOŚCIĄ 1.1. WPROWADZENIE Dynamiczne zmiany zachodzące w otoczeniu instytucji gospodarczych, ich różnokierunkowość oraz pojawiające się kryzysy ekonomiczne skupiły uwagę decydentów na poszukiwaniu nowych narzędzi zarządzania strategicznego, które zwiększałyby tolerancję, niepewność i odporność na niespodziewane zdarzenia. Efektem tego było opracowanie przez firmę Royal Dutch-Shell metod scenariuszowych, polegających na stworzeniu różnych wersji rozwoju sytuacji w otoczeniu biznesowym oraz zaprojektowaniu reakcji firmy na zachodzące zmiany. Koncepcja scenariuszy została zastosowana po raz pierwszy przez koncern General Electric oraz firmę Stell Nederland w latach 70-tych XX wieku, a w literaturze przedmiotu metodę scenariuszową spopularyzowali w tym okresie H. Kahn i A.J. Wiener [7]. Kryzysy ogólnoekonomiczne tamtych lat stały się bezpośrednią przyczyną adaptacji i wykorzystania metod scenariuszowych, jako narzędzi planowania strategicznego. Burzliwe zmiany w otoczeniu podmiotów gospodarczych oraz coraz bardziej konkurencyjne warunki funkcjonowania na rynku globalnym spowodowały konieczność prowadzenia systematycznych studiów na przyszłością. Nieodzowne stało się podejście wariantowe oraz formułowanie wizji przyszłości, jako syntezy i spójnego opisu ewolucji zdarzeń. 1.2. ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE PLANOWANIA SCENARIUSZOWEGO Metoda scenariuszowa opiera się na poszukiwaniu i identyfikacji czynników, które mogą wpłynąć na bieg zdarzeń, doprowadzając do różnych wersji przyszłości. Scenariusze są szczególnie przydatne, jako podstawa planowania w niepew- * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania.

12 E. Badzińska nym otoczeniu. Nie dotyczą one pojedynczych elementów, lecz bazują na zidentyfikowanych przez uczestników badania związkach przyczynowo-skutkowych [12, s. 15]. Przedstawiają w sposób kompleksowy opis przyszłego zachowania się systemu, który pozwoli funkcjonującej organizacji poradzić sobie z niepewnością i gwałtownie zmieniającym się otoczeniem [24, s. 126; 20, s. 44]. Scenariusze nie służą prognozowaniu przyszłości, lecz mają za zadanie pobudzić decydentów do myślenia wariantowego, a więc do gotowości rozpatrywania zjawisk, które mogą potoczyć się odmiennie w stosunku do przewidywań [8, s. 200; 10, s. 4]. Budowa scenariuszy następuje w wyniku analizy złożonych sytuacji. Nie stanowią one statycznych, pojedynczych obrazów przyszłości, lecz zawierają serię obrazów układających się w pewną dynamiczną historię [6, s. 55]. Punktem wyjścia prowadzonych badań jest stan zjawiska, dla którego tworzy się przyszły, alternatywny ciąg zdarzeń. Powstające scenariusze są zatem układem zdarzeń powiązanych w logiczną, na ogół chronologiczną, sekwencję [3]. Pomocnym w odpowiedzi na pytanie, jak będzie kształtowała się przyszłość organizacji, jest zidentyfikowanie szeregu kluczowych elementów niepewności w otoczeniu biznesowym. Scenariusze konstruowane są w oparciu o te właśnie elementy oraz elementy określone z góry (rysunek 1.1). W ten sposób analizie poddanych zostaje wiele wariantów przyszłości, zależnie od wniosków sformułowanych w oparciu o strukturę przyczynowo-skutkową, która jest ich podstawą. Ostateczne wnioskowanie zależy od kluczowych elementów niepewnych. Pogląd na świat (zdarzenie przefiltrowane przez model myślowy) Różne interpretacje tego, co się dzieje Zdarzenia, które już wiszą w powietrzu Co naprawdę może mieć znaczenie Interpretacja 1 Scenariusz 1 Elementy określone z góry Interpretacja 2 Scenariusz 2 Interpretacja 3 Scenariusz 3 Rys. 1.1. Ramy konstrukcyjne scenariusza. Źródło: [23, s. 106]

1. Metody scenariuszowe w badaniach nad przyszłością 13 Zgodnie z metodologią Foresight, scenariusze rozumiane są, jako wizje przyszłych możliwości, które mogą być opracowane w ujęciu dynamicznym lub statycznym [4]. Charakter statyczny scenariuszy dotyczy wydarzeń bądź trendów, które koncentrują się na określonym punkcie (np. zjawisku) w przyszłości. Scenariusze dynamiczne wskazują natomiast na ścieżki rozwoju, które prowadzą do określonego stanu w przyszłości. Reasumując można stwierdzić, że scenariusze powinny opisywać drogę do przyszłości, a nie tylko określać stan końcowy [2, s. 57]. Metody scenariuszowe wykorzystuje się przede wszystkim w sytuacjach, gdy badany problem jest złożony, istnieje wysokie prawdopodobieństwo zmian otoczenia, trudno jest określić przebieg głównych trendów, a horyzont czasowy jest względnie długi [11]. Scenariusze tworzy się na ogół dla horyzontu czasowego 5-15 lat, choć mogą one uwzględniać także dłuższy okres. Przyjmuje się następującą zależność: im więcej zmian zachodzi w badanym obszarze oraz im szybciej one następują i są bardziej złożone, tym okres, na jaki buduje się scenariusz, powinien być krótszy. Metody scenariuszowe są ponadto istotnym narzędziem w sytuacjach, gdy nie dysponuje się dostateczną wiedzą o prawidłowościach dotyczących analizowanych zjawisk oraz, gdy zjawiska te nie poddają się sformalizowanemu opisowi lub mają charakter jakościowy. Takie sytuacje rodzą potrzebę uwzględnienia wielowymiarowych i wielowariantowych analiz przyszłych stanów otoczenia, gdyż każdy z istotnych czynników oddziałujących na organizację może w przyszłości zmieniać się w różny sposób [9, s. 105]. W literaturze przedmiotu znaleźć można współcześnie wiele metodologicznych wskazań, charakteryzujących zastosowanie metod scenariuszowych w procesie budowy strategii organizacji, począwszy od studiów prospektywnych, zaleceń dotyczących konstruowania samego scenariusza, poprzez procedurę ich stosowania aż po szczegółowe techniki oraz dyrektywy praktyczne [14, s. 86 i dalsze; 18, s. 194; 22, s. 147 i dalsze]. Michael E. Porter definiuje scenariusz jako wewnętrznie spójny obraz tego, jak może wyglądać przyszłość [16, s. 528-530]. W procesie konstruowania strategii firma może tworzyć liczne scenariusze i na ich podstawie dokonywać systematycznej analizy potencjalnych skutków działania czynników, które stanowią źródło niepewności. Takie postępowanie motywuje menedżerów do formułowania swoich osobistych przypuszczeń i wizji wykraczających poza ramy utartych przekonań. Scenariusze budowane są zarówno na poziomie przedsiębiorstwa, branży, jak i gospodarki regionalnej czy krajowej, a nawet całego świata. Zdaniem M.E. Portera szczególne znaczenie mają scenariusze tworzone na poziomie branży. Scenariusz branżowy stanowi wewnętrznie spójny obraz przyszłej struktury branży. Jego opracowanie następuje w oparciu o wiarygodne założenia dotyczące wpływu istotnych czynników, które stanowią źródło niepewności dla struktury branży. Scenariusze branżowe są w opinii M.E. Portera punktem wyjścia do formułowania wniosków dotyczących możliwości zdobycia i utrzymania przewagi konkurencyjnej. Z kolei najbardziej typowym przykładem scenariuszy sporządzonych dla całego świata są scenariusze globalizacji opracowane przez ekspertów z Grupy Lizboń-

14 E. Badzińska skiej, pokazujące możliwy przebieg procesów globalizacji w ciągu najbliższych 25 lat [13, s. 83]. 1.3. CHARAKTERYSTYKA METOD SCENARIUSZOWYCH Scenariusze różnią się nie tylko poziomem, na jakim są budowane, ale także formą wynikającą ze sposobu ich konstrukcji. Jeden z twórców metody scenariuszowej Kees van der Heijden kierujący zespołem planistycznym w firmie Shell, wyróżnia następujące ich rodzaje [23, s. 206-227]: a) scenariusze indukcyjne budowane w oparciu o identyfikację powiązań między dostępnymi danymi (wygenerowanymi zdarzeniami), przy uszeregowaniu różnego rodzaju zdarzeń w porządku logicznym i chronologicznym. W metodzie indukcyjnej struktura scenariusza wyłania się stopniowo w procesie budowania historii z danych, b) scenariusze dedukcyjne ich struktura konstruowana jest już na samym początku, poprzez określenie najważniejszych stanów końcowych. Do każdego scenariusza dopasowuje się poszczególne dane, układając logiczną i uporządkowaną chronologicznie historię przejście od obecnego stanu rzeczy do stanu końcowego, c) scenariusze tworzone metodą przyrostową punktem wyjścia jest oficjalnie uznana wizja przyszłości organizacji. Scenariusze przedstawiają pewne modyfikacje tej przyszłości oraz sprawdzają jej wewnętrzną spójność. Nieco odmiennie przedstawia się podział scenariuszy zaproponowany przez A. Klasika, który wyróżnia następujące ich rodzaje [14, s. 91-94]: a) deskryptywne zawierające wątki opisowe, b) normatywne zajmujące się ustalaniem tego, co powinno być, a nie tego, co może się wydarzyć, c) eksploracyjne opisujące ciąg zdarzeń prowadzący do możliwej przyszłości, począwszy od sytuacji wyjściowej i dominujących tendencji (jak w podejściu indukcyjnym), d) antycypacyjne przyjmujące za punkt wyjścia obrazy przyszłości, które określa się jako pożądane (jak w podejściu dedukcyjnym). G. Ringland proponuje natomiast rozróżnienie scenariuszy na [19, s. 159-160]: a) zewnętrzne składające się z opisów potencjalnych wpływów zewnętrznych, gdzie brakuje możliwości oddziaływania na nie przez organizację, zaś rozpoznanie odmiennego stanu rzeczy odbywa się z opóźnieniem, b) wewnętrzne składające się z opisów potencjalnych wpływów wewnętrznych możliwych do zainicjowania i kontrolowanych przez instytucję, c) system obejmujący różne formy zewnętrznych i wewnętrznych scenariuszy.

1. Metody scenariuszowe w badaniach nad przyszłością 15 W niniejszym projekcie biorąc pod uwagę potwierdzoną praktycznie użyteczność metody planowania scenariuszowego przyjęto podział metod scenariuszowych opracowany przez G. Gierszewską i M. Romanowską, który stał się przedmiotem dalszych dociekań. Obejmuje on [5, s. 65-91]: a) Scenariusze możliwych zdarzeń oparte są na logice intuicyjnej, ale wykorzystują również doświadczenie ekspertów. Ich istota polega na tworzeniu zbioru potencjalnych wydarzeń ważnych dla istnienia organizacji. Celem badań jest identyfikacja przyczyn tych wydarzeń, możliwych kierunków ewolucji, siły ich oddziaływań na firmę oraz określenie zdolności organizacji do dostosowywania się do nowych warunków otoczenia. Efektem jest opracowanie scenariuszy rozwoju wydarzeń w otoczeniu i zaprojektowanie odpowiedniej reakcji organizacji, np. dotyczącej zmian i wyboru celów strategicznych. Budowa scenariuszy możliwych zdarzeń składa się z następujących etapów: ustalenie zakresu analizy, identyfikacja czynników determinujących wyniki decyzji strategicznych, określenie sił zewnętrznych, ustalenie logiki scenariuszy, analiza skutków urzeczywistnienia scenariuszy, analiza skutków poszczególnych decyzji. Analiza skutków decyzji, które mogą zostać podjęte przez decydentów, jest istotną przesłanką oceny sporządzonych scenariuszy i powinna być uwzględniona przy formułowaniu strategii. b) Scenariusze symulacyjne wykorzystują symulacje komputerowe do dokonywania wyprzedzającej oceny poszczególnych wyborów strategicznych w zależności od siły oddziaływania otoczenia biznesowego. Realizacja tej metody scenariuszowej obejmuje trzy etapy: budowę modelu ekonometrycznego, opisującego warunki funkcjonowania organizacji, przeprowadzenie symulacji i opracowanie scenariuszy, formułowanie opcji strategicznych i wybór strategii. c) Scenariusze stanów otoczenia ze względu na jakościowy charakter metody, szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych wydarzeń w przyszłości w odniesieniu do otoczenia organizacji oraz siły ich wpływu dokonywane jest na podstawie wiedzy twórców scenariusza. Pod uwagę bierze się zarówno procesy trudno mierzalne, jak i niemierzalne oraz takie, które można przedstawić za pomocą określonych trendów w sposób matematyczny. Scenariusze określają wpływ poszczególnych procesów na rozważany system, pokazują istniejące szanse i zagrożenia oraz ewentualne niespodzianki. Jest to metoda trudna do realizacji ze względu na liczne wizje prawdopodobnych scenariuszy przyszłości. Wymaga od realizatorów foresightu umiejętności dochodzenia do konsensusu przy tworzeniu wspólnej wizji rozwoju otoczenia oraz zrozumienia problemu, którego dotyczy budowany scenariusz. Trudnością wynikającą z tej

16 E. Badzińska metody jest ponadto problem przełożenia wypracowanych scenariuszy na konkretne decyzje, także pod względem operacyjnym. Konstruowanie scenariuszy stanów otoczenia przebiega w następujących etapach: 1) Identyfikacja czynników i procesów mających wpływ na system następuje wyróżnienie sfer w otoczeniu, w których występują te procesy (np. sfery ekonomicznej, technologicznej, społecznej, prawnej, międzynarodowej). W otoczeniu bliższym sfera konkurencyjna dokonuje się identyfikacji procesów związanych z elementami mikrootoczenia, którymi są grupy interesów. 2) Ocena zidentyfikowanych czynników i procesów pod względem siły i kierunku oddziaływania na organizację według przyjętej skali oraz pod względem prawdopodobieństwa wystąpienia według trzech wariantów zmian (tendencja wzrostowa, stabilizacyjna i tendencja spadkowa). 3) Uporządkowanie trendów według poszczególnych scenariuszy. Metoda wskazuje na zbudowanie czterech potencjalnych scenariuszy stanów otoczenia, a mianowicie na: a) scenariusz optymistyczny tworzony przez pryzmat tych czynników, które mają największy pozytywny wpływ na organizację, b) scenariusz pesymistyczny budowany na podstawie czynników o największym negatywnym wpływie na organizację, c) scenariusz najbardziej prawdopodobny tworzony w oparciu o trendy, które cechuje największe prawdopodobieństwo wystąpienia, niezależnie od potencjalnej siły pozytywnego czy negatywnego wpływu, d) scenariusz niespodziankowy opracowany na podstawie tych trendów, które charakteryzuje najmniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia, niezależnie od potencjalnej siły negatywnego czy pozytywnego wpływu. 4) Określenie średniej siły wpływu poszczególnych czynników w wyróżnionych sferach otoczenia i wykonanie prezentacji graficznej. 5) Wnioskowanie, które uwzględnia takie aspekty, jak: a) Analiza burzliwości otoczenia i stopnia uzależnienia instytucji od zachodzących w nim zmian. Można tu zauważyć następującą korelację: im większa jest rozpiętość między scenariuszem optymistycznym a pesymistycznym w poszczególnych sferach, tym silniejsze jest uzależnienie badanego systemu od otoczenia. Oznacza to, że strategię trzeba formułować bardzo rozważnie. b) Analiza rozpiętości scenariusza najbardziej prawdopodobnego w poszczególnych sferach. Im większa jest ta rozpiętość, tym bardziej niejednorodne jest otoczenie organizacji. c) Określenie sfer z przewagą szans oraz tych, w których dominują zagrożenia. Celem jest dobór odpowiedniej strategii, która efektywnie wykorzysta szanse bądź skutecznie zneutralizuje zagrożenia. d) Wyróżnienie procesów wiodących w otoczeniu na podstawie scenariusza najbardziej prawdopodobnego mają silny wpływ na organizację (zarówno

1. Metody scenariuszowe w badaniach nad przyszłością 17 pozytywny, jak i negatywny) oraz wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia. Konieczne jest przeanalizowanie tych procesów pod względem skutków dla organizacji oraz uwzględnienie ich w strategii firmy. e) Ewentualna analiza scenariusza niespodziankowego charakteryzują go trendy o małym prawdopodobieństwie wystąpienia, ale silnym pozytywnym lub negatywnym wpływie na organizację; przydatny jest w budowie systemu wczesnego ostrzegania. d) Scenariusze procesów w otoczeniu stanowią rozwinięcie i uszczegółowienie metody scenariuszy stanów otoczenia; koncentrują się na procesach najbardziej istotnych, o potencjalnie dużej sile wpływu na organizację. Zgodnie z metodyką planowania scenariuszowego przy budowie scenariuszy bez względu na wybrany sposób ich konstrukcji należy przestrzegać następujących reguł [23, s. 197-198]: W celu odzwierciedlenia niepewności, potrzebne są przynajmniej dwa scenariusze; liczba większa od czterech nie jest praktyczna ze względów organizacyjnych. Każdy scenariusz musi stwarzać pozory prawdopodobieństwa ukazywać logiczne następstwa sytuacji przeszłej i obecnej w przyszłości. Scenariusze muszą być wewnętrznie spójne powiązanie poszczególnych zdarzeń scenariusza na drodze przyczynowo-skutkowej. Scenariusze muszą dotyczyć istotnych spraw organizacji powinny stanowić zbiór użytecznych i kreatywnych pomysłów, względem, których będzie można dokonać oceny przyszłych planów, strategii i kierunków rozwoju analizowanej instytucji. Scenariusze muszą przedstawiać nową i oryginalną koncepcję dotyczącą ważkich spraw dla rozwoju systemu. 1.4. PODSUMOWANIE Planowanie scenariuszowe stało się współcześnie sprawdzoną metodą w zarządzaniu strategicznym. Jest ono wysoko elastycznym narzędziem, umożliwiającym przeanalizowanie szerokiego zakresu warunków, jakie prawdopodobnie zaistnieją w otoczeniu analizowanego systemu [21, s. 6]. Pytanie o strategię ma swoje źródło w niepewności, która jest obecna podczas funkcjonowania systemów otwartych, takich jak np. region. Niepewność rośnie, w miarę jak analizuje się bardziej odległą przyszłość, gdzie niewiele da się przewidzieć. Planowanie scenariuszowe jest nieodzownym narzędziem przygotowanym do średnio odległej przyszłości, a więc czasu, w którym ważna jest zarówno niepewność, jak i przewidywalność. Prawdopodobieństwo, że jeden z opracowanych scenariuszy w pełni przewidzi przyszłe zmiany w otoczeniu organizacji, jest praktycznie bliskie zeru. Jednak

18 E. Badzińska przewaga tej metody polega na szerokim spektrum scenariuszy, które jako zbiór prezentują aktualną wiedzę badaczy odnośnie skali niepewności. Jeżeli zatem wyznaczy się odpowiednio szeroki zakres scenariuszy, to istnieje duża szansa, że wśród nich pojawi się przyszła rzeczywistość. Zdaniem Keesa van der Heijdena planowanie scenariuszowe różni się istotnie od tradycyjnych sposobów podejścia do planowania strategicznego poprzez wyraźne zwrócenie się ku niejednoznaczności i niepewności w kwestii strategicznej. Zmienia podejście do planowania z raz ukończonej czynności w rodzaj permanentnego uczenia się, szybkiej adaptacji do odmienionych okoliczności i doskonalenia systemu. Planowanie scenariuszowe poprawia akceptowalność i zdolność przystosowania się do zmian w otoczeniu na dwóch poziomach. W dłuższej perspektywie kształtuje bardziej elastyczny system organizacyjny, posiadający większą zdolność przetrwania w turbulentnych czasach, w krótkiej zaś rozszerza zdolności adaptacyjne firmy dzięki umiejętności obserwacji zmian zachodzących w otoczeniu biznesowym. Zastosowanie metod scenariuszowych w badaniach nad przyszłością może przynieść dla analizowanego systemu wymierne korzyści. Polegają one na tym, że [13, s. 89]: pomagają decydentom w wytyczaniu celów, zwiększają skuteczność podejmowania decyzji strategicznych, odkrywają mechanizmy dynamiki przedsiębiorstwa, stanowią instrument aktywnego kształtowania przyszłości i przedsiębiorstwa, stymulują uruchomienie procesów zmian, generują nowe idee, umożliwiając swobodną grę wyobraźni, wykorzystanie inwencji i kreatywności kapitału ludzkiego, odkrywają szanse i zagrożenia. Metoda scenariuszowa obarczona jest jednak pewnymi słabościami. Wady i ograniczenia scenariuszy wiążą się między innymi z tym, że [15, s. 14-15]: utrudniają realizatorom badań przełożenie wypracowanych scenariuszy na konkretne decyzje ze względu na liczne wizje prawdopodobnych wersji przyszłości, wymagają dużego doświadczenia własnych specjalistów i pomocy ekspertów z zewnątrz, zespoły opracowujące scenariusze muszą dysponować wiedzą o minionym i obecnym stanie rzeczy, talentem do syntetycznego i jednoznacznego opisu przebiegu zdarzeń, intuicją i wyobraźnią, scenariusze znajdują zastosowanie głównie w dużych instytucjach, ich realizacja jest kosztowna, istnienie scenariuszy nie gwarantuje skuteczności opracowanej na ich podstawie strategii, zależy ona bowiem od wielu czynników, m.in. od wskazania właściwego momentu wdrożenia tej strategii.

1. Metody scenariuszowe w badaniach nad przyszłością 19 Rozumowanie prowadzące od scenariuszy do strategii lub podjęcia decyzji jest samo w sobie ważnym procesem myślowym [23. s. 116]. Jednak stworzone scenariusze wymagają dalszej oceny. Opisane w nich otoczenie, tak jak w zarządzaniu ryzykiem, powinno być monitorowane, a zachodzące w otoczeniu zmiany na bieżąco śledzone i odnoszone do sytuacji opisanych w scenariuszach, w celu jak najwcześniejszej ich identyfikacji. BIBLIOGRAFIA [1] Borodako K., Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009. [2] Coyle G., Practical Strategy, Prentice Hall- Pearson Education, Harlow 2004. [3] Duchot C., Lubien G.J., A Typology for Scenarios, Futures 1980, No.1 za: Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, red. M. Cieślak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. [4] Foresight Methodologies, Text Book, Technology ForeSight Initiative, United Nations Industrial Development Organization, Praga 2004. [5] Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2003. [6] Grundy T., Brown L., Be Your Own Strategy Consultant, Thomson, London 2004. [7] Kahn H., Wiener A.J., The Year 2000. A Framework for Speculation on the Next Thirty Three Years, Macmillan, New York 1967. [8] Kramer T., Podstawy marketingu, PWE, Warszawa 2000. [9] Lisiński M., Metody planowania strategicznego, PWE, Warszawa 2004. [10] Liss K., Seenario Planning Reeonsidered, Harvard Management Update, September 2000. [11] Locum N., Participatory Methods Toolkit. A practitioner s manual, King Baudouin Foundation, United Nations University, Helsinki 2003, za: K. Borodako, Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009. [12] Mesjasz Cz., Przewidywanie we współczesnym zarządzaniu strategicznym, Organizacja i Kierowanie nr 3, 2008. [13] Penc-Pietrzak I., Planowanie strategiczne w nowoczesnej firmie, Oficyna a Wolters Kluwer Business, Warszawa 2010. [14] Planowanie strategiczne, red. A. Klasik, PWE, Warszawa 1993. [15] Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem, red. H. Bieniok, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1999, cz. II. [16] Porter M.E., Przewaga konkurencyjna, Helion, Gliwice 2006. [17] Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, red. M. Cieślak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. [18] Radzikowska B., Scenariusze, w: Prognozowanie gospodarcze. Metody i zastosowania, red. M. Cieślak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. [19] Ringland G., Scenarios in Business, John Wiley & Sons, Chichester 2002.

20 E. Badzińska [20] Sadler Ph., Strategie Management, Kogan Page, London 2003. [21] Schriefer A., Trends in Scenario Planning: What s Hot and What s Not, Strategy & Leadership, July-August-September 1999. [22] Stabryła A., Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Kraków 2000. [23] Van der Heijden K., Planowanie scenariuszowe w zarządzaniu strategicznym, Dom Wydawniczy ABC, Kraków 2000. [24] Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warszawa 1999.

Agnieszka GRZELCZAK *, Karolina WERNER * 2. PODSTAWY TEORETYCZNE METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO 2.1. WPROWADZENIE Nazwa metodyki myślenia sieciowego nawiązuje bezpośrednio do sieci narzędzia, którym człowiek posługuje się od zarania dziejów. Także dzisiaj sieć służy do połowu ryb. Jej cechą charakterystyczną jest to, że tworzy spójną całość, a wszystkie jej elementy są niezbędne do sprawnego przeprowadzenia połowu. Współcześnie często sięga się po metaforę tego pojęcia. Mówi się przecież o sieciach komunikacyjnych, logistycznych, handlowych, komputerowych itd. Odwołuje się również do pojęcia myśli, czyli czegoś nieuchwytnego, czego nie widać, co jednak można przedstawić w postaci słowa pisanego, zapisu nutowego, obrazu, rzeźby, budowli itp. Zatem propozycja rozwiązania jakiegoś problemu musi opierać się na myślowym ogarnięciu zagadnienia, a później na przedstawieniu propozycji decyzyjnych. Ogarnięcie zagadnienia można sobie wyobrazić, jako skomplikowaną sieć powiązań pomiędzy zarówno znanymi, jak i odkrywanymi w tym procesie elementami [1]. Metodyka myślenia sieciowego, opierająca się na paradygmacie całościowego, systemowego podejścia do problemu, jest interesującym narzędziem rozwiązywania problemów, inspirującym intelekt decydentów. Zmusza ona do uczciwego grupowego myślenia i w tym sensie zasługuje na miano metodyki moralnej. W opiniach o metodyce sieciowej powtarza się przekonanie, że umożliwia ona przede wszystkim poznanie pułapek linearnego myślenia przyczynowo-skutkowego. Podkreśla się, że operowanie tą metodyką zabiera wprawdzie więcej czasu, ale dość skomplikowane rozwiązania, jakie dzięki niej uzyskuje się, oszczędzają w rezultacie nieprzyjemnych niespodzianek. Przeciwnicy myślenia sieciowego twierdzą, że wnioski wynikające z zastosowania tej metodyki brzmią banalnie. Z pewnością tak, ale tylko nieliczni decydenci wielostronnie i systematycznie analizują problemy w ujęciu sieciowym i dzięki temu unikają pułapek uproszczonego myślenia, czyli myślenia na skróty. Nie należy spodziewać się, że myślenie sieciowe doprowadzi do prostych rozwiązań skomplikowanych problemów. Jego podstawowa wartość * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania.

22 A. Grzelczak, K. Werner polega na zwróceniu uwagi na to, że prosta logika przyczynowo-skutkowa i analiza problemów w oderwaniu od siebie, prowadzą do nikąd [2]. Posługiwanie się metodyką myślenia sieciowego wymaga przede wszystkim używania ścisłego i zrozumiałego języka. Sprecyzowanie terminów i pojęć następuje w wielostronnej dyskusji decydentów, ekspertów, pracowników. To z kolei pozwala krytycznie rozważyć różne warianty i pogłębić samokrytycyzm dyskutantów. Metodyka myślenia sieciowego wymaga spójności poglądów sieć wzajemnych oddziaływań musi być do końca przemyślana, a jej funkcjonowanie musi mieścić się w określonych ramach czasowych. Posługiwanie się tą metodyką pozwala odkryć różne ograniczenia i bariery występujące w procesie decyzyjnym [2]. 2.2. ZAŁOŻENIA METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO Metodyka myślenia sieciowego zakłada pracę grupową. Opiera się na podstawach teoretycznych, które mają rodowód systemowy pochodzą z teorii systemów. Dzięki temu myślenie sieciowe może być postrzegane, jako swego rodzaju analiza systemowa, choć w rzeczywistości między myśleniem sieciowym a klasyczną analizą systemową zachodzą różnice. Autorami metodyki są szwajcarscy profesorowie: P. Gomez, G. Probst i H. Ulrich (1989 r.). Opiera się ona na 7 podstawach teoretycznych [2]: całość i część System, to część istniejącej całości, ale również system, jako całość, zawiera wiele różnorodnych części, a od innych systemów jest oddzielony granicą zewnętrzną, którą jest otoczenie. Rozmaite całości łączą się ze sobą w większe całości, tworząc strukturę systemu, który jest całością dynamiczną. Pojedyncza całość, czyli system, w sensie obiektywnym nie istnieje, ponieważ jest on postrzegany przez obserwatorów z odmiennych punktów widzenia. Zależą one od ich doświadczenia, wieku, nastawienia emocjonalnego, reprezentowanego systemu wartości, interesów itd., dlatego nie można jednoznacznie wytyczyć granic systemu. sieciowość Aby zrozumieć dynamiczną całość, która nazywana jest systemem, należy koniecznie poznać związki zachodzące między częściami. Części te, bowiem są ze sobą powiązane na różne sposoby. Podobnie systemy. Między systemami występują wzajemne oddziaływania, pozytywne i negatywne sprzężenia zwrotne, które powodują wzrost, kurczenie się lub stabilizację systemu. otwartość Wielostronne, wzajemne oddziaływania występują nie tylko we wnętrzu systemu, ale również między nim a otoczeniem. Oznacza to, że żaden system nie jest

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 23 w pełni autonomiczny. Musi się on dostosować do otoczenia. Dostosowanie się jest warunkiem koniecznym przeżycia systemu. złożoność Systemy społeczne i ekologiczne charakteryzują się złożonością, gdyż mogą przyjmować, w określonym przedziale czasowym, wiele różnych stanów. Złożoność oznacza, że system jest zdolny do życia w dynamicznym otoczeniu. Z drugiej strony złożoność sprawia, że trudno prognozować zachowanie się systemu. porządek Całość opisana jest znanym wzorem. Wzór działania systemu można zauważyć, zapisać i zinterpretować. W ujęciu statycznym porządek wyraża się w określonym rodzaju powiązań części w sieci lub w strukturę. W ujęciu dynamicznym porządek manifestuje się w określonym wzorze działania. Porządek tworzy się za pomocą reguł, które ograniczają swobodę części i całości. Porządek występuje nie tylko w sferze materialnej, lecz również duchowej. Umożliwia ludziom znalezienie swojego miejsca w całości, zrozumienie tej całości i eliminacje błędów w swoim postępowaniu. prowadzenie Prowadzenie jest to zdolność systemu do samokontroli. Wyróżnia się dwa rodzaje prowadzenia: sterowanie i regulowanie. Sterowanie to wpływanie na system po to, aby działał w określony sposób i w rezultacie, aby został osiągnięty wyznaczony cel. Regulowanie zaś oznacza dopasowywanie systemu do wyznaczonej drogi. Występują pewne granice tolerancji regulowania, a utrzymywanie się w tych granicach osiąga się za pomocą sprzężenia zwrotnego. W obu przypadkach podstawą samokontroli jest informacja. rozwój Systemy społeczne mają sens i cel. Obie te wartości mogą się zmieniać pod wpływem oddziaływania poszczególnych ludzi (członków systemu) i otoczenia. Systemy społeczne mają zdolność do stawiania pytań dotyczących własnych struktur i sposobów postępowania, słowem zdolność oceny. Pod wpływem tych ocen zachodzą zmiany. Systemy społeczne mogą się również uczyć i poprawiać swą umiejętność uczenia się. Proces uczenia się systemu to rozwój. Podstawy te, jak opisano powyżej objaśniają funkcjonowanie badanego systemu w otoczeniu oraz wskazują istotne prawidłowości, których nie wolno pomijać w analizach realizowanych w poszczególnych fazach przewidywanych metodyką. 2.3. FAZY METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO Metodyka myślenia sieciowego składa się z sześciu faz (rysunek 2.1). Patrząc na rysunek można odnieść wrażenie, że powinno się postępować sekwencyjnie według sugerowanej numeracją kolejności. W praktyce jednak wręcz konieczne są nawroty do faz poprzednich, a nawet wyprzedzające nawiązywanie do następnych.

24 A. Grzelczak, K. Werner Trudno, bowiem wyobrazić sobie na przykład, aby w trakcie tworzenia strategii nie trzeba było korzystać z ustalonej sieci oddziaływań albo, by w chwili opracowywania systemu wczesnego ostrzegania, nie skorzystać z informacji dotyczących możliwości realizacji zmian. Rys. 2.1. Fazy metodyki myślenia sieciowego. Źródło: [2] 2.3.1. Ustalenie celów i modelowanie sytuacji problemowej W każdej metodyce przed rozpoczęciem działań zaleca się dokonanie analizy sytuacji wyjściowej. Zatem w pierwszej kolejności należy ustalić cele i określić, od jakich czynników lub jakich decydentów zależy ich osiągnięcie. Dzięki temu można przedstawić obraz sytuacji problemowej, a na jego podstawie dokonać symulacji planowanych zmian [1]. Starając się wyjaśnić termin sytuacja problemowa, trzeba wyjść z założenia o burzliwości współczesnych czasów. Szybko zmieniająca się rzeczywistość podlega ocenie. Jeżeli zmiany dokonują się zgodnie z tymi wartościami i idą w pożądanym kierunku, to znaczy, że wyznaczone cele pokrywają się z rzeczywistością. Taka sytuacja nie rodzi żadnych problemów, ale też występuje niezmiernie rzadko. Powszechnym zjawiskiem jest występowanie rozbieżności między planem a rze-

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 25 czywistością, między celem działania (pożądanym stanem w przyszłości) a konkretną sytuacją (istniejącym stanem rzeczy lub procesu). Taką właśnie rozbieżność nazywa się sytuacją problemową (rysunek 2.2). Niwelowanie niezgodności między życzeniem a rzeczywistością, celem a aktualną sytuacją nazywa się rozwiązywaniem problemów (rysunek 2.2). Z jednej strony, należy przeanalizować stosunek do zmian oraz na nowo przemyśleć dotychczasowe zmiany (ewentualnie ustalić nowe cele i jasno je sformułować), z drugiej zaś należy poznać rzeczywistość i dokładnie zbadać zastaną sytuację po to, aby wkroczyć z konkretnym działaniem. Dwa komponenty, a więc jasno ustalony cel i realnie nakreślony obraz sytuacji problemowej, są niezbędnymi założeniami dalszego postępowania. Odpowiedzią na zmienność sytuacji jest korekta celu lub modyfikacja metody działania. W związku z tym podejmuje się modelowanie sytuacji problemowej [2]. Rys. 2.2. Powstawanie i rozwiązywanie sytuacji problemowej. Źródło: [2] Punktem wyjścia w modelowaniu sytuacji problemowej jest ustalenie tych elementów systemu (stany rzeczy lub stany procesów) lub zjawisk, które należałoby zmienić. Analizuje się je z różnych punktów widzenia i ustala z jednej strony czynniki, które na nie wpływają, a z drugiej czynniki, na które one same wpływają. W rezultacie powstanie lista zawierająca wykaz wielkości oddziałujących i tych, na które jest wywierany wpływ. Każda taka lista jest wynikiem przyjęcia określonego punktu widzenia: np. decydenta, wykonawcy, obserwatora. Te różne perspektywy postrzegania trzeba scalić i zintegrować w jeden obraz sytuacji problemowej. Zatem modelowanie sytuacji problemowej polega na ustaleniu listy stanów, które należałoby zmienić, a także na sporządzeniu wykazu czynników oddziałujących

26 A. Grzelczak, K. Werner i podlegających wpływom. Dalszy ciąg modelowania to ujęcie czynników we wzajemnych powiązaniach, zgodnie z teoretycznym założeniem metodyki, występującym pod nazwą sieciowości [2]. 2.3.2. Analiza wzajemnych oddziaływań Sytuacja problemowa ma charakter dynamiczny. Oznacza to, że elementy systemu i powiązania między nimi się zmieniają. A zatem, aby w tę sytuację wkroczyć, należy nie tylko rozpoznać składowe sieci, ale też wiedzieć, jakie są powiązania między jej elementami (rysunek 2.3) i jak poszczególne elementy wzajemnie na siebie wpływają. Rys. 2.3. Przykład prostej sieci zależności. Źródło: [2] Analizę tych wzajemnych oddziaływań między elementami należy przeprowadzić w trzech przekrojach [2]: rodzaju oddziaływania, intensywności oddziaływania, czasu oddziaływania. Z punktu widzenia rodzaju oddziaływania (por. rys. 2.3) wyróżnia się oddziaływanie równokierunkowe (np. im większa Produkcja, tym większe Stany magazynowe) i przeciwne (różnokierunkowe, np. im większe Nasycenie rynku, tym mniejsza Konsumpcja). Mając ustalone rodzaje oddziaływań, należy przejść do analizy większej liczby elementów po to, aby odkryć i scharakteryzować dodatnie (pozytywne) i ujemne (negatywne) sprzężenia zwrotne (por. rys. 2.3). Dodatnie sprzężenia zwrotne powodują wzrost albo kurczenie się systemu, ujemne stabili-

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 27 zację systemu. Korzystając z praw logiki, można zapisać sprzężenie dodatnie następująco: + + = + lub = +. Natomiast sprzężenie ujemne będzie miało zapis: + = [2]. Z punktu widzenia intensywności oddziaływania należy określić zależności między czynnikami. Badając jednokierunkowe oddziaływania czynników w systemie, dochodzi się na przykład do wniosku, że im większe A, tym większe B. Zwykła ciekawość skłania do zadania pytania, o ile większe jest B od A lub o ile B powiększyło się pod wpływem A? Oszacowanie siły wpływu ma duże znaczenie, gdyż daje orientację, co do tego, czy silne oddziaływanie czynnikiem A da tak samo duże zmiany w B, czy też wywoła tylko niewielkie zmiany. Mogą zachodzić również inne rodzaje wpływów: niewielkie zwiększenie A powoduje znaczny wzrost B itd. Stosunkowo łatwo ustalić intensywność oddziaływania, jeśli czynniki dają się wyrazić wymiernie ilościowo (np. koszty). Gorzej jest, gdy przychodzi dokonać oceny intensywności oddziaływania między czynnikami jakościowymi (np. zadowolenie). Problemy z czynnikami jakościowymi powodują, że są one często pomijane w analizie. Skutkuje to redukcją analizy intensywności oddziaływania do wielkości ilościowych, co nie jest pożądane. Warto przeprowadzić ocenę intensywności oddziaływania między czynnikami jakościowymi i można tego dokonać, stosując opis słowny oraz dokładne zdefiniowanie danego czynnika. Intensywność oddziaływania ustala się (zgodnie z sugestią twórców metodyki) w skali czterostopniowej: 0 brak oddziaływania, 1 mała intensywność, 2 duża intensywność, 3 bardzo duża intensywność oddziaływania [2]. Szacowanie czasu oddziaływań daje orientację, z jakim wyprzedzeniem trzeba podjąć określone działania, aby wpłynąć na dany czynnik. Zbadanie czasu wzajemnego oddziaływania między elementami daje również pewną możliwość przyspieszania lub opóźniania oddziaływania, a także wybrania odpowiedniego momentu na interwencje. Określanie czasu oddziaływania dokonuje się w horyzoncie: krótkookresowym, średniookresowym i długookresowym [2]. Długotrwałość perspektywy krótkiej, średniej i dłuższej uzależniona jest od rozważonego problemu. Narzędziem, za pomocą, którego można oszacować intensywność oddziaływania czynników, jest macierz wpływów (rysunek 2.4). W każdej kolumnie jest pokazana intensywność oddziaływania elementu systemu na pozostałe [2]. W kolejnych wierszach wpisuje się odpowiednią liczbę wyrażającą intensywność oddziaływań na przecięciu z tymi kolumnami, które reprezentują pozostałe czynniki. Suma wartości wpisanych w każdym wierszu informuje o sile oddziaływania wywieranego przez określony element na pozostałe (jego aktywność). Każda suma wartości ujętych w kolumnach pokazuje natomiast, jak intensywny wpływ wywierają poszczególne czynniki na analizowany element (jego reaktywność) [1]. Obliczenia

28 A. Grzelczak, K. Werner zawarte w macierzy wpływów są podstawą do dalszych rozważań: jaką rolę odgrywają poszczególne elementy w całej sytuacji problemowej [2]. Rys. 2.4. Przykład macierzy wpływów. Źródło: [2] Wszystkie czynniki występujące w macierzy wpływów można podzielić na cztery grupy [2]: czynniki aktywne bardzo silnie wpływają na inne elementy, same jednak nie podlegają wpływom (wysokie wartości sumy A), czynniki pasywne w małym stopniu oddziałują na inne, same jednak podlegają silnym wpływom (niskie wartości sumy A), czynniki krytyczne silnie wpływają na inne elementy, ale równocześnie same podlegają silnym wpływom (wysokie wartości sumy P), czynniki leniwe słabo oddziałują na inne elementy, ale również same podlegają jedynie słabym wpływom (niskie wartości sumy P). Szukając możliwości oddziaływania na system, najlepiej posługiwać się czynnikami aktywnymi. Właśnie one spowodują pożądane zmiany. I odwrotnie, wykorzystując czynniki pasywne i leniwe, można się spodziewać, że spowodują one niewielkie przeobrażenia w systemie. Uruchomienie czynników krytycznych spowoduje zmiany w całym systemie, ale jednocześnie może wywołać nieprzewidywalne inne skutki. Czynniki krytyczne mają, więc charakter obosiecznego miecza i dlatego trzeba się nimi posługiwać umiejętnie i z rozwagą. Wszystkie wymienione czynniki można przedstawić na mapie intensywności (rysunek 2.5), która jest narzędziem, służącym do szybkiej identyfikacji charakteru czynników. Pozycję danej wielkości na mapie określa się zaznaczając ją na przecięciu wartości A (opisującej intensywność oddziaływania) i wartości P (opisującej reaktywność czynnika) [2].

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 29 Rys. 2.5. Przykład mapy intensywności. Źródło: [2] Mapa intensywności jest podzielona na cztery pola, które oddzielają od siebie czynniki aktywne, pasywne, krytyczne i leniwe. Stosowanie tego narzędzia daje możliwość zaobserwowania, jakie czynniki występują w danej sytuacji. Jeżeli przeważają czynniki aktywne i krytyczne, oznacza to, że można poprzez te elementy wywierać wpływ na sytuację. I odwrotnie, gdy dominują czynniki pasywne i leniwe, wówczas możliwości ingerencji są znacznie mniejsze [1]. 2.3.3. Ujęcie i interpretacja możliwych zmian sytuacji Każda sytuacja problemowa jest dynamiczna, a więc zmienna, niezależnie od tego, czy decydent tego sobie życzy, czy nie. Planując pewne działania w dłuższym lub krótszym horyzoncie czasu, ich sukces zależy od tego, czy będą one pasować do przyszłej sytuacji. Mówiąc inaczej, decydent powinien zastanowić się, co można zrobić dzisiaj, aby wykorzystać pojawiające się szanse oraz zapobiec niebezpieczeństwom w przyszłym rozwoju. W tej fazie metodyki myślenia sieciowego należy, więc poszukiwać różnic między potencjalną przyszłością a teraźniejszością. Na tym etapie należy określić oczekiwania, co do przyszłości w celu budowy scenariuszy. Decydent nie jest w stanie przewidzieć wszystkich skutków oddziaływań między elementami sytuacji problemowej. Powinien dążyć do ujęcia w pewne ramy i opisania zachowań systemu w formie scenariuszy. Taki opis (scenariusz), w odróżnieniu od prognozy, nie dotyczy pojedynczych, wybranych elementów, lecz przedstawia

30 A. Grzelczak, K. Werner przyszłe zachowania się systemu w sposób kompleksowy obejmuje wiele elementów i interakcje między nimi [2]. Chcąc określić zmiany w sytuacji problemowej w przyszłości, trzeba zdecydować, jakiego okresu czasu będą dotyczyć scenariusze. Po określeniu horyzontu czasowego należy wyłonić te części sytuacji problemowej, które stanowią tzw. warunki brzegowe, czyli te elementy w sieci, na których kształtowanie decydent nie ma żadnego wpływu. Są one nazywane czynnikami niesterowalnymi wpływającymi na system. Następnie należy przeprowadzić antycypację rozwoju sytuacji problemowej w przyszłości. Chodzi o przewidywanie potencjalnych zmian czynników wpływających, intensywności tych zmian oraz momentu, w którym zmiany się pojawią. Budowa scenariusza opiera się na informacjach. W tym przypadku informacje są obciążone niepewnością, czego skutkiem może być występowanie nieprzewidzianych zdarzeń. W związku z tym zaleca się, aby przyszłe działania opierać na kilku scenariuszach. Opracowując scenariusze rozwojowe, należy mieć na uwadze fakt, że na pewne elementy i stosunki w sieci decydent nie ma żadnego wpływu. Oznacza się je ogólnym mianem warunków brzegowych. W praktyce scenariusze przedstawia się w dwóch wersjach: optymistycznej i pesymistycznej, uwzględniając korzystne lub niekorzystne tendencje rozwojowe. Większe znaczenie nadaje się scenariuszowi pesymistycznemu, gdyż traktuje się go, jako test na przetrwanie. Opracowuje się również scenariusze prawdopodobne, które są bazą dla rozwiązywania problemu. Istnieje potrzeba posługiwania się scenariuszem w celu opisu i interpretacji zmian. Zrozumienie przeobrażeń zachodzących w systemie oraz w jego otoczeniu pozwala na objaśnienie możliwości kierowania zmianą [2]. 2.3.4. Objaśnienie możliwości kierowania zmianą Na samym początku czwartej fazy analiz prowadzonych zgodnie z metodyką myślenia sieciowego pojawiają się pewne bariery. Pierwszą stanowią ograniczenia intelektualne. Może się, bowiem okazać, że decydent nie panuje nad problemem, nie ogarnia wszystkich skomplikowanych powiązań między czynnikami oraz oddziaływań zachodzących w sieci. Drugą barierą może być brak możliwości sprawczych władzy. Umożliwia ona wprowadzenie rozwiązania problemu w życie. Zaleca się, więc, aby decydent poznał swoje możliwości sprawcze, zanim przystąpi do działania. Oceny możliwości kierowania zmianą i rozwiązania problemu można dokonać na podstawie modelu kierowania (rysunek 2.6), w którym wyróżnia się [2]: czynniki sterowalne, czynniki niesterowalne, indykatory lub wskaźniki wczesnego ostrzegania, sprzężenie zwrotne, sprzężenie wyprzedzające.

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 31 Rys. 2.6. Przykład modelu kierowania. Źródło: opracowanie własne na podstawie [1] Czynniki sterowalne są to te elementy i stosunki sytuacji problemowej, na które można wpływać. Osoba podejmująca decyzję może bezpośrednio zmienić te właśnie elementy i stosunki, leżą one bowiem, w zasięgu bezpośredniego jej oddziaływania. W przeciwieństwie do nich czynniki niesterowalne są to te elementy i stosunki, na które konkretny decydent nie ma żadnego wpływu lub wpływ ten jest niewielki 1. Indykatory, pokazują zmiany w systemie. Zamiast nich mogą występować wskaźniki wczesnego ostrzegania, które z odpowiednim wyprzedzeniem sygnalizują istotne zmiany zachodzące w sytuacji problemowej. Umożliwiają one reagowanie już w sytuacji zagrożenia i podjęcie działań zapobiegawczych, zanim wystąpią niepożądane zjawiska (zakłócenia). Wskaźniki wczesnego ostrzegania przynoszą ważne informacje dla decydenta. Ich obserwacja pozwala, bowiem bezpośrednio oddziaływać za pomocą czynników sterowalnych, będących w zasięgu wpływu decydenta lub podjąć działania profilaktyczne. Sprzężenie zwrotne pomaga decydentowi w wyborze taktyki działania. Sprzężenie wyprzedzające daje odpowiedź na pytanie, czy można akceptować rozwój otoczenia leżący poza zasięgiem oddziaływania osoby podejmującej decyzje i jakie należy podjąć działania prewencyjne [2]. 1 Wiedza o istnieniu takich czynników powinna skutkować działaniami zapobiegawczymi, tworzeniem rezerw lub kreowaniem systemów zabezpieczających przed negatywnymi skutkami decyzji podejmowanych w instytucjach mających istotny wpływ na funkcjonowanie analizowanego systemu.

32 A. Grzelczak, K. Werner 2.3.5. Planowanie strategii i działań Na początku fazy piątej realizacji prac metodyką myślenia sieciowego należy wrócić do analizy macierzy wpływów. Chodzi tu o zakwalifikowanie czynników aktywnych, pasywnych, krytycznych oraz leniwych, jako sterowalnych albo niesterowalnych. Wymaga to spojrzenia na sytuację z punktu widzenia konkretnej instytucji decyzyjnej. Jeżeli [2]: czynnik oddziałujący jest jednocześnie aktywny i sterowalny, to można się spodziewać, że oddziaływanie tym czynnikiem spowoduje wysoką skuteczność działania, czynnik oddziałujący jest jednocześnie krytyczny i sterowalny, to można się spodziewać, że uruchomienie tego czynnika wywoła reakcję łańcuchową w całym systemie, czynnik oddziałujący jest jednocześnie pasywny lub leniwy i sterowalny, to można się spodziewać, że użycie tego czynnika nie wywoła żadnych skutków albo też, przy znacznej sile oddziaływania spowoduje gwałtowną, wybuchową, rewolucyjną reakcję. Wyodrębnione tutaj wielkości, pozwalają ingerować w sytuację problemową, a więc ją rozwiązywać. Należy przy tym wykorzystywać sytuacje, zasady i reguły, służące do intelektualnego przygotowania i wdrożenia strategii. Postępowanie powinno przebiegać w następującej kolejności [1]: szukanie alternatywnych strategii należy postawić pytanie: Jakie są podstawowe możliwości działania w celu rozwiązania problemu? ; odpowiedzi należy szukać, stosując metody twórczego myślenia, by w ten sposób wypełnić lukę w wiedzy, ocena wybranych strategii zadaje się tu trzy pytania: Jakie środki i ile czasu jest do dyspozycji?, Czy strategie pasują do ram scenariuszy?, Czy potrzebna jest strategia kryzysowa, oraz czy strategie można łączyć?, decyzja o realizacji strategii trzeba uzyskać odpowiedź na pytanie: Które strategie urzeczywistnić przy określonym poziomie niepewności?, zamiana strategii na projekty i działania taktyczne powstaje tu wiele pytań: Czy można z określonych strategii wydzielić projekty?, Jakie przedsięwzięcia trzeba podjąć w celu realizacji tych projektów?, Jaki będzie czas realizacji konkretnego projektu?, Czy nie należałoby ustalić pewnych priorytetów dotyczących kolejności działań lub ich pilności?, Czy planowane działania będą stosowne do zmienianego systemu?. 2.3.6. Wprowadzenie rozwiązania problemu w życie Ostatnia faza metodyki myślenia sieciowego polega na wprowadzeniu w życie wszystkich zaplanowanych działań: tych, za pomocą, których można rozwiązać

2. Podstawy teoretyczne metodyki myślenia sieciowego 33 problemy bieżące, i tych, które pojawią się w przyszłości. Na tym etapie powinien zaistnieć system informacyjny, który pozwoli sprawować kontrolę, wprowadzi mechanizm samosterowania, a także będzie wspierać procesy uczenia się. Chodzi tu o [2]: zdolność do naprawy czyli monitorowanie, czy rodzące się problemy system samoistnie może rozwiązywać (naprawiać) na bieżąco, zdolność do rozwoju czy system dysponuje takim potencjałem, aby mógł, na drodze ewolucyjnej, dopasować się do nowej konstelacji i warunków otoczenia, wczesne ostrzeganie czy znane są takie mechanizmy i parametry, których bieżące analizy pozwoliłyby ujawnić potencjalne zakłócenia już w fazie ich powstawania. Rozwiązanie problemu powinno zapewnić sprawne funkcjonowanie systemu. Należy przez to rozumieć bieżące i perspektywiczne pokonywanie trudności przez ten system. W codziennej praktyce konieczne są szybkie reakcje na pojawiające się kłopoty, ale równocześnie potrzebna jest umiejętność zapewnienia mu dalszego rozwoju, dzięki któremu system samoczynnie dostosowuje się do zmieniających się warunków otoczenia. Tak, więc usuwanie bieżących barier odbywałoby się w ramach powtarzającego się cyklu rozpoznania i niwelowania zagrożeń. Oprócz zdolności do naprawy, powinna istnieć możliwość rozwoju, która oznacza zmiany jakościowe. Impulsy do rozwoju pochodzą z dwóch źródeł: z zewnątrz i z wewnątrz systemu. Rozwój nie powinien ograniczać się do techniki i technologii, do produktów i usług, ale powinien również obejmować procesy, struktury, kwalifikacje ludzi. 2.4. PODSUMOWANIE Przyszłość jest właściwie nieznana, jednak za pomocą metodyki myślenia sieciowego można się lepiej na nią przygotować. Dlatego decydenci wkraczając w sytuację problemową, dokonują zmian, które mają na celu poszukiwanie nowych sposobów rozwiązywania problemów. To poszukiwanie jest procesem twórczym. W tym innowacyjnym procesie z reguły nie wystarcza sięgnąć do dotychczasowych doświadczeń, gdyż sytuacja jest nowa i wymaga innego podejścia. Analizowanie sytuacji problemowej w interdyscyplinarnych zespołach, przy wykorzystaniu technik twórczego myślenia jest bardzo korzystne, także z punktu widzenia pobudzania twórczości i kreatywności [1]. Rozwiązywanie kompleksowych problemów wymaga systematyczności i przestrzeni, gdyż w takich przypadkach nie uda się poszukiwać rozwiązań, opierając się tylko na jednym punkcie widzenia. Pojedyncza osoba, nawet, jeżeli jest przekonana, że bardzo dobrze zna sytuację problemową i rozumie rządzące nią mechanizmy, często pomija wiele powiązań i czynników. Dlatego tak ważne jest w meto-

34 A. Grzelczak, K. Werner dyce myślenia sieciowego, aby wykorzystać wiedzę specjalistów i świadomie ujmować sytuację z różnych punktów widzenia. To dzięki pracy w zespołach interdyscyplinarnych można poznać rzeczywistość z różnych perspektyw i w ten sposób przedstawić w miarę całościowy obraz sytuacji problemowej. Dodatkowym atutem jest to, że dochodzi do wymiany wiedzy, doświadczeń i poglądów [1]. BIBLIOGRAFIA [1] Piekarczyk A., Zimniewicz K., Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. [2] Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

II IDENTYFIKACJA CZYNNIKÓW DETERMINUJĄCYCH INNOWACYJNOŚĆ WIELKOPOLSKI

124 Magdalena Wyrwicka

Agnieszka GRZELCZAK *, Paulina GOLIŃSKA *, Arkadiusz BOROWIEC * 3. USTALENIE CELÓW ANALIZY, IDENTYFIKACJA SYTUACJI PROBLEMOWEJ I INTERESARIUSZY 3.1. WPROWADZENIE W połowie stycznia 2011 roku rozpoczęto prace z zastosowaniem metodyki myślenia sieciowego do opracowania scenariuszy transformacji wiedzy w Wielkopolsce w ramach projektu Foresight»Sieci Gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę realizowanego na Wydziale Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej. W tym celu powołany został, pod przewodnictwem Kierownika Projektu dr hab. inż. Magdaleny Wyrwickiej, prof. PP, 14-osobowy Zespół Realizatorów 1. W skład tego zespołu, poza Kierownikiem Projektu i trzema Kierownikami poszczególnych Pól Badawczych Projektu, weszli specjaliści z różnych zakresów wiedzy i obszarów działalności, pracownicy nauki (uczelni publicznych i niepublicznych), przedsiębiorcy, osoby pracujące na stanowiskach kierowniczych, a także doktoranci Politechniki Poznańskiej. Trzej członkowie zespołu realizatorów mieli doświadczenie w rozwiązywaniu problemów z wykorzystaniem metodyki myślenia sieciowego. W połowie maja 2011 roku, gdy przystąpiono do tworzenia scenariuszy rozwoju, zespół realizatorów został powiększony do 22 osób. Dołączyli przedstawiciele starostwa powiatowego (specjalista ds. europejskich i rozwoju), izby przemysłowo-handlowej (specjaliści ds. klasteringu i sieci gospodarczych oraz ds. informacji gospodarczej i instytucji otoczenia biznesu), a także naukowcy (specjaliści z nauk ekonomicznych i integracji europejskiej oraz prawa gospodarczego), a także studenci. W skład nowego zespołu weszli również trzej profesorowie-eksperci, którzy podjęli się roli krytycznej analizy i oceny budowanych scenariuszy. Prace nad zastosowaniem metodyki myślenia sieciowego do opracowania scenariuszy transformacji wiedzy w Wielkopolsce w ramach Projektu ruszyły pod koniec stycznia 2011 roku. W pierwszej fazie stosowania metodyki należało dokonać * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania. 1 Zespół Realizatorów w tym przypadku to zespół realizujący zadanie czwarte Projektu.

38 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec identyfikacji grup interesów związanych z innowacyjną gospodarką w Wielkopolsce w celu określenia ich punktów widzenia oraz możliwości sprawczych. 3.2. ZASTOSOWANIE METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO W każdej metodyce przed rozpoczęciem działań należy dokonać analizy sytuacji początkowej, ustalić cele i określić, od jakich czynników zależy ich osiągnięcie. Dzięki temu można przedstawić sytuację problemową i dokonać symulacji planowanych zmian. 3.2.1. Ustalenie celów budowania scenariuszy transformacji wiedzy Celem bezpośrednim Projektu jest pozyskanie wiedzy na temat możliwości rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w Wielkopolsce poprzez określenie różnych scenariuszy transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych i ich wpływu na budowę Innowacyjnej Wielkopolski oraz uruchomienie procesów antycypowania przyszłości i wykorzystania tej wiedzy w Regionie dzięki zastosowaniu metodyki foresightu. W ramach tworzenia scenariuszy podjęto próbę identyfikacji czynników, które mogą wywrzeć największy wpływ na tempo rozwoju społeczno-gospodarczego Regionu i podniesienie jego innowacyjności w długookresowej perspektywie. Poprzez zaangażowanie w badania delfickie i analizy wstępne szerokiego spektrum interesariuszy podjęto debatę publiczną na temat najważniejszych przyszłych potrzeb gospodarki Regionu z udziałem wszystkich zainteresowanych stron (przedsiębiorców, przedstawicieli organizacji pozarządowych, polityków, ludzi mediów, naukowców). W Wielkopolsce istnieje już obecnie ponad 50 formalnych sieci gospodarczych. W Regionie podejmowane są na poziomie samorządu terytorialnego inicjatywy mające na celu zwiększanie innowacyjności Regionu poprzez wspieranie rozwoju już istniejących sieci współpracy i wymiany informacji oraz tworzenie nowych, obejmujących m.in. branże kreatywne oraz nowoczesne sektory gospodarki województwa wielkopolskiego. Jednym z głównych celów tworzenia scenariuszy była identyfikacja mechanizmów oddziaływania czynników sprawczych, które wpływają na stymulowanie innowacyjności przedsiębiorstw i pozostałych uczestników Wielkopolskiego Systemu Innowacji. Zidentyfikowano mechanizmy sterowania i kreowania innowacyjności w Regionie. Kolejnym z celów opracowania scenariuszy było wskazanie prawidłowości funkcjonowania różnych sieci gospodarczych, zidentyfikowanie relacji w sieciach i pomiędzy sieciami w Regionie, oraz wskazanie jak istniejące obecnie sposoby kreowania i transferu wiedzy wpłyną na postawy proinnowacyjne

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 39 w przyszłości. Podjęto próbę identyfikacji tendencji dotyczących gotowości do dyfuzji wiedzy w sieci oraz pomiędzy sieciami. Opracowanie scenariuszy powinno spowodować lepsze rozumienie lokalnej gospodarki sieciowej i skutkować doskonaleniem systemu transformacji wiedzy w Wielkopolsce, nie tylko do sieci gospodarczych, ale także podmiotów funkcjonujących z boku (poza sieciami), ułatwiając podejmowanie decyzji o kreowaniu nowych więzi sieciowych. Lepsze zrozumienie czynników sprawczych i mechanizmów sterowania rozwojem Regionu powinno przyczynić się do przyspieszonej aktywizacji Wielkopolski oraz poprawy konkurencyjności jej gospodarki. 3.2.2. Analiza stanu istniejącego w zakresie transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych w Wielkopolsce Po ustaleniu celów, należy poznać i dokładnie zbadać rzeczywistość po to, aby wkroczyć w zastaną sytuację z konkretnym działaniem 2. Pomocna w tym zakresie była analiza SWOT i analiza PEST, które zostały wykonane w ramach Projektu na początku 2010 roku. Na podstawie przeprowadzonej oceny poszczególnych segmentów analizy PEST oraz trendów makroekonomicznych dla Wielkopolski można sformułować wnioski określające poziom atrakcyjności otoczenia dla transformacji wiedzy w sieciach. Segment polityczno-prawny został oceniony, jako środowisko zachęcające. Atrakcyjność tego obszaru zdeterminowana jest pozytywnym działaniem państwa stwarzającego właściwe i nieograniczające warunki do rozwoju powiązań sieciowych oraz transformacji wiedzy. Istotnym czynnikiem jest również oddziaływanie Unii Europejskiej sprzyjające rozwojowi działań proinnowacyjnych w Regionie. W tym obszarze atrakcyjność segmentu polityczno-prawnego w Wielkopolsce jest porównywalna z atrakcyjnością dla całego kraju. Z punktu widzenia regionalnego za czynniki szczególnie sprzyjające można uznać istnienie i realizację postanowień Regionalnej Strategii Innowacji dla Wielkopolski zakładającej budowanie trwałego 2 W ramach poprzednich zadań Projektu dokonano badań zastanej sytuacji w Wielkopolsce. Szczegółowe analizy zostały zawarte w następujących publikacjach Projektu: Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010, Wyrwicka M.K. (red.), Raport z badań metodą Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011, Wyrwicka M.K. (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierających innowacyjną Wielkopolskę, tom I. pt. Badania uzupełniające, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, tom I, Poznań 2011.

40 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec partnerstwa pomiędzy przemysłem, samorządami, jednostkami badawczo- -rozwojowymi i infrastrukturą biznesową. Czynnikiem sprzyjającym jest również właściwa realizacja polityki lokalnej sprzyjającej transferowi wiedzy. Wśród czynników zakłócających wymienić należy brak kompleksowych rozwiązań prawnych sprzyjających transferowi wiedzy a także zróżnicowaną aktywność poszczególnych subregionów [10]. Segment ekonomiczny został oceniony, jako środowisko neutralne. Szczegółowa analiza pokazuje jednak wiele zagrożeń wynikających z jego oddziaływania, szczególnie w ujęciu czynników dotyczących całej Polski. Wśród nich wymienić należy obciążenia fiskalne, wysokie koszty pracy, istnienie szarej strefy w zatrudnieniu, brak proedukacyjnych ulg podatkowych, a także pogarszające się w ostatnich latach wskaźniki makroekonomiczne. Jednak sytuacja Wielkopolski na tle kraju wygląda optymistycznie. Pomimo globalnego kryzysu podstawowe wskaźniki makroekonomiczne były wyższe od przeciętnych w Polsce, zaś poziom bezrobocia zdecydowanie niższy, choć zróżnicowany w subregionach. Poprawa warunków w segmencie ekonomicznym zdecydowanie poprawi atrakcyjność otoczenia dla transformacji wiedzy w sieciach. Można spodziewać się, że wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa i przedsiębiorstw poziom inwestycji w wiedzę oraz jej transformacja i wykorzystywanie wzrośnie [10]. Segment społeczno-demograficzny w ocenie punktowej daje nieco gorsze wyniki niż analiza szans i zagrożeń w segmencie. Obszar ten został oceniony jako środowisko neutralne, jednak w szczegółowej analizie dostrzec można duży potencjał rozwojowy. Mają na to wpływ zarówno czynniki charakterystyczne dla całego kraju, takie jak: rosnące wydatki na kształcenie, realizacja polityki przeciwdziałającej wykluczeniu, wzrost możliwości kształcenia w zagranicznych ośrodkach uniwersyteckich czy wzrastająca kultura technologiczna, jak i dane wskazujące na prorozwojowy potencjał Wielkopolski. Województwo wielkopolskie jest trzecim pod względem ilości mieszkańców województwem w Polsce, charakteryzuje się dodatnią dynamiką przyrostu naturalnego oraz relatywnie niską stopą bezrobocia, zaś poziom życia w Regionie jest oceniany, jako wysoki. Istotnym czynnikiem dynamizującym transfer wiedzy jest silny, wiodący w kraju ośrodek akademicki oraz rozwinięty system szkolnictwa wyższego na poziomie zawodowym w województwie. Powyższe czynniki pozwalają zakładać, że w przyszłości w obszarze społeczno-demograficznym będą pojawiały się kolejne okazje sprzyjające rozwojowi i transferowi wiedzy, zaś dostrzeżone dotychczasowe zagrożenia powinny ustępować wraz z wymianą pokoleniową [10]. Segment technologiczny w ocenie punktowej otrzymał najwyższą notę, jednak nie do końca pokrywa się to z analizą szans i zagrożeń. Szanse rodzą się przede wszystkim w obszarze przyrostu i dostępności infrastruktury technicznej, w zakresie wykorzystywanego sprzętu i oprogramowania, a także we wzroście umiejętności i możliwości korzystania z technologii teleinformatycznych (lepszej niż przeciętna w kraju). Jednak dalej pozostaje problemem relatywnie niska w stosunku do innych województw liczba przedsiębiorstw w sektorze high-tech, relatywnie niski poziom

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 41 zasobów ludzkich związanych z nauką i technologią (HRST) oraz niski odsetek osób pracujących w sektorze high-tech w stosunku do pozostałych zatrudnionych. Taki stan rzeczy związany jest przede wszystkim z niską w stosunku do innych województw liczbą przedsiębiorstw w sektorze high-tech, co pociąga za sobą inne zagrożenie, jakim jest brak transferu wiedzy pomiędzy instytucjami naukowo-badawczymi z sektorem high-tech [10]. Przeprowadzone analizy PEST i SWOT wykazały istnienie sprzyjających warunków do rozwoju transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych Wielkopolski. Badania wskazują, że istnieje duży potencjał zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny do podjęcia strategii rozwojowej opartej przede wszystkim na takich trendach, jak: działania państwa sprzyjające swobodnemu rozwojowi wiedzy, pozytywne oddziaływanie Unii Europejskiej, istnienie regionalnej strategii zakładającej transfer wiedzy pomiędzy partnerami w Regionie, w większości przypadków lepsze od przeciętnych w Polsce wskaźniki makroekonomiczne, dynamiczny rozwój społeczeństwa informatycznego w Wielkopolsce. Wykorzystanie okazji tworzonych przez otoczenie będzie możliwe przede wszystkim dzięki istniejącemu potencjałowi wewnętrznemu Wielkopolski określonemu przez silne jednostki regionalne wspomagające transformację wiedzy, dobrą zdecentralizowaną strukturę szkolnictwa wyższego dostosowaną do potrzeb rynku pracy, potencjał i tradycję w tworzeniu klastrów oraz liczne instytucje otoczenia biznesowego sprzyjające narastaniu wiedzy w Regionie [10]. Niezwykle interesujące są również wnioski wynikające z badania tożsamości Wielkopolski [por. 8 i 5]. W wymiarze indywidualnym rośnie nastawienie proinnowacyjne i znaczenie wartości indywidualistycznych kosztem wartości grupowych. Ponadto można zaobserwować sygnały przesuwania się (szczególnie u przedstawicieli młodszego pokolenia) od wartości długiego trwania (miłość, bezpieczeństwo, zaufanie, szacunek innych, odpowiedzialność, moralność, tradycja, współpraca, poczucie harmonii, radość, solidarność, konformizm) do wartości krótszego trwania (indywidualizm, indywidualność bycie sobą, możliwość dogadzania sobie w różnych sprawach, dobre samopoczucie, atrakcyjny wygląd, sukces rodzinny i zawodowy, wiedza, swoboda działalności, bycie nowoczesnym, swoboda wyrażania myśli, wolność, tolerancja, przedsiębiorczość, posiadanie pełnej kontroli nad tym, co się dzieje w życiu, wpływanie na życie innych, możliwość przewodzenia innym (kierowania, brak podlegania)). Następuje także powolna reorientacja ku przyszłości kosztem do niedawna dominującej orientacji ku przeszłości (myślenia historycznego) oraz zmiana roli grupy i uczestnictwa społecznego w konstytuowaniu tożsamości (w kierunku skracania cyklu trwania więzi grupowych). W wymiarze geograficznym słabnie poczucie więzi wynikającej z przypisania do przestrzeni i miejsca (identyfikowanie się z nim), a rośnie (szczególnie u mło-

42 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec dych ludzi) otwartość na migrację i chęć uczestnictwa w społeczności ogólnopolskiej, ogólnoeuropejskiej, globalnej. W wymiarze historycznym obserwuje się w Wielkopolsce słabnięcie tradycyjnych wartości i poczucia związku z dziejami danego miejsca, bohaterami, instytucjami historycznymi, ale jednocześnie zauważyć można, że tradycja, dziedzictwo, historia są na nowo odczytywane (często w wymiarze indywidualnym) i popularyzowane w nowy, często skomercjalizowany sposób (choć w Wielkopolsce w tym względzie mało się jeszcze dzieje). W wymiarze socjologicznym obserwuje się zmiany w sposobie traktowania odrębności funkcjonującej w świadomości zbiorowej, np. rośnie liczba żyjących samotnie. To samo dotyczy tożsamości związanej z sąsiedztwem czy lokalnością, która zastępowana jest przez społeczności sieciowe (tworzone w Internecie). Ponadto coraz ważniejszą grupą odniesienia staje się przedsiębiorstwo, które coraz częściej zaczyna przejmować część funkcji państwa i samorządu (edukacja zawodowa, opieka socjalna, ubezpieczenia, organizacja czasu wolnego, uczestnictwo w kulturze, transfer wartości, opieka zdrowotna). W wymiarze ekonomicznym poczucie wspólnoty gospodarowania, kooperacji zderza się z koniecznością silnej konkurencji i braku zaufania w biznesie, co w efekcie prowadzi do słabej współpracy konkurencyjnej i blokuje tworzenie oraz transfer innowacji w regionie. Wielkopolanie postrzegają gospodarkę Wielkopolski, jako dość tradycyjną, co w czasach budowy gospodarki opartej na innowacji i na wiedzy daje poczucie niższej jej atrakcyjności. W wymiarze społeczno-politycznym obserwuje się znaczne zróżnicowanie preferencji politycznych oraz słabnięcie społeczeństwa obywatelskiego i angażowania się Wielkopolan w różnego typu aktywności społeczno-polityczne. Należy także zwrócić uwagę na to, że tożsamość konsumencka zaczyna przeważać nad tożsamością obywatelską, (co przejawia się m.in. w słabnącym poziomie partycypacji społecznej w życiu społeczno-politycznym). W wymiarze antropologicznym i etnograficznym, rozumianym, jako świadomość dziedzictwa kulturowego, rozumienia i odczytywania znaczeń, symboli, obserwuje się słabnięcie znaczenia tradycyjnych czynników budujących tożsamość regionalną, przy jednoczesnym braku tworzenia współczesnych dla nich regionalnych symboli alternatywnych, które byłyby już silnie wpisane w rzeczywistość Wielkopolski. W wymiarze urbanistyczno-architektonicznym Wielkopolanie z reguły nie tworzą wspólnoty ze względu na formy budownictwa i układy przestrzenne, nie mają poczucia posiadania czytelnych i atrakcyjnych wyróżników Regionu w tym obszarze. W wymiarze informacyjnym obserwuje się z jednej strony upowszechnianie narzędzi komunikacji i rosnący dostęp do światowych zasobów informacyjnych w różnych obszarach wiedzy, kultury, życia społecznego, ale z drugiej strony pewne poczucie zagubienia i wykluczenia wynikające z niedorozwoju infrastruktury i niedostosowania języka komunikacji do odbiorców. W Wielkopolsce zaobserwo-

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 43 wać można słabnięcie tradycyjnie rozumianej tożsamości regionalnej i upowszechnianie się wielotożsamości, zależnej od środowiska, miejsca i czasu, w którym w danej chwili funkcjonuje dana jednostka czy grupa [5]. 3.2.3. Identyfikacja sytuacji problemowej do określenia Innowacyjnej Wielkopolski Dwa komponenty: jasno ustalony cel i analiza stanu istniejącego są niezbędnymi założeniami dalszego działania, czyli nakreślenia obrazu sytuacji problemowej. W przypadku projektu Foresight»Sieci Gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę identyfikacja sytuacji problemowej polega na analizie określenia Innowacyjna Wielkopolska. Innowacyjność gospodarki należy rozumieć, jako zdolność i motywację przedsiębiorstw do ustawicznego poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników prac badawczych i rozwojowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków. Innowacyjność oznacza również doskonalenie i rozwój istniejących technologii produkcyjnych, eksploatacyjnych i dotyczących sfery usług, wprowadzanie nowych rozwiązań w organizacji i zarządzaniu, doskonalenie i rozwój infrastruktury, zwłaszcza dotyczącej gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji [2]. Regionalna Strategia Innowacji wyznacza priorytety polityki innowacyjnej w Wielkopolsce na następne kilka lat. Jej wdrożenie ma służyć ekonomicznemu rozwojowi Regionu oraz umiejętnemu wykorzystaniu posiadanego potencjału. Dokument, z punktu widzenia innowacji, formułuje następującą wizję Wielkopolski [9]: wykorzystującej tradycję oraz współczesny potencjał intelektualny i gospodarczy, dla tworzenia innowacyjnych podstaw rozwoju, uznającej innowacje za główny czynnik regionalnego wzrostu gospodarczo- -społecznego, tworzącej środowisko przyjazne innowacjom poprzez wspieranie: powstawania i rozwoju firm innowacyjnych, tworzenia nowoczesnych technologii w jednostkach sektora B+R i ich komercjalizacji, powstania płaszczyzny współpracy sektora nauki i edukacji z gospodarką, zdolną konkurować z innymi regionami europejskimi, oraz formułuje następujące cele [9]: integracja środowisk społeczno-gospodarczych na rzecz innowacji, zwiększenie zdolności przedsiębiorstw do wprowadzania innowacji, wykorzystanie potencjału badawczego Wielkopolski dla wzrostu konkurencyjności gospodarki, budowa nowoczesnej infrastruktury innowacyjnej. Innowacyjny potencjał Wielkopolski i jego dotychczasowe wykorzystanie należy ocenić, jako odzwierciedlający sytuację i kondycję polskiej gospodarki. Wielkopolska należy do przodujących regionów, jednak nie istnieje wyraźnie określony,

44 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec efektywnie działający Wielkopolski System Innowacji. Czy wiedza na temat innowacji, znajomość istoty, modeli może w jakikolwiek sposób pomóc zmienić ten stan? Wiedza, zwłaszcza teoretyczna, jest niezbędnym elementem budowania kompetencji tych, którzy w praktyce tę wiedzę powinni wykorzystywać, ale nie jest elementem wystarczającym. Wydaje się niezbędne doprowadzenie tej wiedzy do świadomości wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób mogą i powinni działać na rzecz innowacji: przedsiębiorców działających i potencjalnych (uczących się, studiujących, bezrobotnych), badaczy i wynalazców, polityków, samych konsumentów wreszcie, którzy mogą wywierać istotny wpływ na rynek nowych technologii i produktów. Na tę niezbędną wiedzę składają się: elementarna znajomość mechanizmów gospodarki rynkowej, przedsiębiorczości, w tym innowacyjnej oraz ochrony własności intelektualnej. Integralną jej częścią jest wiedza dotycząca innowacji, wyjaśniająca, że droga od pomysłu do jego realizacji jest złożona i nie zawsze skuteczna; że wkraczający na tę drogę podejmują ryzyko, które powinno być akceptowane; że nie od dobrej woli naukowców, twórców zależy komercyjny sukces produktów ich myśli i pracy, ale od specyficznych warunków rynkowych, które nie podlegają kontroli. Szanse Wielkopolski na spożytkowanie wiedzy na rzecz budowania wzorcowego systemu innowacji tkwią w jej podstawowych zasobach ludzkich, z jednej strony szeregu kreatywnych jednostek, które tworzą rynek nowych idei i produktów, z drugiej doświadczenia i umiejętności pracy zespołowej, która jest istotnym warunkiem budowania efektywnych struktur innowacyjnych [3]. Wielkopolska należy do największych, tak pod względem powierzchni, liczby ludności, jak i potencjału gospodarczego, regionów kraju. Obszar obecnego województwa wielkopolskiego daje mu drugie miejsce w kraju. W rankingach atrakcyjności wszystkich regionów Polski, dokonywanych na podstawie wielu czynników, Wielkopolska zajmuje czołowe miejsca. Podobnie usytuowany jest Region w rankingu sukcesu rozwojowego, pod względem napływu inwestycji zagranicznych oraz atrakcyjności inwestycyjnej. W Poznaniu, jako stolicy Regionu, zlokalizowane są fabryki dużych światowych koncernów, jak Volkswagen, Bridgestone, Beiersdorf, Glaxo. Gospodarkę Regionu na tle kraju charakteryzuje wysoki potencjał i poziom rozwoju. Wielkość wytworzonego produktu krajowego brutto 9,1% w skali kraju, jak też w przeliczeniu na 1 mieszkańca, umiejscawia województwo wielkopolskie na trzecim miejscu w kraju. W Wielkopolsce, która jest czołowym proinwestycyjnym regionem w Polsce, bezrobocie jest najniższe w Polsce, także w okresie obecnego spowolnienia gospodarczego. Około 58% ludności mieszka w miastach. Poznań, stolica Regionu, to silny ośrodek akademicki 22 uczelnie wyższe, ponad 120 tys. studentów. Samorządy wielkopolskie utrzymują ożywione kontakty partnerskie z wieloma regionami i miastami w Europie [1]. W historii Polski Wielkopolska zajmuje miejsce szczególne to historyczna kolebka państwa polskiego. Dwa miasta Wielkopolski Gniezno i Poznań, w przeszłości były stolicami Polski. W okresie zaboru pruskiego, jako wyraz konfrontacji narodowej i gospodarczej z zaborcą, ukształtował się etos Wielkopolan przejawia-

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 45 jący się w większej niż gdzie indziej gospodarności i zmyśle praktycznym, pracowitości, oszczędności i dobrej organizacji pracy [1]. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się znaczącym zaangażowaniem inwestorów zagranicznych (obecnie jest ok. 4,5 tys. przedsiębiorstw z udziałem kapitału obcego). W branżowej strukturze zainwestowania dominują sektory: spożywczy, chemiczny i farmaceutyczny, środków transportu oraz maszyn i urządzeń. Znaczący jest także udział sektora finansowego oraz rosnący udział handlu. Wśród inwestycji zagranicznych dominuje kapitał niemiecki. Znaczący jest także udział kapitałów: brytyjskiego, amerykańskiego, irlandzkiego, holenderskiego i szwedzkiego. Ponad 80% podmiotów z kapitałem zagranicznym jest zlokalizowane w Poznaniu i subregionie poznańskim, natomiast w większej części gmin ich liczba nie przekracza 10. Poznań uzyskał wysoką ocenę rankingową wydaną przez Moody s Investors Service Baa1. Do pełnego wykorzystania potencjału Regionu samorządy lokalne stworzyły specjalne strefy ekonomiczne i parki inwestycyjne [1]. Zgodnie ze strategią rozwoju Wielkopolski do 2020 r. do najmocniejszych stron Regionu należą: korzystne położenie na osi wschód-zachód, dobrze rozwinięta i wykształcona, wielofunkcyjna aglomeracja poznańska, wysoki poziom wykształcenia siły roboczej, wysoka aktywność społeczna, zróżnicowana i dynamiczna gospodarka, potencjał naukowo-badawczy, dobrze rozwinięta infrastruktura czy wreszcie dużo obszarów chronionych i terenów o niskim poziomie degradacji środowiska [1]. Wizja rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski zakłada dialog społeczny, szeroki konsensus, w budowę, którego zaangażowani będą przedstawiciele sektora B+R, przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje otoczenia biznesu. Dzięki takiemu podejściu oraz szczególnemu zaangażowaniu subregionów udało się uzyskać efekt poczucia współtworzenia wśród wielu instytucji i osób. Innowacyjna Wielkopolska powinna zostać zbudowana w oparciu o zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw poprzez dyfuzję wiedzy w sieciach, wzrost konkurencyjności nauki, zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym, zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, a także tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy [4]. Regionalna Strategia Innowacji Innowacyjna Wielkopolska zakłada budowanie trwałego partnerstwa między przemysłem, samorządami regionów i administracją rządową oraz partnerami społecznymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi i infrastrukturą biznesową. W efekcie takiego partnerstwa ma powstać silnie działający system regionalny system innowacyjny. Formą realizacji trwałego partnerstwa dla innowacji są wszelkiego rodzaju sieci gospodarcze i gospodarczo-społeczne, które stają się katalizatorami dyfuzji wiedzy od jednostek B+R do przedsiębiorstw. Transformacja wiedzy (innowacji) od pomysłu do wdrożenia nie jest możliwa bez wsparcia doradczego świadczonego przez organizacje otoczenia biznesu oraz bez udziału jednostek administracji terytorialnej [4].

46 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec 3.3. IDENTYFIKACJA INTERESARIUSZY INNOWACYJNEJ WIELKOPOLSKI Zastosowanie metodyki myślenia sieciowego do opracowania scenariuszy transformacji wiedzy w Wielkopolsce w ramach Projektu wymaga identyfikacji interesariuszy wspierających innowacyjną gospodarkę w Wielkopolsce. Województwo w Polsce jest to jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia oraz jednostka samorządu terytorialnego. Ma dość duży zakres autonomii, jest instytucją i można przyrównać je do organizacji. Można więc rozważać problem działania grup interesów w województwie. Interesariusze (ang. stakeholders) są to grupy (społeczności, instytucje, organizacje, urzędy) lub osoby pośrednio lub bezpośrednio zainteresowane funkcjonowaniem organizacji, pośrednio lub bezpośrednio włączone w procesy realizowane przez nią. Interesariusze są zaangażowani na wejściu (oferując pracę, kapitał, technologie i informacje), jak i na wyjściu (korzystają z produktów i usług, z osiąganych przez organizację celów). Można wyróżnić dwie główne grupy interesariuszy: wewnętrzni i zewnętrzni. W odniesieniu do województwa interesariuszami wewnętrznymi będą: mieszkańcy województwa, jednostki samorządu terytorialnego, władze województwa, przedsiębiorcy prowadzący działalność w województwie, media regionalne, regionalne instytucje naukowo-badawcze. Interesariuszami zewnętrznymi województwa są: przedsiębiorcy, potencjalni inwestorzy, pracownicy firm, potencjalni mieszkańcy, samorządy gospodarcze i zawodowe, instytucje rynku pracy, organizacje pozarządowe, związki zawodowe, stowarzyszenia, władze państwowe, międzynarodowe organizacje gospodarcze, media i opinia publiczna, instytucje naukowo-badawcze, inne województwa, inne regiony na świecie [8]. W związku z powyższym Zespół Realizatorów Projektu postawił sobie pytanie: Kto jest zainteresowany podniesieniem innowacyjności Wielkopolski? Wskazał również medium, które jest nośnikiem innowacyjności, czyli wiedzę. W wyniku dyskusji i przy zastosowaniu metody burzy mózgów Zespół zidentyfikował i sklasyfikował 19 głównych interesariuszy, którzy będą oddziaływać na innowacyjną gospodarkę w Wielkopolsce, a uwzględniając podział szczegółowy, wyróżniono 37 interesariuszy (rysunek 3.1). W następstwie utworzenia mapy interesariuszy, Zespół Realizatorów przystąpił do charakterystyki poszczególnych grup interesu (tabela 3.1), przy uwzględnieniu trzech aspektów: oczekiwań interesariuszy wobec innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce, dążeń, czyli co dany interesariusz wnosi do innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce, przeszkód, czyli, w jakim stopniu dany interesariusz hamuje tworzenie innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 47 Członkowie zespołu zwrócili uwagę, że dzięki tej charakterystyce będzie można zidentyfikować wśród interesariuszy tzw. decydentów i ich siłę oddziaływania na Innowacyjną Wielkopolskę oraz przyjrzeć się poszczególnym interesariuszom pod kątem ich siły sprawczej w kontekście innowacyjności gospodarki opartej o wiedzę. Rys. 3.1. Mapa interesariuszy. Źródło: opracowanie własne

48 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Tabela. 3.1. Charakterystyka interesariuszy Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 1. Przedsiębiorcy 1a. Przedsiębiorcy indywidualni Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Postrzegają innowacje jako narzędzie walki konkurencyjnej. Zależy im na informacji o regionalnych innowacjach i prostych procedurach pozyskiwania środków na innowacje. Oczekują, że innowacja pociągnie za sobą możliwość ograniczenia kosztów pracy, ponieważ nowsza technologia oznacza mniejsze zatrudnienie. Rolnicy oczekują nowych technologii, ale barierą są środki finansowe. Brakuje im pewności i wiedzy co do ceny zbytu swoich produktów. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążą do zyskowności swojej firmy oraz do wdrażania nowych rozwiązań przy minimalnych kosztach i ryzyku. Chcą pozyskiwać profesjonalnych, kompetentnych, tanich pracowników, nie tracąc środków na ich szkolenie. Postrzegają Innowacyjną Wielkopolskę, jako dobry wskaźnik do oceny warunków społeczno-gospodarczych. Ambitni przedsiębiorcy sami poszukują nowości, nie ufając nie zlecają często tego procesu firmom zewnętrznym, samodzielnie analizują, osobiście uczestniczą w targach. Wnoszą na rynek kompetentną kadrę (zatrudniają wykwalifikowanych pracowników), ale z drugiej strony nie znają jej umiejętności i nie wykorzystują w 100% tego, co ona potrafi. Rolnicy w sposób widoczny dążą do innowacyjnych metod uprawy i hodowli. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Nie mają zaufania do świata nauki, nie chcą tworzyć lokalnych porozumień i związków, nie zlecają badań naukowych. Tworząc własną innowację nie będą chcieli się nią dzielić, muszą mieć wyraźny cel wdrożenia danej innowacji (czy zmiana będzie opłacalna). W związku z brakiem środków finansowych zmniejsza się ich zainteresowanie działaniami innowacyjnymi. Boją się dzielić wiedzą, są nieufni, gdyż w ten sposób chcą uzyskać przewagę konkurencyjną. Postrzegają często innowacyjność, jako produkt w postaci: systemu, licencji, certyfikatu, nagrody wychodzą z założenia, że np.: posiadanie certyfikatu ISO już świadczy o ich profesjonalizmie i innowacyjnym podejściu. Innowacyjność technologii nie idzie w parze z innowacyjnym zarządzaniem (brak dokształcania się przez właścicieli firm), właściciele boją się zatrudniać wykwalifikowanych menedżerów, którym zlecą prowadzenie przedsiębiorstwa.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 49 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Nadal istnieją przedsiębiorcy, którzy nie są zainteresowani długofalową strategią rozwoju przedsiębiorstwa i inwestycją w technologie (krótki okres życia firmy ale szybki i duży zysk). Brak chęci finansowania przez rolników czegoś ponadstandardowego, czyli innowacji. 1a. Przedsiębiorcy indywidualni Strach przed innowacją powoduje wśród nich obawę bycia pierwszym i testowania nowych rozwiązań. Rolnicy stosując przestarzałe technologie wydłużają proces produkcyjny co powoduje opóźnienia (obniżenie jakości) w całym cyklu aż do produktu finalnego. 1b. Przedsiębiorcy korporacyjni Absorbują nowe rozwiązania z centrali. Interesują się elastycznymi ludźmi, którzy są profesjonalistami, ale też podporządkują się procedurom narzuconym odgórnie. Innowacje są dla nich motorem działalności, bardzo często są dostarczane przez centralę. Innowacje traktują jako główny czynnik konkurencyjności i przetrwania na rynku. Dążą do zapewnienia zyskowności firmy przy ochronie własnego know- -how i optymalnego wykorzystania kapitału ludzkiego (również lokalnego). Zależy im na prezentacji w praktyce funkcjonowania innowacyjnych (na wielkopolskim rynku) rozwiązań. Wnoszą innowacyjność organizacyjną, kulturę organizacyjną oraz rozwijają szkolenia. Nieznajomość lub trudności w dotarciu do informacji oraz biurokracja blokują możliwość (chęci) do pozyskiwania przez nich funduszy (np. UE) na wdrażanie innowacji. Wykazują brak zainteresowania dyfuzją wiedzy poza sieć dostawców, dyktują warunki funkcjonowania sieci logistycznych, blokują inicjatywy dostawców. Wykazują większe zaufanie do know-how z zagranicy niż do lokalnego, nie mają przekonania do stosowania rozwiązań lokalnych (zaufanie do sektora nauki).

50 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 1b. Przedsiębiorcy korporacyjni Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Innowacja jest dla nich także narzędziem walki konkurencyjnej. Pozyskują oni ludzi mających wiedzę. Dzięki temu mogą sprzedawać dużo droższe produkty (produkty nasycone wiedzą). Zależy im na optymalizacji kosztów lub zwiększaniu przychodów oraz uzyskaniu monopolu. Zgłaszają zapotrzebowanie na najnowsze (często kosztowne) rozwiązania celem zdobycia przewagi konkurencyjnej. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Wykorzystują nowe technologie informacyjne i informatyczne. Posiadają wypracowane standardy działania, pracy, postępowania, co wyklucza powstawanie błędów, a w przypadku ich pojawienia się, zapewniają szybkie rozwiązanie. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Wprowadzają często żargon zakładowy będący zazwyczaj mieszaniną języka polskiego i obcego; wymuszają niejednokrotnie stosowanie fachowego nazewnictwa w języku obcym, co rodzi nieporozumienia i może blokować inicjatywy polskiej kadry. Zasysają wiedzę z polskich firm i przenoszą ją do centrali. Wykupują patenty oraz potrafią wykorzystać w znacznej mierze środki unijne, gdyż są lepiej zorganizowani od drobnych przedsiębiorców. Mimo częściej podejmowanej współpracy z jednostkami B+R nie są zainteresowani dyfuzją innowacji do innych jednostek (lepsza ochrona patentowa). Stosowane przez nich standardy postępowania oraz systemy zarządzania dość często ograniczają możliwość wdrażania innowacyjnych rozwiązań. Często narzucają pracownikom kulturę korporacyjną przez co mogą oni zatracić część swojego potencjału (postępowanie szablonowe). Preferowanie pracowników pokornych, spolegliwych mierny ale wierny osoba z pomysłami może być traktowana jako problemowa wprowadzająca zamęt.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 51 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Często nie zatrudniają specjalistów w danej dziedzinie tylko ze względu na to, iż potrzebny jest pracownik z perfekcyjną znajomością języka obcego (np. germanista zostaje planistą produkcji lub logistykiem). 2. Instytucje otoczenia biznesu Zależy im na rozpowszechnianiu własnych pomysłów. Podejmują próby zarobkowania na transferze innowacji. Ich celem działalności jest przekazywanie i pomoc we wdrażaniu innowacji. Oczekują większego znaczenia oraz szybszego rozwoju. Chcą być brokerami informacji. Zależy im na dyfuzji innowacji do jak największej liczby przedsiębiorstw, wspierają przedsiębiorczość i transfer technologii oraz wiedzy. Oczekują informacji o nowościach w branży i praktycznej pomocy w ich wdrażaniu. Integrują różne firmy, dając możliwość szybkiego dotarcia do relatywnie licznej rzeszy odbiorców. W większym stopniu chcą popierać rozwiązania lokalne. Pomagają w realizacji zadań. Integrują środowiska biznesu. Dążą do uzasadnienia zasadności funkcjonowania IOB. Selekcjonują informacje oraz przekazują je dalej do zainteresowanych, organizują spotkania, ułatwiają integrację. Stwarzają możliwość współpracy i kooperacji przedsiębiorców zainteresowanych innowacyjnością. Wnoszą pozytywny PR do danej branży (mało widoczne czyny) medialni ale nie praktyczni. Utrzymują ciągle przewagę przemysłu ciężkiego nad high-tech. Konkurują między sobą o wpływy i blokują przepływ informacji. Wysokie składki za członkostwo i ograniczanie dostępności do IOB. Zdarza się, że próbują uzależnić od siebie członków, poprzez segmentacje, budowanie barier wejścia na dany rynek firm, które mogą wnieść nowe technologie. Postulaty innowacyjności, stanie na straży interesów danej branży, lobbing, często są tylko ich celami statutowymi. W praktyce tworzenie przez nie korporacji branżowych (stowarzyszeń) sprowadza się do pobierania składek i organizacji imprez okolicznościowych. Uzurpowanie sobie prawa do wiodącej pozycji w sieciach gospodarczych. Istnieje wśród nich dążenie do większej współpracy z naukowcami niż w przypadku przedsiębiorców (np. Izba Inżynierów Budownictwa).

52 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski 3. Rynek Finansowy Udzielają jak największą ilość kredytów i podobnych produktów bankowych rozwijającym się, zyskownym firmom. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Pomagają innowacyjnym osobom niezorientowanym w przepisach otwierać działalność (Inkubatory Przedsiębiorczości). Dążą do lokowania kapitału w pewne innowacje. Przekazują środki finansowe na wdrożenie innowacji. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Nie wspierają kredytami niepewnych i ryzykownych innowacji, zwłaszcza zgłaszanych przez sektor MSP. 3a. Rynek finansowy banki Wychodzą z założenia, że innowacja pozwala na osiągnięcie zysków, ale jej zastosowanie musi być poparte idealnym biznesplanem. Przeprowadzają ewolucję systemów bankowych np. teleinformatycznych. Wprowadzają nowe produkty bankowe. Innowację traktują jako podstawową działalność szczególnie bankowość elektroniczną, rynek e-usług bankowych. Wdrażają nowoczesne technologie (sprzedaż internetowa, electronic banking, banki wirtualne). Wspierają rozwój przedsiębiorstw oraz wdrażanie innowacji. Ich kapitał finansowy, wspiera rozwój inwestycji. Przekonują klientów do większej wygody i bezpieczeństwa w e-bankowości. Dążą do osiągnięcia zysku przy minimalizacji ryzyka. Ustalają bardzo wysokie wymagania związane ze składanymi dokumentami, wykazują niewielkie zainteresowanie finansowaniem rzeczy niepewnych. W większości posiadają kapitał zagraniczny, dzięki czemu niejednokrotnie występuje zasysanie wiedzy do centrali. Narzucają ostre procedury udzielania kredytów oraz wysokie ich oprocentowanie. Utrudniają dostęp do kapitału firmom sektora MSP, rozwiązania innowacyjne w tym sektorze traktują jako wysoce niebezpieczne i ryzykowne. Stwarzają problemy z uzyskaniem finansowania inwestycji w nowe technologie. Nie generują informacji, przejrzystych reguł co do kryteriów wyznaczających w ich ocenie poziom innowacyjności danego przedsięwzięcia.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 53 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Są zainteresowane jak największym zyskiem z innowacyjnych rozwiązań przedsiębiorców, których wspierają. Wspierają rozwój rozwiązań technologicznych przez co ich znaczenie rośnie. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Oferują znaczący kapitał, ale obarczony wysoką stopą zwrotu. Częściej niż banki wspierają pomysły- kopie z innych regionów lub państw, także pochodzące z sektora MSP. Zatrudniają osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Wpierają wybrane inwestycje przy dużej ingerencji nawet w procedury wdrożeniowe lub zarządzanie instytucją (zwłaszcza aniołowie biznesu). Ograniczają poziom świadomości innowacyjnej do realizacji planu sprzedaży. 3b. Rynek finansowy - instytucje parabankowe Dążą do osiągnięcia ponadprzeciętnego zysku z inwestycji. Ich współpraca z bankami stwarza możliwości ograniczania kosztów związanych z funkcjonowaniem banku na rynku detalicznym oraz szanse ograniczania ryzyka bankowego. Oferują proste procedury wsparcia finansowego, często brak zabezpieczeń oraz doświadczenie (przekazane przez inwestora lub anioła biznesu). Wnoszą podobne produkty co banki, ale o niższym stopniu innowacyjności (większa dostępność za wyższą cenę). Tworzą supermarkety finansowe posiadające w swojej ofercie produkty wielu banków i instytucji finansowych. Przejawiają chęć osiągnięcia dużego zysku, który utrudnia rozwój firmy. Często ich rada nadzorcza wywiera bardzo dużą presję na osiągnięcie dobrego wyniku finansowego. Wspierają tylko wybrane inwestycje, partycypując w zyskach nie są zainteresowane rozprzestrzenianiem się innowacji. Z jednej strony szkodzą poprzez udzielanie kredytów tym, których nie stać na ich spłacenie, ale z drugiej strony pożyczone środki finansowe mogą być przeznaczone na zakup nowoczesnego sprzętu, który zwiększy technologiczny poziom życia danej rodziny, osoby itd.

54 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 4. Firmy ubezpieczeniowe 5. Administracja rządowa 5a. Administracja rządowa - wojewódzka Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Przejawiają zainteresowanie przedsięwzięciami, których realizatorzy chcą się ubezpieczyć lub ubezpieczyć jakieś działanie. Rozpoznają nowe kategorie ryzyka i decydują, które objąć (i na jakich warunkach) ubezpieczeniem. Ubezpieczają wszystko, pod warunkiem opłacalności. Wykazują potrzebę ubezpieczenia nowych rozwiązań. Aspirują do nadania im większego znaczenia rynkowego. Są zainteresowane jak największą ilością rozwiązań innowacyjnych podlegających ubezpieczeniom. Postrzegają innowacje jako nowe rodzaje ryzyk które należy ubezpieczać. Wdrażają nowe produkty ubezpieczeniowe co jednak nie zawsze świadczy o ich innowacyjności. Innowacyjność Regionu jest dla niej kartą przetargową w ocenie wyników pracy. Przejawia próby zarobkowania na wspieraniu innowacyjności (firmy odpryskowe). Wspiera innowacje pod warunkiem, że pojawiają się same i nie wymagają dużego zaangażowania. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zapewniają poczucie względnego bezpieczeństwa realizatora innowacji. Gwarantują, że w przypadku zdarzeń losowych przedsiębiorca będzie mógł nadal prowadzić biznes. Są zainteresowane interakcją z dostawcami i klientami by podnieść poziom usług ubezpieczeniowych przy wykorzystaniu możliwości technologicznych. Proponują edukację społeczną w zakresie ubezpieczeń człowiek współcześnie żyjący powinien mieć coraz większą świadomość o tym, że należy myśleć o konsekwencjach i ubezpieczać się. Dążą do osiągnięcia zysku minimalizując ryzyko wypłaty odszkodowania. Oferuje wsparcie poprzez szkolenia, programy publiczne i pomocowe UE, organizację konferencji i konkursów dla najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców; promuje inicjatywy dotyczące np. ulg podatkowych dla firm wprowadzających konkretny typ innowacji. Wspiera działania innowacyjne PR oraz promuje dobre praktyki. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Proponują wysoki koszt ubezpieczeń i wykazują niechęć do zawierania ubezpieczeń ryzykownych, nietypowych. Tworzą wysoki poziom biurokratyzacji. Dyktują wysokie składki, co powoduje, że koszt ubezpieczeń bywa postrzegany przez firmy jako oszczędzanie na kosztach; nie stosują najnowszych modeli biznesowych wśród proponowanych rozwiązań związanych z ubezpieczeniami. Generują nierealne plany sprzedaży, co prowadzi do sytuacji, że dla agenta istotna jest ich realizacja a nie interes indywidualnego czy instytucjonalnego klienta nie sprzyja to innowacji (duża część ubezpieczeń życiowych nie powinna być w ogóle zawarta z pewną grupą klientów). Na ogół nie posiada wieloletnich programów, realizowanych niezależnie od tego, kto (jaka siła polityczna) jest przy władzy. Przejawia widoczne opory przed stosowaniem partnerstwa publicznoprywatnego. Brakuje jej myślenia strategicznego oraz znajomości problemów regionalnych.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 55 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zależy jej na rozwoju Regionu oraz zwiększeniu wpływów podatkowych do budżetu. Rozbudza popyt na innowacje wśród przedsiębiorców, zainteresowana jest możliwością wykorzystania wyników wsparcia innowacyjnych firm w kampaniach wyborczych. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dąży do utrzymania się przy władzy oraz podejmowania decyzji, które zostaną zauważone przez wyborców. Stara się zwiększać atrakcyjność inwestycyjną. Dąży do minimalizacji wysiłków przy maksymalizacji efektów. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Tworzy często niestabilność polskiego prawa. Wykazuje wysoki stopień upolitycznienia. Pozoruje działania oraz nie dąży do rozwiązań systemowych. Organizuje szkolenia (ale często prowadzone przez niekompetentne osoby). 5a. Administracja rządowa - wojewódzka Posiada dość wysoką świadomość innowacji, ale nie na własnym przykładzie. Pomaga, informuje, wymaga, bo widzi w tym korzyści dla siebie. Tworzy punkty informacji na temat pozyskiwania funduszy, nowych partnerach biznesowych poszukujących rynków zbytu, kontrahentów. Organizuje konwenty pracodawców i inne. Prowadzone przez nią działania są doraźne, brakuje jej środków na wspieranie innowacyjnych rozwiązań oraz inwestycji realizowanych w formule PPP. Często brakuje jej informacji o nowych trendach i tendencjach w danych dziedzinach życia. Nie posiada umiejętności prowadzenia badań i analizy wyników (brak współpracy ze środowiskiem naukowym). Źle interpretuje pojęcia innowacyjności ocena wizualna, a nie rzeczowa. 5b. Administracja rządowa w subregionach Usiłuje rozbudzić popyt na innowacyjność wśród lokalnych podmiotów gospodarczych. Lepiej rozumie potrzeby innowacji w subregionach. Prowadzi proste działania, które zostaną zauważone przez wyborców. Wykazuje chęć ułatwienia procedur inwestorom w przypadku odległego terminu wyborów. Wspiera podmioty poprzez programy publiczne i pomocowe UE, organizuje konferencje i konkursy dla najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców. Tworzy organizacje pośredniczące w pozyskiwaniu środków i informacji, co prowadzi do zjawisk korupcyjnych. Posiadając wiedzę na temat regionu boi się podejmować jakiekolwiek działania Działania prowadzone przez nią są doraźne, brakuje środków na wspieranie innowacyjnych rozwiązań oraz inwestycji realizowanych w formule PPP.

56 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 5b. Administracja rządowa w subregionach Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zainteresowana jest możliwością wykorzystania wyników wsparcia innowacyjnych firm w kampaniach wyborczych. Wykazuje większe zainteresowanie poziomem innowacyjności organizacji na terenie danego regionu. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dąży do osiągnięcia jak najlepszego wyniku poparcia. Pomaga poprzez organizowanie wyjazdów do miast, powiatów, gmin partnerskich za granicą w celu poszukiwania kontrahentów, rynków zbytu. Pomaga zakładać stowarzyszenia, zrzeszenia, organizuje targi. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Pozoruje działania oraz nie dąży do rozwiązań systemowych. Tworzy skomplikowane procedury administracyjne. Brakuje jej wykwalifikowanej kadry w urzędach do inicjowania kooperacji w relacjach zagranicznych. 6. Urząd Skarbowy Zainteresowany jest maksymalizacją dochodów i 100% ściągalnością podatków w podległym regionie. Wychodzi z założenia, że wszystko można opodatkować. Ściąga podatki oraz dokonuje interpretacji podatkowej. Jest zainteresowany jak największymi dochodami firm bez względu na ich poziom innowacyjności i potencjał w tym zakresie. Współcześnie innowacyjność postrzega jako poszukiwanie możliwości obsługi petenta bez konieczności jego obecności. Dąży do promocji wykorzystując przy tym wizerunek najlepszych organizacji w regionie. Realizuje przepisy wykonawcze. Pozytywnie interpretuje przepisy. Udziela porad podatkowych. Dąży by przepisy prawne nie różnicowały podatników. Nie wnosi zbyt wiele do innowacyjności Regionu, każdy rok oddala urzędy skarbowe od świata biznesu i innowacji. Posiada skłonność do jednakowego traktowania wszystkich podatników. Negatywnie interpretuje przepisy lub nie interpretuje ich wcale. Wykazuje wysoki poziom biurokracji. Przejawia niechęć do zmian. We własny sposób interpretuje, niekiedy niesłusznie ściąga zbyt wysoki podatek. Brakuje mu elastycznego podejścia do systemu podatkowego dotyczącego przedsiębiorców. Postrzega innowacyjność przez pryzmat wyposażenia jednostek (po akcji komputeryzacji urzędów, akcja wprowadzania systemów informatycznych, a dziś wdrażania systemów zarządzania jakością ISO). Zatrudnia niekompetentną i nieodpowiedzialną kadrę niższego szczebla. Pełni funkcję kontrolera a nie doradcy (brak woli niesienia pomocy, tłumaczenia, wskazywania a nie wytykania błędów i karania).

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 57 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski 7. Administracja samorządowa Innowacyjność Regionu jest dla niej kartą przetargową w ocenie wyników pracy. 7a. Administracja samorządowa - wojewódzka 7b. Administracja samorządowa w subregionach Przejawia próby zarobkowania na wspieraniu innowacyjności (firmy odpryskowe). Wspiera opinię, że warto zająć się innowacjami, bo to pozwala na rozwój Regionu (i promowanie jego działań). Zależy jej na rozwoju jakości szkolnictwa (w ramach systemu oświaty). Wspiera rozwój infrastruktury. Rozbudza popyt na innowacje wśród przedsiębiorców, zainteresowana jest możliwością wykorzystania wyników wsparcia innowacyjnych firm w kampaniach wyborczych. Wspiera inwestycje w infrastrukturę, które są innowacyjne ale słabe jakościowo. Usiłuje rozbudzić popyt na innowacyjność wśród lokalnych podmiotów gospodarczych. Rozbudza popyt na innowacje wśród przedsiębiorców, zainteresowana jest możliwością wykorzystania wyników wsparcia innowacyjnych firm w kampaniach wyborczych. Wyraża przekonanie, że innowacje promują subregion, co przyciąga inwestorów. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Oferuje wsparcie poprzez szkolenia, programy publiczne i pomocowe UE, organizację konferencji i konkursów dla najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców; promuje inicjatywy dotyczące np. ulg podatkowych dla firm wprowadzających konkretny typ innowacji. Promuje innowacyjny Region, pozyskuje inwestorów. Wprowadza ułatwienia podatkowe oraz wspiera inwestycje. Wdraża projekty, programy UE, informuje o źródłach finansowania. Dąży do zwiększenia wpływów podatkowych. Oferuje wsparcie poprzez szkolenia, programy publiczne i pomocowe UE. Organizuje konferencje i konkursy dla najbardziej innowacyjnych przedsiębiorców. Promuje inicjatywy dotyczące np. ulg podatkowych dla firm wprowadzających konkretny typ innowacji. Dąży do instytucjonalizacji subregionu objawiającej się próbą dominacji przez niektóre instytucje. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Na ogół nie posiada wieloletnich programów, realizowanych niezależnie od tego, kto (jaka siła polityczna) jest przy władzy. Przejawia widoczne opory przed stosowaniem partnerstwa publicznoprywatnego. Przejawia niechęć do zmian, posiada zbyt mało pieniędzy. Nakłada się na nią większą liczbę obowiązków bez wskazania źródła finansowania. Prowadzone przez nią działania są doraźne, brakuje jej środków na wspieranie innowacyjnych rozwiązań oraz inwestycji realizowanych w formule PPP. Wyraża przekonanie, że o inwestycjach często decyduje cena a nie jakość, co jest sprzeczne z wykorzystaniem innowacyjnych technologii. Na ogół nie posiada wieloletnich programów, realizowanych niezależnie od tego, kto (jaka siła polityczna) jest przy władzy. Przejawia widoczne opory przed stosowaniem partnerstwa publicznoprywatnego. Przejawia niechęć do zmian, spowodowaną brakiem pieniędzy. Tworzy podział między subregionem a Regionem.

58 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Wspiera rozwój infrastruktury. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Tworzy przepisy ułatwiające pojawianie się innowacji lokalnych, zachęca do ich wdrażania i lokowania w subregionie. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Działania przez nią prowadzone są doraźne. Dąży do rozwoju subregionu. Ich podejście do innowacji zależy od indywidualnych przywódców. Zależy im na zwiększonym dostępie do informacji oraz nowoczesnych metodach promocji. Stosują widoczne innowacje spowiedź przez sms, rezerwacja mszy przez Internet, tworzenie parafii internetowych, e-kontakt z kościołem. Wykorzystują technologie i nowoczesne formy porozumiewania się w społeczeństwie. Są zainteresowane tylko wąskim wycinkiem innowacyjności, który wspiera ich dążenia do utrzymywania lub powiększania grona wiernych. Dążą do utrzymania lub powiększania liczby wiernych i sympatyków. Promują zaufanie, innowacyjność, przedsiębiorczość oraz zwiększenie zaangażowania społecznego pod kątem duchowym i częściowo finansowym. Chcą przekonać do swojego punktu widzenia. Blokują innowacje, angażują wiernych lub sympatyków w działania, które zabierają im czas. Wykazują niechęć do zmian oraz przywiązanie do starych rozwiązań co powoduje brak zainteresowania w sprawach innowacji. Brakuje im tolerancji dla odmiennych kultur. Wykazują z reguły konserwatywne podejście wykluczające proinnowacyjne rozwiązania w najbliższym otoczeniu. 8. Związki wyznaniowe Zwiększają poziom działalności charytatywnej. Wpływają na postawę społeczności. Dążą do swoistego status quo w obszarze pojmowania świata przez swoich członków. Często postulują o rozwój społeczny, technologiczny, ale zwracając przy tym szczególną uwagę na zachowanie zasad etycznych, moralnych, religijnych tak, aby w centrum interesów zawsze był człowiek a nie maszyna i zysk. Poprzez krzewienie fanatyzmu religijnego prowadzą często do ograniczania społeczeństwa i niechęci wdrażania przez nie nowych rozwiązań. Często nie wykorzystują swojej mocy wśród wiernych, aby przekonać ich, że innowacja jest potrzebna. Wychodzą z założenia, że skoro jest dobrze to po co to zmieniać.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 59 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski 9. Instytucje sfera B+R Budują renomę dzięki zasługom absolwentów, odkryciom i nowatorskim opracowaniom naukowym lub udziałowi kadry naukowej w pracach na rzecz innowacyjności Regionu albo podmiotów gospodarczych działających w Regionie. 9a. Uczelnie wyższe Wykazują przekonanie, że praca naukowo-badawcza jest podstawą innowacyjności, ich interesem są innowacje. Promują rozwój wiedzy oraz nowych form kształcenia. Wspierają rozwój naukowy kadry spowodowany kreowaniem nowych rozwiązań, pracą nad marką i renomą uczelni. Pojmują innowacje na uczelni jako kształcenie przez Internet, mobilność studentów i kadry, odejście od bibliotek tradycyjnych na rzecz elektronicznych, tworzenie e-dziekanatu, e-konferencji, systematyczne i ciągłe badania. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Prowadzą badania podstawowe, stanowiące bazę dla opracowań innowacyjnych produktów (wyrobów lub usług) i innowacyjnych metod. Kształcą kadry dla gospodarki. Tworzą innowacyjną wiedzę, produkty, technologie, rozwiązania. Wspierają przedsiębiorczość akademicką ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych technologii. Poszerzają wiedzę w różnych obszarach. Dążą do poznania rzeczy nieznanych oraz wpisania się w kartę historii. Prowadzą badania naukowe. Zwiększają liczbę studentów i doktorantów. Odkrywają innowacyjne metody, edukują społeczeństwo w zakresie innowacji. Uczelnie publiczne są niedostępne dla osób z praktyki o wysokich kwalifikacjach i kompetencjach (ograniczona współpraca) są strukturami zamkniętymi. Uczelnie niepubliczne zatrudniają wykwalifikowaną kadrę dydaktyczną praktyków (za cenę niespełnienia warunków akredytacyjnych chociażby związanych z minimum kadrowym, czy prowadzeniem wykładów przez osoby z min. doktoratem). Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Stosują fachową nomenklaturę, dystansują się od codziennych problemów praktyki, pracownicy posiadają zbyt słabe przygotowanie pedagogiczne i metodyczne, które sprawia, że dobre pomysły ze sfery B+R z trudem są transferowane do praktyki. Nie prowadzą dialogu na temat problemów lub poszukiwanych rozwiązań przez praktykę gospodarczą. Wykazują skostniałość i feudalizm. Przejawiają niechęć do zmian. Posiadają zbiurokratyzowane procedury. Mają duże problemy z pozyskaniem środków unijnych. Stosują przestarzałe metody nauczania. Nie posiadają bazy swoich patentów. Nie posiadają mechanizmów premiowania za trud tworzenia i utrzymania grup badawczych przy konkretnym projekcie. Środowisko akademickie skupione wokół nich koncentruje się głównie na działalności edukacyjnej, odsuwając działalność badawczo-rozwojową (innowacyjną) na dalszy plan.

60 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Uczelnie te coraz częściej wspierają projekty, które mają pobudzać do praktycznego myślenia w danej dziedzinie a nie polegać na kopiowaniu innych. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Brakuje w ich działalności przełożenia wyników badań na sferę praktyczną (biznesową), co spowodowane jest wysokimi ich kosztami. Generują nowe rozwiązania z zakresu innowacji produktowych oraz procesowych. Bardzo słabo współpracują ze światem biznesu, niedostosowują programów nauczania do potrzeb przemysłu, wśród nauczycieli akademickich posiadają małą liczbę praktyków. 9a. Uczelnie wyższe Nauczają przedmiotów opartych na teorii (zdarza się, że nieaktualnej) niedostosowanej do praktyki, wykazują małą liczbę lub brak zajęć praktycznych (np. pracy z programami komputerowymi). 9b. Instytucje badawcze Kreują nowe rozwiązania użyteczne dla konkretnej branży lub grupy instytucji gospodarczych. Wykazują przekonanie, że praca naukowo-badawcza jest podstawą innowacyjności, ich interesem są innowacje. Tworzą często dedykowane opracowania innowacyjne produktów lub metod. Tworzą innowacyjną wiedzę, produkty, technologie, rozwiązania. Generują nowe rozwiązania z zakresu innowacji produktowych oraz procesowych. Podstawowym hamulcem ich rozwoju są: system prawny, nierówność wobec prawa uczelni publicznych i niepublicznych, nieudostępnianie informacji, celowe wyhamowywanie rozwoju i innowacji przez środowiskowe grupy nacisku, nieczysta konkurencja, nieetyczna postawa pracowników naukowo- -dydaktycznych. Nie zawsze proponowane przez nie rozwiązanie przystaje do rzeczywistości i jest możliwe do wdrożenia. Wiele nowych rozwiązań przez nie generowanych trudno jest zaadoptować przedsiębiorcom - problem komunikacji.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 61 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 9c. Urzędy patentowe Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Posiadają nowe możliwości prowadzenia badań co wspiera ich rozwój. Kreują nowe rozwiązania wspierające przemysł i pozwalające na osiągnięcie zysków. Zainteresowane są wydawaniem patentów na innowacyjne rozwiązania. Zależy im na rozwoju nauki i technologii, co skutkować będzie większą liczbą patentów. Zainteresowane są utrzymaniem zajmowanych posad przez pracowników. Wykazują zapotrzebowanie na jak największą ilość innowacyjnych rozwiązań, które można opatentować. Popularyzują wśród społeczeństwa procedury wprowadzania ochrony patentowej. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążą do zarobienia na innowacji. Prowadzą badania naukowe oraz współdziałają w tworzeniu polityki naukowej państwa. Są to często jednostki z dużym udziałem specjalistów w stopniu doktora i wyżej. Wykazują wyższy poziom przychodów ze sprzedaży wyników prac badawczych o charakterze innowacyjnym w porównaniu z uczelniami. Generują przepisy prawne chroniące interesy wynalazców i ich opracowania. Dążą do maksymalizacji liczby patentów i wzorów użytkowych. Chronią prawa autorskie i pomagają w uzyskaniu patentu. Udzielają praw wyłącznych. Gromadzą i udostępniają dokumentację, literaturę. Współtworzą oraz popularyzują normy prawne i zasady ochrony własności przemysłowej. Udzielają ochrony prawnej przedsiębiorcy. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Stosowany przez nie język fachowy postrzegany jest jako zbyt naukowy wśród przedsiębiorców. Posiadają zbyt mało środków finansowych. Przejawiają niechęć do zmian. Osiągnięcie przez nie zysku za wszelką cenę prowadzi często do fałszowania wyników, wprowadzając pozorne innowacje, które nie są użyteczne. Ich procedury postępowania oraz procedury związane z zastrzeganiem praw do innowacji postrzegane są przez praktyków jako skomplikowane. Ich nieskuteczna działalność powoduje że koszty ochrony patentowej ponoszone są przez wynalazców poza Polską. Wykazują wysoki stopień biurokracji. Pobierają wysokie opłaty za swoje usługi. Promują przepisy prawne chroniące wynalazki i innowacje.

62 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 10. Edukacja 10a. Edukacja obowiązkowa Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Instytucje edukacyjne zapewniają uzyskanie podstawowego zasobu wiedzy przewidzianego programami nauczania obowiązkowego. Stosują nowe standardy kształcenia. Generują nowe miejsca pracy. Stanowią narzędzie walki konkurencyjnej. Mają za zadanie edukować społeczeństwo, zapewnić pracę nauczycielom. Gwarantują ukończenie szkoły bez względu na poziom innowacyjności kraju i Regionu. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Instytucje edukacyjne zapewniają standaryzację wiedzy uzyskiwanej na starcie przez młode pokolenie. Wykazują dużą potrzebę autorytetów. Dążą do utrzymania się na rynku. Kształcą kadry. Kształcą społeczeństwo. Dostarczają zasobów podręcznikowej wiedzy. Jednostki nadążające za postępem wdrażają pełną informatyzację, profesjonalną infrastrukturę i bogatą ofertę zajęć poza edukacyjnych. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Egzekwowanie stopnia przyswojenia przekazywanej wiedzy podstawowej w instytucjach edukacyjnych koduje przekonanie, że ktoś wskaże źródło i zakres wiedzy do opanowania. W większości nie są przystosowane do innowacyjności i myślenia o niej. Nie zdają sobie sprawy z tego co jest współcześnie innowacyjne w kształceniu dzieci i młodzieży mimo oczekiwań społecznych. Wykazują skostnienie, odtwórcze przekazywanie wiedzy, brak wizji nauczania, nieadekwatność programów nauczania do realiów. Wykazują niechęć do zmian. Stosują przestarzałe metody nauczania powodujące m.in. złe traktowanie nauczycieli przez społeczeństwo. Wykazują niechęć do pozyskania środków unijnych. Promują często teoretyczne podejście do zajęć, brak przełożenia wiedzy na praktykę. Kierują się sztywnymi programami nauczania, brakiem elastyczności nauczycieli oceniających tylko sprawdzoną i podaną przez siebie wiedzę.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 63 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Są nastawione tylko na realizację budżetu bez zaangażowania w duchu społecznym spowalniając tym samym rozwój młodzieży. 10a. Edukacja obowiązkowa Akceptują negatywne postawy nauczycieli, niekompetencję wielu z nich, z powodu braku możliwości ich zwolnienia w związku z kartą nauczyciela (brak rynkowych zasad oceny jakości kształcenia). Nauczają uczniów pod szablon osoby wybijające się są wychowywane- sprowadzane do standardu. Brakuje im nastawienia, że nie ze wszystkiego uczeń musi być dobry, że należy poszerzać wiedzę z zakresu zainteresowania ucznia. 10b. Edukacja uzupełniająca Instytucje edukacyjne zapewniają rozwój i doskonalenie zawodowe. Pozwalają na zmianę kwalifikacji. Pozwalają na tworzenie społeczeństwa przedsiębiorczego, uczenie innowacyjnych rozwiązań przynajmniej w niewielkim zakresie. Stosują nowe standardy kształcenia pozwalające na osiągnięcie zysku na rynku. Kreują nawyk uzupełniania wiadomości, rozbudzanie chęci do uczenia się przez całe życie. Umożliwiają dopasowanie edukacji do potrzeb rynku, nauczyciele-wizjonerzy. Dążą do wykształcenia kadr. Sprzedają wiedzę, którą można wykorzystać w praktyce. Nie udzielają pomocy w znalezieniu przez ucznia swoich pasji i zainteresowań, rozwijania myślenia niestandardowego innowacyjnego. Instytucje edukacyjne chcąc postępować metodycznie mogą blokować kreatywność i niwelować chęć eksperymentowania (wyuczona bezradność); podręczniki i poradniki w nich stosowane rzadko są konsultowane z przedstawicielami praktyki; niewielki jest też udział praktyków w nauczaniu dorosłych. Nie kreują współpracy ze sferą biznesu.

64 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zapewniają pozyskanie wiedzy o nowościach produktowych i organizacyjnych celem polepszenia pozycji przetargowej na rynkach pracy. Organizacje szkoleniowe interesują się dziś wdrażaniem projektów unijnych przez pryzmat ich opłacalności a nie innowacyjności. Nie mają interesu w innowacyjnych projektach, istotna jest populacja (minimum, które musi podpisać listę obecności, aby koszt stał się kwalifikowanym). Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Przekazują zasób podręcznikowej wiedzy poszerzony o własne zainteresowania i dążenia do samodoskonalenia. Branża szkoleniowa wnosi w niewielkim procencie produkty innowacyjne a jeśli w ogóle to najczęściej w formie szkoleń wewnętrznych (dedykowanych dla danej grupy specjalistów) w danych korporacjach. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Akceptują chęć posiadania tylko papierka, zbyt wolno reagują na potrzeby rynku, kładą zbyt mały nacisk na praktykę (np. w formie studiów przypadków). Stosują stare rozwiązania w zakresie kształcenia. Akceptują słabe praktyki zawodowe. Dyktują zbyt wysoką cenę za edukację. Nie mają umiejętności znajdowania optymalnych rozwiązań ze względu na sztywne wymagania nauczycieli, posługiwanie się wiedzą odtwórczą. 11. Ośrodki dostępu do informacji Mają za zadanie zestawianie możliwie kompletnych danych obrazujących stan Regionu (aktualny i historyczny). Są zainteresowane powiększaniem swoich zbiorów, szczególnie w obszarze innowacyjnych rozwiązań. Wykazują możliwość rozwoju oraz tworzenia nowych form dostępu do informacji. Rozbudzają zapotrzebowanie na dane służące rozwojowi innowacyjności, promocji nowych rozwiązań innowacyjnych. Posiadają zasoby danych umożliwiających porównania i analizy. Informują o tym których informacji poszukują ludzie, kreują popyt na badania innowacyjne w danej dziedzinie. Zapewniają zwiększoną dostępność do informacji. Dostarczają cennych informacje, umożliwiając uzyskanie dofinansowania przez podmioty. Dążą do utrzymania posad. W rozwoju szkodzą szkolenia finansowane z UE, niska jakość, brak rzetelnej oceny jakościowej, nietrafione decyzje o wyborze szkolenia, rekrutacja oparta o czynniki nieformalne, rachunek ekonomiczny ważniejszy niż jakość. Nie posiadają instrumentów wymuszających terminowe przekazywanie rzetelnych danych; blokują przepływy informacji wysokimi cenami zakupu pakietu danych. Dyktują wysokie koszty przechowywania informacji lub jej udostępniania. Posiadają zbiurokratyzowane procedury. Są niejednokrotnie trudno dostępne i czasochłonne. Szkodzą wtedy, gdy część zamieszczonych informacji jest: nieaktualna, niepełna, zbędna.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 65 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 12. Społeczeństwo 12a. Społeczeństwo młodzież (do 26 lat) Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Mają za zadanie zapewnienie dostępu do informacji. W ich interesie jest przede wszystkim szybkość dotarcia do informacji oraz możliwość ich przetwarzania. Chętnie korzysta z najnowszych produktów i technologii; naśladuje idoli; oczekuje wsparcia w przygotowywaniu się do dorosłego życia. Postrzega innowacje jako coś, co ułatwi życie, zapewni lepszą rozrywkę, zabawę. Posiada możliwość znalezienia lepszej oraz ciekawszej pracy. Nastawione jest na wykorzystanie wszystkich możliwych nowinek technologicznych. Ma za cel rozwijać się, kształcić, bawić, zdobyć dobrą pracę. Imituje najnowocześniejsze rozwiązania w dziedzinie rozrywki, mody, kultury, stylu życia występujące w krajach wyżej rozwiniętych. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Gromadzą zasoby danych na temat istniejących oraz postulowanych rozwiązań innowacyjnych oraz możliwości ich poszerzania. Kreują źródła internetowe, poprzez platformy umożliwiają szybsze i pełniejsze gromadzenie danych i informacji. Wykazuje ciekawość nowości, gotowość do podejmowania prób i eksperymentów, chęć rozwoju, zaufanie do świata dorosłych. Charakteryzuje się młodością i zaangażowaniem. Dąży do osiągnięcia jak największych korzyści przy minimalnym zaangażowaniu. Wnosi nowe spojrzenie na rzeczywistość oraz wysoki poziom kreatywności. Posiada zasoby czasu, nowe spojrzenie, chęci do pracy. Wykazuje popyt na nowości techniczne, otwartość na rozwój wielu branż gospodarki oraz nowoczesne rozwiązania, ambicje zdobywania wszechstronnych kwalifikacji. Wnosi przede wszystkim nowy popyt, diagnozuje się potrzeby, dotychczas nie występujące w społeczeństwie. Posiada szansę na dorobienie się. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Nie posiadają środków na zakup najnowszych i najbardziej aktualnych pozycji literaturowych i danych statystycznych na tematy dotyczące innowacyjności Regionu i gospodarki. Przejawia dewiacje, frustracje i agresję wynikające z buntu przeciwko brakom i niespójnościom systemu edukacji, który nie w pełni przygotowuje do życia zawodowego i nie stwarza dobrych perspektyw na dorosłe życie; powoduje to utrudniony start w życie zawodowe. Nie posiada autorytetów, Internet jest dla niego źródłem wątpliwej informacji przyjmowanej bez zastanowienia się, preferuje wirtualne relacje społeczne (zanikanie kreatywności, empatii). Wykazuje brak zaangażowania. Wykazuje brak praktycznego podejścia, pro aktywności, niezrozumienie powierzonych zadań oraz decyzyjności. Nie posiada możliwości rozwoju zawodowego i naukowego, co jest spowodowane brakiem spójnej polityki państwa w tym zakresie, dość ograniczonymi możliwościami samodzielnego myślenia i podejmowania odpowiedzialności.

66 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Cechuje się rozrzutnością. Przejawia wysoki poziom konsumpcjonizmu. 12b. Społeczeństwo pracujący Kieruje się chęcią zagwarantowania środków do życia; perspektywą pracy i emerytury. Wykazuje przekonanie, że innowacja może pomóc wykonywać lepiej pracę, ale może też doprowadzić do jej utraty. Posiada możliwość dalszego rozwoju oraz zwiększania poziomu wiedzy. Chce dobrze zarabiać, mieć czas dla rodziny, rozwijać się w pracy, robić to co lubi. Zgłasza popyt na rozwiązania które odciążają pracowników od pracochłonnych czynności w toku pracy, wprowadza usprawnienia w procesie pracy. W przypadku posiadania względnego poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego jest skłonne kreować innowacyjne rozwiązania, zwłaszcza gdy są one wynagradzane. Odpowiednia motywacja zachęca je do stosowania innowacji, a nawet jej tworzenia. Dąży do osiągnięcia odpowiedniego statusu materialnego i zawodowego. Wnosi do gospodarki wiedzę, chęci do pracy, nowe spojrzenie, czas, otwartość na nowe rozwiązania. Posiada zakres wiedzy zdobytej na etapie kształcenia, często zgłasza chęć rozwoju w toku kształcenia podyplomowego. Dąży do bezpiecznego, zorganizowanego wykonywania swoich czynności pracy, innowacyjność ma znaczenie w przypadku, kiedy usprawnia proces wykonywanych czynności, a nie utrudnia go. Daje pomysły co i jak usprawnić, aby pracowało się lepiej. W związku z brakiem pomocy zaprzestaje podejścia innowacyjnego, szybko zniechęca się i dopasowuje do istniejących struktur. Posiada obawę przed natłokiem nowości, z którymi trudno zapoznać się i wynikającym z tego wykluczeniem. Wykazuje zmęczenie natłokiem działań promocyjnych. Przejawia niechęć do zmian, wykazuje zagrożenie bezpieczeństwa, zagubienie w nadmiarze technologii. Wykazuje niski wskaźnik dostosowania się do nowej pracy (niechęć do wykonywania nowych zawodów) oraz brak ochoty do kształcenia się przez całe życie. Obawia się zmian, tego co nowe, wykazuje brak zaangażowania, nastawienie na branie a nie dawanie (postawa roszczeniowa). Nie posiada środków na uczestnictwo w kształceniu na poziomie wyższym i podyplomowym, przywiązuje się do stanowiska pracy i pojmuje swoje obowiązki przez pryzmat sztywnego ich wykonywania.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 67 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Chce żyć na coraz większym poziomie materialnym. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Jego część niechętna do wprowadzania zmian blokuje rozwój technologiczny i wdrażanie jakichkolwiek rozwiązań innowacyjnych. Poczucie bezpieczeństwa dają tylko stałe obowiązki, stałe miejsce i godziny pracy, znane społeczeństwo. Szuka pracy, także związanej z innowacyjnością. Innowacja nie ma dla niego znaczenia, kieruje się przypuszczeniami że być może właśnie przez nią nastąpiła utrata pracy. Posiada możliwość podjęcia zatrudnienia. Wykazuje determinację w działaniu na rzecz zdobycia nowych kwalifikacji lub otwieraniu własnej firmy. Szuka niszy rynkowych, nowych sposobów rozwiązywania problemów Realizuje konsumpcję. Dąży do znalezienia pracy. Jego mała mobilność powoduje strach przed zmianą miejsca zamieszkania, pracy nawet jeśli powoduje to lepsze wykorzystanie kompetencji. Przejawia frustrację i (często) utratę wiary w solidarność społeczną. Nie posiada środków na rozwój zawodowy lub podnoszenie kwalifikacji. Jest zniechęcone, często wpada w depresję, zarzuca wszelkie zmiany. 12c. Społeczeństwo bezrobotni Chce zdobyć pracę, środki na życie, nowe umiejętności i kwalifikacje. W zależności od branży posiada wiarę w rozwój innowacji dzięki którym w gospodarce przybywa wolnych miejsc pracy. Najczęściej jednak pojmuje innowacyjność negatywnie jako eliminowanie człowieka z procesów pracy. Przede wszystkim wykazuje chęć posiadania pracy innowacyjnością może być jej zdobycie i wykonywanie przez Internet (niestandardowe formy zatrudnienia). Posiada czas, wiedzę, zapał do pracy, jest elastyczne (pracownik na żądanie). Posiada zwiększoną motywację do poszukiwania pracy, chęć zmiany i podnoszenia kwalifikacji. Wykazuje niski poziom własnych inicjatyw (mała liczba firm zakładanych przez osoby bezrobotne). Chętnie korzysta z zasiłku (w długim terminie). Brakuje mu odpowiednich kwalifikacji, zaangażowania, decyzyjności. Nie posiada środków na rozwój zawodowy i podnoszenie kwalifikacji.

68 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 12d. Społeczeństwo - emeryci 12e. Społeczeństwo migrujący (bez meldunku lub z meldunkiem 3 lata) Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zgadza się na innowacje łatwe w obsłudze, pomagające w codziennym życiu. Chce prowadzić życie na odpowiednim poziomie i zapewnić godność życia emeryta. Pragnie zabić czas, utrzymać się przy ograniczonych środkach, spełniać marzenia, spędzać czas z rodziną. Wykazuje popyt na łatwe w obsłudze rozwiązania innowacyjne ułatwiające codzienne życie. Często posiada możliwość nauczenia się obsługi urządzeń technologicznie nowoczesnych. Poszukuje lepszych warunków życia i pracy; innowacyjny Region daje mu szersze perspektywy rozwoju. Dzięki innowacjom może mieć lepszą pracę, przemieszczać się co stanowi szansę na osiągnięcie sukcesu w życiu. Posiada możliwość znalezienia nowej pracy. Uczestniczy w rozwoju kultury. Oczekuje nowoczesnych rozwiązań w obszarze infrastruktury transportowej, logistycznej, mieszkaniowej. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Posiada doświadczenie życiowe i zawodowe, które chce przekazać kolejnemu pokoleniu. Zachęca młodych do rozwoju, próby okiełznania innowacji, wskazuje kierunki rozwoju. Wnosi praktykę i doświadczenie, dystans do życia, wolny czas poświęca bliskim lub pracy. W zależności od poziomu zaawansowania, znajomości nowych technologii może zgłaszać na rynku zapotrzebowanie na innowacyjne rozwiązania. Posiada doświadczenie życiowe i zawodowe zdobyte w innym miejscu, jak również odmienne często pozytywne nawyki i zwyczaje, inne podejście do rozwiązywania problemów. Posiada zapał, kreatywność, duże zasoby wiedzy i umiejętności. Dąży do znalezienia lepszej pracy. Wnosi wysoki poziom zaangażowania, świeże spojrzenie, stanowi cenny zasób dla pracodawcy, docenia walory Regionu. Jest chętne do nowych rozwiązań i prób, bo widzi w nich szansę dla siebie. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Wykazuje konserwatyzm, przywiązanie do sprawdzonych rozwiązań, upór towarzyszący wprowadzaniu wszelkich zmian. Uczestniczy w konflikcie pokoleń. Wskazuje na nadmiar technologii, obawia się zmian. Brakuje mu ochoty do zmian. Wykazuje niski poziom informatyzacji. Obawia się nowinek, jest pesymistyczne oraz uparte. Wyhamowuje przykładowo istnieją emeryci, którzy nie mają konta bankowego, telefonu komórkowego, nie korzystają z Internetu itd. Budzi wyobcowanie lub dystans ze strony innych osób lub grup społecznych, posiada naturę najemnika. Charakteryzuje się stagnacją, brakiem wiary w innowacją gospodarkę. Nie integruje się z miejscową ludnością, brakuje mu właściwego podejścia do pracy, decyzyjności, posiada trudności w komunikacji. Nie posiada wsparcia ze strony współpracowników, ma poczucie wyobcowania, braku utożsamiania się z Regionem. Przekazuje niesprawdzone rozwiązania.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 69 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Utrzymuje siebie i rodzinę, bawi się, rozwija. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Posiada doświadczenie zdobyte w pracy w innym regionie, często korzysta z podpatrzonych i sprawdzonych rozwiązań. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Wnosi przede wszystkim obiektywną krytykę na stan obecny w danym regionie poprzez porównanie z innymi praktykami. 13. Grupy nacisku Mają interes we wspieraniu lub w szkodzeniu innowacjom (np. finansowy). Posiadają zwiększony dostęp do informacji. Stosują nowe rozwiązania w zakresie przekazywania informacji. Przekonują do własnych racji. Widzą interes ogółu w celu wdrażania rozwiązań innowacyjnych na poziomie poszczególnych organizacji jak i całego Regionu. Jest mniej wymagające bo musi do wszystkiego dochodzić samodzielnie. Zwracają uwagę na istniejące lub potencjalne innowacje, zmuszając do zajęcia stanowiska w ich sprawie. Posiadają dużą siłę przebicia (liderzy), zdolność myślenia grupowego (może pozwolić na przezwyciężenie oporu). Osiągają własne korzyści. Wywołują zainteresowanie danym tematem (problemem). Często mają dobre, innowacyjne pomysły. Zwracają niejednokrotnie uwagę na potrzeby poszukiwania innowacyjnych rozwiązań. Tworzą organizacje (w postaci korporacji branżowych) w celu lobbowania na rzecz nowych rozwiązań. Prowadzą akcje protestacyjne, ich fanatyczne zachowania mogą wzniecać niepokoje społeczne. Myślą grupowo (brak możliwości zmiany zdania). Nie zważają na problemy innych grup. Zajmują się lobbowaniem na siłę swoich racji, wprowadzaniem korzyści wyłącznie dla wąskiej grupy społecznej, działaniami korupcjogennymi. Blokują lub hamują innowacyjne rozwiązania. Niestety pod interesem ogółu widzą interes własny, który często staje się wiodącym. Umieją skupić ludzi wokół jakiejś idei, pomysłu i odpowiednio to nagłośnić.

70 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 14. Media Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Przekazują wiadomości lokalne w atrakcyjnej formie. Wspierają lokalne działania. Posiadają zwiększony dostęp do informacji. Mają możliwość rozwoju i wprowadzenia nowych rozwiązań technologicznych. Dostarczają informacji o Regionie, zarabiają. Rozpowszechniają wiedzę i promują innowacyjne rozwiązania w Regionie. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Informują o nowościach rynkowych, technicznych, technologicznych oraz o liderach innowacyjności. Rozpowszechniają informacje o dobrych praktykach. Budują dobrą renomę Regionu. Wywołują pozytywne skojarzenia dotyczące regionów. Przekazują istotne informacje dotyczące Regionu. Informują o Regionie, docierają do mieszkańców. Wspierają medialnie liderów innowacyjności. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Wykazują czasem ostrożność sądów lub uproszczone, jednostronne relacje. Nie posiadają gwarancji dotarcia z wiadomością o odbiorcy. Często dominuje w nich informacja ogólnokrajowa lub zagraniczna deprecjonując zdarzenia lokalne. Są uzależnione od właścicieli. Posiadają mniejszy kapitał niż media ogólnopolskie. Brakuje im wyspecjalizowanych narzędzi związanych z opracowaniem materiałów. 14a. Media lokalne Wykazują niski poziom technologii w porównaniu z mediami ogólnokrajowymi. Generują często zniekształcony przekaz, brakuje im dystansu i obiektywizmu. Istnieje do nich ograniczony dostęp odbiorców, którzy niejednokrotnie większą popularnością darzą media ogólnokrajowe. Nie zawsze media lokalne są naprawdę lokalne (mogą nagłaśniać sprawy negatywne z Regionu i powodować przez to odpływ kapitału ludzkiego).

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 71 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 14b. Media ogólnokrajowe Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Przekazują wiadomości w atrakcyjnej formie. Są narzędziem walki konkurencyjnej. Jeżeli innowacja da się dobrze sprzedać, jako news, wykazują nią zainteresowanie. Posiadają możliwość rozwoju i wprowadzenia nowych rozwiązań technologicznych. Posiadają możliwość eksponowania swoich działań na tle konkurencji. Ich zadaniem jest dostarczanie informacji i zarabianie. Rozpowszechniają wiedzę i promują innowacyjne rozwiązania w kraju. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Informują o nowościach rynkowych, technicznych, technologicznych oraz o liderach innowacyjności. Rozpowszechniają informacje o dobrych praktykach, w szerszej perspektywie. Uważają, że odpowiednie nazwanie, przedstawienie innowacji zapewni przychylność mediów. Wykazują wysoki stopień informatyzacji i zastosowania nowoczesnej technologii. Wykazują wysoki poziom kompetencji zatrudnionych pracowników. Przekazują informacje. Wspierają medialnie liderów innowacyjności, informują o nowinkach technicznych i technologicznych. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Pomijają istotne informacje regionalne, pochopne oceny wynikają z braku poczucia przez nie specyfiki Regionu. Koncentrują się na wydarzeniach o charakterze politycznym, globalnym lub krajowym. Gonią za sensacją, sprzedają płytkie informacje. Nie posiadają dobrej znajomości specyfiki klienta lokalnego co powoduje możliwość przekazywania zbyt dużej lub zbyt małej liczby materiałów. Powodują często szum medialny, szukają sensacji, żerują na czyimś nieszczęściu. Promują rozwiązania na szczeblu centralnym lub stołecznym. 15. Instytucje kultury Rozpowszechniają wytwory kultury w społeczeństwie z wykorzystaniem nowoczesnej techniki i technologii. Mogą mieć interes w promowaniu innowacji. Umożliwiają społeczeństwu zwiększony dostęp do instytucji kultury. Nowości i innowacyjne rozwiązania promowane przez nie mogą wspomagać lub uatrakcyjniać wydarzenia kulturalne. Niektóre ich wynalazki stają się atrakcjami turystycznymi. Budują pozytywny klimat innowacyjności. Pokazując skrzywiony obraz Wielkopolski mogą spowodować odpływ kapitału (ludzkiego i nie tylko) do bardziej lobbowanych regionów. W wielu przypadkach cechują się konserwatyzmem. Są niezależne, obawiają się o swoje bezpieczeństwo. Stałe finansowanie z budżetu JST jest często podstawowym źródłem ich finansowania. Lepiej się promują oraz docierają do klienta docelowego. Zapewniają rozwój intelektualny oraz rozwój kultury. Nie posiadają środków na kulturę.

72 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 16 Władza centralna Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Dostarczają rozrywki. Posiada poparcie dla działań nowatorskich. Innowacyjność jest często kartą przetargową w jej dążeniach do władzy w polityce. Odpowiada za ustawodawstwo. Wspiera rozwiązania proinnowacyjne i łatwe do wdrożenia, a także rozwój innowacyjnej gospodarki. Troszczy się o rozwój kraju, także w oparciu o nowe rozwiązania (raczej te sprawdzone). Kieruje krajem, chce zapewnić sobie popularność. Zainteresowana jest stałym i dynamicznym rozwojem gospodarczym w oparciu o nowoczesne rozwiązania. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zaspakajają i rozwijają potrzeby kulturalne społeczeństwa. Wspomagają system edukacji i wychowania oraz upowszechniają wiedzę i informacje. Dążą do wykorzystania jak największej ilości nowinek technicznych przyciągających widzów, turystów itp. Szuka rozwiązań gwarantujących aprobatę społeczną. Tworzy dobre ustawy, zapewnia rozwój przedsiębiorczości i nowe miejsca pracy. Dąży do wdrożenia rozwiązań zapewniających poparcie społeczne, łatwych do przeforsowania w parlamencie. Dąży do wysokiego poziomu PKB, minimalizacji deficytu budżetowego i długu publicznego. Wspiera rozwiązania poprawiające efektywność gospodarowania w kraju. Działa zgodnie z procedurami UE. Tworzy dobre rozporządzenia, likwiduje bariery dla przedsiębiorców, zmniejsza biurokrację. Wprowadza jak największą liczbę wydajnych i nowoczesnych rozwiązań, buduje gospodarkę opartą na wiedzy. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Nie posiadają odpowiednio wykształconej kadry do zarządzania tymi instytucjami. Najczęściej ich szefami są osoby, które zarządzają w stylu pochodzącym z epoki realnego socjalizmu. Posiada inny poziom percepcji rzeczywistości w stosunku do przeciętnego obywatela. Toleruje bezrobocie, ogranicza przedsiębiorczość, wprowadza nadmierny fiskalizm. Nie posiada wiedzy na temat kreatywności i potrzeb statystycznego obywatela. Nie posiada środków budżetowych na badania podstawowe i eksperymentalne, wdrażanie innowacji i rozwój infrastruktury. Brak specjalistów, nominuje do władz na bazie klubu partyjnego, a nie za kompetencji. Myślenie kadencyjne. Tworzenie nieadekwatnych rozporządzeń i barier dla rozwoju przedsiębiorczości., zwiększanie biurokracji. Brak jej środków budżetowych na wdrażanie innowacyjnych rozwiązań i rozwój infrastruktury.

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 73 Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 17. Inne regiony Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Chcą się wyróżnić. Szukają wzorców i sprawdzonych rozwiązań. Innowacyjność jest dla nich kartą przetargową w pozyskiwaniu inwestorów. Zgłaszają popyt na rozwiązania sprawdzone w innych regionach, współpracują w zakresie transferu wiedzy lub/i technologii. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Posiadają możliwości porównywania się i przenoszenia dobrych praktyk. Stosują benchmarking. Tworzą wspólną wartość powodującą wzrost konkurencyjności współpracujących regionów, ułatwienia komunikacyjne, tworzenie płaszczyzny pod infrastrukturę drogową. Dążą do poprawy konkurencyjności swojego regonu. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Partykularyzm, stronniczość, egoizm, brak spójnej wizji i strategii. Wykazują zachowania konkurencyjne. Przenoszą nieodpowiednie modele do innych kulturowo regionów. Tworzą konkurencję. Walczą o inwestorów, ściągają pracowników, nie współpracują. Wykazują przeświadczenie o kreowaniu konkurencyjności własnego regionu, które przedkładają nad chęć współpracy. 18. Unia Europejska Wspiera finansowo i legislacyjnie rozwiązania proinnowacyjne generujące rozwój gospodarczych i równoważących dysproporcje w poziomie rozwoju regionów Europy. Innowacyjność jest dla niej drogą do osiągnięcia przewagi w świecie, wspiera innowacyjność. Integruje państwa członkowskie, kreuje wspólną politykę członków, utrzymuje posady, rozwija państwa członkowskie. Stosują sprawdzone rozwiązania w zakresie know-how, i przepływie wykwalifikowanej kadry. Finansuje, tworzy programy do rozwoju innowacyjności, wspiera regiony. Pozyskuje środki, tworzy wspólny rynek zbytu, tworzy ujednolicone prawo, zachęca do inwestycji zagranicznych, tworzy dobre dyrektywy. Likwiduje różnice w rozwoju gospodarczym i poziomie życia państw członkowskich. Stosuje skomplikowane procedury pozyskiwania i rozliczania środków na innowacje powodujące niechęć urzędników. Akceptuje konkurencję między regionami UE w dostępie do środków. Biurokratyzuje, tworzy dyrektywy pod konkretne państwa, nierówno traktuje wszystkich członków.

74 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec Nazwa interesariusza Innowacyjnej Wielkopolski 19. Goście 19a. Goście turyści 19b. Goście biznesowi Oczekiwania Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Korzystają z nowatorskich rozwiązań w turystyce, usługach hotelowych i gastronomicznych. Korzystają z innowacyjnych rozwiązań podczas pobytu (to one mogą być inspiracją do odwiedzenia Regionu). Wykorzystują nowe rozwiązania w zakresie poszerzania wiedzy o Regionie oraz zwiedzania go. Chcą zwiedzić miasto, dobrze się bawić, poznać kulturę. Są zaciekawieni nowościami, których nie mają w swoim regionie. Zgłaszają zapotrzebowanie na sprawną i rzetelna informację oraz na najnowsze rozwiązania w dziedzinie techniki. Zapoznają się z regionalnymi rozwiązaniami i zgłaszają możliwość kupienia ich. Posiadają możliwości inwestycji w wyniku rozwoju gospodarczego Regionu. Chcą osiągnąć cel podróży, spędzić miło czas. Źródło: opracowanie własne. Dążenia Interesariusza wobec Innowacyjnej Wielkopolski Zapewniają przychody dla Regionu, stymulowanie innowacyjności w sektorze turystyki. Ich zainteresowanie i podziw może zwiększać chęć rozwijania lokalnych innowacji. Wnoszą kapitał oraz ocenę turystyczną Regionu. Zostawiają pieniądze, wymieniają poglądy. Wnosząc kapitał finansowy dążą do wysokiego standardu oferowanych im usług. Wymagają najwyższego możliwego standardu usług i rozwiązań proinnowacyjnych. Ich zainteresowanie i podziw może zwiększać chęć rozwijania lokalnych innowacji. Wnoszą kapitał oraz ocenę atrakcyjności inwestycyjnej Regionu. Zostawiają pieniądze, wymieniają poglądy, inwestują. Hamowanie przez Interesariusza rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski Spotykają się ze złą infrastrukturą transportową, brakiem rozwiązań ukierunkowanych na przyjezdnych. Powodują rozwijanie innowacji w kierunku turystyki historycznej, a nie prawdziwej innowacyjności gospodarczej. Przekazują złe informacje o Regionie. Powodują hałas, zatłoczone kawiarnie, restauracje, podwyżkę cen. Brak nastawienia na nich ze strony władz Regionu oraz brak spójnej polityki ich dotyczącej, jasnego, jednoznacznego przekazu. Są nastawieni głównie na konsumpcję, brakuje im chęci współpracy i dzielenia się opiniami. Przekazują złe informacje o Regionie. Posiadają trudności komunikacyjne (targi).

3. Ustalenie celów analizy, identyfikacja sytuacji problemowej i interesariuszy 75 3.4. PODSUMOWANIE Współcześnie regiony i zlokalizowane w nich przedsiębiorstwa stawiają czoła globalnej walce o klienta. Konkurencyjność Regionu i jego zrównoważony rozwój gospodarczo-społeczny nie jest zdeterminowany jedynie przez rozwój pojedynczych przedsiębiorstw, lecz w większym stopniu przez działania innowacyjne poszczególnych branż. Działania innowacyjne możliwe są poprzez zacieśnianie współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi i akademickimi oraz instytucjami otoczenia biznesu. Polityka Unii Europejskiej w zakresie rozwoju regionalnego podkreśla konieczność: wspierania innowacji, wspierania współpracy, wspierania internacjonalizacji. Wszystkie wymienione elementy znajdują wspólny mianownik we wspieraniu rozwoju sieci gospodarczych. Potencjał sieci do absorpcji innowacji jest większy niż w przypadku pojedynczych przedsiębiorstw poprzez dywersyfikację kosztów wdrożenia oraz ryzyka z tym związanego. Podsumowując, tworzenie sieci gospodarczych opartych na wiedzy przyczynia się do zwiększenia udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, a co za tym idzie do tworzenia w Regionie miejsc pracy. Identyfikacja czynników wspierających tworzenie i rozwój już istniejących sieci gospodarczych oraz analiza mechanizmów dyfuzji innowacji w sieciach przyczynią się do rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw w Regionie i podnoszenia konkurencyjności gospodarki Regionu [10]. Zatem następnym krokiem w metodyce myślenia sieciowego będzie ustalenie listy czynników, które należałoby wziąć pod uwagę w zakresie kształtowania innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce, a także sporządzenie wykazu czynników oddziałujących i podlegających wpływom. Dalszy ciąg modelowania to identyfikacja czynników we wzajemnych powiązaniach, zgodnie z teoretycznym założeniem metodyki, występującym pod nazwą sieciowości. BIBLIOGRAFIA [1] Bartkiewicz P., Identyfikacja sytuacji gospodarczej Wielkopolski [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [2] Borowiec A., Regionalna Strategia Innowacji i jej realizacja w Wielkopolsce [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [3] Cichowski L., Istota i modele innowacji [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [4] Golińska P., Pacholski L., Wyrwicka M.K., Fertsch M., Analiza relacji sieciowych w gospodarce opartej na wiedzy ocena stanu obecnego i perspektywy rozwoju na terenie Wielkopolski [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontek-

76 A. Grzelczak, P. Golińska, A. Borowiec ście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [5] Janowicz R., Tożsamość Wielkopolan [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [6] Piekarczyk A., Zimniewicz K., Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. [7] Przepióra P., Łuczka T., Wielkopolska w kontekście innych regionów Polski i Unii Europejskiej [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [8] Ragin-Skorecka K., Diagnoza tożsamości Wielkopolski [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [9] Regionalna Strategia Innowacji dla Wielkopolski, Poznań 2004. [10] Włodarkiewicz-Klimek H., Kałkowska J., Goliński M., Analiza PEST i SWOT dla transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych Wielkopolski [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [11] Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

Katarzyna RAGIN-SKORECKA *, Agnieszka GRZELCZAK *, Karolina WERNER *, Beata MROCZEK * 4. BUDOWANIE SIECI ZALEŻNOŚCI CZYNNIKÓW ODDZIAŁUJĄCYCH NA INNOWACYJNĄ WIELKOPOLSKĘ 4.1. WPROWADZENIE Na początku lutego 2011 roku Zespół Realizatorów Projektu przystąpił do identyfikacji czynników oddziałujących na Innowacyjną Wielkopolskę i do tworzenia sieci powiązań tych czynników. W drugiej fazie metodyki myślenia sieciowego należało określić czynniki, które tworzą sieć, a także dokonać analizy powiązań między nimi w trzech ujęciach: rodzaju oddziaływania, intensywności oddziaływania i czasu oddziaływania. Następnie należało opracować macierz wpływów i mapę intensywności, a także określić czynniki aktywne, pasywne, krytyczne i leniwe (por. definicje rozdział 2). Wybór czynników do tworzonej sieci opierał się na doświadczeniach eksperckich członków Zespołu Realizatorów oraz na analizie wcześniejszych opracowań, przygotowanych na potrzeby Projektu. Wykorzystano również sugestie i uwagi pochodzące ze spotkań Panelu Głównego, konsultacji społecznych oraz informacji, które pojawiły się na różnego rodzaju konferencjach naukowych, w których uczestnicy Zespołu brali udział. 4.2. ZASTOSOWANIE METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO 4.2.1. Budowanie sieci powiązań Pierwszym zagadnieniem, które rozważał Zespół Realizatorów był problem centrum sieci, wokół którego powinny skupić się dalsze dyskusje. Przystępując do opracowania sieci powiązań Zespół Realizatorów postawił sobie pytanie: Jaki * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania.

78 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek czynnik powinien znaleźć się w centrum tworzonej sieci? Wywiązała się dyskusja, czy Innowacyjna Wielkopolska powinna być w centrum, czy raczej powinna być tylko skutkiem, a nie elementem sieci. Argumentem przemawiającym za był fakt, że innowacyjna gospodarka Wielkopolski oddziałuje na pozostałe czynniki, choć sama również podlega wpływom. Argumentem przemawiającym przeciw umieszczeniu czynnika Innowacyjna Wielkopolska w sieci powiązań był głos, że można stracić z pola widzenia czynniki oddziałujące na nią w długim okresie czasu. Ostatecznie Zespół Realizatorów podjął decyzję, żeby w sieci powiązań umieścić czynnik Innowacyjna Wielkopolska, ze względu na interesariuszy Projektu, którymi są władze Regionu i przedsiębiorcy tworzący przecież innowacyjną gospodarkę w Wielkopolsce. Do określania kolejnych czynników w sieci powiązań przyjęto następujące założenia: czynniki są działaniami interesariuszy, traktowane są procesowo, a nie rzeczowo, czynniki oddziałują bezpośrednio lub pośrednio na Innowacyjną Wielkopolskę (w ten sposób można zidentyfikować luki wiedzy w zakresie oddziaływań, które nie zostały zbadane), przy określaniu czynników punktem wyjścia są tezy postawione w badaniach Delphi 1, należy zwracać uwagę na czynniki, które są niesterowalne (strukturalne) stanowią ramę dla działań decydenta i sterowalne (z punktu widzenia decydenta). Prace nad zbudowaniem sieci powiązań czynników (rysunek 4.1) trwały miesiąc (luty 2011 r.). Po długich dyskusjach (a często również sporach) zostało wyróżnionych poza czynnikiem Innowacyjna Wielkopolska 50 innych, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na czynnik główny. Każdy z czynników, który znalazł się w sieci powiązań ma swoje źródło i uzasadnienie we wcześniejszych opracowaniach lub innych materiałach naukowych zgromadzonych na potrzeby Projektu. Również każdy czynnik został scharakteryzowany, tak, aby był zrozumiały dla odbiorcy spoza Zespołu Realizatorów. Źródło czynnika w publikacji w Projekcie Foresight i opis każdego czynnika jest przedstawiony w tabeli 4.1. 1 Raport z badań metodą Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę (red. M.K. Wyrwicka, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2011).

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 79 Tabela 4.1. Czynniki z sieci powiązań źródło czynnika i jego charakterystyka Numer czynnika Nazwa czynnika Źródło 2 Kapitał ludzki [1], [14], [15], [19], [21], [34], [39], [45] 3 Poziom wykształcenia 4 Przedsiębiorczość [2], [20], [21], [32], [39], [41], [43], [45] 5 Doskonalenie zawodowe 6 Działalność edukacyjna 7 Struktura wykształcenia Charakterystyka To połączona wiedza, umiejętności, innowacyjność i zdolność poszczególnych pracowników organizacji [11] [15], [16], [45] Dotyczy struktury wykształcenia z uwzględnieniem ukończonych specjalności [15], [16], [17], [19], [22], [27], [30], [31], [32], [37], [45] [15], [16], [19], [45] 8 Bezrobocie [8], [32], [34], [44], [45] Działanie mające na celu rozpoczęcie oraz rozwój biznesu ściśle zorientowanego na osiąganie zysków [10] Proces aktualizowania i pogłębiania wiedzy i umiejętności związanych z wykonywanym zawodem, umożliwiający osiągnięcie mistrzostwa oraz lepszej pozycji ekonomicznej i społecznej Dotyczy nauczania obowiązkowego w ramach szkolnictwa przedszkolnego, podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego [15], [44], [45], Rozumiana jest m.in. jako profil/zawód dominujący (ile osób pracuje w usługach, przemyśle, budownictwie) Zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów 9 Rynek ofert pracy [8], [45] Dotyczy jakości, struktury i ilości ofert pracy dostępnych na rynku 10 Migranci wyjeżdżający 11 Migranci przyjezdni [20], [34], [39], [45] [20], [34], [39], [45] Osoby opuszczające Region z różnych powodów (np. finansowych, edukacyjnych) Dotyczy osób przyjeżdżających do Regionu z różnych powodów (np. finansowych, edukacyjnych) 12 Korupcja [44], [45] Zjawisko polegające na nadużywaniu stanowiska publicznego do osiągania korzyści prywatnych lub grupowych [35] 13 Decyzje rządu [14], [39], [40], [44], [45] 14 Działalność B+R [5], [21], [34], [39], [44], [45], [47] Decyzje podejmowane przez rząd wpływające na sytuację w Wielkopolsce w sposób pozytywny i negatywny Instytucje badawczo-rozwojowe oraz działy badawczo-rozwojowe istniejące w organizacjach

80 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek Numer czynnika Nazwa czynnika Źródło Charakterystyka 15 Liczba patentów [5], [14], [45] Dotyczy liczby i struktury zgłaszanych nowych patentów i wzorów użytkowych 16 Poczucie wspólnoty 17 Zaufanie [20], [21], [39], [45] [20], [39], [45] Utożsamianie się z miejscem, ale również chęć podtrzymywania więzi, nawiązywanie trwałej współpracy Wynika z indywidualnych doświadczeń danej jednostki, trudny do walidacji 18 Biurokracja [44], [45] Zjawisko, które często jest wskazywane jako jeden z czynników hamujących wzrost przedsiębiorczości w Polsce, wynika ze zbyt skomplikowanego i niezrozumiałego prawa [49] 19 Rozwarstwienie społeczne 20 Kompetencje społeczne 21 Kompetencje fachowe 22 Kluczowe umiejętności [14], [20], [39], [45] [20], [38], [39], [43], [45] [20], [38], [39], [43], [45], [46] [2], [20], [36], [39], [45] Zjawisko zróżnicowania społeczeństwa pod względem danej cechy (np. dochodów, wieku) Chęć współdziałania, umiejętność komunikowania się, odpowiedzialność, życzliwość, wspomaganie kogoś oraz umiejętność przetrwania w grupie To zdolność pracownika do działania prowadzącego do osiągnięcia zamierzonego celu w danych warunkach, za pomocą określonych środków, są ściśle związane z rodzajem wykonywanej pracy [12] Pozwalają budować przewagę Regionu lub organizacji, stanowią o odmienności 23 Grupy nacisku [36], [45] Zbiorowość połączona wspólnymi celami lub interesami, która podejmuje działania wpływające na decydentów, mające na celu realizację swoich postulatów [24] 24 Przekaz medialny sprzeczny 25 Przekaz medialny spójny 26 Wizerunek Wielkopolski 27 Liczba inwestycji PPP [13], [36], [45] Otrzymywanie z różnych stron różnych opinii z różnymi intencjami, przekaz jest sprzeczny, zmniejsza zaufanie [13], [36], [45] Otrzymywanie z różnych źródeł jednakowych informacji, przekazywanych z podobną intencją na dany temat, przekaz jest logiczny, zgodny z prawdą i buduje zaufanie [5], [13], [39], [45] Obraz Wielkopolski w oczach jej mieszkańców i przyjezdnych [6], [7], [45] Dotyczy liczby i struktury inwestycji realizowanych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 81 Numer czynnika Nazwa czynnika Źródło 28 Infrastruktura [15], [34], [39], [40], [44], [45] Charakterystyka Rozumiana szeroko drogi, mosty, budynki,, lotniska, porty, komunikacja publiczna w sensie węższym Internet 29 Budżet regionu [5], [40], [45] Dotyczy środków finansowych, którymi dysponuje Region oraz struktury wydatków 30 Dotacje celowe [22], [40], [45] Dotyczy dotacji pozyskiwanych od państwa, samorządu, z Unii Europejskiej, innych organizacji 31 Wiodące firmy [2], [5], [6], [21], [28], [29], [40], [41], [45], [47] 32 Liczba MSP [2], [5], [6], [21], [26], [27], [28], [29], [40], [41], [45], [47], 33 Decyzje władz samorządowych 34 Wpływy z podatków [5], [20], [39], [40], [42], [45] Firmy w Regionie posiadające pozycję lidera pod względem jakości, wielkości organizacji lub liczby zatrudnionych Liczba małych i średnich przedsiębiorstw w Regionie, z uwzględnieniem firm odpryskowych Decyzje podejmowane przez władze samorządowe wpływające na Innowacyjną Wielkopolskę w sposób pozytywny i negatywny, w rozumieniu ogólnym władza lokalna [44], [45] Podatki lokalne pozyskiwane od firm i obywateli w Regionie (np. podatek od nieruchomości) 35 Poziom podatków [44], [45] Ustalenia odgórne władz dotyczące wysokości podatków 36 Szara strefa [44], [45] Finansowy obszar gospodarki państwa, którego dochody osiągane z produkcji niezakazanej przez prawo, są ukrywane w całości lub w części przed organami administracji państwowej, podatkowej, celnej [4] 37 Poziom rozwoju subregionów 38 Koszty działalności gospodarczej 39 Instytucje finansowoubezpieczeniowe 40 Instytucje otoczenia biznesu [39], [45] Dotyczy zjawiska nierównomiernego rozwoju subregionów w Wielkopolsce [44], [45] Koszty prowadzenia, funkcjonowania firmy wraz z kosztami pracy (ZUS, podatki) [3], [5], [26], [41], [45] [5], [25], [18], [45] Rozumiane jako instytucje bankowe, ubezpieczeniowe, fundusze venture capital, anioły biznesu Rozumiane jako inkubatory przedsiębiorczości, izby gospodarcze, izby handlowe, parki technologiczne

82 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek Numer czynnika Nazwa czynnika 41 Poziom rozwoju e-biznesu 42 Poziom rozwoju e-learningu 43 Poziom rozwoju e-administracji 44 Ośrodki informacji naukowej 45 Brokerzy informacji 46 Poziom przychodów 47 Inicjatywy targowe 48 Gotowość do innowacji Źródło Charakterystyka [1], [29], [45] Dotyczy zjawiska rozwoju biznesu z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych [17], [29], [45] Proces nauczania z wykorzystaniem techniki informatycznej, dotyczy przedsiębiorstw, instytucji, izb gospodarczych, szkół [44], [45] Dotyczy wykorzystania nowoczesnych narzędzi informatycznych w czynnościach administracyjnych [5], [15], [45] Biblioteki, punkty informacyjne, zasoby wiedzy dostępne w sieci informatycznej [45] Firmy oferujące usługi związane ze znalezieniem konkretnych informacji i generujący podaż na daną informację [44], [45] Przychody gospodarstw domowych [39], [45] W sensie innowacyjności Regionu to duże imprezy, łącznik ze światem [9], [13], [21], [29], [39], [40], [45] 49 Lider [20], [21], [26], [39], [45] 50 Inicjatywy klastrowe 51 Działalność społeczna Źródło: opracowanie własne. [5], [6], [13], [15], [23], [26], [28], [41], [45], [47] Gotowość do podejmowania działań przez organizacje i ludzi w zakresie stosowania innowacji produktowych, procesowych, marketingowych i organizacyjnych Człowiek będący lokomotywą w swojej społeczności (prywatnej, zawodowej, lokalnej) Zależności sieciowe tworzone między wiodącymi firmami, MSP, administracją, instytucjami otoczenia biznesu i sferą badawczo-rozwojową [20], [39], [45] To postawa społeczna przejawiającą się zaangażowaniem w życie społeczności lokalnej lub zawodowej

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 83 Rys. 4.1. Fragment sieci zależności. Źródło: opracowanie własne

84 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek W trakcie tworzenia sieci powiązań czynników Zespół Realizatorów dokonywał również analizy powiązań pomiędzy poszczególnymi czynnikami w sieci zależności czynników wspierających innowacyjną gospodarkę w Wielkopolsce w trzech ujęciach: rodzaju oddziaływania, intensywności oddziaływania i czasu oddziaływania. Z punktu widzenia rodzaju oddziaływania (kolumna R w tabeli 4.2) zaznaczono oddziaływanie równokierunkowe (zależność wprost proporcjonalna między czynnikami, oznaczenie + przy grocie strzałki łączącej czynniki, rysunek 4.1 oraz tabela 4.2) i oddziaływanie przeciwne (zależność odwrotnie proporcjonalna między czynnikami, oznaczenie przy grocie strzałki, rysunek 4.1 i tabela 4.2). Opracowana przez Zespół Realizatorów Projektu sieć powiązań przy tak dużej liczbie czynników stała się mało czytelna. Zatem na początku marca 2011 roku podjęta została decyzja, by opracować tabelę zbiorczą czynników sieci powiązań (tabela 4.2). W centralnej (środkowej) kolumnie tabeli umieszczono 51 czynników elementów sieci powiązań. W lewej części tabeli wpisywano te czynniki, które wpływają na analizowany czynnik ( czynnik oddziałujący ), natomiast po prawej stronie czynniki, na które analizowany czynnik wywiera wpływ ( czynnik podlegający oddziaływaniu ). W każdym przypadku opisano również relację między czynnikami w sieci, która może być dwukierunkowa (D) lub jednokierunkowa (J). Następnie dokonano oceny intensywności oddziaływania (kolumna Siła w tabeli 4.2) w skali czterostopniowej: 0 brak oddziaływania, 1 mała intensywność, 2 duża intensywność, 3 bardzo duża intensywność oddziaływania. Z punktu widzenia czasu oddziaływania poszczególnych czynników sieci, czyli jak długo relacja ta będzie trwała lub po jakim czasie pojawi się efekt oddziaływania (kolumna Czas w tabeli 4.2) określono horyzont czasu: K krótkookresowy (początkowo określony do 2013 roku, później zmieniony na: od 1 do 2 lat). S średniookresowy (odpowiednio do 2020 r. i od 3 do 5 lat), D długookresowy (odpowiednio do 2030 r. i powyżej 5 lat).

Tabela 4.2. Tabela zbiorcza czynników sieci powiązań 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 85

tabela 4.2 cd. 86 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 87

tabela 4.2 cd. 88 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 89

tabela 4.2 cd. 90 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 91

tabela 4.2 cd. 92 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 93

tabela 4.2 cd. 94 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 95

tabela 4.2 cd. 96 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 97

tabela 4.2 cd. 98 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 99

tabela 4.2 cd. 100 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 101

tabela 4.2 cd. 102 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

tabela 4.2 cd. Źródło: opracowanie własne. 4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 103

104 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek Prace nad opracowaniem i wypełnieniem tabeli zbiorczej opisującej poszczególne zależności między czynnikami sieci powiązań czynników (tabela 4.2) trwały przez dwa miesiące (marzec i kwiecień 2011 roku). Tabela ta stanowiła bazę wyjściową do interpretacji analiz i umożliwiła kontynuowanie prac z wykorzystaniem metodyki myślenia sieciowego w ramach Projektu. 4.2.2. Tworzenie mapy intensywności Na początku maja 2011 roku Zespół Realizatorów Projektu przystąpił do opracowania macierzy wpływów i mapy intensywności. Na tym etapie realizacji metodyki myślenia sieciowego należało określić czynniki aktywne, pasywne, krytyczne i leniwe. W oparciu o wypełnioną tabelę zbiorczą czynników sieci powiązań (tabela 4.2) opracowano macierz wpływów (tabela 4.3). Wykorzystano tu arkusz kalkulacyjny. Do poszczególnych wierszy i kolumn macierzy przeniesione zostały wartości intensywności oddziaływania (kolumna I w tabeli 4.3) pomiędzy poszczególnymi czynnikami w sieci, a następnie zsumowano kolumny i wiersze. Otrzymane wartości pokazują aktywność (suma A) i reaktywność (suma P) poszczególnych czynników: wysokie wartości A oznaczają, że czynnik bardzo silnie oddziałuje na inne czynniki, zaś niskie wartości A oznaczają, że czynnik w małym stopniu oddziałuje na inne, wysokie wartości P oznaczają, że czynnik podlega silnym wpływom innych czynników, natomiast niskie wartości P oznaczają, że czynnik podlega jedynie słabym wpływom innych czynników. Po dokonaniu sumowania w wierszach i kolumnach w macierzy wpływów (tabela 4.3) można wskazać czynniki o najwyższej i najniższej aktywności oraz najwyższej i najniższej reaktywności. Jednak sama analiza otrzymanej macierzy nie pozwala na wyróżnienie grup czynników pasywnych, leniwych, aktywnych i krytycznych. Mapa intensywności powstała jako dwuwymiarowy wykres, gdzie wartości A (aktywność) dla każdego czynnika zostały umieszczone na osi poziomej, wartości P (reaktywność) dla każdego czynnika na osi pionowej. Otrzymano wykres (rysunek 4.2). Kropkami i numerami oznaczono miejsce każdego czynnika zdefiniowanego w sieci powiązań.

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 105 Tabela 4.3. Macierz wpływów Wpływ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 Suma A 1 x 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 7 2 3 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 3 0 2 0 0 2 0 0 3 0 0 0 20 3 0 2 x 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 7 4 0 3 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 2 0 0 0 2 2 1 0 0 0 3 0 2 2 3 0 27 5 0 0 0 2 x 0 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 2 0 0 0 17 6 0 0 3 2 3 x 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 2 0 0 0 2 2 0 2 27 7 0 2 0 0 0 1 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 2 0 0 0 7 8 0 0 0 2 0 0 0 x 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 11 9 0 0 0 0 0 0 2 3 x 2 3 0 2 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 17 10 0 0 0 0 0 0 0 0 2 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 11 0 0 0 0 0 0 2 0 2 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 7 13 0 0 0 0 0 3 2 0 1 2 2 0 x 3 0 0 0 3 3 0 0 0 0 0 0 0 3 0 3 3 0 0 3 0 0 0 0 3 2 0 0 0 3 2 0 0 0 1 0 0 0 42 14 3 2 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 3 0 0 0 19 15 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 4 16 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 3 14 17 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 3 x 3 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 3 0 0 0 0 2 3 3 3 30 18 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 1 0 0 0 3 0 0 0 0 2 0 0 0 12 19 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 3 0 x 0 0 0 2 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 10 20 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 x 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 0 3 17 21 2 3 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 1 x 3 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0 3 0 0 23 22 3 3 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 1 3 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 14 23 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 3 2 0 0 0 1 3 0 0 3 0 0 0 0 1 0 2 2 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 23 24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 6 25 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 2 0 0 0 x 2 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 0 14 26 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 x 0 0 2 0 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 27 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 x 3 3 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 15 28 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 x 0 0 3 2 0 0 0 0 3 0 0 0 2 3 0 2 0 0 0 3 0 0 0 24 29 0 0 0 0 1 3 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 2 0 3 x 0 0 0 2 0 1 0 3 0 0 0 0 0 2 3 0 0 0 0 0 0 0 24 30 2 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 3 3 x 3 3 0 0 0 0 0 0 2 2 3 3 0 3 0 0 0 3 0 3 0 37 31 0 3 0 0 0 0 0 3 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 3 3 2 0 0 x 3 3 3 0 0 3 0 0 2 0 3 0 0 0 0 2 2 0 0 0 41 32 0 1 0 0 0 0 0 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 x 0 3 0 0 3 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 21 33 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 3 3 3 2 3 3 2 x 0 3 0 3 0 0 0 0 0 3 0 0 0 3 2 0 0 2 41 34 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 35 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 3 x 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 36 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 9 37 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 3 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 10 38 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 x 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 9 39 3 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 2 0 x 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 13 40 0 0 0 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 2 0 1 0 0 3 0 2 0 0 2 0 0 0 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0 x 2 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 25 41 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 2 0 0 0 2 1 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 2 0 2 0 0 x 0 2 0 1 0 0 1 0 0 0 21 42 0 1 0 1 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 2 0 0 0 0 0 0 0 0 8 43 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 3 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 x 0 0 0 0 1 0 0 0 19 44 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 3 0 0 0 0 0 0 11 45 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 0 2 46 0 0 2 2 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 0 11 47 0 0 0 2 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 1 0 0 2 0 0 0 0 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 x 0 0 0 0 13 48 2 0 0 3 1 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2 3 0 0 0 0 2 0 0 0 3 2 0 0 3 0 0 x 0 2 1 31 49 0 0 0 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 2 2 0 0 2 2 0 2 0 0 3 2 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 3 x 3 0 33 50 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0 2 2 0 0 0 2 3 0 0 0 3 0 0 0 0 1 0 3 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 3 x 0 25 51 0 2 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 3 0 0 3 2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 x 21 Suma P 27 29 7 34 15 13 11 19 16 12 7 14 5 23 13 17 23 15 9 9 28 13 13 3 3 26 18 14 27 10 22 31 23 15 4 19 27 7 5 14 25 21 22 19 10 10 11 55 23 17 16 Źródło: opracowanie własne.

106 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek Kolejnym krokiem decyzyjnym w analizie sieciowej było określenie, w którym miejscu zlokalizować linie podziału (granice), aby otrzymać cztery pola na mapie intensywności odpowiadające poszczególnym kategoriom czynników (pasywne, leniwe, krytyczne, aktywne). Najprostszy podział, to wybranie maksymalnej wartości A oraz P i podzielenie jej przez 2. Rys. 4.2. Mapa intensywności wersja ostateczna Źródło: opracowanie własne. Przy takim założeniu otrzymuje się położenie linii dzielących obszar wykresu na A = 21, P = 27,5. Takie ustawienie linii zostało poddane dyskusji w grupie ekspertów i w jej wyniku ustalono, że granice podziału zostaną ustawione ostatecznie na A = 20,5 i P = 25,5 (pogrubione linie na mapie intensywności, rysunek 4.2). Przesłankami przy takim ustaleniu podziału mapy intensywności było: eksperckie podejście do analizy czynników znajdujących się na granicy obszarów, decydujące o ich przydzieleniu do właściwej kategorii, potrzeba wyraźnego przydzielenia czynników do odpowiedniej kategorii,

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 107 czytelność mapy (linia nie powinna przebiegać przez czynnik powoduje to brak wyraźnego przydzielenia do odpowiedniej kategorii). Pierwsza analiza mapy intensywności wskazała, że dwa czynniki nie powinny znaleźć się w obszarze czynników pasywnych lub leniwych. Były to: Budżet regionu oraz Grupy nacisku. Budżet regionu znalazł się w obszarze czynników leniwych. Z jednej strony uznano, że nie wszystkie wydatki budżetu Regionu wpływają na innowacyjność. Znacznie ważniejszy jest sposób rozdysponowania finansów, czyli ważniejsze są decyzje rządu i samorządu (które to czynniki znalazły się w obszarze czynników aktywnych). Czynnik Budżet regionu może być czynnikiem leniwym, ale w sieci znajduje się on w pętli aktywnie oddziałującej na innowacyjność. Z drugiej strony wskazano, że budżet Regionu jest czynnikiem na tyle ważnym, że nie może znaleźć się wśród czynników leniwych. Ukształtowanie struktury budżetu umożliwia kreowanie innowacyjnej Wielkopolski, dlatego jeszcze raz przeanalizowano zależności między budżetem Regionu a pozostałymi czynnikami. W efekcie powtórnej analizy czynnik Budżet regionu znalazł się w obszarze czynników krytycznych, co według Zespołu w lepszym stopniu odzwierciedla rzeczywistą sytuację. Czynnik Grupy nacisku znalazł się również w obszarze czynników leniwych. Przed wprowadzeniem zmian dotyczących alokacji czynnika Budżet regionu znajdował się on w obszarze czynników aktywnych. Podjęto dyskusję, w której kategorii ten czynnik powinien się znajdować. Jedne argumenty wskazywały, że czynnik ten może być w kategorii leniwe grupy nacisku podlegają niewielkim wpływom, a ich źle przygotowana działalność może słabo oddziaływać na otoczenie. Inne argumenty wskazywały, że czynnik ten powinien znaleźć się w kategorii czynników aktywnych. Lobbing czasem jest silny nie tylko w Regionie, ale i wpływa na działania podejmowane w całym kraju. Jeżeli grupy nacisku są bardzo aktywne w jakieś dziedzinie, to potrafią wpłynąć na zmianę obowiązującego prawa. Te argumenty przeważyły w dyskusji. W związku z tym postanowiono czynnik Grupy nacisku ocenić ponownie. Zmiany polegały na weryfikacji ocen oddziaływania tego czynnika na pozostałe. Ponowna analiza mapy intensywności wskazała, że czynnik Grupy nacisku znalazł się w obszarze czynników aktywnych. Następnym etapem prac było dokonanie ostatecznego podziału czynników na kategorie (tabela 4.4). Dla każdego czynnika podano jego numer i nazwę, a w nawiasie wartość aktywności (A) i reaktywności (P). Dalszym analizom poddano tylko czynniki krytyczne i aktywne, które w dużym stopniu wpływają na inne i zgodnie z założeniami metodyki myślenia sieciowego są traktowane jako sprawcze.

108 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek Tabela 4.4. Zestawienie czynników oddziałujących na poprawę innowacyjności Wielkopolski Czynniki pasywne 1 Innowacyjna Wielkopolska (7,27) 2 Kapitał ludzki (20,29) 26 Wizerunek Wielkopolski (10,26) 37 Poziom rozwoju subregionów (10,27) Czynniki leniwe 3 Poziom wykształcenia (7,7) 5 Doskonalenie zawodowe (17,15) 7 Struktura wykształcenia (7,11) 8 Bezrobocie (11,19) 9 Rynek ofert pracy (17,16) 10 Migranci wyjeżdżający (2,12) 11 Migranci przyjezdni (8,7) 12 Korupcja (7,14) 14 Działalność B+R (19,23) 15 Liczba patentów (4,13) 16 Poczucie wspólnoty (14,17) 18 Biurokracja (12,15) 19 Rozwarstwienie społeczne (10,9) 20 Kompetencje społeczne (17,9) 22 Kluczowe umiejętności (14,13) 24 Przekaz medialny sprzeczny (6,3) 25 Przekaz medialny spójny (14,3) 27 Liczba inwestycji PPP (15,18) 34 Wpływy z podatków (3,15) 35 Poziom podatków (7,4) 36 Szara strefa (9,19) 38 Koszty działalności gospodarczej (9,7) 39 Instytucje finans.-ubezpiecz. (13,5) 42 Poziom rozwoju e-learningu (8,21) 43 Poziom rozwoju e-administracji (19,22) 44 Ośrodki informacji naukowej (11,19) 45 Brokerzy informacji (2,10) 46 Poziom przychodów (11,10) 47 Inicjatywy targowe (13,11) Czynniki krytyczne 4 Przedsiębiorczość (27,34) 21 Kompetencje fachowe (23,28) 29 Budżet regionu (24,27) 32 Liczba MSP (21,31) 48 Gotowość do innowacji (31,55) Czynniki aktywne 6 Działalność edukacyjna (27,13) 13 Decyzje rządu (42,5) 17 Zaufanie (30,23) 23 Grupy nacisku (23,13) 28 Infrastruktura (24,14) 30 Dotacje celowe (37,10) 31 Wiodące firmy (41,22) 33 Decyzje władz samorządowych (41,23) 40 Instytucje Otoczenia Biznesu (25,14) 41 Poziom rozwoju e-biznesu (21,25) 49 Lider (33,23) 50 Inicjatywy klastrowe (25,17) 51 Działalność społeczna (21,16) Legenda: Numer czynnika nazwa czynnika wartość czynnika (A, P) Źródło: opracowanie własne.

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 109 W trakcie analizy mapy intensywności w Zespole Realizatorów pojawiły się dodatkowe uwagi dotyczące wybranych czynników i uzasadnienia dla kategorii, w której się znalazły. Czynnik Kapitał ludzki znalazł się w obszarze czynników pasywnych, ale ma on symptomy czynnika krytycznego, ponieważ w sytuacji, gdy marnuje się troskę o odpowiedni poziom życia, nie dba o dobry start zawodowy, zaniedbuje się dobrych, zwalnianych fachowców, to marnowany jest potencjał kapitału ludzkiego, w związku należy przeciwdziałać takiej sytuacji. Ponadto Kapitał ludzki, jako czynnik, ponieważ nie oddziałuje na innowacyjną Wielkopolskę, nie ma cech innowacyjności i sam jej nie wyzwoli. Jest bazą do innowacyjności, jednak jej nie gwarantuje. Natomiast Kapitał ludzki jest czynnikiem podległym wpływom, np. poprzez promowanie wykształcenia zawodowego (inżynierskiego), można go stymulować, nie reaguje tak mocno, jak mogłoby się wydawać. Czynnik Liczba MSP znalazł się w obszarze czynników krytycznych. W opinii Zespołu Realizatorów jest to kategoria poprawna. Czynnik Gotowość do innowacji znalazł się w obszarze czynników krytycznych i zespół uznał, że czynnik znajduje się w dobrej kategorii, głównie z uwagi na fakt, że buduje podstawę gospodarki, pozwala na poprawę koniunktury, stwarza warunki dla przedsiębiorczości w kierunku wzrostu gospodarczego (dalsze okazje dla innych, a nie indywidualnego interesu). Zespół Realizatorów podjął decyzję, że dalszych analizach należy uwzględnić różnorodność i różnice pokoleniowe, rodzaj kształcenia (zawód wyuczony i wykonywany). Czynnik Infrastruktura znalazł się w obszarze czynników aktywnych. Zdaniem Zespołu jest to kategoria poprawna, ponieważ brak właściwej infrastruktury może skutkować innowacyjnością, ze względu na umiejętność adaptacji działań do warunków zastanych, bez zakładania, że ich stan się poprawi. Z innej perspektywy brak właściwej infrastruktury odstrasza potencjalnych inwestorów. Uwagi przedstawione powyżej powinny być uwzględnione w dalszych etapach prac, szczególnie przy tworzeniu scenariuszy. 4.3. PODSUMOWANIE Po wyłonieniu na podstawie analiz czynników aktywnych i krytycznych mających wpływ na Innowacyjną Wielkopolskę, należy określić, które z wyróżnionych czynników są sterowalne. Do dalszego opracowania wskazano: trzynaście czynników aktywnych Działalność edukacyjna, Decyzje rządu, Zaufanie, Grupy nacisku, Infrastruktura, Dotacje celowe, Wiodące firmy, Decyzje władz samorządowych, Instytucje Otoczenia Biznesu, Poziom rozwoju e-biznesu, Lider, Inicjatywy klastrowe, Działalność społeczna oraz pięć czynników krytycznych Przedsiębiorczość, Kompetencje fachowe, Budżet regionu, Liczba MSP, Gotowość do innowacji. Ich

110 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek interpretacja w kontekście oddziaływań pozytywnych, negatywnych oraz prawdopodobnych pomoże stworzyć scenariusze rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski. BIBLIOGRAFIA [1] Badzińska E., Tendencje na rynku młodych konsumentów, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [2] Bartkiewicz P., Identyfikacja sytuacji gospodarczej Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [3] Bartkiewicz P., Łuczka T., Przepióra P., Wybrane problemy rynku finansowego. Tendencje w zakresie finansowania przedsiębiorstw w Polsce i Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [4] Belka R., Grabowski K., Pomocnik Olimpijczyka: Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej (wydanie II), Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2010. [5] Borowiec A., Regionalna Strategia Innowacji i jej realizacja w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [6] Borowiec A., Sieci gospodarcze małych i średnich przedsiębiorstw na rynku zamówień publicznych w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2010. [7] Borowiec A., Tendencje rozwojowe rynku zamówień publicznych oraz partnerstwa publiczno-prywatnego w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [8] Brzęczek T., Perspektywy rozwoju gospodarczego Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [9] Cichowski L., Istota i modele innowacji, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [10] Cole, Arthur H., Business Enterprise in Its Social Setting. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1959. [11] Dzinkowski R., Managing Intellectual Capital Good Practice Guideline, The Institute of charted, Accountants in England and Wales from The Faculty of Finance and Management of the ICAW, December 1999, Issue 28, p. 7. [12] Egeman M., przedmowa do polskiego wydania D. Thierry, Ch. Sauret, N. Monod, Zatrudnienie i kompetencje w przedsiębiorstwach w procesach zmian, Poltext, Warszawa 1994.

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 111 [13] Golińska P., Pacholski L., Wyrwicka M.K., Fertsch M., Analiza relacji sieciowych w gospodarce opartej na wiedzy ocena stanu obecnego i perspektywy rozwoju na terenie Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [14] Golińska P., Rozwój gospodarki opartej na wiedzy w świetle dokumentów narodowy program Foresight Polska 2020 i Polska 2030, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [15] Goliński M., Szafrański M., Tendencje w transformacji wiedzy, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [16] Grupka K., Identyfikacja istniejącego sytemu transformacji wiedzy do gospodarki, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [17] Grzelczak A., E-learning jako działanie wspierające proces szkolenia pracowników, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [18] Grzelczak A., Ośrodki wspierania innowacji w Wielkopolsce. Raport z badań stanu istniejącego, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [19] Grzelczak A., Lifelong Learning Programme, czyli o uczeniu się przez całe życie, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [20] Janowicz R., Tożsamość Wielkopolan, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [21] Janowicz R., Golińska P., Wdrażanie innowacji i tworzenie postaw proinnowacyjnych czynniki sukcesu i bariery, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [22] Jarmuszkiewicz A., Analiza systemu szkoleń dofinansowanych ze środków Unii Europejskiej w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [23] Klimarczyk G., Kopacz Z., Masadyński M., Relacje w sieciach dostaw wstępne wyniki badań, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [24] Konopacki S., Neofunkcjonalistyczna teoria integracji politycznej Ernsta Haasa i Leona Lindberga, Studia Europejskie, nr 3, 1998. [25] Ładzińska-Depko M., Sołtysiak E., Wawrzyniak Z., Rola Izb Gospodarczych w tworzeniu sieci współpracy, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski

112 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [26] Ładzińska-Depko M., Sołtysiak E., Wawrzyniak Z., Bariery i zagrożenia funkcjonowania MSP w sieciach gospodarczych, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [27] Mroczek B., Leitgeber M., Wyniki badań internetowych wielkopolskiego rynku doradztwa i szkoleń oraz skuteczności programów pomocowych dla MSP, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [28] Pacholski L., Wyrwicka M.K., Golińska P., Współpraca wielkopolskich firm w sieciach gospodarczych wyniki badań, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [29] Pacholski L., Malinowski B., Niedźwiedź Sz., Badanie zapotrzebowania na usługi w zakresie innowacyjności organizacyjnej, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [30] Paluch H., Wielkopolski rynek usług szkoleniowych na tle rynku krajowego, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [31] Paluch H., Propozycja zmian formalnoprawnych na rynku usług szkoleniowych, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [32] Pater M., Doradztwo zawodowe w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [33] Piekarczyk A., Zimniewicz K., Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. [34] Przepióra P., Łuczka T., Wielkopolska w kontekście innych regionów Polski i Unii Europejskiej, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [35] Rabiej P., Łapówkarski cennik, Businessman Magazine 9/98. [36] Ragin-Skorecka K., Certyfikacja wyrobów i przedsiębiorstw jako promocja dobrych praktyk, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [37] Ragin-Skorecka K., Szkolenia jako sposób zwiększania kompetencji pracowników, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [38] Ragin-Skorecka K., Tryb zdobywania uprawnień zawodowych, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.

4. Budowanie sieci zależności czynników oddziałujących na innowacyjną Wielkopolskę 113 [39] Ragin-Skorecka K., Diagnoza tożsamości Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [40] Rembiasz M., Stan sektora MSP w Wielkopolsce i wiodące przedsiębiorstwa regionu, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [41] Rembiasz M., Internacjonalizacja przedsiębiorstw w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [42] Szafrański M., Goliński M., Istota procesu transformacji wiedzy z odniesieniem do Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [43] Trzcieliński S., Królas P., Vanharanta H., Kantola J., Tendencje w zarządzaniu kompetencjami, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [44] Włodarkiewicz-Klimek H., Kałkowska J., Goliński M., Analiza PEST i SWOT dla transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych Wielkopolski, Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [45] Wyrwicka M.K. (red.), Raport z badań metodą Delphi, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [46] Wyrwicka M.K., Werner K., Współzależność zjawisk w percepcji kultury technicznej w Wielkopolsce, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [47] Wyrwicka M.K., Werner K., Tendencje w kształtowaniu relacji w sieciach gospodarczych, Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [48] Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999. [49] Lepsze prawo. Program reformy regulacji 2010-2011, Ministerstwo Gospodarki, Styczeń, 2010.

114 K. Ragin-Skorecka, A. Grzelczak, K. Werner, B. Mroczek

Agnieszka GRZELCZAK *, Karolina WERNER *, Magdalena K. WYRWICKA * 5. SYNTETYCZNE SCENARIUSZE ZMIAN CZYNNIKÓW AKTYWNYCH I KRYTYCZNYCH 5.1. WPROWADZENIE W połowie maja 2011 roku Zespół Realizatorów projektu Foresight»Sieci Gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę przystąpił do opracowywania scenariuszy rozwoju Wielkopolski. Prace zainicjowało całodzienne spotkanie, umożliwiające uporządkowanie zebranego dotychczas materiału badawczego, przeprowadzenie debaty i dokonanie podziału dalszych prac nad scenariuszami. Do 14-osobowego Zespołu prowadzącego analizy sieci dołączyło kolejnych 8 ekspertów. Zwiększenie grupy wynikało zarówno z docelowej intencji prac nad scenariuszami odniesionymi do trzech Pól Badawczych, jak i potrzeby skonfrontowania dotychczasowych opracowań z opiniami osób obeznanych z ideą Projektu i badającymi dotychczas potencjał Wielkopolski. Przystępując do opracowania scenariuszy rozwoju Zespół Realizatorów skoncentrował się na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: Jakie czynniki, i które relacje między nimi będą miały wpływ na budowanie innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce? Podstawą opracowania scenariuszy stały się czynniki traktowane jako sprawcze dla transformacji wiedzy i kreowania Innowacyjnej Wielkopolski (aktywne i krytyczne), które zostały wyłonione w drugiej fazie metodyki myślenia sieciowego na podstawie mapy intensywności. Do pisania scenariuszy rozwoju innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce członkowie powiększonego Zespołu Realizatorów wykorzystali swoją wiedzę ekspercką, a także wcześniejsze opracowania oraz dokumenty strategiczne, opracowania analiz przeprowadzonych przez inne grupy badaczy, statystyki, raporty itp. * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania.

116 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka 5.2. ZASTOSOWANIE METODYKI MYŚLENIA SIECIOWEGO Szukając możliwości oddziaływania na system, rozumiany tu jako Region, najlepiej posługiwać się czynnikami aktywnymi, które oddziałują na inne, a same nie reagują na zewnętrzne bodźce. Natomiast uruchomienie czynników krytycznych spowoduje zmiany w całym systemie, ale jednocześnie może wywołać oddziaływania niepożądane lub niespodziewane. Czynniki krytyczne mają więc charakter obosiecznego miecza i dlatego trzeba się nimi posługiwać umiejętnie i z rozwagą, analizując potencjalne skutki. 5.2.1. Czynniki aktywne W ramach prac Zespołu Realizatorów Projektu zostało wyróżnionych 13 czynników aktywnych, które poniżej krótko scharakteryzowano. Liczba w nawiasie za nazwą czynnika to jego numer porządkowy, który ułatwiał identyfikację czynnika w sieci, a następnie w tabeli oddziaływań oraz przy tworzeniu mapy intensywności (rozdział 4). Działalność edukacyjna (6) Edukacja jest to pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, stosowane w znaczeniu zarówno procesu zdobywania wiedzy (w szkole lub poza nią), jak również stanu wiedzy danej osoby, społeczeństwa czy narodu, a także w znaczeniu wychowania i kształcenia, czyli ogółu czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności. W działalności edukacyjnej można wyróżnić cztery formy edukacji: edukację formalną albo szkolną, która ma miejsce na etapie edukacji szkolnej, w trakcie studiów oraz w ramach różnego typu szkoleń, edukację nieoficjalną, która zazwyczaj ma miejsce obok oficjalnego procesu nauczania bądź szkolenia; tego typu uczenie się obecne jest w miejscu pracy albo w ramach aktywności organizacji społeczeństwa obywatelskiego, edukację nieformalną, którą można opisać, jako trwający przez całe życie proces kształtowania się postaw, wartości, umiejętności i wiedzy na podstawie różnych doświadczeń oraz wpływu edukacyjnego otoczenia, edukację akcydentalną (ad hoc), wynikającą z codziennych sytuacji, które wydarzyły się niespodziewanie i nie były zaplanowane, ale były źródłem cennej wiedzy lub doświadczenia. Edukacja jest czynnikiem stymulującym wzrost gospodarczy, badania i innowacje, konkurencyjność, utrzymanie poziomu zatrudnienia, spójność społeczną i aktywne postawy obywatelskie. Na drodze do społeczeństwa opartego na wiedzy, edukacja jest najważniejszym czynnikiem kształtującym pomyślne przejście od społe-

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 117 czeństwa produkcyjnego do społeczeństwa wiedzy. Podstawowym celem strategicznym państwa jest dążenie do kształcenia coraz wyższej jakości i powszechności. A obowiązkiem, który został przypisany państwu w dziedzinie edukacji, jest przygotowanie młodzieży do dorosłego życia, a szczególnie do życia zawodowego [9]. System edukacji jako całość należy do zadań państwa i stanowi jego integralną część. Działania związane z transferem wiedzy do gospodarki muszą zatem uwzględniać wiele czynników związanych z istniejącym prawem. Dotyczy to w szczególności kształcenia formalnego, obowiązku szkolnego, obowiązku nauki oraz obowiązującego systemu zaświadczania poziomu wykształcenia i uprawnień do wykonywania zawodu. Nie wyklucza to oczywiście szerokiej sfery wykształcenia nieformalnego oraz istnienia systemów firmowych i korporacyjnych, a także wydawania certyfikatów umiejętności czy tytułów, np. tych związanych z istniejącą uznaną technologią. Minimalnym poziomem wykształcenia w Polsce jest współcześnie ukończone gimnazjum. Wiąże się to z pojęciem obowiązku szkolnego. Jednocześnie każdy podlega obowiązkowi nauki do 18 roku życia, wynika z tego, że po ukończeniu gimnazjum młodzież winna się jeszcze kształcić co najmniej przez dwa lata [8]. Reforma oświaty w 1999 roku wprowadziła nowe typy szkół: 6-letnią szkołę podstawową, 3-letnie gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne: 3-letnie liceum profilowane, z którego następnie się wycofano ostatecznie w 2008 roku, 4-letnie technikum, szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lat oraz 2-letnie liceum uzupełniające i 3-letnie technikum. Łączny czas nauki do momentu ukończenia szkoły dającej możliwość przystąpienia do egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) wynosi 12-15 lat. Po zdaniu egzaminu dojrzałości (egzaminu maturalnego) absolwenci otrzymują świadectwo dojrzałości upoważniające do ubiegania się o przyjęcie do szkoły wyższej. W Polsce istnieją państwowe (publiczne) szkoły wyższe oraz tworzone po 1990 roku niepaństwowe szkoły wyższe. Od 1998 roku powstają państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe. Istotnym elementem przygotowania absolwentów do wykonywania zawodu jest realizacja obowiązkowych praktyk zawodowych w wymiarze 15 tygodni. Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne. Podstawowym systemem studiów są studia dzienne [8]. Decyzje rządu (13) Politykę wewnętrzną i zagraniczną Polski prowadzi Rada Ministrów. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności [13, art. 146 ust. 4]: zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, chroni interesy Skarbu Państwa, uchwala projekt budżetu państwa,

118 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej, określa organizację i tryb swojej pracy. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego [13, art. 146 ust. 2]. Polityka państwa, realizowana przez decyzje rządu, w zakresie rozwoju koncepcji gospodarki opartej na wiedzy (GOW) zawarta jest w dokumentach strategicznych Narodowego Programu Foresight Polska 2020 i Polska 2030. Badania w ramach Projektu Polska 2020 wykazały, że Polska dysponuje dużym potencjałem prorozwojowym. Problemem jest jednak brak naturalnych dziedzin gospodarki, w której potencjał ten byłby blisko masy krytycznej, pozwalając objąć pozycje międzynarodowego lidera. Sukces polskich uczonych w dziedzinach kluczowych dla GOW, takich jak m.in. matematyka i informatyka, ma raczej charakter indywidualny, a nie systemowy. Kluczowa dla rozwoju GOW w Polsce jest realizacja konsekwentnej polityki prorozwojowej polegającej na selektywnym wspieraniu najbardziej obiecujących sektorów nauk stosowanych i techniki przy jednoczesnym wspieraniu badań poznawczych najwyższej jakości. Analiza wyników NPF Polska 2020 wskazała, bowiem na istnienie zasadniczego sprzężenia systemowego pomiędzy wzrostem jakości kapitału intelektualnego i potencjału naukowo-badawczego. Osiągnięcie tego celu nie jest możliwe bez reformy systemów nauki i szkolnictwa wyższego. Eksperci NPF podkreślali, że reforma instytucji życia publicznego jest niemożliwa bez wsparcia rozwoju infrastruktury społeczeństwa wiedzy. Starzenie społeczeństwa powoduje powstawanie barier rozbudowy tejże infrastruktury, wynikających z zasadniczego braku kompetencji organizacyjnych i kulturowych [6]. Zaufanie (17) Zaufanie według słownika języka polskiego jest to przekonanie, że jakiejś osobie lub instytucji można ufać, jak również przekonanie, że czyjeś słowa, informacje itp. są prawdziwe. Zatem jest to emocja okazywana ludziom, przedmiotom, a także instytucjom (przedsiębiorstwo, rząd czy społeczeństwo). Zaufanie to wiara w określone działania czy własności obiektu obdarzonego zaufaniem. Zaufanie oznacza również przekonanie jednej ze stron w to, że motywacją drugiej strony wobec niej jest bycie uczciwym i chcącym działać dobrze. Zaufanie jest jednym z podstawowych więzów w społeczeństwie, a jednocześnie zmniejsza opór wobec

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 119 zmian i pomaga sobie z nimi radzić. Kryzys jest pewną formą zmiany, zatem zarządzanie zaufaniem jest pomocne w zarządzaniu w kryzysie. Jak pokazują badania przeprowadzone przez Pentor RI Poznań w zakresie identyfikacji tożsamości indywidualnej Wielkopolan [12], można stwierdzić, że: dla Wielkopolan najważniejsze są wartości podstawowe, takie jak: miłość, bezpieczeństwo, zaufanie, radość, szacunek innych, odpowiedzialność i moralność, nieco mniej ważne, choć nadal ważne, są takie wartości, jak: wiedza, sukces, wolność, bycie nowoczesnym, przedsiębiorczość, orientacja ku przyszłości, relatywnie najmniej ważne, choć nadal ważne, są takie wartości, jak: konformizm (dostosowywanie się do innych w celu osiągnięcia swoich celów), możliwość wpływania na życie oraz możliwość przewodzenia innym (kierowania, brak podlegania innym), deklarowana ważność poszczególnych wartości jest często różna w poszczególnych subregionach, ale różnice między subregionami są niewielkie, co pozwala stwierdzić, iż mieszkańcy Wielkopolski hołdują podobnym wartościom. Przeprowadzone badania metodą Delphi [27] pokazują niski poziom zaufania między przedsiębiorcami. Przedsiębiorcy traktują siebie wzajemnie jak konkurentów, a nie partnerów. Wpływ na takie zachowanie ma obecny kryzys ekonomiczno-gospodarczy. Niektórzy Eksperci sądzą też, że zaczynają się budować sieci powiązań gospodarczych, w których mimo istniejącej konkurencji podejmowane są wspólne przedsięwzięcia uzgadnia się cele i wspólnie buduje strategię rozwoju. Wzmacnia to wzajemne zaufanie, choć proces ten przebiega bardzo wolno. Eksperci sądzą, że możliwy będzie wzrost zaufania w mikro oraz małych przedsiębiorstwach, ponieważ łącząc się będą chciały wspólnymi siłami konkurować z większymi od siebie. Wzrost zaufania będzie ujawniał się wśród tzw. sprawdzonych partnerów. Mogą się w związku z tym pojawić tendencje do pielęgnowania już istniejących relacji gospodarczych oraz zwiększona troska o reputację. Spodziewane jest bardzo duże nasycenie rynku i zacieranie się granic globalnej gospodarki. Grupy nacisku (23) Grupy nacisku czy też grupy interesu definiowane są jako zbiorowość połączona wspólnymi celami lub interesami, która podejmuje działania wpływające na politycznych decydentów, mające na celu realizację swoich postulatów. Nie są one czymś nowym w dziejach ludzkości i pojawiły się wraz z tworzeniem się pierwszych ognisk władzy państwowej. Podobnie rzecz się ma z lobbingiem, zwanym inaczej rzecznictwem interesu [23]. Lobbing jest to pewien zestaw technik wpływania na proces decyzyjny, które polegają na przekonywaniu przedstawicieli władz państwowych do określonych rozwiązań prawnych, administracyjnych, problemowych itd. [23]. Istotą funkcjonowania lobbingu jest wzajemne komunikowanie (nawiązywanie bezpośrednich relacji, kontaktów personalnych) pomiędzy grupą nacisku, a przedstawicielami aparatu państwowego za pośrednictwem pośrednika (lobbisty). Działalność ta ma miejsce na pograniczu trzech sfer: polityki, prawa i gospodarki. Gdy te wspomniane trzy kręgi nie zachowują między sobą dostatecznego dystansu i ścierają się ze sobą,

120 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka łatwo o pojawienie się pewnych zjawisk negatywnych chociażby korupcji. Konieczne więc są mechanizmy regulujące wzajemne oddziaływania na siebie tych sfer, jak chociażby zakaz zajmowania pewnych stanowisk publicznych w przypadku prowadzenia określonej działalności czy wykonywania danego zawodu. W literaturze działania lobbingowe najczęściej umiejscawia się w ramach aktywności public relations, traktując lobbing jako wyspecjalizowaną jego formę. Jest to zasadne, bowiem istotą zarówno PR, jak i lobbingu jest rzetelne i uczciwe informowanie. Różnica w przypadku obu form polega na wyszczególnieniu grupy adresatów o ile w przypadku PR-u należy dbać o wizerunek firmy i informować całe społeczeństwo, o tyle w przypadku lobbingu adresatami informacji są te grupy, w których kompetencjach jest podejmowanie decyzji (zazwyczaj prawnych), mających istotne znaczenie dla reprezentowanego przez lobbystę przedsiębiorstwa [23]. Grupy nacisku dzieli na trzy grupy: ekonomiczne, nieekonomiczne (czyli społeczne) i polityczne. Do grup ekonomicznych zalicza się m.in.: organizacje przemysłowców, koncerny, banki, ale także przedstawicieli wolnych zawodów oraz konsumentów, stanowiących grupy interesu. Do grup nieekonomicznych należą m.in. organizacje religijne, grupy kulturalne, filantropijne i humanitarne. W ostatniej zaś grupie politycznej mieszczą się zarówno ekonomiczne, jak i społeczne grupy interesu, które łączy to, że ich celem jest wpływanie na ośrodek decyzji politycznych. W Polsce najważniejszymi aktorami działań lobbingowych są duże przedsiębiorstwa, politycy i grupy interesów powiązane z władzą państwową, branżowe grupy interesów ekonomicznych (np. Polskie Lobby Przemysłowe), związki i stowarzyszenia gospodarcze (np. Polska Rada Biznesu, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Business Centre Club), a także związki zawodowe, organizacje i stowarzyszenia społeczne, władze lokalne i samorządowe oraz wyspecjalizowane firmy doradcze i konsultingowe [23]. Grupy nacisku mają zróżnicowaną strukturę organizacyjną i dysponują środkami finansowymi. Na ogół, w początkowej fazie istnienia, mają charakter nieformalny, który z czasem może, ale nie musi, przyjąć formę instytucjonalną (np. stowarzyszenia, fundacji, partii, związku zawodowego, zrzeszenia itp.). Grupy nacisku funkcjonują w różnych sferach działalności społecznej, a także spełniają w systemie politycznym istotne funkcje. Najważniejsze to reprezentowanie interesów określonych grup społecznych oraz wpływanie na organy państwowe. Wpływ grup nacisku na organy państwowe przybiera różnorodną postać. Infrastruktura (28) Pojęcie infrastruktury może być rozumiane szeroko, jako drogi, mosty, budynki, lotniska, porty, komunikacja publiczna, a także w sensie węższym, jako Internet. Jak pokazują badania przeprowadzone przez Pentor RI Poznań [12], ocena Wielkopolski pod względem zasobów naturalnych oraz infrastruktury życia wypada dość dobrze. Najsłabiej respondenci ocenili infrastrukturę wodno-kanalizacyjną. Przeprowadzone badania metodą Delphi [27] w zakresie Internetu pokazują, że prawie wszystkie firmy w Regionie używają Internetu, a także następuje bardzo

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 121 szybki rozwój łączy internetowych szerokopasmowych przy wsparciu funduszy unijnych. Z drugiej strony niektórzy eksperci zwrócili uwagę na ciągle zbyt wysokie ceny za dostępność do Internetu oraz na brak wsparcia władz lokalnych w rozwoju Internetu szerokopasmowego na terenie dużych miast w województwie wielkopolskim. W zakresie wykorzystania Internetu warto zwrócić uwagę na pokolenie młodych konsumentów, urodzonych w latach 80. i 90. XX wieku, aktywnych rynkowo, odważnych i obeznanych z nowoczesną technologią, określanych mianem generacja Y. Ta generacja ukształtowana została przez komputery i Internet. Większość młodych ludzi nie wyobraża sobie życia bez tych wynalazków. W Polsce aż 87% osób w wieku 16-24 lat oraz 59,8% osób w wieku 25-34 lat korzysta z sieci. Dla porównania procent ten dla starszych mieszkańców naszego kraju jest znacznie niższy [1]. Dotacje celowe (30) Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań publicznych [25, art. 126]. Dotacje celowe są to środki przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie [25, art. 127]: zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami, ustawowo określonych zadań, w tym zadań z zakresu mecenatu państwa nad kulturą, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego, bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, zadań agencji wykonawczych, zadań zleconych do realizacji organizacjom pozarządowym, kosztów realizacji inwestycji oraz na dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnych ustawach. Dotacjami celowymi są także środki przeznaczone na [25, art. 129]: realizację programów finansowanych z udziałem środków, wydatkowane przez podmioty realizujące te programy, inne niż państwowe jednostki budżetowe, realizację projektów pomocy technicznej finansowanych z udziałem środków europejskich, finansowanie lub dofinansowanie zadań realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty, ze środków przekazywanych przez jednostki, współfinansowanie realizacji programów finansowanych z udziałem środków europejskich,

122 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka wyprzedzające finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej, o którym mowa w odrębnych przepisach, w części podlegającej refundacji ze środków Unii Europejskiej. Przeprowadzone badania metodą Delphi [27] pokazują ocenę sytuacji dotyczącej kontynuowania dotowania inicjatyw proinnowacyjnych (w tym również w infrastrukturę) w Wielkopolsce z innych źródeł finansowania, po zaprzestaniu ich dotowania ze środków Unii Europejskiej. Tylko dla części inicjatyw proinnowacyjnych dotowanie zewnętrzne ze środków Unii Europejskiej stanowi faktyczny efekt zachęty powodujący dalszą ich realizację już bez pomocy funduszy unijnych. Eksperci podkreślili również, że przedsiębiorcy dostrzegą, iż nie uzyskają zewnętrznego wsparcia na realizację projektów innowacyjnych i rozpoczną finansowanie z własnych zasobów lub obszarów badawczo-rozwojowych, ponieważ bez innowacji przedsiębiorstwo nie przetrwa na rynku. Interesujące są również wyniki badań rynku usług szkoleniowych i dotacji z Unii Europejskiej. W okresie rozwoju rynku bez dofinansowania ze strony Unii Europejskiej widoczne były próby poprawy jakości świadczonych na nim usług oraz rosnąca skłonność do współpracy podmiotów biorących udział w procesie szkoleniowym. Relacje biznesowe, czysto komercyjne pomiędzy organizacją szkoleniową a usługobiorcą, opierały się na założeniu, że najważniejszy jest efekt z zastosowania przekazanej na szkoleniu wiedzy w praktyce. Dziś celem głównym organizacji szkoleniowych stało się pozyskiwanie środków finansowych w postaci projektów unijnych z pominięciem podstawowych standardów jakościowych. Dofinansowanie to doprowadziło do rozwoju rynku usług szkoleniowych, ale tylko w kontekście ilościowym. Z punktu widzenia jakości badania dowodzą o całkowicie odmiennej tendencji, bowiem firma szkoleniowa punkt ciężkości z przydatności szkolenia przeniosła na proces rozliczeniowy projektu. Monitorując na bieżąco rynek usług szkoleniowych, zarówno ten regionalny, jak i w całym kraju, można dostrzec zagrożenie w postaci marnotrawstwa środków finansowych na niezamawiane, niepotrzebne projekty szkoleniowe [17]. Wiodące firmy (31) Umiejscowienie wiodących przedsiębiorstw regionu, ich działalność oraz rodzaj własności wpływają w dużym stopniu na prezentowaną przez nie siłę ekonomiczną. Te duże podmioty gospodarcze są podstawowym źródłem finansowania działalności badawczo-rozwojowej w regionie. Jednym z głównych bodźców tych przedsięwzięć jest idea stworzenia nowoczesnej i innowacyjnej gospodarki. Coraz powszechniej realizują one koncepcje współpracy w ramach klastrów, czy innych sieci powiązań. Geograficzna koncentracja pobudza procesy kooperacji i konkurencji, co przekłada się na rozwój danego obszaru. Korzystając w pełni z możliwości, jakie przyniosły nowe formy współpracy oraz integracja z gospodarką światową i europejską, przedsiębiorstwa wiodące mogą znacząco zwiększyć oraz utrwalić swą siłę rynkową, budując dzięki temu konkurencyjną, opartą na wiedzy i generującą miejsca pracy regionalną gospodarkę [2].

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 123 Zasadniczą rolę w gospodarce Wielkopolski, gdy chodzi o duże przedsiębiorstwa, odgrywa przemysł elektromaszynowy, zwłaszcza produkcja środków transportu, w tym produkcja samochodów (Solaris Bus&Coach SA). Dynamicznie rozwijają się także branże towarzyszące przemysłowi środków transportu, takie jak branża oponiarska, produkcja akumulatorów, produkcja foteli samochodowych o wysokim standardzie. Z innych branż wymienić należy dobrze rozwinięty przemysł meblarski, wyrobów szklanych i ceramicznych, sprzętu gospodarstwa domowego, żarówek, a także baterii. Istotną rolę w gospodarce Wielkopolski pełni również przemysł spożywczy [22] 1. Istotną rolę w rozwoju przedsiębiorczości w Wielkopolsce odgrywają przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego. W 2007 roku było ich 5456, a pracowało w nich ponad 186 tys. osób (22% ogółu pracujących w Wielkopolsce). W tym samym roku w całej Polsce było 61 546 takich podmiotów i zatrudniały one łącznie 1454 tys. osób (17% ogółu pracujących w kraju). Udział inwestorów zagranicznych w całości inwestycji w Regionie wynosi 20%, natomiast ilość zlokalizowanych w Wielkopolsce inwestycji zagranicznych to około 10% wszystkich tego typu inwestycji w kraju. Wartość zainwestowanego kapitału firm zagranicznych wynosi blisko 9 mld dolarów. W branżowej strukturze zainwestowania dominują sektory: spożywczy, chemiczny i farmaceutyczny, środków transportu oraz maszyn i urządzeń. Znaczący jest także udział sektora finansowego oraz rosnący ostatnio udział handlu. Największy kapitał ulokowały w Wielkopolsce firmy z krajów Europy Zachodniej. Ponad 80% podmiotów z kapitałem zagranicznym jest zlokalizowanych w Poznaniu i subregionie poznańskim 2. Należy zauważyć, że wśród inwestycji zagranicznych można wyróżnić takie, które stanowią przede wszystkim szansę uzyskania pracy i dochodu dla mieszkańców Regionu, czyli przedsiębiorstwa należące do branży handlowej (np. Jeronimo Martins Dystrybucja SA), oraz te, które działają w branżach zaawansowanych technologicznie, takich jak farmaceutyczna (GlaxoSmithKline Pharmaceuticals SA), elektrotechniczna (Philips Lighting Poland SA), motoryzacyjna (Volkswagen) i mają charakter innowacyjny. Inwestycji tego drugiego rodzaju jest jednak wyraźnie mniej. Według badaczy z Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową, mimo że w Polsce istnieje potencjał do tworzenia zaplecza naukowego dla międzynarodowych korporacji, inwestycje na działalność badawczo-rozwojową bardzo trudno jest przyciągnąć. Konieczne byłoby zatem stworzenie warunków dla wykształcenia odpowiednio dużej kadry inżynierów oraz zapobieganie odpływowi tej kadry za granicę [22]. 1 Informacje dotyczące największych i najbardziej znanych przedsiębiorstw w Wielkopolsce przedstawiono w [13]. 2 Informacje dotyczące największych inwestorów zagranicznych w Wielkopolsce przedstawiono w [13].

124 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka Decyzje władz samorządowych (33) Organy samorządu województwa działają na podstawie i w granicach określonych prawem. Do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Samorząd województwa wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dysponuje mieniem wojewódzkim oraz prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się [26, art. 11 ust. 2]: tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie, promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Jak pokazują badania przeprowadzone przez Pentor RI Poznań [12], pod względem preferencji politycznych społeczność Wielkopolski jest zróżnicowana i jednocześnie w kolejnych wyborach dość konsekwentna. W okręgu poznańskim przewagę ma PO (wcześniej UW i KLD), w okręgu pilskim silną pozycję mają partie lewicowe oraz PO, w okręgu konińskim relatywnie silniejsza jest lewica, ludowcy oraz PiS, w okręgu kaliskim relatywnie silniejszy jest PiS, ludowcy i lewica. Opisane wyżej zróżnicowanie preferencji politycznych może wskazywać na to, że wymiar polityczny nie jest silnym elementem budowania tożsamości Wielkopolan. Potwierdzeniem tego mogą być także słabe oceny wystawione politykom wielkopolskim (ok. 13-14% badanych ocenia ich działania pozytywnie, ok. 29-32% dobrze, ale ok. 50% średnio lub słabo). Jeśli przyjąć, że rolą klasy politycznej jest integrowanie lokalnych społeczności wokół wspólnych celów i wartości, to wyniki badań Pentora [12] pokazują, że wywiązuje się ona ze swojego zadania w Wielkopolsce średnio. W przekonaniu Wielkopolan nie posiada ona czytelnej wizji rozwoju Regionu (lub jej nie przedstawia umiejętnie). Nie do końca potrafi także budować atmosferę i budzić chęci do działa-

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 125 nia na rzecz dobra wspólnego, budzić aktywność obywatelską. Także oceny kierunków rozwoju Regionu oraz jego działań promocyjnych są mocno zróżnicowane ok. 16-23% ocenia je bardzo pozytywnie, ok. 35% dobrze, ale ok. 33-39% średnio lub słabo. Także władze samorządowe, chcąc budować tożsamość mieszkańców poprzez wzrost partycypacji społecznej, powinny poprawić jakość swojego działania i komunikacji, bowiem ocena ich działalności w różnych wymiarach cząstkowych jest zróżnicowana ok. 15-20% ocenia działania samorządów bardzo dobrze, ok. 32-38% dobrze, ale ok. 30-38% średnio lub słabo 3. Instytucje Otoczenia Biznesu (40) Instytucje otoczenia biznesu według definicji PARP są to instytucje non-profit, nie działające dla zysku lub przeznaczające zysk na cele statutowe zgodne z zapisami w statucie lub równoważnym dokumencie, działające na terenie Polski. Są to podmioty posiadające bezę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencje niezbędne do świadczenia usług na rzecz sektora MSP. Do tej kategorii instytucji zalicza się: agencje rozwoju regionalnego i lokalnego, ośrodki szkoleniowo-doradcze, fundusze, organizacje reprezentujące przedsiębiorców, instytucje proinnowacyjne działające na rzecz innowacyjności, centra transferu technologii, instytuty i ośrodki badawczorozwojowe, pełniące rolę centrów oraz ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, do których zalicza się inkubatory przedsiębiorczości i inkubatory technologiczne, parki naukowo-technologiczne, parki technologiczne itp. [4]. Innowacyjność przynosząca efekty rynkowe nadal nie jest mocną stroną polskiego biznesu i nauki. Wspieranie przedsiębiorczości i procesów innowacyjnych w Polsce wymaga oprócz zmian systemowych, także profesjonalnej obudowy instytucjonalnej. To m.in. parki technologiczne i naukowe, inkubatory technologiczne i centra transferu technologii dają szansę na skupienie w określonych miejscach zasobów ludzkich, kapitałowych i organizacyjnych, niezbędnych do wykształcenia środowiska innowacyjnego. Wskaźniki poziomu innowacyjności w Polsce nie są wysokie w porównaniu do innych krajów europejskich. Polska w dalszym ciągu zaliczana jest do grupy krajów nadrabiających zapóźnienia i goniących czołówkę europejską. Mimo że najnowszy europejski ranking innowacyjności pokazuje wyraźną poprawę sytuacji Polski, ciągle plasowana jest ona poniżej średniej UE. Instytucje otoczenia biznesu spełniają rolę katalizatora przepływu wiedzy, ułatwiając wdrożenie na rynku nowych rozwiązań i technologii. Ośrodki te wspierają współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami i uczelniami. Dzięki temu możliwy jest rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Siłami napędowymi gospodarki opartej na wiedzy są kreatywność, innowacyjność i przedsiębiorczość. W Polsce liczba ośrodków innowacji i przedsiębiorczości systematycznie rośnie. Niestety, instytucje te borykają się nadal z wieloma problemami, m.in. brakuje możliwości prawnych i procedur transferu technologii. Brakuje wiedzy i dostępu instytucji do technologii, które można komercjalizować. Poza tym nie wypracowano skutecznego modelu organizacyjnego i biznesowego tych instytucji 3 Szczegółowy opis oceny decyzji władz Wielkopolski można znaleźć w [3].

126 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka oraz efektywnych zasad współpracy z lokalnymi instytucjami i władzami samorządowymi [10]. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw w dużej mierze uzależniony jest od sprawnego systemu instrumentów i instytucji wspierających przedsiębiorczość. W Wielkopolsce działa około 100 takich jednostek. Większość z tych organizacji prowadzi działalność informacyjną, szkoleniowo-doradczą lub związaną z pośredniczeniem między przedsiębiorcami a uczelniami i ośrodkami naukowo- -badawczymi. Ich oferta jednak nie zawsze odpowiada zapotrzebowaniu. W ostatnich latach w Wielkopolsce obserwuje się wzrost znaczenia przedsięwzięć związanych ze szkoleniem przedsiębiorców z wykorzystaniem funduszy europejskich. Większość instytucji otoczenia biznesu skupiona jest w Poznaniu, co w dużej mierze ogranicza możliwości dotarcia do nich przedsiębiorcom z innych obszarów województwa. Innym znaczącym problemem jest mała liczba instytucji wspierania przedsiębiorstw działających na zasadzie non profit, zakładanych przez samorządy lub organizacje pozarządowe, a także instytucji finansowych, zajmujących się funduszami pożyczkowymi, poręczeniowymi, gwarancyjnymi, kapitału początkowego czy wysokiego ryzyka. Specyficzną formą wsparcia przedsiębiorczości jest działalność samorządów lokalnych, które dla wykorzystania lokalnych potencjałów stworzyły podstrefy specjalnych stref ekonomicznych, zlokalizowanych w innych województwach, oraz parki inwestycyjne. Na obszarze takich stref i parków, obok inwestowania w infrastrukturę, stosowane są proinwestycyjne instrumenty polityki finansowej, jak np.: obniżenie stawek podatków lokalnych, wprowadzenie dla inwestorów 5-letniego całkowitego zwolnienia z podatku od nieruchomości oraz inne podobne ulgi [22]. Poziom rozwoju e-biznesu (41) Biznes elektroniczny (z ang. electronic business, e-business) jest to według powszechnie obowiązującej definicji model prowadzenia biznesu opierający się na szeroko rozumianych rozwiązaniach teleinformatycznych, w szczególności aplikacjach internetowych. Pojęcie elektronicznego biznesu obejmuje m.in. wymianę informacji między producentami, dystrybutorami i odbiorcami produktów i usług, zawieranie kontraktów, przesyłanie dokumentów, prowadzenie telekonferencji, pozyskiwanie nowych kontaktów, wyszukiwanie informacji itp. Duże tempo rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych powoduje powstanie społeczeństwa informacyjnego, dla którego podstawowe znaczenie ma dostęp do komputera, Internetu oraz informacji. Najbardziej poszukiwanym towarem staje się informacja oraz usługi związane z jej zarządzaniem. Wykorzystanie technologii informatycznych powoduje oszczędność kosztów i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. W 2008 roku 95% polskich przedsiębiorstw korzystało z komputera, a 93% miało dostęp do Internetu. Przedsiębiorstwa w coraz szerszym zakresie korzystają z elektronicznej formy współpracy z odbiorcami, dostawcami i klientami, a także administracją. Problemem wykorzystania narzędzi e-gospodarki do poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw nie jest jednak technologia i sprzęt, ale organizacja elektronicznej gospodarki w przedsiębiorstwach oraz sposoby selekcji informacji,

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 127 np. poprzez filtry informacyjne w technicznych procesach transformacji wiedzy. Dostępny zakres e-usług nie jest odpowiednio dostosowany do obsługi procesów gospodarczych i potrzeb przedsiębiorstw [7]. Lider (49) W każdej społeczności, tym bardzie w społeczności lokalnej, potrzebny jest lider, czyli człowiek będący kołem napędowym w swojej działalności (prywatnej, zawodowej, społecznej). Tworzenie roli lidera jest procesem wieloaspektowym i złożonym. Zachodzi on zarówno na poziomie jednostkowym, jak i zbiorowym. W trakcie tego procesu dochodzi do wzajemnego splatania się ze sobą wymiarów świadomościowego jednostki i społeczności oraz wymiaru behawioralnego w formie działań i zachowań lidera i członków społeczności. Czynnikiem inicjującym proces krystalizowania roli lidera przez społeczność lokalną i jej podjęcia przez konkretną osobę jest ukształtowanie się sytuacji społecznego zapotrzebowania na osobę przywódcy, który poprzez swoje zaangażowanie pomoże skutecznie przeprowadzić obywatelską inicjatywę lub przezwyciężyć problemy życiowe. Wiąże się z legitymizacją i nadaniem na stałe lub okresowo najwyższej pozycji w grupie wraz z jej atrybutami. Jak pokazują badania przeprowadzone przez Pentor RI Poznań [12], kogo Wielkopolanie uznają za bohaterów Wielkopolski, wskazuje, że część Wielkopolan zna i uznaje zasługi regionalnych i lokalnych liderów z przeszłości bardziej odległej, bo najczęściej XIX-wiecznej. Odpowiadając na pytanie Jakie postaci/osoby z historii oraz spośród żyjących obecnie można by uznać za bohaterów regionu/ludzi, którzy wnieśli/wnoszą duży wkład w jego rozwój?, Wielkopolanie wskazywali najczęściej: Hipolita Cegielskiego (42%), Ryszarda Grobelnego (27%), Karola Marcinkowskiego (16%), Działyńskich (13%), Cyryla Ratajskiego (11%), Jana Kulczyka (9%), Franciszka Ratajczaka (8%), Stefana Stuligrosza (6%), gen. Dezyderego Chłapowskiego (6%), Ignacego Mościckiego (6%), Bolesława Chrobrego (6%), Marcina Chwiałkowskiego (6%), Adama Mickiewicza (4%), gen. Stanisława Taczaka (4%), Mieszka I (4%), Piotra Reissa (4%), Macieja Frankiewicza (3%), Starego Marycha (3%), Romualda Traugutta (3%), Marię Konopnicką (3%), Powstańców Wielkopolskich 3%, Małgorzatę Musierowicz (3%), prof. Wiktora Degę (3%), Krystynę Feldman (2%). Zauważalna jest niska znajomość liderów/bohaterów dziejów najnowszych i współczesnych, wokół których Wielkopolanie mogliby się konsolidować i budować współczesną tożsamość historyczną. Mało znani są chociażby bohaterowie Poznańskiego Czerwca 1956, bohaterowie walczący o niepodległość w XX w. i bohaterowie czasu transformacji ustrojowo-gospodarczej. Ponadto Wielkopolska, poza obecnym prezydentem miasta Poznania Ryszardem Grobelnym, właściwie nie ma silnych żyjących liderów regionalnych. W grupie wskazań na poziomie kilku procent pojawiają się jeszcze przedstawiciele biznesu Jan Kulczyk oraz reprezentanci świata kultury Stefan Stuligrosz i Małgorzata Musierowicz oraz piłkarz Piotr Reiss. Niewielka jest też grupa znanych liderów lokalnych. Pozostałe osoby to bohaterowie historii bliższej lub dalszej.

128 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka Inicjatywy klastrowe (50) Działalność klastrów ma na celu podniesienie konkurencyjności, zwiększenie efektywności, wykorzystanie zasobów oraz dyfuzję informacji, a także daje możliwość wprowadzania innowacyjnych produktów na rynek przez firmy należące do klastra. Członkami klastra są podmioty działające na rzecz rozwoju gospodarczego oraz co najmniej 10 przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich województw, gdzie co najmniej 50% podmiotów funkcjonujących w ramach klastra stanowią przedsiębiorcy, podmioty funkcjonujące w ramach klastra są przestrzennie i sektorowo skoncentrowane, przez co rozumie się, że konkurują i współpracują w tych samych lub pokrewnych branżach oraz podmioty funkcjonujące w ramach klastra są powiązane rozbudowaną siecią relacji o formalnym i nieformalnym charakterze [14]. Małe i średnie przedsiębiorstwa wdrażają nowe technologie, ograniczają koszty, ale szukają też nowych rozwiązań organizacyjnych, nowych rozwiązań strukturalnych i form funkcjonowania. W tym celu podejmują współpracę z innymi przedsiębiorstwami, organizacjami, jednostkami naukowo-badawczymi, instytucjami wspierania biznesu, tworząc różnego rodzaju formy integracji na zasadzie partnerstwa przy pełnym zachowaniu swojej niezależności i autonomii. W ostatnich latach w Polsce coraz częściej wskazuje się na skuteczność i lepszy rozwój firm działających i współpracujących w sformalizowanych powiązaniach sieciowych, np. w klastrach. Badania potwierdzają, że właściciele przedsiębiorstw (głównie MSP) często nie są przygotowani do udziału w różnych formach partnerstwa, nie są świadomi potencjalnych efektów współpracy oraz tworzenia na rynku lokalnym i regionalnym sieci kooperacyjnych, które mogą być punktem wyjścia do uczestnictwa w działaniach na rynku międzynarodowym. Przedsiębiorcy często nie znają i nie uświadamiają sobie możliwości wykorzystania i zwielokrotnienia efektu pomocy w przypadku działań podejmowanych w grupie. Napotykają szereg barier. Wskazać w tym miejscu warto szczególną rolę instytucji otoczenia biznesu w sposobach motywacji i wspierania przedsiębiorstw w budowie trwałych powiązań oraz w procesie tworzenia klastrów. Przedsiębiorstwa tworzące klastry muszą reprezentować poziom kompetencji determinowany umiejętnościami kadr i dostępnością do zaawansowanych technologii. Stanowi to barierę, ale jednocześnie warunek konieczny wykreowania produktów wysokiej wartości. Wartość ta powstaje w całym łańcuchu dostawców. Istotne jest przedstawianie dobrych praktyk, umocowanych w systemie gospodarczym struktur klastrowych (i zasad ich funkcjonowania), których poznanie pomogłoby potencjalnym partnerom współpracy zidentyfikować obawy i problemy dotyczące działania klastrów. Natomiast dostarczona wiedza ułatwiałaby przezwyciężenie tych barier, wskazując na korzyści płynące z działań w ramach sieciowej struktury organizacyjnej. Pozwoliłoby to ograniczyć zauważalną nieraz niechęć i opór przedsiębiorców do podejmowania wspólnych przedsięwzięć o charakterze kooperacyjno-konkurencyjnym [14].

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 129 Rozwój Regionu i innowacyjność podmiotów gospodarczych w nim funkcjonujących jest w znacznej mierze determinowana przez trójstronne relacje: z innymi przedsiębiorstwami, z ośrodkami naukowo-badawczymi, organizacjami branżowymi, podmiotami doradczymi i szkoleniowymi oraz z lokalną administracją samorządową i rządową. Dopiero, gdy więzi te zacieśnią się i zaistnieją warunki sprzyjające eksperymentom gospodarczym lub innowacjom, gdy pojawi się zaufanie do rodzimych ekspertów i przedstawicieli władzy, można liczyć na ujawnienie się kreatywności i przedsiębiorczości społeczeństwa. Przeprowadzone badania wielkopolskich inicjatyw klastrowych wykazały dominację powiązań sieciowych między przedsiębiorstwami, a ułomność więzi z nauką i administracją lokalną. Na uwagę zasługuje fakt, że nawet powiązania pomiędzy przedsiębiorcami miały głównie charakter formalny i wynikały z naturalnych gospodarczych relacji typu klient dostawca produktów/surowców lub usług. Bardzo nieliczna grupa respondentów deklarowała współpracę z konkurentami zarówno lokalnymi, jak i na poziomie kraju oraz UE. Z punktu widzenia zagadnień transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych tego typu relacje mają charakter bierny. Zjawisko pewnej bierności w transformacji wiedzy wzmacniać może również niski poziom współpracy z jednostkami badawczorozwojowymi, przy czym częstokroć współpraca ta ogranicza się do szkoleń [16]. Działalność społeczna (51) Działania społeczne to działalność prospołeczna i filantropijna, wyrażająca się przez inicjowanie i wspieranie kampanii społecznych, przedsięwzięć kulturalnych oraz akcji promujących postawy obywatelskie i ekologię. To także pomoc chorym i niepełnosprawnym oraz wspieranie programów stypendialnych i wyrównujących szanse rozwojowe. Może przejawić się działalnością przedsiębiorstw w odpowiedź firmy na potrzeby społeczności lokalnej. W tym zakresie wymienić należy np. wsparcia wydarzeń o charakterze społecznym, artystycznym i kulturalnym. Działalność społeczna przyczynia się do rozwoju społecznego, kulturalnego i gospodarczego danego Regionu. W dobie społeczeństwa postindustrialnego i tworzenia się gospodarki opartej na wiedzy, szczególnie istotnym wydaje się proces przechodzenia od budowania kapitału ludzkiego na rzecz budowania kapitału społecznego. Kapitał społeczny jest pojęciem szerszym, obejmuje nie tylko poziom kompetencji pracownika i jego zdolność do pełnienia określonych ról zawodowych, lecz także oczekiwania społeczne i ekonomiczne zarówno jednostki, jak i społeczeństwa. Transformacja wiedzy do gospodarki winna zatem uwzględniać oczekiwania społeczne, potrzeby gospodarki oraz obowiązujący system prawny [8]. 5.2.2. Czynniki krytyczne Druga grupa czynników sprawczych, które wykazują zarówno dużą aktywność w oddziaływaniu na system, jak i reaktywność na bodźce zewnętrzne, to czynniki krytyczne. W ramach prac Zespołu Realizatorów Projektu zostało wyróżnionych pięć

130 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka czynników krytycznych, które poniżej krótko scharakteryzowano. Liczba w nawiasie za nazwą czynnika to jego numer porządkowy, który ułatwiał identyfikację w tabeli oddziaływań oraz przy tworzeniu mapy intensywności (rozdział 4). Przedsiębiorczość (4) Przedsiębiorczość jest to cecha działania zmierzającego do zapewnienia racjonalnej i efektywnej koordynacji zasobów gospodarczych firmy. W praktyce pojęcie przedsiębiorczość rozumiane jest jako forma pracy lub jako czwarty (obok pracy, ziemi i kapitału) czynnik produkcji. Główne cechy przedsiębiorców to przede wszystkim umiejętność dostrzegania potrzeb i doskonalenia pomysłów, zdolności do wykorzystywania nadarzających się okazji oraz gotowość do podejmowania ryzyka. W nieco szerszym znaczeniu przedsiębiorczość to cecha, a właściwie zespół cech psychicznych warunkujących bycie dobrym przedsiębiorcą, tzn. osiąganie sukcesów w kierowaniu przedsiębiorstwem. Przedsiębiorczość nie polega głównie na uzyskiwaniu maksimum korzyści z wykorzystywania tego, co istnieje, lecz na ciągłym stwarzaniu czegoś nowego. Miejscami występowania przedsiębiorczości są przede wszystkim przedsiębiorstwa, lecz także gospodarstwa domowe, instytucje administracyjne i cały rynek, a więc sfera codziennych kontaktów tych, którzy kupują z tymi, którzy wytwarzają i sprzedają. Przedsiębiorczość jest indywidualną cechą ludzkiej osobowości, wyróżniającej się inteligencją, innowacyjnością, umiejętnością dostrzegania uwarunkowań i związków zachodzących między zjawiskami gospodarczymi i zdolnością do organizowania działalności handlowej, przemysłowej i usługowej, zapewniającej przewagę dochodów nad kosztami ich uzyskania. Przedsiębiorczość jest nowatorstwem polegającym na poszukiwaniu odmienności w porównaniu z tym, co robią inni, znajdowaniu bardziej skutecznych sposobów działania na rynku, dających wyższą użyteczność produktów i usług oraz większą efektywność gospodarowania. Jest ona ze swej natury działalnością konkurencyjną, w stosunku do postępowania innych przedsiębiorstw [5]. Przeprowadzone badania metodą Delphi [27] pokazują, że akceptacja społeczna dla przedsiębiorczości w Wielkopolsce istnieje, jednak gorzej jest z gotowością wspierania jej. Nadal istnieje stereotyp, że sukces w biznesie opiera się na oszustwie. Dlatego też eksperci sugerowali, aby już na poziomie gimnazjalnym (na przedmiocie przedsiębiorczość) edukować młodych ludzi na temat pożytków ze wspierania przedsiębiorczości i dawać przykłady etycznych działań biznesowych. Jak pokazują badania przeprowadzone przez Pentor RI Poznań [12], ocena Wielkopolski pod względem angażowania się w tworzenie sieci i budowę partnerstwa oraz wspieranie tych procesów poprzez tworzenie specjalnych stref gospodarczych i ułatwianie dostępu do środków unijnych jest oceniana raczej średnio i wiele badań potwierdza, że w tej dziedzinie jest sporo do zrobienia. Innowacyjność Wielkopolski oceniana jest dobrze/bardzo dobrze/znakomicie przez 57% badanych, ale jednocześnie 37% ocenia ją średnio/źle/bardzo źle/fatalnie. Preferuje się zachowawcze (odtwórcze) metody działania. Można więc przyjąć, że, celem podniesienia innowacyj-

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 131 ności Regionu, Wielkopolskę czeka jeszcze proces przedefiniowywania tożsamości w wymiarze gospodarczym. Kompetencje fachowe (21) Kompetencje wynikają z przydzielonych do wykonania czynności zawodowych, uprawnień związanych z profesją oraz obowiązków. Są uwarunkowane kwalifikacjami zawodowymi, ale o kompetencjach fachowych osoby przesądzają też: doświadczenie zawodowe, cechy osobowościowe, postawy i zachowania, a także wyznawane wartości. Motywacja do działania oraz uwarunkowania otoczenia oddziałują na efektywność. Jej obniżający się poziom staje się inspiracją do podnoszenia kwalifikacji i nabywania nowych kompetencji, poprawiających zdolność do podejmowania wyzwań, korzystania z własnego potencjału i inicjowania rozwoju. Kwalifikacje zawodowe nie mogą być zdobyte raz na zawsze, wręcz przeciwnie: muszą być ustawicznie poszerzane, doskonalone i zgłębiane. Współcześnie każdy człowiek musi być przygotowany na zmiany miejsc pracy. Oznacza to gotowość do przekwalifikowania się, zdobywania nowych umiejętności. Proces stałego odnawiania, doskonalenia i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych pracownika trwa przez całe życie. Jest to podstawowym założeniem idei life long learning. Wykształcenie i kompetencje stają się najważniejszymi wartościami współczesnej cywilizacji informacyjnej oraz społeczeństw opartych na wiedzy. Stale uzupełniane kwalifikacje to lepsza zdolność adaptowania się do nowych warunków, a także potencjalnie wyższa innowacyjność i produktywność pracy. Ciągłe uzupełnianie kwalifikacji konieczne jest ze względu na rozwój nowoczesnych technologii, które powodują nie tylko wzrost popytu na wysoko wykwalifikowaną kadrę, ale sprawiają także, że kwalifikacje szybko ulegają dezaktualizacji. Zatem wysokie i stale aktualizowane kwalifikacje to lepsza pozycja jednostki na rynku pracy, wyższe dochody z pracy, wyższy standard życia, większy udział w życiu społecznym i politycznym kraju, to także, a może przede wszystkim, osobista satysfakcja [9]. Zawód jest to wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny. Stanowi on kategorię ekonomiczno-socjologiczną i pedagogiczną. Jego wykonywanie wymaga specjalnego przygotowania. Kwalifikacje zawodowe to układ umiejętności warunkujących wykonywanie zadań zawodowych. Należą do nich umiejętności praktyczne oraz umysłowe, które pozwalają na wykorzystywanie umiejętności praktycznych. Kwalifikacje zawodowe można stopniować ze względu na ich rozwój, wyróżniając elementarne, podstawowe i mistrzowskie. Współczesny rynek pracy wymaga określenia standardów kwalifikacyjnych związanych ze stanowiskami pracy. Na strukturę wzorca kwalifikacji składają się trzy podstawowe komponenty: umiejętności, wiadomości oraz cechy psychofizyczne. Standardy pozwalają na formułowanie zakresu kształcenia zawodowego oraz ustalanie wymagań egzaminacyjnych stanowiących podstawę

132 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka potwierdzenia posiadanych kwalifikacji. Wzorce kwalifikacji są definiowane dla zawodów określonych w klasyfikacji zawodów [21]. Budżet regionu (29) Budżet samorządowy jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów danej jednostki samorządowej. Ma formę aktu normatywnego, tj. uchwały, uchwalanej przez organ władzy samorządowej na okres roku budżetowego, którym jest rok kalendarzowy [25, art. 211]. Uchwała budżetowa składa się z: budżetu jednostki samorządu terytorialnego i załączników. Uchwała budżetowa określa [25, art. 212]: łączną kwotę planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem dochodów bieżących i majątkowych, łączną kwotę planowanych wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, z wyodrębnieniem wydatków bieżących i majątkowych, kwotę planowanego deficytu albo planowanej nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego wraz ze źródłami pokrycia deficytu albo przeznaczenia nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego, łączną kwotę planowanych przychodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego, limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emitowanych samorządowych papierów wartościowych, kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym, zgodnie z zawartą umową, z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, szczególne zasady wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego w roku budżetowym, wynikające z odrębnych od ustawy o finansach publicznych ustaw, uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy, inne postanowienia, których obowiązek zamieszczenia w uchwale budżetowej wynika z postanowień organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na [25, art. 216]: zadania własne jednostek samorządu terytorialnego, zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami jednostkom samorządu terytorialnego, zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia, zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 133 pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony w odpowiednim terminie, organ administracji samorządowej nie ma prawa do gromadzenia dochodów oraz ponoszenia wydatków. W przypadku braku możliwości uchwalenia budżetu, może być zastosowane rozwiązanie w postaci prorogacji budżetu. Liczba MSP (32) Dla dynamiki rozwoju lokalnego wszystkich regionów europejskich bardzo ważną rolę odgrywa działalność i funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw. Ich elastyczność strukturalna umożliwia szybkie reagowanie na potencjalne zmiany i uwarunkowania gospodarcze, jest również źródłem innowacji i powstawania nowych rozwiązań technologicznych. W całej Europie, w tym również Polsce, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią dominujący sektor gospodarki. Według definicji wyodrębnia się następujące kategorie przedsiębiorstw [14]: mikroprzedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 10 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 2 mln euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 2 mln euro, małe przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 50 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 10 mln euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 10 mln euro, średnie przedsiębiorstwo to przedsiębiorstwo, które zatrudnia mniej niż 250 pracowników oraz jego roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub całkowity bilans roczny nie przekracza 43 mln euro. W Wielkopolsce mikroprzedsiębiorstwa stanowią 94,42%, małe przedsiębiorstwa 4,61%, średnie 0,85%, a firmy duże 0,12%. Między 1999 a 2007 rokiem przyrost liczby MSP w Regionie wyniósł około 25%. Firmy z tego Regionu stanowiły blisko 10% wszystkich firm zarejestrowanych w kraju. Liczba małych i średniej wielkości przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w poszczególnych województwach w Polsce jest dość wyraźnie zróżnicowana. Wynika to z odmienności warunków, takich jak: struktura gospodarcza, infrastruktura, chłonność rynków lokalnych, jakość i liczba instytucji otoczenia biznesu, a także dostępne dla przedsiębiorstw zasoby ludzkie czy kapitał intelektualny. W Wielkopolsce w 2007 roku na 1000 mieszkańców przypadało około 105 MSP (w Polsce przeciętnie 99), co dało Regionowi 6. miejsce w rankingu województw. W przypadku nowo powstałych firm na 1000 mieszkańców województwo zajęło również 6. miejsce. Region utrzymał się także na 6. pozycji z 2006 roku w zakresie liczby firm z kapitałem zagranicznym na 1000 mieszkańców. Jedynie jeśli chodzi o liczbę firm zlikwidowanych, Region zajął dość odległe 10. miejsce [22]. Rozmieszczenie terytorialne przedsiębiorstw w województwie wielkopolskim nie jest równomierne. Działalność gospodarcza skoncentrowana jest przede wszystkim w aglomeracji poznańskiej i gminach ościennych oraz w dużych miejscowościach

134 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka subregionów. Obszary te stanowią bieguny wzrostu. Liczba MSP w 2007 roku była największa w subregionie poznańskim, co stanowiło 36,69% ogółu, a najmniejsza w subregionie konińskim 9,14%. Wskaźnikiem świadczącym o stopniu aktywności gospodarczej mieszkańców Regionu jest udział liczby osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w ogólnej liczbie osób w wieku produkcyjnym. W Wielkopolsce wskaźnik ten w 2007 roku wyniósł 12,52% i był wyższy niż w kraju (11,36%) [22]. W Wielkopolsce dominują jednostki prowadzące działalność handlową. W 2007 roku do sekcji handel i naprawy należało 33% ogółu zarejestrowanych firm w sektorze prywatnym, 15% firm działało w sekcji obsługa nieruchomości i firm, działalność związaną z budownictwem prowadziło 12%, a przetwórstwem przemysłowym zajmowało się 11% ogólnej liczby podmiotów. W sektorze publicznym dominowały: edukacja z 40% udziałem, a za nią znalazła się obsługa nieruchomości i firm z 30% udziałem [22]. Małe i średnie przedsiębiorstwa są postrzegane jako elastyczne i zwinne, zapewniające dynamikę rozwoju lokalnego wszystkich regionów europejskich, zwłaszcza gdy działają w powiązaniach sieciowych [15]. Gotowość do innowacji (48) Innowacyjność wiąże się z wprowadzeniem czegoś nowego, nowatorstwem, reformą, ulepszeniem. Może ona dotyczyć wszelkich dziedzin i sfer oddziaływań w różnych kierunkach. Innowacyjne są więc wszystkie ulepszenia maszyn i urządzeń, reformy systemów, jak i tworzenie zupełnie nowych rzeczy, zjawisk lub wartości. Innowacje mogą dotyczyć zarówno najwyższych technologii, jak i elementów życia codziennego. Gotowość do wdrażania innowacji i tworzenia postaw proinnowacyjnych jest wynikiem interakcji wielu czynników. Na szczególną uwagę pośród tych determinantów zasługują: właściwości psychograficzne samej populacji, gotowość przedsiębiorstw do ponoszenia nakładów inwestycyjnych, potencjał zasobów ludzkich B+R oraz gotowość pracowników do kreowania i akceptacji zmian w miejscu pracy [11]. Jak pokazują badania typów psychograficznych przeprowadzone przez Pentor RI Poznań, postawę proinnowacyjną prezentują tzw. dojrzali, zdobywcy i sfrustrowani, natomiast postawę antyinnowacyjną (niesprzyjającą procesom innowacyjnym) reprezentują tradycjonaliści, swojacy i sceptycy. W ten sposób, grupując typy psychograficzne, można ocenić, czy z biegiem lat w społeczeństwie polskim oraz Wielkopolsce zmienia się odsetek nastawionych proinnowacyjnie Polaków oraz jaka jest skala ewentualnej zmiany. Na początku XXI w. przeważali w społeczeństwie polskim oraz wśród Wielkopolan przedstawiciele typów psychograficznych niechętnych nowościom i innowacjom. Natomiast z biegiem lat sytuacja się zmieniała i w 2009 roku odsetek typów proinnowacyjnych przekroczył 50% dla całej Polski i wyniósł on 53,4%, a dla Wielkopolski 59,8%. Dla wszystkich województw łącznie z wyłączeniem województwa wielkopolskiego 52,8%. Analiza danych historycznych z lat 2000-2009 wskazuje, że zarówno w Wielkopolsce, jak i w całym kraju

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 135 wzrósł udział typów psychograficznych reprezentujących postawy proinnowacyjne, natomiast zmalał odsetek typów prezentujących postawy antyinnowacyjne. Śledząc dynamikę zmian udziału proinnowacyjnych typów psychograficznych w strukturze społecznej, można stwierdzić, że była ona podobna w Wielkopolsce, jak i średnio w pozostałych województwach traktowanych łącznie [11]. Gotowość do innowacji przejawia się w inwestycjach, które są nieodłącznym elementem rozwoju, rozumianego jako kreowanie nowej jakości. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach Wielkopolski wzrastały w okresie 2002-2008. Badania pokazują, że pomimo osłabienia koniunktury w 2008 roku przedsiębiorstwa z Regionu nie tylko nie ograniczyły nakładów na inwestycje, lecz odnotowały procentowo największy wzrost w ciągu ostatnich 5 lat. Spadek udziału przedsiębiorstw z Wielkopolski w nakładach na inwestycje w polskich przedsiębiorstwach ogółem, który zanotowano w 2005 roku, odbił się na pozycji Regionu w rankingu województw. Stanowcza postawa proinwestycyjna przedsiębiorstw w okresie osłabienia koniunktury w 2008 roku pozwoliła na odzyskanie wcześniej utraconego 3. miejsca w rankingu. Potencjał zasobów ludzkich B+R w Regionie może być zmierzony poziomem zatrudnienia. Liczba pracowników związanych z działalnością badawczorozwojową w sektorze przedsiębiorstw w okresie od 2005 do 2008 r. wzrosła z 1184 do 1428 osób. Pozwoliło to nieznacznie zwiększyć udział liczby pracowników związanych z działalnością badawczo-rozwojową przedsiębiorstw z Wielkopolski w ogólnej liczbie takich pracowników w kraju. Analizując dane dotyczące nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych w województwie wielkopolskim, zauważyć można, że dominują nakłady inwestycyjne na środki trwałe, które pochłaniają 79% środków wydatkowanych na innowacje. Na działalność badawczo-rozwojową przeznacza się 8% tych nakładów. Najmniejszy udział mają wydatki na szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych [11]. 5.3. PRZEWIDYWANE KIERUNKI ZMIAN CZYNNIKÓW AKTYWNYCH I KRYTYCZNYCH Każda sytuacja ma charakter dynamiczny, a więc zmienia się niezależnie od tego, czy decydent tego sobie życzy, czy nie. Decydent planuje pewne działania w dłuższym lub krótszym horyzoncie czasu. Sukces tych działań zależy od tego, czy będą one pasować do przyszłej sytuacji. Mówiąc inaczej, decydent powinien zastanowić się, co można zrobić dzisiaj, aby wykorzystać pojawiające się szanse oraz zapobiec niebezpieczeństwom w przyszłym rozwoju. W ramach prac Zespołu Realizatorów Projektu przedyskutowano i przedstawiono w formie tabelarycznej (tabela 5.1) przewidywane kierunki zmian zidentyfikowanych uprzednio czynników aktywnych i krytycznych. Informacje zawarte w tabeli 5.1 stanowią szkielet scenariuszy prezentowanych w dalszej części opracowania.

Tabela 5.1. Przewidywane kierunki zmian czynników aktywnych i krytycznych 136 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 137

tabela 5.1 cd. 138 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 139

tabela 5.1 cd. 140 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 141

tabela 5.1 cd. 142 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 143

tabela 5.1 cd. 144 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 145

tabela 5.1 cd. 146 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka

tabela 5.1 cd. Źródło: opracowanie własne. 5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 147

148 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka Metodyka myślenia sieciowego zaleca, aby przyszłe działania opierać na kilku scenariuszach. W praktyce scenariusze przedstawia się w dwóch wersjach: optymistycznej i pesymistycznej, uwzględniając korzystne lub niekorzystne tendencje rozwojowe. Opracowuje się również scenariusze prawdopodobne, które są właściwą bazą dla rozwiązywania problemu. Istnieje potrzeba posługiwania się scenariuszem w celu opisu i interpretacji zmian. Zrozumienie przeobrażeń zachodzących w systemie oraz w jego otoczeniu pozwala na objaśnienie możliwości kierowania zmianą. 5.4. PODSUMOWANIE Długoterminowe prognozy zależą od przewidywanych przekształceń strukturalnych w gospodarce Wielkopolski w ciągu 20 lat i ich wpływu na rozwój ekonomiczny Regionu. Struktura gospodarcza jest pojęciem wieloaspektowym (struktura branżowa i technologiczna produkcji, struktura siły roboczej i kwalifikacji pracowników, struktura instytucjonalna i finansowa gospodarki itd.). Wystąpienie i zakres zmian strukturalnych zależą od wielu czynników społecznoekonomicznych na świecie, w Polsce i w Wielkopolsce. Dlatego zmiany strukturalne są niepewne i przez to trudne do prognozowania. Nieprzewidywalność dotyczy innowacji i technologii (na przykład kilka lat temu wielu ekspertów twierdziło, że darmowy Internet będzie dostępny na terenie całej Polski). Niepewne są też reformy ekonomiczne budzące opór społeczny, np. trudno przewidzieć, czy w 2012 roku zostanie wprowadzona reforma emerytalna, jaki będzie jej zakres i jak wpłynie na PKB Wielkopolski w 2013, 2014 i w kolejnych latach, aż do 2030 roku. Dlatego przekształcenia strukturalne nie są tu prognozowane i przyjmuje się, że w przyszłości ich ekonomiczny efekt będzie taki, jak ten już zaobserwowany w tendencji rozwojowej w latach 2005-2009. Uwzględniono natomiast zaplanowane zmiany strukturalne, np. napływ funduszy unijnych. Żeby zobrazować niepewność co do przyszłości, zbudowano trzy scenariusze rozwoju gospodarczego. Scenariusz szybkiego rozwoju zakłada wysoką, obserwowaną w latach 2006-2007 dynamikę bazowych wskaźników gospodarczych i wykorzystuje ich przyczynowo-skutkowy związek z produkcją przemysłową. Warunkiem ziszczenia się tego scenariusza jest duża elastyczność struktury gospodarczej. Na podstawie obserwacji najbardziej prawdopodobny jest scenariusz mieszany [3]. Pod koniec maja 2011 roku Zespół Realizatorów Projektu przystąpił do opracowywania scenariuszy rozwoju z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych trzech Pól Badawczych. W piątej fazie metodyki myślenia sieciowego należało opracować szczegółowe scenariusze dla pól badawczych: Pole Badawcze I Potencjalne sieci gospodarcze i społeczno-gospodarcze w regionie typy relacji z ukierunkowaniem na transformację innowacji, Pole Badawcze II Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw (innowacje produktowe, procesowe, technologiczne, systemowe), procesy, struktury, formalizacja, uwarunkowania poprawiające zdolność do wprowadzania innowacji,

5. Syntetyczne scenariusze zmian czynników aktywnych i krytycznych 149 Pole Badawcze III Instytucje generujące wiedzę, odpowiedzialne za transformację wykorzystanie potencjału Wielkopolski dla wzrostu konkurencyjności gospodarki oraz rozwoju podmiotów tworzących sieci gospodarcze. Przystępując do opracowania szczegółowych scenariuszy rozwoju Zespół Realizatorów rozpoczął prace w trzech 5-osobowych zespołach Wychodząc od ogólnych scenariuszy rozwoju opracowano po trzy szczegółowe scenariusze (optymistyczny, pesymistyczny i prawdopodobny) z uwzględnieniem specyfiki każdego pola badawczego. BIBLIOGRAFIA [1] Badzińska E., Tendencje na rynku młodych konsumentów [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [2] Brambert P., Zróżnicowanie przestrzenne siły ekonomicznej wiodących przedsiębiorstw w regionie świętokrzyskim [w:] Zioło Z., Rachwał T. (red.), Procesy transformacji przemysłu i usług w regionalnych i krajowych układach przestrzennych, Kraków Warszawa 2009. [3] Brzęczek T., Perspektywy rozwoju gospodarczego Wielkopolski [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [4] Burdecka W., Instytucje otoczenia biznesu, PARP, Warszawa 2004. [5] Fabiańska K., Planowanie rozwoju przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1986. [6] Golińska P., Rozwój gospodarki opartej na wiedzy w świetle dokumentów NPF Polska 2020 i Polska 2030 [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [7] Goliński M., Szafrański M., Tendencje w transformacji wiedzy [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [8] Grupka K.., Identyfikacja istniejącego systemu transformacji wiedzy do gospodarki [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [9] Grzelczak A., Lifelong Learning Programme, czyli o uczeniu się przez całe życie [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [10] Grzelczak A., Ośrodki wspierania innowacji w Wielkopolsce. Raport z badań stanu istniejącego [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [11] Janowicz R., Golińska P., Wdrażanie innowacji i tworzenie podstaw proinnowacyjnych czynniki sukcesu i bariery [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.

150 A. Grzelczak, K. Werner, M.K. Wyrwicka [12] Janowicz R., Tożsamość Wielkopolan [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [13] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. [14] Ładzińska-Depko M., Sołtysiak E., Wawrzyniak Z., Bariery i zagrożenia funkcjonowania MSP w sieciach gospodarczych [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [15] Ładzińska-Depko M., Sołtysiak E., Wawrzyniak Z., Rola Izb Gospodarczych w tworzeniu sieci współpracy [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [16] Pacholski L., Wyrwicka M.K., Golińska P., Współpraca wielkopolskich firm w Siechach gospodarczych [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [17] Paluch H., Propozycje zmian formalno-prawnych na rynku usług szkoleniowych [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [18] Pater M., Doradztwo zawodowe w Wielkopolsce [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [19] Piekarczyk A., Zimniewicz K., Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010. [20] Przepióra P., Łuczka T., Wielkopolska w kontekście innych regionów Polski i Unii Europejskiej [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [21] Ragin-Skorecka K., Tryb zdobywania uprawnień zawodowych [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [22] Rembiasz M., Stan sektora MSP w Wielkopolsce i wiodące przedsiębiorstwa regionu [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [23] Rippel G., Skuteczność wchodzenia kuchennymi drzwiami rzecz o lobbingu, Świat Marketingu, maj 2002. [24] Srokosz J., Grupy nacisku i zjawisko lobbingu we współczesnych państwach, Wrocławskie Studia Erazmiańskie, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2007. [25] Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. [26] Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. [27] Wyrwicka M.K., Mroczek B., Werner K., Leitgeber M., Wyniki badania metodą Delphi [w:] Wyrwicka M.K. (red.), Raport z badań metodą Delphi, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010. [28] Zimniewicz K., Współczesne koncepcje i metody zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

Karolina WERNER *, Agnieszka GRZELCZAK *, Paweł PRZEPIÓRA * 6. MODEL KIEROWANIA DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ WIELKOPOLSKI 6.1. WPROWADZENIE Model kierowania stanowi uproszczone jednak skuteczne narzędzie pozwalające przedstawić możliwości kierowania zmianą. W przypadku prezentowanych w niniejszym rozdziale analiz, poszukiwane są instrumenty sprawcze dla decydentów. Region pozbawiony jest jednego jasno określonego centrum decyzyjnego (z reguły posiada kilka luźno powiązanych lub niezależnych ośrodków). Ponadto każdy Region posiada jakiś ośrodek ogniskujący aktywność mieszkańców, najczęściej w postaci aglomeracji miejskiej [4, s. 13]. To centrum powiązane jest z pozostałą częścią Regionu za pomocą infrastruktury, dzięki czemu tworzy określony układ społeczno-ekonomiczny, często dodatkowo warunkowany tradycją i historią. Zarządzanie Regionem różni się tym od zarządzania podmiotami gospodarczymi, że musi uwzględniać decyzje szeregu niezależnych instytucji [4, s. 14]. Ponadto władze Regionu oprócz podejmowania działań typowych dla menadżerów, takich jak określanie wizji rozwoju, powinny jeszcze szukać sposobów jej realizacji. W związku, z czym władze Regionu muszą działać przez perswazję, mobilizację, a nie nakaz. Zobowiązane są szukać sojuszników, wspierać liderów zmian, a nie rozkazywać [4, s. 15]. W takich warunkach od władz Regionu oczekuje się sprawnego gromadzenia niezbędnych dla rozwoju informacji, ich rozpowszechniania oraz zarządzania daną jednostką administracyjną tak, aby w efekcie wprowadzane były zmiany wskazujące na rozwój gospodarczy danego Regionu. * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania.

152 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra 6.2. PROCES KIEROWANIA ZMIANĄ Zmianę należy rozumieć jako funkcję systemu, polegającą na dążeniu do doskonalenia oraz poprawy jego pozycji w otoczeniu [3, s. 117]. Inaczej, zmiana to celowe i świadome działanie, polegające na przejściu podmiotu podlegającego zmianie ze stanu obecnego, do innego, pożądanego, jednoznacznie odmiennego stanu. Niezależnie od sektora, w którym funkcjonuje organizacja, bez względu na to czy stanowi podmiot gospodarczy, czy jednostkę administracyjną chcąc osiągnąć zamierzone, ustalone w strategii cele musi dokonywać zmian. Ponadto otoczenie jest turbulentne, wysoce dynamiczne zmieniające się, co często powoduje konieczność reorganizacji lub podejmowania działań mających zmienić sytuację obecną w pożądaną. Instytucje, aby przetrwać, muszą poprzez dokonywanie zmian dostosować się i współdziałać z otoczeniem [3, s. 117]. Podobnie władze regionu, powinny zmieniać administrowany region, aby był on postrzegany jako rozwinięty gospodarczo, konkurencyjny, innowacyjny, atrakcyjny dla inwestorów oraz obecnych, potencjalnych mieszkańców. Niniejsze opracowanie dotyczy uruchomienia tych czynników, które powinny sprawić, że Wielkopolska zmieni się i stanie się regionem bardziej innowacyjnym. Jedną z metod prezentacji możliwości kierowania zmianą jest zastosowany tu model kierowania. 6.3. OBJAŚNIENIE MOŻLIWOŚCI KIEROWNIA ZMIANĄ Zgodnie z przyjętą metodologią, czwarta faza metodyki myślenia sieciowego polega na objaśnieniu możliwości kierowania zamianą. Jak zostało to zaznaczone w rozdziale 2, na początku realizacji tego etapu mogą pojawić się pewne problemy związane z określeniem możliwości kierowania zmianą i rozwiązania zdefiniowanego problemu. Twórcy metodyki myślenia sieciowego zalecają, w celu uniknięcia powyższych problemów, budowę prostego modelu kierowania. Pod koniec maja 2011 roku Zespół Realizatorów Projektu przystąpił do opracowywania modelu kierowania. Składa się on z 7 elementów, takich jak (por. rys. 2.6): 1. obiekt sterowany, 2. decyzje, 3. czynniki sterowane, 4. czynniki niesterowalne, 5. indykatory, 6. sprzężenie zwrotne, 7. sprzężenie wyprzedzające. Powyższe części składowe budowanego modelu były przedmiotem wielu dyskusji i rozważań Zespołu Realizatorów.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 153 6.3.1. Zdefiniowanie obiektu sterowanego i decydenta Prace rozpoczęto od określenia obiektu sterowanego. Zespół Realizatorów, zdefiniował obiekt sterowany jako stan docelowy, który należy osiągnąć poprzez wprowadzenie zmian. W związku z tym, przyjęto, że obiektem sterownym jest Innowacyjna Wielkopolska. Intencją jest takie wprowadzenie zmian i kierowanie nimi, aby Region był postrzegany jako innowacyjny. Ponieważ obiektem sterownym jest jednostka terytorialna, administracyjna, decydentem są władze Wielkopolski. Władza danego regionu, czyli samorząd terytorialny wykonuje swoje zadnia za pośrednictwem uprawnionych organów. Organy te stanowią władze publiczną, a tym samym sprawują funkcje zarządcze [2, s. 20]. Strukturę organów władzy administracji samorządu terytorialnego opisano w tabeli 6.1. Tabela 6.1. Struktura organów władzy administracji samorządu terytorialnego Lp. Szczebel samorządu terytorialnego Organ stanowiący Organ wykonawczy Przewodniczący organu wykonawczego 1. Województwo Sejmik województwa 2. Powiat Rada powiatu 3. Gmina Rada gminy Źródło: [2, s. 20]. Zarząd województwa wybierany przez sejmik w liczbie 5 osób Zarząd powiatu wybierany przez radę w liczbie 3 5 osób Wybierani w powszechnych i bezpośrednich wyborach: Wójt w gminach wiejskich, Burmistrz - w gminach miejsko-wiejskich i miejskich, Prezydent miasta w miastach pow. 100 tys. mieszkańców Marszałek województwa Starosta powiatu W opinii Zespołu po stronie władz Regionu leży możliwość wprowadzenia proponowanych zmian, ze względu na największą zdolność decyzyjną.

154 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra 6.3.2. Identyfikacja czynników sterowalnych i niesterowalnych Budując model kierowania należy określić czynniki sterowalne i niesterowalne oraz indykatory wskaźniki wczesnego ostrzegania. Zespół Realizatorów podzielił czynniki, które stanowiły przedmiot analizy na czynniki sterowalne (czyli te, na które decydent można wpływać) i czynniki niesterowane (czyli te, na które decydent nie ma żadnego wpływu lub wpływ ten jest pośredni i wymaga dodatkowych działań, których efekty będą odroczone w czasie) z punktu widzenia stymulowania innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce. Zespół Realizatorów scenariuszy rozważał, czy analizie pod kątem sterowalności i niesterowalności należy również poddawać czynniki pasywne i leniwe. Opinie na ten temat były różne. Zwrócono uwagę na dużą liczbę czynników pasywnych i leniwych oraz na fakt, że nakłady ponoszone na ich aktywizację mogą być postrzegane, jako marnotrawstwo. Ostatecznie członkowie Zespołu uznali, że czynniki leniwe i pasywne są tylko tłem, a sterować innowacyjną gospodarką w Wielkopolsce można tylko przez oddziaływanie czynnikami aktywnymi i krytycznymi, czyli tymi, które w dużym stopniu wpływają na inne. W związku z powyższym, w efekcie debaty uznano, że czynnikami sterowalnymi z punktu widzenia decydenta (władz Regionu) są: 4 Przedsiębiorczość, 6 Działalność edukacyjna, 28 Infrastruktura, 29 Budżet regionu, 30 Dotacje celowe, 33 Decyzje władz samorządowych, 50 Inicjatywy klastrowe. Natomiast czynniki, na które władze regionu Wielkopolski mają relatywnie niewielki wpływ, to: 13 Decyzje rządu, 17 Zaufanie, 21 Kompetencje fachowe, 23 Grupy nacisku, 31 Wiodące firmy, 32 Liczba MSP, 40 Instytucje Otoczenia Biznesu, 41 Poziom rozwoju e-biznesu, 48 Gotowość do innowacji, 49 Lider, 51 Działalność społeczna.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 155 Powyższe zestawienie wskazuje, że na 7 czynników o charakterze sterowalnym, przypada 11 czynników niesterowalnych. 6.3.3. Identyfikacja indykatorów Indykator to parametr, którego monitorowanie pozwala ocenić skuteczność podjętych działań. Często pojawia się układ złożony z kilku miar i przybiera postać wskaźników 1 wczesnego ostrzegania Posłużono się w tym celu m.in. 25 wskaźnikami innowacyjności z raportu Innovation Union Scoreboard 2010 z lutego 2011 r. [5]. Spośród nich wyłoniono te wskaźniki, które mogą być przydatne do określania innowacyjnej gospodarki w Wielkopolsce. Nie wszystkie wskaźniki (z proponowanej liczby 25) zostały wykorzystane. Zespół Realizatorów dodał też inne wskaźniki, które z odpowiednim wyprzedzeniem będą sygnalizować istotne zmiany zachodzące w sytuacji Regionu. Umożliwiają one podjęcie działań zapobiegawczych, zanim wystąpią niepożądane zjawiska. Ostatecznie powstała lista 39 wskaźników (indykatorów), które zdaniem Zespołu mogą pomóc decydentowi władzom Wielkopolski w decyzjach dotyczących stosowanych działań z punktu widzenia obiektu sterowanego Innowacyjnej Wielkopolski: 1. Poziom PKB per capita w Regionie, 2. Wskaźniki struktury wykształcenia, 3. Liczba cytowań, 4. Wskaźnik HRST (% wskaźnik zatrudnienia w nauce i technice), 5. Liczba studentów zagranicznych, 6. Wydatki na B+R/mieszkańca, 7. Wydatki na B+R spoza budżetu państwa, 8. Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach, 9. Innowacje z MSP (in house), 10. Liczba współpracujących innowacyjnych MSP, 11. Liczba inwestycji realizowanych w PPP, 12. Liczba zgłoszonych patentów, 13. Liczba zarejestrowanych znaków towarowych zarejestrowanych na terenie UE i Polski, 14. Liczba zgłoszonych wzorów użytkowych przez firmy z Regionu, 15. Liczba MSP wdrażających innowacje produktowe lub procesowe, 16. Liczba MSP wdrażających innowacje marketingowe lub organizacyjne, 17. Poziom zatrudnienia knowladge intensiv w Regionie (EUROSTAT, BANK Danych Regionalnych,) 1 Wskaźnik liczba mianowana, odniesiona również do jakiejś mianowanej podstawy odniesienia i służąca do oceny zjawisk ilościowych (np. zysk w złotych na zatrudnionego) [Twaróg, 2005, s. 14].

156 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra 18. Poziom eksportu produktów medium i high-tech (średnia i wysoka technologia), 19. Sprzedaż nowych innowacji na rynku firmom (new to market), 20. Przychody z patentów i licencji z zagranicy, 21. Liczba przedsiębiorstw high-tech w Regionie, 22. Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach high-tech w Regionie, 23. Poziom importu produktów medium i high-tech (średnia i wysoka technologia), 24. Procentowy wskaźnik wydatków na edukację, 25. Procentowy udział budżetu w wspieraniu innowacji/inwestycji, 26. Nakłady na teleinformatyzacje w Regionie, 27. Struktura środków pozyskanych z UE wg Programów Unijnych, 28. Stopień realizacji Regionalnej Strategii Innowacji przez władze samorządowe, 29. Liczba inicjatyw klastrowych istniejących w Regionie, 30. Współczynnik koncentracji przedsiębiorstw w branżach, 31. Procent wydatków z budżetu na promocję Regionu, 32. Liczba wystawców/gości targowych, 33. Poziom bezrobocia w Regionie, 34. Liczba inicjatyw społecznych w Regionie, 35. Liczba zapytań i reklamacji kierowanych do instytucji różnych kategorii, 36. Liczba Instytucji Otoczenia Biznesu wg formy, 37. Liczba transakcji on-line, 38. Istnienie liderów, 39. Wskaźnik procentowy podatników przekazujących 1%. Istotnym kryterium doboru takich wskaźników była dostępność danych do ich opracowania. 6.3.4. Sprzężenie zwrotne i wyprzedzające Istota kierowania zmianą polega na działaniach sprawczych. Sprzężenie zwrotne pomaga decydentowi w tym przypadku władzom Wielkopolski w ocenie stanu i wyborze strategii działania. Dzieje się to w oparciu o zmianę (wzrost lub spadek) obserwowanych wskaźników (indykatorów). Natomiast sprzężenie wyprzedzające daje decydentowi bieżącą informację o obowiązujących rozwiązaniach strukturalnych i możliwościach funkcjonowania w ich zakresie. Brak akceptacji dla tych rozwiązań uruchamia działania prewencyjne, polegające na tworzeniu rezerw docelowych, lobbowaniu za zmianami prawa lub za przywilejami, będącymi w zakresie decyzji władz wyższej instancji.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 157 6.4. MODEL KIEROWANIA Rysunek 6.1 przedstawia model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski. Z prezentowanego modelu wynika, że w niewielkim zasięgu działania władzy regionu Wielkopolski leży poziom i zakres kompetencji fachowych, liczba małych i średnich przedsiębiorstw lub firm wiodących działających na terenie województwa, stopień gotowości do innowacji w społeczeństwie. Władza Regionu ma nieznaczny wpływ na decyzje podejmowane przez rząd. Niestety poza bezpośrednim zasięgiem działania decydenta określonego w budowanym modelu, znajduje się możliwość kreowania, pobudzania czy wzmacniania poziomu zaufania. Instytucje Otoczenia Biznesu, ich zakres, forma i rodzaj podejmowanych działań to kolejny czynnik w niewielkim stopniu zależny od decydenta, podobnie jak poziom rozwoju e-biznesu. Według Zespołu opracowującego prezentowany model władze w Wielkopolsce mają słaby wpływ na pojawienie się, istnienie oraz działanie liderów oraz zakres, poziom lub brak prowadzonej w Wielkopolsce działalności społecznej. Przeprowadzona analiza wykazała, że władze Regionu mają bezpośredni wpływ na wzrost lub spadek przedsiębiorczości. Podejmują decyzje dotyczące budżetu Regionu. Od władz Wielkopolski zależy poziom, zakres i rodzaj prowadzonej w regionie działalności edukacyjnej. Decydent ma wpływ na rozwój infrastruktury. W opinii Zespołu Realizatorów, o poziomie dotacji celowych oraz ich wydatkowaniu i przeznaczeniu również decydują władze Regionu. Najwyższa władza w Regionie ma bezpośredni wpływ na decyzje władz samorządowych oraz rozmiar inicjatyw klastrowych podejmowanych w Wielkopolsce. W prezentowanym modelu ujęte zostały indykatory lub wskaźniki wczesnego ostrzegania, które wymieniono w podrozdziale 6.3.3. Ich obserwacja pozwala bezpośrednio oddziaływać na Region za pomocą czynników sterowalnych, ułatwia ocenę dotychczasowych i podejmowanie nowych działań profilaktycznych (tabela 6.2).

158 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Rys. 6.1. Model kierowania dla innowacyjnej Wielkopolski Źródło: opracowanie własne

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 159 Tabela 6.2. Działania wynikające z modelu kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski Lp. 1. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Poziom PKB per capita w Regionie Podstawa decyzyjna Dane GUS, EUROSTAT, OECD, analiza trendów rozwojowych PKB per capita w Regionie, porównywanie trendów rozwojowych PKB per capita w Regionie z trendami krajowymi, unijnymi i światowymi. Działania (czynniki sterowalne) Wprowadzanie mechanizmów mających na celu pobudzanie inwestycji i konsumpcji, wspieranie rozwoju działalności gospodarczej poprzez stosowanie ulg podatkowych w podatku od nieruchomości, oraz ułatwień proceduralnych, wzmacnianie kadry Wielkopolski, stanowiącej podstawę działań proinnowacyjnych, dołączenie do podstaw edukacji tematyki wspierającej aktywność gospodarczą społeczeństwa, poszerzanie dostępu do wiedzy dzięki rozwojowi infrastruktury teleinformacyjnej, podnoszenie jakości tras komunikacyjnych ułatwiające dostęp do zlokalizowanych w Regionie przedsiębiorstw, wzmocnienie atrakcyjności Regionu i przyciągnięcie inwestora zagranicznego, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Analiza czynników determinujących poziom PKB w Regionie, organizowanie konkursów nagradzających innowacyjne, rozwijające się przedsiębiorstwa, promowanie działań skierowanych na zwiększenie liczby ośrodków wspierających przedsiębiorców, obserwacja liczby MSP i wiodących firm.

160 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 2. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Wskaźniki struktury wykształcenia 3. Liczba cytowań Podstawa decyzyjna Dane GUS i EUROSTAT dotyczące ilości i profilu kształconych studentów. Analiza liczby cytowań w najpopularniejszych bazach publikacji naukowych. Działania (czynniki sterowalne) szybszy dostęp do atrakcyjnych lokalizacji poza obrębem miast. Rozwój działalności edukacyjnej odpowiadającej potrzebom biznesu, dbanie o wysoki poziom nauczania, konieczność szybkiego reagowania na potrzeby przedsiębiorców w zakresie kształcenia kadry, dostosowanie tematyki studiów technicznych z praktycznymi elementami, wspieranie organizatorów warsztatów badawczorozwojowych, dofinansowanie działalności edukacyjnej (stypendia, laboratoria, promocja edukacji). Promowanie naukowców z Regionu oraz nagłaśnianie na skalę międzynarodową wyników ich badań i osiągnięć naukowych, dofinansowanie z budżetu badań celowych oraz stypendia dla uzdolnionych naukowców, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Współpraca z nauką i biznesem umożliwiająca podejmowanie działań podnoszących kompetencje fachowe tak przedsiębiorców jak i naukowców, wspieranie działań służących zwiększeniu ilości tzw. kierunków zamawianych, dialog pomiędzy wiodącymi firmami a sektorem nauki służący nakreśleniu odpowiedniego profilu absolwenta. Zachęcanie wiodących firm do przyjmowania na staże młodych naukowców, skłanianie IOB do pełnienia roli łącznika pomiędzy naukowcami a przedsiębiorstwami.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 161 Lp. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Podstawa decyzyjna Działania (czynniki sterowalne) dotacje celowe na działalność B+R, stworzenie bazy z najczęściej cytowanymi naukowcami z Regionu. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) 4. 5. Wskaźnik HRST (% wskaźnik zatrudnienia w nauce i technice) Liczba studentów zagranicznych Analiza wartości wskaźnika HRST (dane EUROSTAT) w Regionie na tle kraju i UE. Dane z uczelni zlokalizowanych w Regionie o ilości studentów zagranicznych. Fundowanie stypendiów dla najzdolniejszych uczniów i studentów, wspieranie organizowania staży dla najlepszych studentów, przyciąganie do Regionu firm innowacyjnych. Nawiązywanie współpracy pomiędzy różnymi regionami w wymiarze międzynarodowym, promowanie Regionu w Internecie na serwisach obcojęzycznych, w szczególności tych odwiedzanych przez studentów, badanie opinii studentów na początku i końcu pobytu w Regionie, promocja potencjału edukacyjnego Regionu za granicą. Wspieranie działań mających na celu zwiększenie liczby kierunków zamawianych, promowanie dobrych praktyk pobudzających wzrost zainteresowania nauką i techniką, obserwacja tendencji na rynku pracy Promowanie współpracy w sieciach międzynarodowych (region, miasta, uczelnie, IOB oraz przedsiębiorstwa), dbanie o wysoki poziom kształcenia na polskich uczelniach, wspieranie działań mających na celu popularyzację prowadzenia poszczególnych kierunków na uczelniach w języku obcym.

162 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 6. 7. 8. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Wydatki na B+R/mieszkańca Wydatki na B+R spoza budżetu państwa Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach Podstawa decyzyjna Analiza danych GUS dotyczących wydatków B+R na mieszkańca, analiza ze względu na podmiot wydatków na B+R (sektor prywatny, sektor publiczny, instytucje pozarządowe). Dane regionalne GUS, analiza struktury wydatków, analiza ze względu na rodzaj podmiotu wydatków na B+R. Dane o nakładach na innowacje z banku danych regionalnych GUS, dane regionalne EUROSTAT. Działania (czynniki sterowalne) Podjęcie prób uzyskania funduszy z UE na planowane projekty, pomoc dla sektora nauki i przedsiębiorstw w uzyskiwaniu funduszy z innych źródeł. Decyzje władz samorządowych dotyczące budowy infrastruktury, finansowanie tych projektów B+R, które mogą wypromować Region, przyciąganie inwestorów realizujących kolejne badania, zwiększenie wydatków z budżetu (odważne decyzje władz samorządowych w zakresie ustalenia struktury wydatków z budżetu). Propagowanie innowacyjności w procesie kształcenia, ulgi dla inwestujących w innowacje (np. w Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Wspieranie działań wspólnych realizowanych przez sektor nauki i przedsiębiorstwa, wspieranie dla nowo powstających innowacyjnych MSP, kontrolowanie ilości i celowości przekazywanych funduszy publicznych na B+R, promowanie gotowości do innowacji. Promocja dobrych praktyk liderów i wiodących firm, które osiągnęły sukces dzięki dużym nakładom na B+R, promowanie działalności IOB pośredniczących i podejmujących wspólne przedsięwzięcia z sektorem nauki i biznesem w zakresie B+R. Promowanie innowacyjnych firm tworzenie klimatu dla innowacji, promowanie działalności IOB

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 163 Lp. 9. 10. 11. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Innowacje w MSP (in house) Liczba współpracujących innowacyjnych MSP Liczba inwestycji realizowanych w PPP Podstawa decyzyjna Monitorowanie danych regionalnych GUS, analiza danych zawartych w raportach PARP. Monitoring działalności innowacyjnej w formie badań ankietowych, liczba przedsiębiorców podpisujących umowy na dofinansowanie w ramach WRPO 1.2.; POIG 8.1.; POIG 8.2. Liczba inwestycji realizowanych w ramach PPP w Regionie. Działania (czynniki sterowalne) podatku od nieruchomości), lepsze wykorzystanie dotacji celowych na innowacje. Propagowanie innowacyjności w procesie kształcenia, ulgi dla inwestujących w innowacje (np. w podatku od nieruchomości), lepsze wykorzystanie dotacji celowych na innowacje. Kreowanie przedsiębiorczości, położenie nacisku w procesie edukacji na umiejętność współpracy i pracy grupowej, wspieranie inicjatyw klastrowych, próba zmiany mentalności przedsiębiorców w zakresie zwiększenia ich chęci do współpracy. Promocja idei PPP, wprowadzanie rozwiązań ułatwiających realizację projektów w myśl formuły PPP, inicjowanie przez samorządy Profilaktyka (czynniki niesterowalne) wspierających innowacje, wspieranie działań na rzecz wprowadzenia ulg proinnowacyjnych. Promowanie innowacyjnych firm tworzenie klimatu dla innowacji, promowanie działalności IOB wspierających innowacje, wspieranie działań na rzecz wprowadzenia ulg proinnowacyjnych. Wspieranie działań mających na celu zwiększenie zaufania, promowanie działalności wiodących firm pokazywanie dobrych praktyk w zakresie współpracy na polu innowacyjności firm dużych z małymi, wspieranie działań na rzecz wprowadzenia ulg proinnowacyjnych. Budowanie silnego środowiska gospodarczego, opartego na wzajemnym zaufaniu organizacja spotkań branżowych z przedstawicielami władz samorządowych,

164 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 12. 13. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Liczba zgłoszonych patentów Liczba zarejestrowanych znaków towarowych zarejestrowanych na terenie UE i Polski Podstawa decyzyjna Dane Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej. Dane UPRP, liczba firm podpisujących umowy w ramach POIG 5.4.1. Działania (czynniki sterowalne) przedsięwzięć/ zadań publicznych z zakresu infrastruktury, edukacji, ochrony zdrowia itp. w ramach PPP, zwiększenie stopnia wykorzystania przewagi sektora prywatnego w zakresie posiadania nowych technologii, innowacyjności, sposobów zarządzania w realizacji zadań publicznych. Promowanie inicjatyw klastrowych, wspieranie współpracy pomiędzy sektorem nauki a biznesem, rozbudzanie świadomości przedsiębiorców w zakresie ochrony prawnej innowacyjnych rozwiązań. Promowanie inicjatyw klastrowych, wspieranie współpracy pomiędzy sektorem nauki a biznesem, rozbudzanie świadomości przedsiębiorców w zakresie ochrony prawnej znaków towarowych. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) nauki i IOB, podejmowanie działań promujących PPP wraz z prezentacją przykładów dobrych praktyk, ułatwianie przez ustawodawcę procedur wdrażania i realizacji przedsięwzięć w ramach PPP. Promowanie wśród MSP dobrych praktyk firm wiodących i liderów budujących swoją przewagę konkurencyjną w oparciu o patenty, promowanie działalności IOB świadczących usługi doradcze w zakresie rejestracji patentów. Promowanie wśród MSP dobrych praktyk firm wiodących i liderów rejestrujących znaki towarowe, promowanie działalności IOB świadczących usługi doradcze w zakresie ochrony i rejestracji znaków towarowych.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 165 Lp. 14. 15. 16. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Liczba zgłoszonych wzorów użytkowych przez firmy z Regionu Liczba MSP wdrażających innowacje produktowe lub procesowe Liczba MSP wdrażających innowacje marketingowe lub organizacyjne Podstawa decyzyjna Dane UPRP, liczba firm podpisujących umowy w ramach POIG 5.4.1. Monitoring działalności innowacyjnej w formie badań ankietowych, lista podpisanych umów w ramach WRPO 1.1., WRPO 1.2. schemat III; POIG 8.1.; POIG 8.2; POIG 4.1. Monitoring działalności innowacyjnej w formie badań ankietowych, lista podpisanych umów w ramach WRPO 1.2 schemat I, II; POIG 3.3.2. Działania (czynniki sterowalne) Promowanie inicjatyw klastrowych, wspieranie współpracy pomiędzy sektorem nauki a biznesem, rozbudzanie świadomości przedsiębiorców w zakresie ochrony prawnej wzorów użytkowych. Wspieranie działań przyczyniających się do wzrostu wiedzy w zakresie realizacji procesów w firmie wśród przedsiębiorców, nacisk w procesie kształcenia na kierunki proinnowacyjne. Wspieranie kreowania w procesie kształcenia postaw pro-rynkowych, wspieranie działań przyczyniających się do wzrostu wiedzy w zakresie marketingu i organizacji wśród przedsiębiorców. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Promowanie wśród MSP dobrych praktyk firm wiodących i liderów zgłaszających wzory użytkowe, promowanie działalności IOB świadczących usługi doradcze w zakresie ochrony wzorów użytkowych. Promowanie działalności IOB ułatwiających wyszukanie odpowiednich rozwiązań innowacyjnych dla firm, promowanie wymiany wiedzy między światem nauki a przedsiębiorcami, lobbowanie na rzecz przyznania istotnych ulg dla firm wdrażających w szczególności innowacje produktowe. Promowanie wśród MSP dobrych praktyk firm wiodących i liderów w zakresie działalności marketingowej i organizacyjnej, promowanie działalności IOB ułatwiających wyszukanie odpowiednich rozwiązań innowa-

166 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 17. 18. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Poziom zatrudnienia (knowledgeintensive) w Regionie Poziom eksportu produktów medium i high-tech (średnia i wysoka technologia) Podstawa decyzyjna Dane regionalne GUS i EUROSTAT. Analiza danych GUS w zakresie eksportu produktów medium i high-tech w Regionie, porównanie tych danych z wielkością produkcji medium i high-tech w Regionie oraz w kraju. Działania (czynniki sterowalne) Stypendia dla najzdolniejszych uczniów i studentów, rozwój infrastruktury teleinformacyjnej w placówkach oświatowych i naukowych, promowanie mody na wiedzę, tworzenie dobrych warunków rozwoju dla przedsiębiorstw knowledgeintensive (np. zapewnienie odpowiedniej infrastruktury), przyciąganie do regionu firm knowledgeintensive z innych regionów i państw. Decyzje władz samorządowych dotyczące wsparcia współpracy w sieciach powiązań kooperacyjnych, ukierunkowanie działalności edukacyjnej na sektor wysokich technologii, promowanie rozwoju inicjatyw klastrowych, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) cyjnych dla firm, promowanie wymiany wiedzy między światem nauki a przedsiębiorcami. Wsparcie dla procesu long-lifelearning (kształcenie ustawiczne), promowanie źródeł wiedzy, promowanie działalności IOB wspierających firmy knowledgeintensive. Promowanie działań proeksportowych promocja współpracy międzynarodowej, promocja współpracy kooperacyjnej sieci powiązań gospodarczych z udziałem nauki, promowanie działań służących poprawie w zakresie gotowości

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 167 Lp. 19. 20. 21. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Sprzedaż nowych innowacji na rynku firmom (new to market) Przychody z patentów i licencji z zagranicy Liczba przedsiębiorstw high-tech w Regionie Podstawa decyzyjna Liczba ofert technologicznych w międzynarodow ych bazach. Cykliczne przeprowadzanie badań w tym zakresie wśród właścicieli patentów i licencji, dane UPRP. Działania (czynniki sterowalne) wsparcie firm high-tech z Regionu w zaistnieniu na rynkach zagranicznych. Działania skierowane na wzrost świadomości istnienia korzyści z wykorzystania nowych innowacji (new to market) wśród przedsiębiorców, rozwój inicjatyw klastrowych. Promowanie polskich patentów za granicą, pomoc (w tym także finansowa) dla właścicieli patentów i firm high-tech w zakresie ich uczestnictwa na zagranicznych imprezach wystawienniczotargowych, zachęcanie kadry naukowej do komercjalizacji swoich osiągnięć naukowych. Dane GUS. Przyciąganie przedsiębiorstw high-tech do Regionu, dbanie o rozwój zasobów ludzkich ukierunkowany na branże typu high-tech, wspieranie działalności rodzimych przedsiębiorstw typu high--tech na Profilaktyka (czynniki niesterowalne) do innowacji. Działania na rzecz wzrostu kompetencji fachowych, wspieranie IOB pomagającym szukać przedsiębiorcom odpowiednich dla nich innowacji. Działania promocyjne i informacyjne nt. możliwości współpracy z podmiotami z rynków zagranicznych, wspieranie IOB ułatwiających sprzedaż patentów i licencji. Wsparcie w nawiązaniu współpracy przedsiębiorstw high-tech z nauką i IOB, wspieranie IOB świadczących usługi przedsiębiorstwom high-tech.

168 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 22. 23. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach high-tech w Regionie Poziom importu produktów medium i high-tech (średnia i wysoka technologia) Podstawa decyzyjna Monitorowanie danych uzyskiwanych bezpośrednio od przedsiębiorstw high-tech, analiza zasobów pracowniczych ze względu na poziom wykształcenia, piastowane stanowisko i narodowość. Analiza danych GUS w zakresie importu produktów medium i high-tech w Regionie, porównanie tych danych z wielkością produkcji medium i high- -tech w Regionie oraz w kraju. Działania (czynniki sterowalne) rynkach zagranicznych, wspieranie działalności parków przemysłowotechnologicznych promowanie współpracy w sieciach powiązań. Stypendia dla najzdolniejszych uczniów w zakresie nauk ścisłych, tworzenie dobrych warunków rozwoju dla przedsiębiorstw high-tech (np. zapewnienie odpowiedniej infrastruktury), fundowanie staży dla najzdolniejszych pracowników nauki w przedsiębiorstwach high-tech. Decyzje władz samorządowych dotyczące wsparcia współpracy w sieciach powiązań kooperacyjnych, promowanie rozwoju inicjatyw klastrowych. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Zachęcanie przedsiębiorców high-tech do współpracy w sieciach powiązań gospodarczych, promowanie rozwiązań ułatwiających zarządzanie takimi firmami. Wspieranie władz samorządowych w zakresie współpracy przedstawicieli nauki, biznesu i IOB, promowanie oraz organizowanie spotkań i szkoleń związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem gospodarczych sieci powiązań, promowanie źródeł wiedzy o innowacjach.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 169 Lp. 24. 25. 26. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Procentowy wskaźnik wydatków na edukację Procentowy udział budżetu we wspieraniu innowacji/inwestycji Nakłady na teleinformatyzcję w Regionie Podstawa decyzyjna Monitorowanie i analizowanie w budżetach JST wydatków na edukację, analiza struktury i rozmieszczenia placówek oświatowych, analiza danych demograficznych. Monitorowanie i analizowanie w budżetach JST wydatków na innowacje / inwestycje. Monitorowanie danych w zakresie ponoszonych nakładów na teleinformatyzację przez poszczególne ośrodki władzy samorządowej, Działania (czynniki sterowalne) Optymalizacja struktury i rozmieszczenia placówek oświatowych, promowanie szkolnictwa zawodowego, wprowadzenie ulg (np. w podatku od nieruchomości) dla przedsiębiorców szkolących w zawodzie. Zabezpieczanie w budżetach JST minimum średniego poziomu wydatków na zadania innowacyjne / inwestycyjne, weryfikowanie wieloletnich programów inwestycyjnych (utrzymanie przedsięwzięć innowacyjnych kosztem innych zadań). Zwiększenie nakładów na infrastrukturę teleinformatyczną, rozwój infrastruktury teleinformatycznej w szkolnictwie. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Podejmowanie przez władze samorządowe działań zmierzających do wzmocnienia współpracy z przedsiębiorstwami przedstawicieli świata nauki i IOB, wspólnie podejmowane przedsięwzięcia ukierunkowane na podnoszenie kompetencji zawodowych, lobbowanie na rzecz zwiększenia nakładów na szkolnictwo zawodowe. Promowanie wprowadzania programów rządowych zachęcających finansowo JST do wspierania innowacji / inwestycji, przygotowanie planów wydatków w analizowanym zakresie na wypadek pogorszenia się koniunktury gospodarczej. Promowanie możliwości związanych z wprowadzeniem teleinformatyzacji, Promowanie e-biznesu.

170 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 27. 28. 29. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Struktura środków pozyskanych z UE wg Programów Unijnych Stopień realizacji Regionalnej Strategii Innowacji (RIS) przez władze samorządowe Liczba inicjatyw klastrowych istniejących w Regionie Podstawa decyzyjna analiza danych regionalnych GUS. Analiza wielkości wsparcia i liczby beneficjentów WRPO oraz regionalnych dofinansowań w ramach POIG i POKL wg PKD oraz przeznaczenia środków. Analiza wykonania wskaźników i zadań założonych dla RIS. Monitorowanie liczby samych inicjatyw klastrowych i poziomu ich rozwoju (liczba i struktura uczestników). Działania (czynniki sterowalne) Podział środków w ramach regionalnego programu operacyjnego oraz centralnych programów operacyjnych w taki sposób, aby stymulował (wymuszał) realizację zadań innowacyjnych oraz sieciowanie się firm, maksymalizacja wykorzystania środków UE na infrastrukturę i działalność edukacyjną. Egzekwowanie wykonania zadań, których realizację założono w ramach RIS, monitorowanie podejmowanych działań w ramach RIS przegląd RIS i wprowadzenie ewentualnych zmian; rewizja wartości założonych wskaźników, wprowadzenie mechanizmów sanacyjnych. Decyzje władz samorządowych dotyczące wparcia inicjatyw klastrowych z budżetu Regionu, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Stały monitoring rozdziału środków unijnych, zgłaszanie uwag i propozycji na etapie konsultacji programów operacyjnych w zakresie zwiększenia wydatków na działania innowacyjne, sieciowe, przygotowanie się na zmniejszenie ilości środków UE w przyszłości. Badanie i monitorowanie czynników decydujących o stopniu realizacji RIS niezależnych od władz Regionu, wspieranie działań służących zwiększeniu wśród przedsiębiorców gotowości do innowacji, monitorowanie działalności grup nacisku. Podejmowanie działań promocyjnych związanych z organizacją i funkcjonowaniem sieci powiązań gospodarczych,

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 171 Lp. 30. 31. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Współczynnik koncentracji przedsiębiorstw w branżach Procent wydatków z budżetu na promocję Regionu Podstawa decyzyjna Monitorowanie współczynników koncentracji przedsiębiorstw w poszczególnych branżach na podstawie danych GUS [współczynnik koncentracji LQ = (Eij/Ej)/(Ein/En), Eij zatrudnienie w przemyśle i w regionie j, Ej całkowite zatrudnienie w regionie j, Ein krajowe zatrudnienie w przemyśle i, En całkowite zatrudnienie w kraju Przyjmuje się, że obszar się specjalizuje w jakieś branży gdy LQ>1,25]. Struktura wydatków JST. Działania (czynniki sterowalne) promowanie inicjatyw klastrowych. Inicjowanie inicjatyw klastrowych na obszarach o wysokim współczynniku koncentracji, podejmowanie działań pozwalających na zbudowanie wizerunku Wielkopolski (lub poszczególnych podregionów) jako Regionu specjalizującego się w jakieś (jakiś) konkretnych branżach. Koordynowanie wydatków na promocję na poziomie różnych JST, optymalizacja działań promocyjnych, wykorzystywanie nowych metod i sposobów promocji. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) współpraca w tym zakresie z IOB, próby angażowania wiodących firm w inicjatywy klastrowe, promowanie działalności liderów i ich monitorowanie. Wspieranie współpracy nauki, biznesu i IOB, współorganizacja spotkań branżowych, promocja dobrych praktyk z zakresu współpracy w sieciach powiązań gospodarczych. Dbanie o to by przy okazji promocji Polski nie pomijać Wielkopolski i jej walorów z punktu widzenia biznesowego, kulturowego i przyrodniczego, kształtowanie pozytywnego obrazu (image) Regionu,

172 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. 32. 33. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Liczba wystawców/gości targowych Poziom bezrobocia w Regionie Podstawa decyzyjna Monitorowanie liczby i zakresu organizowanych w Regionie imprez targowych, monitorowanie liczby wystawców, gości i organizowanych w Regionie imprez targowych. Dane regionalne GUS dotyczące bezrobocia pogrupowane ze względu na wiek bezrobotnego i charakterystykę regionu, z którego bezrobotny pochodzi. Działania (czynniki sterowalne) Decyzje władz samorządowych dot. promocji Regionu wspieranie inicjatyw targowowystawienniczych, mobilizowanie uczestników klastrów do wystawiania się na targach razem, pod jednym szyldem klastra. Działania zachęcające do lokowania nowych inwestycji w Regionie, wykorzystywanie instrumentów posiadanych przez Wojewódzki Urząd Pracy i Powiatowe Urzędy Pracy (aktywne formy przeciwdziałaniu bezrobociu staże i przygotowania zawodowe, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej, doposażenie i współfinansowanie stanowisk pracy), wspieranie MSP, budowanie dobrego klimatu dla przedsiębiorczości, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) wspieranie działalności firm wiodących za granicą. Zabieganie o uczestnictwo w organizowanych w Regionie imprezach targowych wiodących firm. Wspieranie działań rządu stymulujących wzrostu gospodarczy, analiza trendów w zakresie podstawowych parametrów gospodarczych w kraju i na świecie promowanie umiejętności osób po 50-ce, próba niwelowania nacisków grup, które hamują rozwój gospodarczy, promowanie e-biznesu jako sposobu na podjęcie działalności w skali międzynarodowej, wspieranie działalności liderów.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 173 Lp. 34. 35. 36. 37. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania Liczba inicjatyw społecznych w Regionie Liczba zapytań i reklamacji kierowanych do instytucji różnych kategorii Liczba Instytucji Otocznia Biznesu wg formy Liczba transakcji on-line Podstawa decyzyjna Lista przyznanych dotacji przez Urząd Miasta na działalność społeczną (sprawozdania roczne) dane regionalne GUS (sektor nonprofit, kultura i sztuka). Dane zgromadzone w regionalnych instytucjach publicznych, dane UOKIK. KRS rejestr stowarzyszeń, aktualizacja diagnozy sieci powiązań opracowania przygotowanego dla UMWW przez WIPH. Dane ze strony Alexa.com, dane Google analytics, dane z Allegro. Działania (czynniki sterowalne) dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. Zwiększenie dotacji na działalność społeczną, kształtowanie postaw prospołecznych w procesie kształcenia, krzewienie wiedzy na temat inicjatyw klastrowych. Poprawa organizacji jednostek publicznych tak, by zmniejszyć liczbę reklamacji, próba wymuszenia na innych instytucjach poprawy funkcjonowania. Decyzje władz samorządowych dot. wsparcia i promocji działalności IOB i przedsiębiorczości, Promowanie e-biznesu wykorzystywanie Internetu w procedurach przetargowych, przeznaczanie środków na poprawienie dostępności Internetu, Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Lobowanie na rzecz wsparcia działalności społecznej. Działania zmierzające do poprawy poziomu zaufania. Podejmowanie działań wspierających IOB i promujących zakres świadczonych przez nie usług, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć związanych z realizacją projektów proinnowacyjnych i proeksportowych. Promowanie działań przyczyniających się do wzrostu zaufania wśród kontrahentów dokonujących transakcji on-line.

174 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra Lp. Indykatory/ Wskaźniki wczesnego ostrzegania 38. Liczba liderów 39. Odsetek podatników przekazujących 1% Źródło: opracowanie własne. Podstawa decyzyjna Monitorowanie liczby i dynamiki rozwoju przedsiębiorstw innowacyjnych, eksporterów, monitorowanie dokonań kadry naukowej, przedstawicieli świata kultury i sztuki. Dane z Ministerstwa Finansów. Działania (czynniki sterowalne) Promowanie działalności liderów, w razie potrzeby wsparcie finansowe (głównie dla kadry naukowej i przedstawicieli świata kultury i sztuki), próba wykorzystania liderów w procesie podejmowania inicjatyw klastrowych, pomoc w rozwoju niezbędnej infrastruktury dla rozwoju działalności liderów. Informowanie społeczeństwa o możliwościach przekazania 1% PIT oraz o projektach realizowanych z przekazanych funduszy. Profilaktyka (czynniki niesterowalne) Prezentacja i promocja dobrych praktyk w biznesie, zachęcanie przedsiębiorców do współpracy z liderami (także na poziomie międzynarodowym). Promowanie postaw prospołecznych, wzmocnienie zaufania społecznego przez prezentację kierunków wydawanych środków zgromadzonych w ten sposób oraz efektywności ich wydatkowania. W tabeli 6.2 podano dla każdego indykatora lub wskaźnika wczesnego reagowania podstawę decyzyjną, możliwe działania sprawcze lub profilaktyczne. Podstawę decyzyjną scharakteryzowano, wskazując źródło danych, które powinny być monitorowane, na zasadzie porównania (benchmarkingu). Autorzy uznali, że interpretacja i ocena zmian wartości wskaźników lub rozbieżności w odniesieniu do wartości wzorcowej musi być powiązana z priorytetami strategii i polityki regionalnej, a więc leży w gestii decydenta. W kolejnych kolumnach (Działania, Profilaktyka) podano możliwe spektrum zachowań lub reakcji, co stanowić może zestaw podpowiedzi dla osób decydujących o inicjowaniu zmian.

6. Model kierowania dla rozwoju innowacyjnej Wielkopolski 175 BIBLIOGRAFIA [1] Carr D.K., Hard K.J., Trahant W.J., Zarządzanie procesami zmian, PWN, Warszawa 1998. [2] Gawroński H., Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych, Wyd. Oficyna, Warszawa 2010. [3] Kożuch B., Zarządzanie publiczne. W teorii i praktyce polskich organizacji, Placet, Warszawa 2004. [4] Twaróg J., Mierniki i wskaźniki logistyczne, Wydania II, ILIM, Poznań 2005. [5] Olesiński Z., Zarządzanie w regionie. Polsk- Europa - Świat, Difin, Warszawa 2005. [6] Innovation Union Scoreboard (IUS) 2010. The Innovation union's performance scoreboard for Research and Innovation (http://ec.europa.eu/enterprise/policies/innovation /files/ius/ius-2010_en.pdf).

176 K. Werner, A. Grzelczak, P. Przepióra

III SCENARIUSZE ROZWOJU WIELKOPOLSKI W ASPEKCIE SIECI GOSPODARCZYCH, DYFUZJI WIEDZY I ROZWIĄZAŃ INSTYTUCJONALNYCH

178 Magdalena Wyrwicka

Paulina GOLIŃSKA *, Marek FERTSCH *, Łukasz HADAŚ *, Eleonora SOŁTYSIAK **, Radosław KUBISZ ***, Grzegorz KLIMARCZYK **** 7. KIERUNKI ROZWOJU SIECI GOSPODARCZYCH WIELKOPOLSKI 7.1. WPROWADZENIE Niniejszy rozdział zawiera scenariusze rozwoju Wielkopolski w aspekcie przewidywanych kierunków ewolucji sieci gospodarczych i gospodarczo-społecznych. Autorzy opracowania dokonali analizy istniejących i potencjalnych sieci gospodarczych i społeczno-gospodarczych w Regionie, ze szczególnym uwzględnieniem typów relacji, ważnych dla transformacji w nich innowacji. Scenariusze opracowano na podstawie dokumentów strategicznych dotyczących rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski oraz badań uzupełniających zrealizowanych w ramach Pola Badawczego I pt. Potencjalne sieci gospodarcze i społeczno- -gospodarcze w regionie typy relacji z ukierunkowaniem na transformację innowacji. Spośród najważniejszych dokumentów o charakterze strategicznym, tworząc scenariusze, wykorzystano m.in. Raport Polska 2030, Raport Europa 2050, Regionalną Strategię Innowacji dla Wielkopolski na lata 2010-2020, Raport OECD Innowacyjność w Polsce, Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050, Narodowy Program Foresight Polska 2020. Przy opracowaniu scenariuszy uwzględniono wyniki poszczególnych rund badania delfickiego przeprowadzonego w ramach Projektu. Zgodnie z celami Pola Badawczego wzięto pod uwagę w szczególności: tendencje w kształtowaniu relacji w sieciach gospodarczych, analizę determinantów sukcesu wdrażania innowacji i tworzenia podstaw proinnowacyjnych, zapotrzebowanie na usługi w zakresie innowacyjności organizacyjnej, * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania. ** Wielkopolska Izba Przemysłowo-Handlowa. *** Starostwo Powiatowe w Wągrowcu. **** Open Nexus Sp. z o.o.

180 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk zapotrzebowanie na ośrodki wspierania innowacji w Wielkopolsce, wzorce doskonalenia przedsiębiorstwa, determinanty internacjonalizacji przedsiębiorstw w Wielkopolsce. Badania uzupełniające objęły przede wszystkim weryfikację istniejących w Wielkopolsce sieci gospodarczych, ocenę specyfiki ich obecnego funkcjonowania i poziomu integracji prowadzonych działań. Przeanalizowano również relacje występujące w sieciach gospodarczych i gospodarczo-społecznych, sposoby przekazywania wiedzy oraz realizacji wspólnych innowacyjnych projektów. Dodatkowo zidentyfikowano główne bariery innowacyjności przedsiębiorstw w Wielkopolsce oraz czynniki powodujące problemy w kooperacji pomiędzy firmami a jednostkami badawczo-rozwojowymi i instytucjami otoczenia biznesu. 7.2. PRZEWIDYWANE KIERUNKI ROZWOJU SIECI GOSPODARCZYCH W PERSPEKTYWIE ROKU 2030 Zaproponowane strategie i działania w perspektywie roku 2030 zaprezentowano w formie tabelarycznej w ujęciu optymistycznym, pesymistycznym i prawdopodobnym (tabela 7.1). Wskazano czynniki łatwo sterowalne przez decydentów regionalnych oraz te, które podlegają bezpośredniemu sterowaniu w niewielkim stopniu (tzw. czynniki niesterowalne). Zaproponowano również zestaw tzw. indykatorów, lub wskaźników wczesnego ostrzegania, których obserwacja pozwala na szybką identyfikację potencjalnych, niekorzystnych symptomów, w celu uniknięcia realizacji scenariusza pesymistycznego. Przy doborze wskaźników wczesnego ostrzegania/indykatorów kierowano się dostępnością potencjalnych danych i za bazę do ich opracowania w pierwszej kolejności przyjęto wskaźniki stosowane przez Unię Europejską do oceny innowacyjności krajów i regionów 1. Zespół realizujący badania nad scenariuszami uzupełnił listę indykatorów o własne propozycje, dotyczące w szczególności Instytucji Otoczenia Biznesu oraz szeroko rozumianej działalności społecznej. Za decydentów dla wszystkich przedstawionych wariantów strategii działań uznano jednostki samorządu terytorialnego. 1 European Innovation Scoreboard.

Tabela 7.1. Przewidywane kierunki rozwoju sieci gospodarczych w pespektywie roku 2030 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 181

tabela 7.1 cd. 182 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 183

tabela 7.1 cd. 184 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 185

tabela 7.1 cd. 186 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 187

tabela 7.1 cd. 188 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 189

tabela 7.1 cd. 190 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 191

tabela 7.1 cd. 192 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 193

tabela 7.1 cd. 194 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 195

tabela 7.1 cd. 196 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 197

tabela 7.1 cd. 198 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 199

tabela 7.1 cd. 200 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 201

tabela 7.1 cd. 202 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk

tabela 7.1 cd. Źródło: opracowanie własne. 7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 203

204 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk 7.3. SCENARIUSZE KIERUNKÓW ROZWOJU SIECI GOSPODARCZYCH W PESPEKTYWIE ROKU 2030 7.3.1. Scenariusz optymistyczny W perspektywie do 2030 roku należy przyjąć, że nastąpi wzrost inicjatyw sieciowych zarówno w ujęciu jakościowym jak i ilościowym. Szczególną rolę w transformacji innowacji będą mieć inicjatywy klastrowe oraz nieformalne sieci przemysłowo-naukowe. Rozwój sieci gospodarczych w Wielkopolski będzie wynikał m.in. ze wzrostu przedsiębiorczości w Regionie. Przedsiębiorczość będzie stymulowana przede wszystkim przez znoszenie barier administracyjnych, w szczególności nastąpi: rozwój e-administracji; uproszczenie procedur oraz skrócenie czasu rozpatrywania wniosków; budowanie przyjaznego urzędu, w którym wiele spraw załatwianych jest w imieniu przedsiębiorcy. Wzrost liczby przedsiębiorstw oraz dalszy wzrost konkurencyjności na rynku globalnym skłonią przedsiębiorstwa w Wielkopolsce do poszukiwań nowych rozwiązań, nowych źródeł wiedzy, nowych kontaktów i form współpracy. Nastąpi zmiana nastawienia przedsiębiorców z zarządzania w krótkiej perspektywie czasowej na długookresowe, prorozwojowe. W efekcie nie niskie koszty wytwarzania i świadczenia usług, ale innowacyjność produktów i sposobów obsługi klienta staną się wyznacznikami przedsiębiorczości i będą budowały przewagę konkurencyjną. Rozwój przedsiębiorczości będzie powiązany z lokalnym patriotyzmem, a sieci kooperacji tworzone w oparciu o koncentrację branżową w Regionie. Przedsiębiorcy przełamią niechęć do współpracy z bezpośrednimi konkurentami w Regionie i dostrzegą potencjalne korzyści z konkurencyjnej współpracy (tj. koopetycji) oraz możliwości, jakie stwarza tworzenie relacji sieciowych na potrzeby rozwoju nowych technologii, produktów i usług. Firmy, chcąc oferować na rynku wyroby czy usługi wysokiej jakości, zawierać będą długo- i krótkookresowe sojusze, porozumienia o współpracy, tworzyć konsorcja, układy sieciowe z innymi podmiotami, dzięki którym podniosą swoją innowacyjność i konkurencyjność. Większa przedsiębiorczość doprowadzi do tworzenia nowych sieci i pogłębienia współpracy pomiędzy firmami. Równocześnie wzrost liczby MSP sprzyjać będzie tworzeniu nieformalnych sieci i pogłębieniu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami przy użyciu narzędzi e-biznesu. Powstanie dynamicznie rozwijający się sektor usług informacyjnych, a teleinformatyka wpływać będzie na istotne zmiany społeczne i gospodarcze. Wzrost liczby MSP oferujących innowacyjne produkty i usługi sprzyjać będzie zawiązywaniu relacji kooperacyjnych zarówno w układzie dostawca-odbiorca jak również sieci przemysłowo-naukowych. Wzrost efektywności systemów zbierania, przechowywania, przesyłania czy rozpowszechniania informacji

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 205 sprzyjać będzie rozwojowi kooperacyjnych sieci powiązań. Zmiana jakościowa relacji sieciowych nastąpi poprzez partycypację przedsiębiorców w kosztach realizacji inicjatyw proinnowacyjnych. Zaangażowanie finansowe we wspólne inicjatywy wzmocni trwałość relacji sieciowych i zbuduje więzi zaufania łączące instytucje. W perspektywie roku 2030 produkty i usługi innowacyjne, w tym istotny udział zysków z usług informacyjnych stanowić będą przeważającą cześć PKB Regionu. Wielkopolanie oczekiwać będą rozwiązań innowacyjnych w obszarze gospodarki i życia codziennego oraz sami będą je tworzyć. Rozwój systemów informatycznych skutkować będzie zmianami w społecznych strukturach zatrudnienia, w strukturach organizacyjnych przedsiębiorstw i metodach zarządzania (telelearning, teleshopping, teleworking, systemy informatycznego wspomagania zwiększające efektywność zarządzania). Koopetycja w sieciach gospodarczych umożliwi pozyskiwanie i wdrażanie innowacji poprzez ułatwienie dostępu do instytucji kreujących wiedzę: jednostek B+R, uczelni, centrów transferu technologii. Na poziomie regionalnym zostaną wypracowane instrumenty finansowe promujące innowacyjność i przedsiębiorczość, skracające drogę od pomysłu do wdrożenia. W ramach sieci gospodarczych zostaną utworzone wspólne komórki B+R, co pozwoli zmniejszać koszty badań oraz osiągać efekt skali i rozkładać ryzyko biznesowe na większą liczbę podmiotów. Wdrażanie innowacyjnych zmian, przynoszących realne korzyści, przyzwyczajać będzie społeczeństwo do podejmowania wyzwań. Nowe pokolenie Wielkopolan przejmie dobre praktyki realizacji zmian, a innowacje będą stałym celem planowanych strategii rozwoju. Doświadczenia z działalności prorozwojowej pozwolą również na wypracowanie pewnych zasad dotyczących cyklu innowacyjności, które pogodzą dążenia biznesowe z pędem ku nowoczesności i dobrobytem społecznym, respektując formułę zrównoważonego rozwoju. W perspektywie 2030 roku e-biznes istotnie ułatwi poszukiwanie nowych partnerów biznesowych i tworzenie sieci gospodarczych w szczególności tworzenie sieci dostawców oraz wirtualnych zespołów projektowych. Konkurencja na rynku dostawców e-narzędzi spowoduje redukcje cen, co zwiększy ich dostępność. Do rozwoju e-biznesu przyczyniać się również będzie wzrost kompetencji społecznych. Biznes w sieci charakteryzować się będzie większą przejrzystością, a przez to zmniejszy się korupcja, co jeszcze bardziej zwiększy zaufanie społeczeństwa do przedsiębiorców. Rozwój e-biznesu będzie powiązany z rozwojem e-administracji, co wyeliminuje przeszkody dla przedsiębiorców i polepszy wolną konkurencję. Łatwiej dostępna, rzetelna i spójna informacja budzić będzie coraz większą gotowość do innowacji, a ta z kolei tworzyć nowe miejsca pracy. Kolejnym czynnikiem istotnie wpływającym na rozwój inicjatyw sieciowych szczególnie w wymiarze jakościowym będzie poprawiający się z każdym rokiem poziom kompetencji fachowych w Wielkopolsce. Pracownicy, dzięki realizowanym wspólnie projektom nabywać będą coraz większe spectrum umiejętności. Dzięki wymianie know-how widoczny będzie praktyczny wymiar doskonalenia

206 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk zawodowego. Nastąpi wypracowanie przejrzystych zasad transferu pracowników między firmami tworzącymi sieć, tak aby firma szkoląca pracownika nie ponosiła strat, gdy wyszkolony pracownik odchodzi do innej firmy w sieci. Samorząd Wielkopolski stymulował będzie tworzenie centrów zawodowych we współpracy nauki z biznesem w celu realizacji zadań zleconych przez przedsiębiorców, co będzie sposobem na zdobywanie kompetencji fachowych. Ułatwieniem w dokształcaniu, nawet specjalistycznym, będą szkolenia na odległość (e-learning) z dostępem do aparatury szkoleniowej na odległość, z których można będzie skorzystać w dowolnym czasie i miejscu. Prowadzone będą regularne, okresowe audyty kompetencji fachowych oraz ich mapowanie w sieciach w celu optymalnego zarządzania potencjałem ludzkim. Elementem stymulującym rozwój sieci w Wielkopolsce będzie również działalność edukacyjna. W programy nauczania (szkół średnich/studiów) włączone zostaną tematy wyjaśniające działanie sieci gospodarczych i objaśniające potencjalne korzyści ze współpracy. Na poprawę ilości i jakości relacji sieciowych wpływ będzie miała współpraca szkół z przedsiębiorstwami i urzędami pracy przy dopasowaniu działalności edukacyjnej do potrzeb rynku, jak również budowanie kultury innowacyjności już u dzieci ( otwartość na nowe oraz chęć współpracy). Istniejące inicjatywy sieciowe w oparciu o audyty kompetencji fachowych wspierać będą szkolnictwo zawodowe i praktyczną naukę zawodu (kadry dla klastrów i innych sieci kooperacji). Władze Regionu stymulować będą lokalizację szkół praktycznie uczących zawodu, tak, aby zapobiegać dekompozycji Regionu i odpływowi młodzieży z mniejszych ośrodków. Pojawią się rozwiązania systemowe wspierające przedsiębiorczość absolwentów, celem zatrzymania w mniejszych ośrodkach zdolnej młodzieży. Niezwykle istotnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie relacji sieciowych z ukierunkowaniem na transformację wiedzy będą decyzje władz samorządowych na poziomie regionalnym i lokalnym. Decyzje te dotyczyć będą przede wszystkim proinnowacyjnej struktury wydatków w budżetach jednostek samorządu terytorialnego (JST). Wspierane będą inwestycje dopasowane do Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW), w szczególności w zakresie infrastruktury ekologicznej, komunikacyjnej (np. rewitalizacja kolei, zintegrowane systemy komunikacji, itp.). Samorząd będzie stymulować i współfinansować tworzenie centrów kompetencji, centrów obsługi inwestora, obserwatoriów inicjatyw sieciowych odpowiedzialnych za gromadzenie rzetelnych danych nt. sieci w Regionie. W perspektywie do 2030 roku, w związku z ograniczeniem finansowania z UE, bardzo istotne będzie tworzenie nowych oraz wspieranie istniejących funduszy pożyczkowo-poręczeniowych z udziałem środków JST. Samorząd regionalny i lokalny będzie kreować popyt na innowacyjne technologie i usługi, poprzez wpisanie kryteriów promujących innowacyjność, zrównoważony rozwój oraz kooperację w kryteria wyboru wykonawców nowych inwestycji publicznych. Nastąpi rozwój infrastruktury wspierającej mobilność szczególnie w subregionach Wielkopolski, co ułatwia tworzenie sieci o większym rozproszeniu terytorial-

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 207 nym. Rozwój infrastruktury będzie przyczynkiem do zacieśniania współpracy różnych JST (sieci kooperacji JST). Nastąpi wzrost liczby inwestycji infrastrukturalnych realizowanych nie przez pojedyncze jednostki samorządu terytorialnego, ale ich sieci. Tworzenie podstaw stałej współpracy odbywać się będzie wokół inicjatyw drogowych i kolejowych oraz infrastruktury pomocniczej budowanej przez sieci podmiotów z sektora prywatnego. Powszechny, bezpłatny dostęp do szerokopasmowego Internetu sprzyjać będzie komunikacji oraz kooperacji przedsiębiorstw i pozwoli również obniżyć koszty transakcyjne kooperacji w ramach sieci gospodarczych. Rozwój zintegrowanych systemów komunikacyjnych, systemów teleinformatycznych w obrębie metropolitalnym i w subregionach zahamuje proces dekompozycji Wielkopolski. Istotnym narzędziem dla rozwoju sieci będzie rewitalizacja obszarów poprzemysłowych i powojskowych oraz komercyjne wykorzystanie dawnych lotnisk wojskowych (Ostrów Wlkp., Pleszew, Piła, Wałcz). Powstaną na poziomie regionalnym i lokalnym dotacje celowe przeznaczone na kooperację i tworzenie sieci oraz wdrażanie innowacyjnych pomysłów w MSP oraz tworzenie wspólnej infrastruktury w sieciach. Bardzo istotne będzie zapewnienie samofinansowania inwestycji proinnowacyjnych zrealizowanych ze środków funduszy Unii Europejskiej oraz kontynuowanie działań proinnowacyjnych z krajowych źródeł publicznych. Decyzje rządu i samorządu Wielkopolski będą powiązane funkcjonalnie zarówno na poziomie opracowania dokumentów strategicznych jak i ich bieżącej realizacji w zakresie planowania inwestycyjnego (społeczno-gospodarczego) i przestrzennego. Nastąpi konsekwentna realizacja programów strategicznych w praktyce administracyjnej. Bardzo ważne dla rozwoju Regionu będą komplementarne i skoordynowane działania JST wszystkich szczebli, instytucji otoczenia biznesu (IOB), organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorstw w zakresie partnerstwa dla innowacji. Organizowane spotkania integracyjne, targi oraz promocja w mediach mobilizować będą przedsiębiorców do systematycznego podnoszenia swojej innowacyjności oraz aktywizować realne partnerstwo wszystkich uczestników Wielkopolskiego Systemu Innowacji. Rozwijana będzie również wymiana doświadczeń na poziomie lokalnym, regionalnym i międzynarodowym w zakresie wspierania działań innowacyjnych, w tym sieciowych. Stymulować rozwój sieci będą również inicjowane przez JST sieci centrów kompetencji/doskonałości dla branż kluczowych dla rozwoju Wielkopolski. Nastąpi uproszczenie obsługi inwestorów i przedsiębiorców oraz wspieranie regionalnych instytucji wyspecjalizowanych w tym zakresie. W perspektywie 2030 roku pozytywne efekty przynosić będzie realizacja nowego modelu zarządzania w administracji MLG (Multi-level governance) rządzenie wielopoziomowe, spontaniczne powstawanie sieci międzyinstytucjonalnych, zacieranie i przenikanie granic między sferą publiczną, prywatną. W perspektywie 2030 roku zatrzymana zostanie dekompozycja Regionu poprzez działania wyrównujące różnice w poziomie rozwoju subregionów w Wielkopolsce. Kolejnym czynnikiem, ważnym dla rozwoju relacji sieciowych i transferu w nich innowacji, są Instytucje Otoczenia Biznesu (IOB). W perspektywie roku 2030, po

208 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk wprowadzeniu przez samorząd Wielkopolski mechanizmów certyfikacji IOB w Regionie, nastąpi znaczna poprawa jakościowa tych instytucji i dopasowanie oferowanych przez nie usług do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw. Ciągła dostępność środków na szkolenie liderów/animatorów sieci powoduje, że IOB będą siłą napędową budowania relacji sieciowych oraz mentoringu w zakresie transformacji innowacji szczególnie w MSP. W perspektywie 2030 roku nastąpi wzrost liczby liderów w Regionie promujących inicjatywy sieciowe i inicjujących tego typy działania zarówno w branżach tradycyjnych jak i wysokich technologii. Autorytet lidera budzić będzie zaufanie i przeświadczenie, że w ramach sieci kooperacji podmiotów gospodarczych i sieci gospodarczo-społecznych będzie równa dbałość o interesy wszystkich członków. Promocja liderów inicjatyw sieciowych w mediach wywołuje efekt naśladownictwa. Występuje pozytywna spirala napędzająca wzrost znaczenia inicjatyw sieciowych i dobrych praktyk. Liderzy będą świadomi innowacyjnych rozwiązań branżowych i będą promować je w swoim otoczeniu. W 2030 roku najbardziej aktywną grupą społeczną będą dzisiejsi 15-20-latkowie i to wśród nich należy szukać przyszłych liderów i autorytetów. W Wielkopolsce lokalni liderzy i/lub profesjonalne autorytety będą łatwo rozpoznawalni przez większość mieszkańców Regionu. Dalszy rozwój klastrów branżowych będzie mieć przede wszystkim charakter oddolny i będzie oparty na dużej koncentracji branżowej firm w Wielkopolsce. Jego siłą napędową będą aspiracje zaangażowanych ludzi o zróżnicowanych kompetencjach, ze sprecyzowanymi kierunkami rozwoju i z długoterminową strategią i wizją rozwoju swoich przedsiębiorstw w grupie. Równocześnie przeważający udział w finansowaniu działalności klastrów będą miały środki własne przedsiębiorców. Rozwój klastrów jest powiązany również z produktami o specyficznym charakterze lokalnym lub regionalnym, wyróżniającym sektor danej branży. Zaobserwować można znaczący wzrost roli firmy Inicjatora oraz IOB koordynującej działania lub pośredniczącej we współpracy z JBR. Działalność klastrów koordynowana będzie przez zewnętrzne organizacje mające doświadczenie w budowaniu i realizacji projektów sieciowych, zapewniające bezstronną i równą dbałość o wszystkich członków klastra. Ciągłość zarządzania klastrem, wypracowanie struktur organizacyjnych i realizacja planów strategicznych będą dla przedsiębiorstw członkowskich najlepszymi przykładami dobrych praktyk mobilizującymi do zwiększenia swojej aktywności i współpracy w budowie innowacyjnego i konkurencyjnego klastra. Zacieranie granic organizacyjnych pomiędzy uczestnikami sieci umożliwi swobodny przepływ informacji i szybszą transformację wiedzy oraz wzrost wzajemnego zaufania. Współpraca klastrów z instytucjami około biznesowymi i JBR wspierana będzie również przez władze lokalne, regionalne i rządowe (odpowiednia polityka, promocja, organizacja szkoleń na temat klasteringu, organizacja kameralnych spotkań z przedstawicielami nauki i biznesu, podejmowanie działań na rzecz edukacji organizacji lokalnego szkolnictwa na poziomie średnim dopasowanego do potrzeb klastra). Wspólny lobbing przedsiębiorstw, wspólny marketing, wspólnie prowadzone badania rynkowe i wspólnie budowane kanały dystrybucyjne

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 209 wzmacniać będą potencjał i wizerunek klastrów umożliwiając stałe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań i ich wdrażanie, a wysoka jakość oferowanych towarów i usług zapewnia łatwiejsze negocjacje handlowe i wzrost wartości dodanej. Klastry branżowe z rozpoznawalną marką wzmacniać będą wizerunek swoich sektorów w Regionie, kraju i za granicą. Wzrastać będzie znaczenie klastrów, jako wiarygodnych partnerów biznesowych, a silna pozycja klastra na rynku innowacyjnych rozwiązań przyciągać będzie nowe talenty, ekspertów i specjalistów, pobudzając przedsiębiorczość i kreatywność, zapewniając wzrost efektywności gospodarczej, innowacyjności oraz konkurencyjności przedsiębiorstw i Regionu. Promocja dobrych praktyk i stałe rozpowszechnienie klasteringu wspierać będzie rozwój kolejnych klastrów, budowę aliansów krajowych i międzynarodowych, co oznacza dla klastra dostęp do nowych źródeł wiedzy i poszerzenie rynków zbytu. Transfer wiedzy w sieciach gospodarczych będzie występował intensywnie, ponieważ do roku 2030 sieci, które powstały kilka lat wcześniej, zdążą już wypracować rozwiązania sprzyjające transferowi i dyfuzji wiedzy. Będzie to dla sieci gospodarczych warunek konieczny do utrzymania silnej pozycji na rynku i przetrwania. Wystąpi również dalszy rozwój grup producenckich (rolniczych) samofinansujących przedsięwzięcia innowacyjne, po zakończeniu dotacji z UE. Czynnikiem wpływającym na rozwój inicjatyw sieciowych będzie również działalność społeczna. W perspektywie 2030 roku działalność społeczna będzie mieć charakter sieciowy i odbywać się w kooperacji z licznymi podmiotami lokalnymi. Udział w działalności społecznej od najmłodszych lat spowoduje wzrost umiejętności społecznych i większe zaufanie do inicjatyw sieciowych. Dostęp do szerokopasmowego Internetu zaowocuje zwiększeniem ilości inicjatyw społecznych, które tworzyć się będą w początkowej fazie wirtualnie. Należy przewidywać, że pojawi się moda na działalność społeczną, a w efekcie wytworzy się odpowiedni kapitał społeczny tworzący sieci powiązań sieci społeczne, sieci przemysłowe, sieci naukowe. Wielkopolska będzie mieć wiele sieci społecznych i gospodarczo-społecznych, które jako sieci zaufania staną się bazą dla szukania partnerów gospodarczych lub przekształcą się w sieci kooperantów. W efekcie Wielkopolska otrzyma większą szansę zostania regionem innowacyjnym niż regiony o słabych powiązaniach sieciowych. Powstające sieci gospodarcze będzie cechować tzw. optymalna wielkość biznesu. Z jednej strony będzie to umożliwiać pokonanie bariery zapotrzebowania na kapitał (w dobie światowej eskalacji kosztów tworzenia i wdrażania innowacji) z drugiej zaś zachowanie zwinności i elastyczności działania charakterystycznej dla MSP. Szczególnie elastyczność działania będzie kluczowa w kontekście tworzenia gospodarki proinnowacyjnej. Zarówno sieci trwałe (w ujęciu czasowym) jak i sieci zadaniowe (tworzone na potrzeby konkretnych innowacji) cechować będzie postawa ofensywna, oparta na chęci współdziałania oraz tworzenia całkiem nowych biznesów (a nie np. kolejnych modernizacji produktowych). Struktury sieciowe staną się gwarancją walki z inercją tak charakterystyczną dla dużych przedsiębiorstw, (które często popadają w nadmierny oportunizm, przyjmując postawę defensywną).

210 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk Dzięki dynamice panującej w sieciach gospodarczych oraz synergicznemu sprzężeniu takich czynników jak: kapitał ludzki, transfer wiedzy i umiejętności czy wreszcie ciągła gotowość organizowania się dla przedsiębiorczości (oparta na stymulującej do działania niepewności) sieci gospodarcze staną się wiodącą częścią gospodarki nastawioną na systematyczne poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań (szans na innowacje). Proces transformacji wiedzy będzie odbywał się przy aktywnym uczestnictwie wszystkich partnerów Wielkopolskiego Systemu Innowacji. Wiedza niezbędna do podnoszenia innowacyjności sieci gospodarczych będzie tworzona nie tylko przez instytucje naukowo-badawcze, ale również poprzez propagowanie dobrych praktyk w sieciach. Tworzenie obserwatoriów inicjatyw sieciowych sprzyjać będzie gromadzeniu i przetwarzaniu rzetelnej wiedzy na temat aktualnego rozwoju sieci gospodarczych. Podniesienie poziomu integracji sieci wynikające ze zdobytego doświadczenia i wzrostu zaufania sprzyjać będzie efektywnemu użytkowaniu sprawdzonej wiedzy. 7.3.2. Scenariusz pesymistyczny Brak programu budowy proinnowacyjnej gospodarki zarówno na poziome kraju jak i Regionu spowoduje stagnację gospodarczą Wielkopolski. W perspektywie do 2030 roku nastąpi całkowite wyczerpanie tzw. rezerw prostych tkwiących w stosowanych technologiach czy rozwiązaniach organizatorskich. Zarówno brak wiedzy podstawowej o sieciach gospodarczych, a tym bardziej ukształtowania się klarownych zasad współpracy w ich ramach, spowoduje zanik lub marginalizacje tego rodzaju inicjatyw. W perspektywie do 2030 roku nastąpi spadek inicjatyw sieciowych zarówno w ujęciu jakościowym jak i ilościowym oraz ogólny spadek przedsiębiorczości wśród mieszkańców Wielkopolski. Do podstawowych przesłanek takiej prognozy można zaliczyć: brak kompleksowych planów zagospodarowania przestrzennego, starzenie się społeczeństwa, wzrost obciążeń podatkowych i kosztów pracy, zanik kultury technicznej oraz zanik wybranych zawodów, degradacja szkolnictwa zawodowego oraz zanik kompetencji fachowych, ograniczone środki w budżetach JST na finansowanie infrastruktury oraz wspieranie inicjatyw klastrowych, ograniczone zaufanie podmiotów gospodarczych oraz ogólnie niska akceptacja społeczna przedsiębiorczości. Czynniki te, w sprzężeniu wzajemnym, wywrą negatywny wpływ zarówno na stan gospodarki Regionu jak i kapitał ludzki, ograniczając silnie szanse rozwojowe zarówno w krótkiej jak i długiej perspektywie czasowej.

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 211 Negatywne oddziaływanie na gospodarkę Regionu wywrze ogólny spadek przedsiębiorczości i niechęć do podejmowania wspólnych inicjatyw, które będą miały swoje źródło w konformizmie pokolenia Y/Z. Obniży on kreatywność i skłonność do podejmowania ryzyka, tak ważną dla gospodarek nastawionych na aktywne poszukiwanie nisz rynkowych. Fakt ten pogłębi niski poziom nauczania przedsiębiorczości przez teoretyków o powierzchownym, hasłowym przygotowaniu, zarówno na poziomie szkolnictwa zawodowego, średniego jak i wyższego. Zarazem nauczanie przedsiębiorczości jak i etyki biznesu ulegnie marginalizacji w programach nauczania jak i realnym jego oddziaływaniu na wiedzę i umiejętności uczniów i studentów. Niski poziom edukacji w zakresie przedsiębiorczości pokryje się z ogólnie niskim poziomem kształcenia zawodowego. Zarówno upadek kultury technicznej jak i brak istnienia skutecznej sztafety pokoleniowej w zakresie przygotowania następców spowoduje, że przygotowanie do zawodu stanie się trudne zarówno na praktykach zakładowych jak i zajęciach szkolnych. Fakt ten spowoduje zanik wiedzy fachowej a nawet trwały zanik różnych zawodów. Ze względu na niską atrakcyjność Wielkopolski, jako miejsca pracy skuteczne odtworzenie kompetencji fachowych przez migrantów przyjezdnych będzie niewystarczające. Co więcej, przewiduje się sytuację odwrotną, a mianowicie odpływ fachowców do innych regionów kraju jak i za granicę w poszukiwaniu możliwości rozwoju zawodowego i finansowej stabilizacji. Ograniczona liczba atrakcyjnych finansowo miejsc pracy pogłębi niechęć współpracowników do przygotowywania następców i przekazywania wiedzy fachowej w obawie o utratę własnej pozycji zawodowej. Konflikt międzypokoleniowy pogłębi rozwarstwienie społeczne. Na rynku pracy zaistnieją dwa bardzo negatywne zjawiska: wykluczenie pokolenia 50+, wysokie bezrobocie wśród młodych (poniżej 35-go roku życia). Będzie to, zatem model rynku pracy charakterystyczny dla krajów o wysokim bezrobociu, oraz niskiej innowacyjności, gdzie jedynym sposobem konkurowania są względnie niskie koszty wytwarzania lub świadczenia usług. Blokada transferu wiedzy na poziomie edukacji szkolnej jak i życia zawodowego przeniesie się na ogólny brak zaufania w kontaktach między przedsiębiorstwami, które mogłyby stanowić potencjalne zalążki sieci gospodarczych. Nie będzie dochodzić do transferu know-how pomiędzy przedsiębiorstwami w sieci w obawie przed utratą udziału w rynku i utratą fachowców. Współpracę zastąpi wyniszczająca konkurencja, często nieetyczna. Ze względu na ograniczone zasoby ludzkie firmy zaczną podkupywać sobie pracowników. Z kolei w istniejących już sieciach gospodarczych nastąpi odpływ pracowników do firm wiodących. Drenaż kadr słabszych partnerów w sieci doprowadzi do zmniejszenia ich potencjału, a następnie ich marginalizacji. Dominujące podmioty gospodarcze zaczną limitować transfer wiedzy do sieci gospodarczych, co będzie realnym początkiem ich

212 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk rozpadu. Kolejnym krokiem będzie przejmowanie przez firmy wiodące mniejszych przedsiębiorstw, tworzenie monopoli lub oligopoli, a w skrajnych przypadkach zmów cenowych. Rozpad sieci gospodarczych i wzrost roli podmiotów dominujących spowoduje spadek liczby MSP. Ograniczenie liczby firm z sektora MSP spowoduje spadek konkurencji i jej pozytywnego wpływu na kreatywność i przedsiębiorczość. Zmaleje również samozatrudnienie w mikroprzedsiębiorstwach, ponieważ firmy dominujące będą realizowały drenaż rynku w każdym z możliwych obszarów. Również instytucje otoczenia biznesu zostaną zdominowane przez wiodące firmy i będą działały wyłącznie na ich korzyść. Fakt ten zniszczy zaufanie społeczne do przedsiębiorczości i takich jej przejawów jak inwestycje PPP, co doprowadzi do braku powszechności ich stosowania lub nawet zaniku tego typu inicjatyw. Ogólna stagnacja gospodarcza bardzo silnie odbije się na wielkości i strukturze wydatków z budżetu Regionu. Szczególnie niekorzystne będzie nadmierne zadłużenie, a co za tym idzie, lawinowo wzrastające koszty jego obsługi. Z drugiej zaś strony wysoki udział stałych elementów kosztów stałych w budżecie (np. na finansowanie nadmiernie rozbudowanych struktur administracyjnych) zmniejszy możliwości finansowania istotnych inicjatyw proinnowacyjnych czy infrastrukturalnych. Wielkość zatrudnienia w administracji nie będzie dostosowana do realnych potrzeb (przerost zatrudnienia, nadmierna biurokratyzacja i formalizacja działań), a redukcja kadr bardzo trudna do realizacji ze względu na wysokie bezrobocie i koniunkturalizm polityczny władz samorządowych różnych szczebli. Podejmowane próby zwiększenia dochodów budżetowych poprzez wzrost obciążeń podatkowych spotkają się z reakcją obronną społeczeństwa. Nastąpi poszerzenie szarej strefy oraz ucieczka elit Regionu i prowadzonej przez nie działalności gospodarczej do tzw. rajów podatkowych. W dalszej kolejności pogłębią się chaotyczne działania rządu i władz samorządowych Wielkopolski. Cięcia budżetowe doprowadzą do strajków na masową skalę i wywołają lawinę bankructw w sektorze MSP, który tradycyjnie funkcjonuje w dużej swej części jako wykonawca lub podwykonawca zamówień publicznych. Ograniczone środki budżetowe spotęgują tendencje do centralizacji budżetów i ograniczenia wsparcia dla regionów. Jednocześnie pogłębi się zjawisko przekazywania przez rząd nowych zadań JST bez zabezpieczenia odpowiednich środków finansowych na ich realizację. Brak stabilności podatkowej oraz dyscypliny wydatkowania środków publicznych zwiększy poziom inflacji i deficyt budżetowy utrudniając długookresowe planowanie finansowe przedsiębiorstw na rzecz inwestycji w innowacje. Takie pojęcia jak innowacyjność czy klastering będą traktowane przez władze samorządowe i centralne wyłącznie hasłowo. Symboliczne środki przekazywane na wspieranie przedsiębiorczości i innowacji będą marnotrawione ze względu na nieudolny system redystrybucji oraz oceny skuteczności ich wydawania. Wiele dobrze rokujących rozwiązań innowacyjnych będzie blokowanych przez słabo wykwalifikowaną kadrę zatrudnioną w administracji publicznej. Charakterystyczny stanie się

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 213 brak kontynuacji decyzji poprzedników oraz rozbieżność podejmowanych decyzji z zapisami RIS. Dystrybucja budżetu będzie związana wyłącznie z realizacją krótkookresowych celów. Szczególnie dokuczliwy będzie brak długofalowej strategii rozwoju transportu w Wielkopolsce, w szczególności w odniesieniu do przewozów towarowych, co spowoduje wzrost kongestii 2 transportowej i zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Również, jakość pracy administracji obsługującej podmioty gospodarcze może ulec znacznemu pogorszeniu. Szczególnie brak wdrażania rozwiązań w zakresie nowoczesnego podejścia do zarządzania w administracji publicznej pogłębi poczucie braku odpowiedzialności za efekty swojej pracy wśród urzędników. Dla istniejących, jak i potencjalnych sieci gospodarczych szczególnie dokuczliwy będzie: brak kompleksowych rozwiązań w zakresie obsługi inwestorów i przedsiębiorców, brak współpracy i koordynacji pomiędzy JST, IOB, organizacjami pozarządowymi oraz przedsiębiorstwami w zakresie partnerstwa dla innowacji. Zjawiska te nasilą tendencje do działań nieformalnych, poza przyjętym trybem administracyjnym z udziałem grup nacisku reprezentujących różnorodne, często sprzeczne interesy. Zapewne nastąpi wzajemne blokowanie cennych inicjatyw sieciowych w układzie biznes nauka administracja z obawy o posądzenia o praktyki korupcyjne. Marginalizacji ulegnie rola instytucji otoczenia biznesu ze względu na ich ograniczoną skuteczność działania oraz brak realnych liderów. Zamiast tego pojawią się pseudoliderzy promujący inicjatywy sieciowe jedynie w formie tworzenia grup nacisku na konkretne branże lub decydentów. W wyniku sprzecznego przekazu medialnego nastąpi spadek zaufania do liderów oraz niechęć do inicjatyw sieciowych. Dewaluacja funkcji lidera sprawi, że dotychczasowi autentyczni liderzy zmian promujący innowacje i inicjatywy sieciowe przestaną pełnić swoje funkcje w obawie o swój autorytet oraz w poczuciu bezsilności wobec ogólnego rozpadu relacji międzyludzkich i erozji zaufania. Urzeczywistnienie scenariusza pesymistycznego będzie następowało wg znanego mechanizmu kuli śnieżnej, gdzie brak systemu wczesnego ostrzegania lub ignorowanie wagi pojawiających się symptomów problemów spowoduje marazm decyzyjny. Dopiero narastanie zjawisk problemowych do masy krytycznej spowoduje ich realne dostrzeżenie, ale zaistniałe, negatywne zjawiska będą już bardzo trudne do opanowania. Tak jak gospodarka tworzy system naczyń połączonych, tak samo ściślejsze relacje w sieciach gospodarczych czynią je podatnymi (wrażliwymi) na kondycję ogniw ją tworzących. Postępująca eskalacja problemów źródłowych (np. dominacja podejścia biznesowego we wszystkich sferach życia) rozleje 2 Kongestia to wzajemne utrudnianie ruchu przez pojazdy w związku z istniejącą obiektywną zależnością między prędkością poruszających się pojazdów a wielkością przepływu w warunkach, gdy stopień wykorzystania systemu transportowego zbliża się do wyczerpania [Szołtysek, 2005, s. 158].

214 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk się w ten sposób swoim oddziaływaniem na całą gospodarkę, uderzając w budżety przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Stagnacja doprowadzi do pogorszenia poziomu życia gospodarczego i społecznego w Wielkopolsce, który jest trudny do prognozowania, ponieważ są to zjawiska niesterowalne, które nie podlegają woli decydentów. W efekcie wystąpienie tak silnego kryzysu może stać się bodźcem do powolnego odbudowania gospodarki przez kolejne pokolenia, po roku 2030. Może to również spowodować rewolucję społeczną o bardzo trudnych do przewidzenia konsekwencjach, od wieloletniej anarchii aż po realną wiosnę ludów, która odbuduje zaprzepaszczone wcześniej wartości. Proces transformacji wiedzy będzie zahamowany. Wiedza wytwarzana przez sektor B+R będzie mało użyteczna z punktu widzenia praktyków. Brakować będzie planowania strategicznego na poziomie samorządu regionalnego, zmierzającego do pozyskania lub wytworzenia wiedzy (transferu). Szybki rozwój technologii poza Regionem powodować będzie, że wiedza gromadzona (magazynowana) w Wielkopolsce przez instytucje za to odpowiedzialne (głównie sektor B+R) będzie przestarzała i niewystarczająca do stymulowania rozwoju gospodarczego i inicjatyw sieciowych. Znaczny spadek zaufania przedsiębiorców wobec siebie, jak i też Wielkopolan do przedsiębiorców powodować będzie zanik umiejętności wspólnego użytkowania wiedzy i dzielenia się dobrymi praktykami. Hermetyzowanie sieci gospodarczych oraz drenaż kadr przez najsilniejsze podmioty w sieci powodować będzie spadek umiejętności sytuacyjnego wykorzystania wiedzy szczególnie przez małe i średnie podmioty w sieciach. 7.3.3. Scenariusz prawdopodobny W perspektywie do 2030 roku należy przyjąć, że nastąpi umiarkowany rozwój inicjatyw sieciowych zarówno w ujęciu jakościowym jak i ilościowym. Szczególną rolę w transformacji wiedzy i kreowaniu innowacji będą miały inicjatywy klastrowe, sieci dostawców oraz w mniejszym stopniu nieformalne sieci przemysłowonaukowe. Budowanie dobrego klimatu dla przedsiębiorczości poprzez stosowanie narzędzi wsparcia w postaci zwolnień z podatku oraz ulg powiązanych z podnoszeniem innowacyjności i kompetencji fachowych przyczyni się do rozwoju inicjatyw sieciowych, szczególnie klastrów. Pozytywny wpływ na stopniowy rozwój inicjatyw sieciowych będą miały przejrzyste plany zagospodarowania przestrzennego. Wzrośnie również akceptacja Wielkopolan dla przedsiębiorczości. Rozwój społecznej odpowiedzialność biznesu spowoduje wzrost zaufania i stymulowanie powiązań kooperacyjnych. Promocja przedsiębiorczości wśród młodzieży i wyrabianie nawyków współpracy w grupie sprzyjać będzie budowaniu nieformalnych relacji sieciowych, które mogą być rozwijane po wejściu tego pokolenia na rynek pracy.

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 215 Równocześnie pojawią się niekorzystne zjawiska związane z sieciowaniem, szczególnie w ramach sieci dostawców. Przedsiębiorstwa będą coraz mocniej łączyć się kapitałowo, co może doprowadzić do powstawania sieci hermetycznych (systemów zamkniętych) dla transferu wiedzy jawnej i niejawnej. Wzrost inicjatyw podejmowanych na rzecz przedsiębiorczości spowoduje wzrost działań klasteringu. Liczba MSP ustabilizuje się, ale jednocześnie rynek będzie zamknięty na nowe firmy. Zbyt wolne tempo modernizacji technologii, parków maszynowych lub doskonalenia zawodowego pracowników w MSP spowoduje ryzyko utraty zleceń od wiodących firm. Pozycja konkurencyjna wielkopolskich przedsiębiorstw będzie się pogarszała w porównaniu z MSP z innych regionów na skutek zbyt wolnego tempa inwestycji w innowacyjne technologie i infrastrukturę. Ze względu na stosunkowo niski stopień zaufania, wymiana wiedzy i doświadczeń w ramach sieci gospodarczych występować będzie w ograniczonym, niezbędnym do współdziałania zakresie. Rozwój społeczeństwa informacyjnego, wirtualizacja kontaktów międzyludzkich, osłabienie poczucia wspólnoty, spłycenie relacji międzyludzkich utrudniać będą tworzenie sieci gospodarczych. Powolne uświadamianie widocznych korzyści wynikających z sieciowości oraz z rozpowszechniania dobrych praktyk wpłynie na umiarkowany przyrost nowych inicjatyw sieciowych wśród MSP. Nastąpi wzrost zaufania w mikro oraz małych przedsiębiorstwach, na bazie chęci konkurowania wspólnymi siłami z silniejszymi podmiotami gospodarczymi. Wzrost zaufania będzie ujawniał się jednak przede wszystkim wśród tzw. sprawdzonych partnerów. Zaobserwować będzie można tendencję do pielęgnowania już istniejących relacji w sieciach gospodarczych oraz zwiększoną troskę o reputację. Wiodące firmy kooperować będą z MSP głównie w ramach sieci poddostawców. Duże przedsiębiorstwa w umiarkowanym stopniu będą się angażować w inicjatywy klastrowe. Wiodące firmy realizować będą transfer wiedzy niezbędnej do wdrażania standardów kooperacyjnych. Współpraca z najlepszymi podmiotami gospodarczymi będzie wpływać pozytywnie na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Współpraca z liderami w branży doprowadzi do przepływu wiedzy, zbierania różnych doświadczeń, rozwoju technologii i kapitału ludzkiego. Innowacyjność w Wielkopolsce nadal będzie miała charakter raczej adaptacyjny niż innowacyjny. Przedsiębiorstwa łatwo będą dostosowywać się do zmiennych warunków otoczenia gospodarczego, jednak będą unikać ponoszenia znacznych nakładów ze środków własnych na innowacje. Gotowość do innowacji będzie mniej ceniona niż tradycyjne wartości Wielkopolan, takie jak przywiązanie do tradycji czy gospodarność. W perspektywie 2030 roku będzie stosunkowo mało inicjatyw oddolnych promujących postawy innowacyjne. Promocja postaw innowacyjnych i zmniejszanie oporu wobec zmian będą miały raczej charakter systemowy. Realizacja Regionalnej Strategii Innowacji (RIS) stworzy wybiórcze narzędzia systemowe promujące propagowanie postaw innowacyjnych u dzieci i młodzieży oraz wspierające przedsiębiorczość absolwentów.

216 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk Czynnikiem istotnym dla rozwoju innowacyjnych sieci gospodarczych będzie poziom kompetencji fachowych w Regionie. Kompetencje fachowe w Wielkopolsce rozwijać się będą wybiórczo, raczej chaotycznie, bez powiązania z priorytetami wynikającymi z Regionalnej Strategii Innowacji. W efekcie powstaną istotne dla rozwoju sieci gospodarczych z gospodarki Regionu luki kadrowe, które prawdopodobnie będą wypełniane przez stażystów i praktykantów lub przez migrantów z innych regionów. Pracownicy firm współtworzących sieci gospodarcze uczestniczyć będą w dedykowanych szkoleniach służących budowie kompetencji fachowych głównie dzięki dotacjom celowym. Stopniowo wzrastać będzie rola portali społecznościowych, które w perspektywie 2030 roku stanowić będą istotną platformę wymiany doświadczeń zawodowych, a zwłaszcza wskazywania źródeł wiedzy. W perspektywie 2030 roku oddziaływanie systemu edukacji w Wielkopolsce na stymulowanie rozwoju sieci gospodarczych i gospodarczo-społecznych będzie ograniczone. Eksponowanie w procesie edukacji tradycyjnych wartości typowych dla Wielkopolan ograniczać będzie otwartość na innowacje techniczne i organizacyjne. Treści dotyczące zasad tworzenia i funkcjonowania sieci gospodarczych nauczane będą wybiórczo w ramach lekcji przedsiębiorczości w szkołach ponadgimnazjalnych. Poprawa jakości kształcenia zawodowego widoczna będzie tylko w głównych ośrodkach w Regionie (stolicach subregionów), natomiast obserwować będzie można spadek jakości kształcenia zawodowego w mniejszych ośrodkach. Prace badawczo-rozwojowe finansowane będą głównie ze środków zewnętrznych (dotacje celowe), przedsiębiorcy będą unikali angażowania środków własnych w prowadzenie tego typu inicjatyw. Uwzględniając z jednej strony przywiązanie Wielkopolan do wartości tradycyjnych, takich jak oszczędność i gospodarność, a z drugiej brak zaufania do podejmowania współpracy w powiązaniach sieciowych wśród MSP, w perspektywie roku 2030 nie zmieni się w większym stopniu podejście do podejmowania ryzyka i prób poszukiwań innowacyjnych rozwiązań technicznych i technologicznych. Charakter innowacyjności w Regionie będzie raczej odtwórczy i przynoszący w krótkim okresie konkretne zyski. Wprowadzane innowacje, bazujące na powielaniu sprawdzonych rozwiązań (dobrych praktyk), ograniczać się będą głównie do działań organizacyjnych i marketingowych. Nakłady na innowacje techniczne i technologiczne w przedsiębiorstwach będą raczej niskie. Przy wyższym poziomie PKB można raczej spodziewać się zwiększenia importu towarów i usług zamiast przystąpienia MSP do długotrwałych i niepewnych, co do rezultatów badań. Wcześniejszy brak możliwości większego zaangażowania ze strony wyższych uczelni czy instytutów badawczych (ze względu na zbyt małe zasoby ludzkie i przestarzałą infrastrukturę badawczą) do proponowanych badań zniechęci również przedsiębiorców do podejmowania wyzwań. W efekcie spadnie gotowość do innowacji i współpracy z jednostkami B+R. Zaobserwować będzie można stopniową dywersyfikację źródeł finansowania inwestycji proinnowacyjnych. W perspektywie roku 2030 nastąpi jednak zwiększenie udziału środków własnych Regionu w tym zakresie. Promowany oraz wspierany będzie model PPP w zakresie realizacji zadań pro-

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 217 innowacyjnych w Wielkopolsce. W skali całego Regionu utrzymany zostanie deficyt budżetowy na niezmienionym poziomie. Zintensyfikowane zostaną działania JST na rzecz tworzenia rezerw celowych na przedsięwzięcia innowacyjne o podwyższonym ryzyku. Jednostki samorządu regionalnego i lokalnego dążyć będą do utrzymania dotychczasowego poziomu wydatkowania (min. 60%) środków UE przeznaczonych na realizację celu Konwergencji i założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej. Istotnie na rozwój inicjatyw sieciowych i ich innowacyjność wpłynie infrastruktura. Jej poprawa będzie jednak miała charakter wybiórczy i wystąpi głównie w centralnych ośrodkach subregionów oraz w zakresie dróg wojewódzkich. Przewidywać należy wzrost komercjalizacji dostępu do infrastruktury, w szczególności coraz większą odpłatność za korzystnie z niej. Ograniczony bezpłatny dostęp do infrastruktury zmniejszy mobilność społeczeństwa i ograniczy tworzenie się sieci. Równocześnie jednostki samorządu terytorialnego realizować będą unijną politykę zrównoważonego rozwoju i stymulować przenoszenie działalności produkcyjnej do wydzielonych stref, poza obszary zurbanizowane. Zjawisko to będzie sprzyjać sieciowaniu. W perspektywie 2030 roku nastąpi spadek dotacji celowych na innowacje z tytułu zmniejszenia się środków unijnych. Równocześnie dostępne programy dotacji krajowych i regionalnych będą niespójne ze strategiami innowacyjnymi kraju i Wielkopolski. Spowoduje to brak efektu synergii pomiędzy poszczególnymi projektami proinnowacyjnymi. W ograniczonym zakresie stosowane będą w obszarze dotacji celowych narzędzia i modele zarządzania projektami ułatwiające sieciom wspólne ubieganie się o te środki. Dotacje na innowacje promować będą rozwiązania o niskim poziomie ryzyka biznesowego (małe przedsięwzięcia modernizacyjne lub adaptacyjne). Pomimo negatywnych zjawisk zaobserwować będzie można stopniową realizację i monitorowanie założeń RIS, jednak podejmowane działania korygujące nie będą wystarczające. Czynnikiem, który wpłynie na powolny rozwój sieciowania będzie brak koordynacji działań JST różnych szczebli w zakresie realizacji polityki regionalnej, w tym działań proinnowacyjnych. Nowe opracowania dokumentów planistycznych/strategicznych będą powiązane z sobą formalnie ale słabo powiązane funkcjonalnie. Nastąpi powolne wdrażanie założeń nowego podejścia do zarządzania w administracji publicznej (New Public Management). Stopniowo pojawią się innowacyjne zamówienia publiczne promujące sieci wykonawców. W realizacji inwestycji publicznych duży nacisk będzie kładziony na ekologię i efektywność energetyczną. Stopniowo wzrośnie poparcie społeczne dla inwestycji realizowanych w formule PPP. Podejmowane będą próby tworzenia sieci regionalnych obserwatoriów innowacji gromadzących realne dane niezbędne do podejmowania racjonalnych decyzji planistycznych w przyszłości. Stopniowo nastąpi rozwój sieci współpracy pomiędzy poszczególnymi jednostkami samorządu terytorialnego dla realizacji inwestycji infrastrukturalnych oraz projektów miękkich w zakresie edukacji, doradztwa zawodowego i aktywizacji zawodowej. Stopniowo rozwijać się będzie e-administracja, jednak jej rozwój będzie przede wszystkim stymulowany przez wymogi unijne a nie rzeczywiste potrzeby ludności, z tego względu trud-

218 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk no będzie dostrzec korzyści z e-administracji. Utrzymywanie barier administracyjnych nie będzie sprzyjać tworzeniu nowych powiązań sieciowych. Rozwój e-biznesu będzie miał miejsce w wybranych branżach. Tam, gdzie brakować będzie powszechnego dostępu do narzędzi e-biznesu i łatwo dostępnych, rzetelnych informacji, panować będzie niesprzyjający klimat dla rozwoju inicjatyw sieciowych i wymiany doświadczeń oraz dzielenia się wiedzą. Dostęp do narzędzi e-biznesu będzie w przeważającej części odpłatny. Nastąpi stopniowe normowanie (legalizacja) poszczególnych działań w Internecie, jednak dynamika zmian będzie trudno zauważalna. Stopniowy wzrost informatyzacji sprzyjać będzie transferowi i wymianie wiedzy. Jednakże istotne znaczenie transfer ten będzie miał w funkcjonujących branżowych powiązaniach sieciowych, kontynuujących swoją działalność i realizujących swoją wizję rozwoju dzięki wcześniejszym inwestycjom dofinansowanym z funduszy unijnych. Dobre wyniki osiągać będą sieci powiązań międzynarodowych, w których zwiększy się gotowość do innowacji dzięki dobrym wzorcom, rozbudzonej motywacji przedsiębiorców oraz efektywnej współpracy polskich i zagranicznych naukowców. Nastąpi bardziej intensywne wdrażanie instrumentów finansowych i legislacyjnych budujących model współpracy przemysłu i nauki w zakresie projektów prorozwojowych ze względu na możliwość współfinansowania ze środków UE i środków krajowych oraz regionalnych. Kolejnym czynnikiem istotnym dla rozwoju sieci i transferu wiedzy kreującej innowacyjność będą Instytucje Otoczenia Biznesu (IOB). Będą one stopniowo dostosowywać swoją ofertę do potrzeb przedsiębiorców i wprowadzać innowacyjne usługi doradcze związane z organizacją oraz funkcjonowaniem gospodarczych sieci powiązań i wdrażaniem innowacji. Sieci powiązań, które powstały w ramach projektów finansowanych z dotacji celowych i w których rolę animatorów oraz promotorów inicjatyw sieciowych podczas pierwszych etapów organizowania sieci i integrowania partnerów pełniły IOB, docelowo korzystać będą w umiarkowanym stopniu z tego doradztwa. Przeważać będą krótkookresowe relacje między MSP i IOB w ramach doraźnych projektów. Nastąpi powolny wzrost świadomości wśród przedsiębiorców o możliwości współpracy z IOB, ich roli w budowaniu sieci powiązań i działań na rzecz integracji środowisk biznesu, nauki i władz samorządowych. IOB promować będą zasady lojalnej współpracy, etyczne zasady dostępu do nowych źródeł wiedzy (IOB, wyższe uczelnie, jednostki samorządowe) oraz dobre praktyki regionalne i międzynarodowe, które pobudzą do kreatywności i wzrostu przedsiębiorczości. Instytucje otoczenia biznesu współpracować będą z przedsiębiorcami w grupach branżowych i z ich liderami inicjującymi budowę gospodarczych sieci powiązań. Liderzy będą mieć niewielki wpływ na rozwój innowacyjnych sieci, marginalizując znaczenie sieci lub promując je w bardzo niewielkim stopniu. Liderzy, angażujący się w realizację bieżącej polityki gospodarczej i społecznej, ignorować będą innowacyjne, często kontrowersyjne, technologie. Próba kreacji liderów w mediach nie przyniesie skutków.

7. Kierunki rozwoju sieci gospodarczych Wielkopolski 219 Nastąpi powolny rozwój inicjatyw klastrowych. Zaobserwować można będzie przede wszystkim tworzenie niewielkich klastrów branżowych integrowanych krótkoterminowymi strategiami, ale bez szerszej wizji rozwoju. Spośród sieci gospodarczych tworzonych przy współfinansowaniu z dotacji celowych w latach wcześniejszych przetrwają te, które określiły wspólny, realny cel biznesowy. Innowacyjność klastrów będzie ograniczona przez słabą komunikację i brak wymiany informacji oraz wiedzy specjalistycznej niezbędnej dla rozwoju nowych inicjatyw. Uczestnicy klastrów unikać będą podejmowania wspólnych przedsięwzięć wymagających angażowania środków własnych. Skutkować to będzie krótkotrwałością powiązań i brakiem długofalowej efektywności wspólnych inicjatyw. Tylko nieliczne klastry na stałe współpracować będą z organizacjami otoczenia biznesu i realizować zadania strategiczne przy współpracy z wyższymi uczelniami i jednostkami badawczo-rozwojowymi. W większości przypadków współpraca ta będzie wynikiem kontynuacji projektów dofinansowanych wcześniej ze środków publicznych oraz efektem dużego zaangażowania członków klastra. Najczęściej jednak, z powodu braku dofinansowania ze środków publicznych, rzadko będą podejmowane wspólne przedsięwzięcia związane z inwestycjami i realizacją badań w celu pozyskania innowacyjnych rozwiązań. Firmy wiodące w klastrach będą kontynuowały swoją działalność wdrażając w wolniejszym tempie innowacje, które obejmować będą przede wszystkim zakup licencji i patentów. Jednakże najsłabsze firmy tych sieci powiązań mogą ponieść klęskę w swych codziennych zmaganiach z rosnącą na rynku konkurencją. Wiedza tworzona w sieci w ramach krótkookresowych projektów będzie udostępniana członkom klastra. Umiarkowana promocja dobrych praktyk oraz stosunkowo niewielkie wsparcie ze strony władz lokalnych i regionalnych, spowodują że transfer i transformacja wiedzy w klastrach będą miały raczej charakter doraźny. W perspektywie 2030 będzie można zaobserwować powolny wzrost innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw. Zakres kooperacji obejmować będzie przede wszystkim realizację szkoleń, wspólny udział w konferencjach i wystawach oraz wspólne rozwiązywanie bieżących problemów. Kooperacja będzie mieć charakter krótkookresowy (łatwo ją będzie zakończyć), brak będzie powiązań inwestycyjnych, których specyfika stymuluje kontynuację współpracy w dłuższym okresie. Istotna dla rozwoju inicjatyw sieciowych w Wielkopolsce będzie działalność społeczna. Jej rozwój będzie się odbywał poprzez zwiększenie roli wolontariatu, propagowanie idei zrównoważonego rozwoju i potrzeby angażowania się w sprawy lokalnej społeczności. Nastąpi rozwój sieci społecznych budowanych wokół problemów lokalnych społeczności lub grup zawodowych. Zaobserwować będzie można stopniowy wzrost zaufania i świadomość istotności realizacji działań w kooperacji. Internet stworzy platformę komunikacyjną dla budowy sieci społecznych. Powolny rozwój działalności społecznej przyczyni się do poprawy umiejętności pracy w sieciach powiązań. Sieci społeczne przyczyniać się będą do promowania innowacji organizacyjnych i marketingowych. W perspektywie do 2030 roku w Wielkopolsce zaobserwować będzie można powolny wzrost znaczenia sieci gospodarczych i społecznych dla innowacyjności Regionu.

220 P. Golińska, M. Fertsch, Ł. Hadaś, E. Sołtysiak, R. Kubisz, G. Klimarczyk Proces transformacji wiedzy będzie stopniowo miał miejsce w sieciach gospodarczych Wielkopolski. Wiedza wytwarzana przez sektor B+R będzie coraz bardziej dostosowana do oczekiwań praktyków. Jednak brakować będzie działań planistycznych o charakterze strategicznym na poziomie samorządu regionalnego, zmierzających do pozyskania lub wytworzenia wiedzy (transferu) zgodnie w priorytetami Regionalnej Strategii Innowacji. Szybki rozwój technologii poza Regionem powodować będzie, że wiedza gromadzona (magazynowana) w Wielkopolsce przez instytucje za to odpowiedzialne (głównie sektor B+R) będzie bardziej odtwórcza i nie będzie obejmować innowacyjnych przełomowych technologii. Podmioty w sieciach gospodarczych użytkować będą wiedzę w sposób zachowawczy unikając nadmiernego ryzyka biznesowego. 7.4. PODSUMOWANIE W dynamicznie zmieniającym się otoczeniu gospodarczym, gdzie konkurencja przekroczyła granice regionów i państw, z każdym roku zyskują na znaczeniu powiązania kooperacyjne zarówno z dotychczasowymi konkurentami, jak i instytucjami otoczenia biznesu oraz instytucjami kreującymi wiedzę i innowacje (tj. uczelniami, jednostkami B+R itp.). Konkurencyjna kooperacja (tzw. koopetycja) jest szczególnie szansą dla małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie systematycznego podnoszenia ich innowacyjności i konkurencyjności. Opracowane scenariusze rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski w kontekście rozwoju sieci gospodarczych prezentują wizję Regionu w horyzoncie do roku 2030. Przedstawiono kluczowe z punktu widzenia autorów czynniki, które będą stymulować lub hamować rozwój innowacyjnych sieci gospodarczych i gospodarczo- -społecznych w Regionie. Bez wątpienia ze względu na różnorodne uwarunkowania funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw, sektora nauki i instytucji około biznesowych (np. stowarzyszeń branżowych, izb gospodarczych itp.) niezwykle istotne będzie budowanie realnego partnerstwa i wspólnoty interesów wszystkich uczestników Wielkopolskiego Systemu Innowacji. Potrzebne będą radykalne działania, aby stymulować potencjał tkwiący w podmiotach funkcjonujących w Wielkopolsce i aktywizować go w ramach partnerstwa dla innowacji. BIBLIOGRAFIA [1] Szołtysek J., Logistyczne aspekty zarządzania przepływami osób i ładunków w miastach, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2005.

Arkadiusz BOROWIEC *, Teresa ŁUCZKA *, Ewa BADZIŃSKA *, Krzysztof KUBIAK *, Paweł PRZEPIÓRA * 8. ZMIANY W DYFUZJI WIEDZY 8.1. WPROWADZENIE Jednym z najważniejszych czynników wpływających na poziom innowacyjności wielkopolskich przedsiębiorstw jest dyfuzja wiedzy. Dyfuzję tę można charakteryzować w dwojaki sposób: jako bierne rozprzestrzenianie się - polegające na przyswajaniu istniejącej wiedzy oraz aktywne, które polega na jej czynnym zastosowaniu. Jednak z punktu widzenia innowacji wygodnie jest klasyfikować wiedzę, jako jawną, która jest własnością publiczną oraz niejawną, która jest własnością prywatną i nie daje się z reguły przekazać i skodyfikować w sposób sformalizowany. W procesie wdrażania innowacji niewątpliwie większe znaczenie ma wiedza niejawna. Niestety nawet w krajach najbardziej zaawansowanych technologicznie dyfuzja takiej wiedzy w praktyce jest bardzo trudna i ograniczona. Przykładowo, z przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych badań wynika, że gospodarka tego kraju ma zdecydowanie więcej sukcesów w tworzeniu nowej wiedzy, niż w organizacji jej dyfuzji 1. Niewątpliwie w zakresie dyfuzji wiedzy ogromną rolę mają do odegrania uczelnie wyższe. Jak wykazują jednak wyniki badań i obserwacji aktualne sposoby działania oraz programy edukacyjne nie są dostosowane do potrzeb praktyki, co powoduje, że system kształcenia wyższego nie jest w stanie sprostać zadaniom, które stawia przed nim współczesna gospodarka. W związku z tym w wielu krajach proponuje się konkretne rozwiązania poprawiające zdolność podmiotów do dyfuzji wiedzy, a co za tym idzie innowacji. W niniejszym rozdziale zaprezentowano scenariusze ukazujące perspektywy rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski w zakresie dyfuzji wiedzy w horyzoncie strategicznym do roku 2030. Zaprezentowane w tabelach scenariusze optymistyczny, pesymistyczny i prawdopodobny ukazują wizję Regionu przez pryzmat czynników * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania. 1 Raport Knowledge Diffusion, Ablex Publishing Corporation 1997.

222 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra sterowalnych i niesterowalnych, na które wpływ mają przede wszystkim decydenci lokalni i władze centralne. Zaprezentowane scenariusze zbudowano w oparciu o szereg dokumentów strategicznych oraz badań prowadzonych w kontekście pola badawczego obejmującego problematykę dyfuzji innowacji (produktowych, procesowych, technologicznych i systemowych) w sieciach przedsiębiorstw, procesy, struktury, formalizację oraz uwarunkowania poprawiające zdolność do wprowadzania innowacji. Spośród najważniejszych dokumentów o charakterze strategicznym tworząc scenariusze wykorzystano m.in. Raport Polska 2030, Raport Europa 2050, Regionalną Strategię Innowacji dla Wielkopolski na lata 2010-2020, Raport OECD Innowacyjność w Polsce, Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050, Program badań nad przyszłością regionów, dokument Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013. W dużej mierze przy opracowaniu scenariuszy kierowano się także przeprowadzonymi w ramach Projektu wynikami badań delfickich. Badania, które pomogły w tworzeniu scenariuszy dotyczyły przede wszystkim identyfikacji sytuacji gospodarczej Wielkopolski, porównania jej z innymi regionami Polski i Unii Europejskiej, stanu sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Regionie, realizacji Regionalnej Strategii Innowacji oraz identyfikacji sieci przedsiębiorstw na rynku zamówień publicznych. W drugiej części badań uwaga skoncentrowana była przede wszystkim na perspektywach rozwoju gospodarczego Wielkopolski, tendencjach w zakresie finansowania przedsiębiorstw w Regionie, kierunkach rozwoju rynku zamówień publicznych oraz partnerstwa publicznoprywatnego oraz trendach na rynku młodych konsumentów. W ramach przeprowadzonych badań zdiagnozowano także tendencje w zakresie rozwoju koncepcji gospodarki opartej na wiedzy. Do monitorowania i oceny obecnego stanu rozwoju innowacyjności posłużono się wskaźnikami zdefiniowanymi przez OECD. Część z tych wskaźników wykorzystana została w przedstawionym materiale, jako indykatory lub wskaźniki wczesnego ostrzegania. Uzupełnione one zostały o wskaźniki proponowane przez Unię Europejską, a także własne propozycje Zespołu Realizującego badania czynników sprawczych oraz prowadzącego prace nad scenariuszami. 8.2. PRZEWIDYWANE KIERUNKI ZMIAN W DYFUZJI WIEDZY W WIELKOPOLSCE W PERSPEKTYWIE ROKU 2030 Prace nad tworzeniem scenariuszy przebiegały w dwóch etapach. Pierwszym z nich było opracowanie tabeli (tabela 8.1), w której umieszczono wszystkie czynniki aktywne i krytyczne określając ich sterowalność. Na tej podstawie, jak również w oparciu o wymienione dokumenty strategiczne i wyniki badań, w efekcie debaty zespołowej, stworzone zostały trzy warianty scenariuszy (optymistyczny, pesymistyczny i prawdopodobny). Mogą one stanowić podstawę do stworzenia

Tabela 8.1. Przewidywane kierunki zamian w dyfuzji w Wielkopolsce w perspektywie roku 2030 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 223

tabela 8.1 cd. 224 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

tabela 8.1 cd. 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 225

tabela 8.1 cd. 226 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

tabela 8.1 cd. 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 227

tabela 8.1 cd. 228 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

tabela 8.1 cd. 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 229

tabela 8.1 cd. 230 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

tabela 8.1 cd. 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 231

tabela 8.1 cd. 232 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

tabela 8.1 cd. 8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 233

tabela 8.1 cd. Źródło: opracowanie własne. 234 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 235 strategii działań dla decydentów (władz Regionu, a w szczególności jednostek samorządu terytorialnego). Do scenariuszy odniesionych tu do poszczególnych czynników sprawczych dołączone zostały indykatory/wskaźniki wczesnego ostrzegania. Dane te Czytelnik znajdzie w niniejszym rozdziale. W drugim etapie nastąpiła synteza scenariuszy w postaci tabelarycznej do skondensowanej treści w postaci opisu najważniejszych tendencji dotyczących dyfuzji wiedzy w horyzoncie 2030 roku. Materiał ten znajduje się w kolejnym podrozdziale. 8.3. SCENARIUSZE ZMIAN W DYFUZJI WIEDZY W PESPEKTYWIE ROKU 2030 8.3.1. Scenariusz optymistyczny Oceniając Wielkopolskę w perspektywie do roku 2030 pod względem dyfuzji innowacji w sieciach przedsiębiorstw należy przyjąć, że sytuacja w tym zakresie ulegnie znacznej poprawie. Kluczowe znaczenie dla dyfuzji wiedzy innowacji w sieciach przedsiębiorstw będzie miał wzrost poziomu zaufania pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Stan taki zostanie osiągnięty dzięki intensyfikacji działań na rzecz budowy kapitału społecznego w Polsce i wzmocnieniu klasy średniej. Dodatkowo, spadek liczby zachowań nieetycznych, obniżenie poziomu korupcji oraz wprowadzenie transparentnych regulacji prawnych spowoduje, że przedsiębiorcy będą skłonni w znacznym stopniu dzielić się swoją wiedzą z innymi graczami na rynku i zawierać alianse. W takich warunkach z pewnością będzie się rozwijała koncepcja PPP i inicjatywy klastrowe. Mentalność przedsiębiorców zmieni się. Zaczną oni w większym stopniu niż ma to miejsce obecnie dostrzegać profity z dzielenia się wiedzą i korzystania z pomocy zewnętrznej jak i z zewnętrznych źródeł finansowania. Zaczną też poszukiwać możliwości współpracy w sieciach, widząc wymierne korzyści z takiej współpracy (np. efekt skali). Na skutek tych zmian klastry będą powstawały głównie za sprawą inicjatyw oddolnych. Dodatkowo sukcesy inicjatyw klastrowych wywołają efekt naśladownictwa, co spotęguje intensywność procesu łączenia się przedsiębiorstw w sieci identyfikacji modelowych rozwiązań i transformacji wiedzy o nich. Bez wątpienia jednym z najważniejszych czynników sprzyjających transferowi wiedzy będzie gotowość do innowacji. Zostanie ona zaszczepiona społeczeństwu (w tym przede wszystkim przedsiębiorcom) i utrwalona także dzięki kreowaniu takich postaw w mediach, wzrostowi nakładów na B+R, sprzyjających wdrażaniu innowacyjnych pomysłów, a także instytucjom otoczenia biznesu wspierającym ten proces. Oczywiście czynnikami warunkującymi transfer wiedzy innowacyjnej będzie jej posiadanie. Najcenniejsza z punktu widzenia rozwoju społeczno-ekono-

236 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra micznego wiedza to właśnie ta związana z innowacjami. Dlatego też stałemu i szybkiemu rozwojowi będą podlegały kompetencje fachowe. Do tego rozwoju przyczyni się profesjonalna kadra nauczająca, posiadająca spore doświadczenie w praktyce gospodarczej, a także szanująca i wykorzystująca umiejętności oraz wiedzę innych osób (szczególnie starszych). Nie bez znaczenia będzie także przewidywany wzrost liczby i jakości szkoleń prowadzonych przez IOB w zakresie postaw proinnowacyjnych i proprzedsiębiorczych. Krzewienie postaw przedsiębiorczych będzie skierowane głównie do osób o kompetencjach technicznych. Osoby takie, mogące przyczynić się w znaczny sposób do zwiększenia poziomu innowacyjności Regionu, najczęściej nie są w stanie, bez odpowiedniego przygotowania przekuć swojej wiedzy i umiejętności w sukces rynkowy. Propagowanie postaw przedsiębiorczych spowoduje także wzrost odsetka firm odpryskowych w liczbie przedsiębiorstw w ogóle. Istotnym elementem z punktu widzenia transformacji wiedzy w sieciach przedsiębiorstw jest także rozwój e-biznesu. Upowszechnienie się narzędzi komunikacji interaktywnej on-line z pewnością przyspieszy dyfuzję innowacji. Poza tym istniejące już teraz i rozwijające się systemy identyfikacji spowodują wyraźny spadek anonimowości, co przyczyni się do transparentności i wzrostu zaufania pomiędzy podmiotami gospodarczymi oraz zwiększy chęci stron relacji biznesowych do wymiany informacji, w tym także związanych z innowacjami. Należy także pamiętać, że Internet sam w sobie ułatwia kontakty, zatem prawdopodobieństwo sieciowania się przedsiębiorstw (szczególnie małych i średnich) dzięki niemu, a także dyfuzji informacji, wiedzy a także innowacji, znacząco wzrośnie. Transformacji wiedzy w przedsiębiorstwach będzie sprzyjać korzystne otoczenie. Dobre warunki będą stworzone dzięki decyzjom na szczeblu centralnym. Podjęte zostaną działania sprzyjające mobilności kapitału ludzkiego między nauką a gospodarką oraz podejmowanie wspólnych projektów badawczo-wdrożeniowych. Nastąpi np. eliminacja przepisów utrudniających współpracę naukowo-biznesową. Władze centralne będą podejmowały dużo inicjatyw (zakończonych sukcesem) w obszarach wpływających na dyfuzję innowacji, takich jak: przyciąganie inwestycji światowych koncernów (np. z branży motoryzacyjnej), ułatwianie dostępu do dotacji dla firm na działalność w zakresie innowacji i transferu techniki (szczególnie w okresie po wygaśnięciu dotacji unijnych), wprowadzanie ulg podatkowych i innych instrumentów (np. poręczeń) ułatwiających transfer wiedzy i innowacji w sieciach przedsiębiorstw. Dotacje będą także przeznaczane na funkcjonowanie Ośrodków Informacji Naukowej. Nieco inne działania będą podejmowane przez władze samorządowe. Skupią się one przede wszystkim na pełnej realizacji celów wynikających z RIS 2. Promować będą w Regionie innowacyjność, a strategia Regionu będzie sprzyjała dyfuzji wiedzy i umiejętności w sieciach przedsiębiorstw. Nie bez znaczenia będą także decyzje władz samorządowych w zakresie finansowania (odpowiednia konstrukcja budżetu lokalnego) w takich obszarach jak: dostosowanie 2 Regionalna Strategia Innowacji.

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 237 systemu edukacji do potrzeb sektora przedsiębiorstw (w tym kształcenia ustawicznego), stworzenia rynku dla innowacyjnych technologii a w skrajnych przypadkach ich nabywanie i dalsze rozwijanie. Zapewnione zostaną również adekwatne środki z budżetu na finansowanie wspólnych inicjatyw między sektorem B+R a biznesem. Znaczne opóźnienie efektów w stosunku do momentu podjęcia działań odnotowuje się w zakresie działalności edukacyjnej. Jest to jednak ważny obszar, w przypadku, którego zaniedbania będą skutkować niechęcią do dzielenia się wiedzą w przyszłości. Dlatego też przewiduje się, że kadra kształcąca będzie potrafiła zaszczepić potrzebę zdobywania wiedzy i czerpania z tego korzyści. Programy kształcenia będą dostosowane do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy, a nauczyciele będą krzewić postawy proprzedsiębiorcze, prospołeczne, odpowiedzialne i proinnowacyjne wśród młodzieży. Poza tym szkoły przyczynią się do nabycia przez uczniów umiejętności pracy w zespole oraz skutecznego korzystania z e-zasobów. Znaczącą rolę odegrają także instytucje otoczenia biznesu. Przede wszystkim instytucje te będą skutecznie popularyzowały wiedzę na temat innowacji, otoczenia i uwarunkowań rozwoju firm innowacyjnych, a także na temat zakresu własnej działalności. Na skutek innych omówionych już działań znacznie wzrosną aktywa funduszy podwyższonego ryzyka (VC), przyczyniając się znacząco do podniesienia poziomu innowacyjności Regionu. Przy okazji powstanie z pewnością kilka firm wiodących. Poza tym w Wielkopolsce pojawią się firmy działające w obszarze nowoczesnych technologii, takich jak: biotechnologia, nanotechnologia, lotnictwo czy energetyka. Prawdopodobne jest również, że kilka firm liderów zostanie przyciągniętych przez władze centralne lub samorządowe. Firmy te będą lokowały swoje centra B+R w Regionie. Poza tym obecne w Wielkopolsce wiodące firmy nie będą przenosiły swoich central i ośrodków badawczo-rozwojowych do stolicy. Będzie można zaobserwować nawet trend odwrotny. To firmy z innych regionów, będą lokowały swoje siedziby w Wielkopolsce, widząc drzemiący w tym województwie potencjał. Stosunkowo niewielki wpływ na dyfuzję innowacji będzie miała liczba małych i średnich przedsiębiorstw. Warto odnotować fakt, że wpływ taki będzie miała struktura branżowa i dynamika rozwoju istniejących w Regionie przedsiębiorstw tej kategorii. Przewiduje się, że przybędzie w Regionie firm oferujących usługi na bazie nowych technologii, chociażby na skutek wzrostu liczby firm odpryskowych w związku ze zwiększeniem się świadomości biznesowej osób z kompetencjami technicznymi czy też rozwoju inicjatyw klastrowych. Poza tym wzrost dyfuzji innowacji będzie się realizował także dzięki wiedzy i doświadczeniu osób powracających z zagranicy i zakładających nowe firmy. Jeśli chodzi o poziom rozwoju infrastruktury to poza rozwojem Internetu trudno wiązać go z transformacją wiedzy w sieciach przedsiębiorstw. Do zmian sytuacji w zakresie dyfuzji innowacji przyczyni się bezpłatny dostęp do Internetu. Kluczowe dla rozwoju przedsiębiorstw będzie także obniżenie kosztu dostępu do łączy internetowych najwyższej jakości oraz rozwój innych technologii informacyjnych, co sprzyjać będzie rozprzestrzenianiu się informacji i powstawaniu wiedzy.

238 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra Ostatnie z branych pod uwagę czynników sprawczych dla kreowania Innowacyjnej Wielkopolski, czyli działalność społeczna i grupy nacisku, także przyczynią się do dyfuzji innowacji w sieciach przedsiębiorstw. Grupy nacisku będą dążyć do zwiększania przejrzystości regulacji prawnych, stopnia respektowania zasad etycznych oraz zakresu wolnego rynku, a także do modyfikacji obowiązującego prawa. Związki zawodowe, których liderzy będą zobligowani do posiadania/zdobycia kwalifikacji z zakresu podstaw zarządzania, nie będą blokowały proinnowacyjnych poczynań swoich firm. W dość podobny sposób na dyfuzję innowacji w sieciach przedsiębiorstw będzie wpływała działalność społeczna. Działalność ta w postaci wolontariatów, czy lokalnych inicjatyw społecznych, będzie wspierać omawiany proces pośrednio, chociażby poprzez zwiększenie zaufania społecznego, poczucia wspólnoty i propagowania postaw etycznych. Proces pozyskiwania i transformacji wiedzy w sieciach przedsiębiorstw będzie realizowany przez zdecydowaną większość podmiotów kreujących uwarunkowania otoczenia biznesu oraz przez przedsiębiorstwa (również te spoza branży high-tech). IOB będą aktywnie współuczestniczyć w szkoleniu w zakresie wykorzystania, organizowania i magazynowania wiedzy. Dzięki tym podmiotom powstaną także łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych bazy danych. Sam proces wykorzystania wiedzy będzie przebiegał w atmosferze zaufania pomiędzy podmiotami i z zachowaniem zasady sprawiedliwości w zakresie podziału zysków z tego procesu wynikających. W wymianę wiedzy będą się także angażowali lokalni liderzy oraz firmy wiodące. 8.3.2. Scenariusz pesymistyczny W perspektywie 2030 roku spodziewać się można w Wielkopolsce niepokojących symptomów świadczących o zahamowaniu dyfuzji wiedzy i innowacji w sieciach przedsiębiorstw. Będzie to m.in. skutkiem pogorszenia się sytuacji gospodarczej Regionu, zmniejszającej gotowość do podejmowania ryzyka, blokowania procesu transformacji wiedzy (pozyskiwania, porządkowania, magazynowania i użytkowania) oraz wykorzystywania jej do partykularnych interesów. Marginalizacja praktycznej nauki zawodu oraz brak efektywnej współpracy między sferą nauki i biznesu, a ponadto niski poziom kapitału społecznego i brak zaufania do działań sieciowych spotęgują negatywne efekty tej sytuacji. Istotną rolę w procesie dyfuzji innowacji odgrywają niewątpliwie kompetencje fachowe oraz działalność edukacyjna, której celem powinno być porządkowanie i magazynowanie wiedzy w sposób maksymalizujący jej użyteczność dla podmiotu działania. W gospodarce opartej na wiedzy istotne są szczególnie kompetencje i umiejętności przekazywania wiedzy praktycznej, doświadczenia i know-how. To te właśnie umiejętności są niezbędne w procesie transformacji wiedzy i sytuacyjnym jej wykorzystaniu oraz w dyfuzji innowacji. Istnieją obawy, iż w perspekty-

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 239 wie 2030 roku może nastąpić odpływ fachowców z wiodących firm do korporacji międzynarodowych, monopolizowanie wiedzy przez osoby o największych kompetencjach oraz zanik transferu umiejętności od starszego pokolenia do młodszego. Skutkować to będzie zahamowaniem procesu transformacji wiedzy oraz dyfuzji innowacyjnych rozwiązań o charakterze produktowym, marketingowym, procesowym, technologicznym oraz systemowym. Jedną z największych barier w rozwoju kompetencji fachowych stanowić będzie ponadto ograniczenie lub wręcz brak środków unijnych przeznaczonych na podnoszenie kwalifikacji, poprawiających zdolność do wytwarzania, organizowania i użytkowania wiedzy. W działalności edukacyjnej i procesie kształtowania praktycznych kompetencji zawodowych nastąpi nadmierna informatyzacja powodująca szum informacyjny, a co za tym idzie, brak odpowiedniego porządkowania i magazynowania wiedzy oraz skutecznego jej wykorzystania. To z kolei istotnie hamować będzie dyfuzję innowacji. Ponadto zbyt obszerne i odtwórcze programy nauczania (dodatkowo niedostosowane do GOW) oraz marginalizacja szkolnictwa zawodowego staną się istotnymi barierami w implementacji innowacyjnych rozwiązań. Blokowanie postaw przedsiębiorczych w szkołach, niewłaściwe sposoby egzekwowania wiedzy (metody testowe), hermetyzacja języka naukowego oraz dalszy upadek autorytetu nauczyciela wpłyną dodatkowo na wzrost emigracji zarobkowej najlepiej wykwalifikowanych osób. Brak współpracy pomiędzy sferą nauki i biznesu oraz kadrą nauczająca, posiadającą jedynie teoretyczną wiedzę o gospodarce kraju, istotnie hamować będą transfer innowacyjnych rozwiązań. Zagrożeń w dyfuzji innowacji upatrywać należy także w zaniku postaw przedsiębiorczych i prospołecznych wśród generacji Z dominować będzie indywidualizacja zachowań, niechęć do dzielenia się wiedzą, brak poszanowania dla kompetencji i doświadczenia starszych generacji. Symptomem tendencji w kierunku blokowania dyfuzji innowacji będzie ponadto marginalizacja roli instytucji otoczenia biznesu, brak absorbowania przez nie środków na informowanie o rozwiązaniach innowacyjnych, a także marginalizacjai podupadanie roli instytucji targowych w promocji nowatorskich rozwiązań i przedsiębiorczości. Do czynników istotnie warunkujących transfer innowacji należy zaufanie, stanowiące podstawę kształtowania partnerskich relacji i postaw prospołecznych. W perspektywie 2030 roku nastąpi dalszy spadek poziomu zaufania i nasilenie procesów korupcyjnych. Niski poziom kapitału społecznego, a więc brak przestrzegania norm i wartości, solidarności i gotowości do współpracy lub wzajemnych świadczeń, a ponadto interesowność i nasilająca się indywidualizacja zachowań wśród generacji młodych przedsiębiorców, stanowić będą istotną barierę w transferze informacji, wiedzy i dyfuzji innowacji. Istnieje obawa, że działania nieetyczne w biznesie skutkować będą dalszą biurokratyczną formalizacją i nasilającą się kontrolą transakcji biznesowych. Postępująca wirtualizacja w życiu prywatnym i zawodowym spotęguje osłabienie kontaktów międzyludzkich, hamując proces debaty będącej podstawą transfor-

240 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra macji wiedzy. Ponadto pogarszająca się sytuacja gospodarcza Regionu wpłynie na osłabienie postaw przedsiębiorczych, zmniejszając tym samym gotowość do innowacji i działań sieciowych. Nastąpi natomiast wzrost skłonności do podejmowania ryzykownych decyzji. Zamykanie się liderów na dyfuzję innowacyjnych rozwiązań i wykorzystywanie wiedzy do partykularnych interesów wpłynie na dalszy spadek zaufania społecznego do nich. To z kolei skutkować będzie brakiem chęci (gotowości) osób, nadających się na liderów, do pełnienia tej funkcji. Jednostka będzie miała zatem niewielki wpływ na przekaz informacji i na transformację wiedzy w sieciach. W Wielkopolsce pojawią się liderzy w postaci wiodących firm korporacji międzynarodowych. Niestety know-how i unikalne umiejętności tych przedsiębiorstw lokowane będą w krajach o wyższej kulturze technicznej, hamując tym samym transformację wiedzy i dyfuzję innowacji w Regionie. Ponadto przejmowanie przez wiodące firmy mniejszych jednostek i kopiowanie obcych wzorców kulturowych, a także pochodzenie kadry kierowniczej wyłącznie z innych państw (pracownicy produkcyjni pochodzący z Polski), skutkować będzie pogorszeniem warunków klimatu społecznego i transferu wiedzy. Korporacje światowe blokować będą dodatkowo powstawanie firm odpryskowych w Regionie. Potencjał innowacyjny lokalnych przedsiębiorstw napotka zatem na wiele ograniczeń w procesie pozyskiwania, organizowania i użytkowania wiedzy oraz implementacji nowoczesnych rozwiązań. W perspektywie roku 2030 nastąpi osłabienie dyfuzji innowacji także na skutek zanikania inicjatyw klastrowych (hierarchizacja celów podporządkowana dominującym podmiotom klastra, brak dotacji z UE). Ponadto postrzeganie klastrów przez przedsiębiorców, jako organizacji nieprzynoszących wymiernych korzyści w krótkim horyzoncie czasu ograniczy transfer wiedzy i innych zasobów pomiędzy firmami oraz wpłynie na ograniczenie współpracy między sferą nauki a biznesem. Zmniejszenie dotacji celowych z budżetu i finansowania ze środków UE, a także osłabienie powiązań sieciowych między podmiotami ograniczy współpracę pomiędzy IOB i przedsiębiorstwami, a tym samym osłabi ich rolę w procesie dyfuzji innowacji. Szczególnie dotyczyć to będzie centrów transferu technologii, inkubatorów przedsiębiorczości oraz parków przemysłowych. Stosunkowo niewielki wpływ na dyfuzję innowacji będzie miała liczba małych i średnich przedsiębiorstw firmy innowacyjne zostaną przejęte przez najsilniejszych graczy na rynku. Wzrost emigracji zarobkowej najlepiej wykwalifikowanych kadr oraz związany z tym spadek liczby ludzi przedsiębiorczych w Regionie ograniczy w znacznym stopniu transfer wiedzy o skutecznych rozwiązaniach gospodarczych. Przyczyną zahamowania dyfuzji innowacji i spadku zaufania pomiędzy partnerami w e-biznesie będą niedostateczne zabezpieczenia systemów (wynikające z chęci obniżenia kosztów), nielegalne praktyki w sieci, nasilające się procesy korupcyjne oraz wzrost przestępczości. Ponadto brak kompetencji urzędników i niechęć do wdrażania elektronicznych rozwiązań w administracji istotnie blokować będą dyfuzję innowacji. Kolejne ograniczenie stanowić będzie spowolnienie roz-

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 241 woju e-biznesu w wyniku braku środków finansowych na rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej. Istotny wpływ na rozwój innowacyjnej Wielkopolski mają niewątpliwie decyzje rządu oraz władz samorządowych. Niestety brak spójności polityki w zakresie promowania i wspierania innowacji pomiędzy poszczególnymi ministerstwami oraz brak integracji pomiędzy polityką proinnowacyjną a makro- i mikroekonomiczną stanowić będą ogromną barierę w rozwoju Regionu. Negatywny wpływ na dyfuzję innowacji będzie miało ponadto tworzenie niespójnych i niedostosowanych do potrzeb gospodarki programów nauczania, brak umiejętności łączenia polityki w sferze badań i nauki z polityką gospodarczą oraz w zakresie finansowania działalności jednostek B+R. Nie bez znaczenia jest degradacja społeczna nauczycieli i pracowników nauki, których autorytet będzie się dalej obniżał. Brak wsparcia ze strony rządu i władz samorządowych dla oddolnych inicjatyw tworzenia programów współpracy oraz niewykorzystanie środków sektora prywatnego na rozwój infrastruktury m.in. poprzez zwiększenie poparcia dla inwestycji realizowanych w formule PPP w znacznym stopniu ograniczą dyfuzję nowoczesnych i efektywnych rozwiązań oraz rozwój innowacyjnej Wielkopolski. Niekorzystną sytuację spotęguje brak skutecznych form wspierania małej i średniej przedsiębiorczości w zakresie przekazu i transformacji wiedzy oraz migracja najlepiej wykwalifikowanej siły roboczej w związku z problemami na rynku pracy. Niekompetentna kadra urzędników blokować będzie innowacyjne rozwiązania i hamować rozwój Regionu m.in. poprzez desygnowanie środków na jego promocję a nie na faktyczne potrzeby w zakresie rozwoju (m.in. infrastrukturalnego). Z kolei dotacje celowe będą niespójne i nieskuteczne z punktu widzenia dyfuzji innowacji, a polityka w zakresie finansowania edukacji jedynie zachowawcza. Nastąpi stopniowe imitowanie innowacyjnych rozwiązań z innych regionów i krajów oraz podejmowanie populistycznych decyzji obliczonych na kolejne sukcesy wyborcze. Niewłaściwa polityka makro- i mikroekonomiczna oraz brak strategii rozwoju opierającej się na pozyskiwaniu, porządkowaniu, magazynowaniu i skutecznej implementacji wiedzy, nie stworzą odpowiedniego klimatu dla dyfuzji innowacji. Może wręcz nastąpić marginalizacja subregionów wynikająca z niedofinansowania infrastruktury w związku z wyczerpaniem się dotacji z Unii Europejskiej oraz rezygnacją z koncepcji jej finansowania w oparciu o inwestycje PPP. Grupy nacisku realizować będą partykularne interesy, dążąc do zachowania większej odrębności sfery B+R i biznesu oraz do hermetyzacji wiedzy, jako produktu na sprzedaż, i rozwiązań innowacyjnych. Negatywny wpływ na rozwój innowacyjnej Wielkopolski będzie miało ponadto kreowanie polityki państwa przez pryzmat interesów partii politycznych (zatracanie wizji rozwoju) oraz promowanie wyłącznie dużych firm (kształtowanie się słabej klasy średniej). W perspektywie roku 2030 nastąpi dalsza polaryzacja dochodów, skutkująca wzrostem liczby osób wykluczonych ze społeczeństwa. Zanikanie więzi społecznych w związku z postępującą wirtualizacją i anonimowością kontaktów oraz

242 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra brakiem poczucia wspólnych celów ograniczą w znacznym stopniu rozwój aktywności społecznej i transfer wiedzy. Brak spójnej strategii rozwoju dla Wielkopolski w zakresie transformacji wiedzy i dyfuzji innowacji produktowych, procesowych, technologicznych oraz systemowych negatywnie wpłynie na wizerunek i pozycję konkurencyjną Wielkopolski w dalszej perspektywie. 8.3.3. Scenariusz prawdopodobny W perspektywie 2030 roku w Wielkopolsce nastąpi umiarkowany wzrost dyfuzji innowacji w wyniku zwiększania roli komunikacji opartej na nowoczesnej technologii, wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa, rozwoju kompetencji fachowych, powolnego wzrostu ilości inwestycji realizowanych w oparciu o formułę PPP, lepszej współpracy między sferą nauki i biznesu oraz usprawnienia procesu transformacji wiedzy w zakresie jej pozyskiwania, porządkowania i wykorzystania. Istotną rolę w procesie dyfuzji innowacji będą odgrywały kompetencje fachowe oraz działalność edukacyjna. Należy jednak zwrócić uwagę, że zmieni się relacja między wykształceniem a koncepcją kapitału ludzkiego. Wraz z upowszechnieniem wyższych stopni edukacji, formalny poziom wykształcenia nie spełni już funkcji informacyjnej o poziomie kapitału ludzkiego. Istotne staną się kompetencje, w tym kompetencje fachowe wiedza, umiejętności, które niezbędne są do wykonania konkretnych działań. To kompetencje a nie poziom wykształcenia, przyczynia się do rozwoju kapitału ludzkiego. Wzrost roli kompetencji fachowych szczególnie usprawni proces pozyskiwania wiedzy oraz jej sytuacyjnego wykorzystania. W celu zwiększenia kompetencji fachowych nastąpi wzrost inicjatyw związanych ze szkoleniem nowej kadry proces ten szczególnie wystąpi w wiodących firmach. Będzie miał miejsce również stopniowy wzrost inwestycji PPP, wymuszający tym samym konieczność wzajemnego informowania się, dzielenia wiedzą w ramach projektu z licznymi podwykonawcami. Do rozwoju kompetencji fachowych przyczyni się ponadto nowoczesna technologia. Systemy informatyczne usprawniające proces transferu wiedzy między różnymi firmami, oddziałami firm, spowodują powstawanie nowych innowacyjnych rozwiązań o charakterze produktowym, procesowym, technologicznym oraz systemowym. Rozwiązania (systemy) informatyczne sprzyjać będą również porządkowaniu, magazynowaniu wiedzy oraz jej użyciu. Największą jednak barierą w rozwoju kompetencji fachowych będzie monopolizowanie wiedzy przez osoby o największych kompetencjach oraz zmniejszenie środków unijnych na podnoszenie kwalifikacji. W procesie powstawania kompetencji fachowych nie będzie można marginalizować roli kształcenia formalnego, potwierdzonego świadectwami, dyplomami, certyfikatami, uprawnieniami.

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 243 W działalności edukacyjnej w perspektywie roku 2030 nastąpi znaczący rozwój informatyzacji postrzeganej narzędziowo. Nowoczesne technologie wykorzystywane będą nie tylko na lekcjach z zakresu informatyki, ale będą stanowiły instrument wspomagający realizację wielu ścieżek przedmiotowych, usprawniając tym samym proces transformacji wiedzy. Wiedza będzie bardziej dostępna i sprzyjająca wykorzystaniu. Ponadto w obszarze tym coraz większą rolę przykładać się będzie do umiejętności pracy w zespole, wzrostu kreatywności, uczciwości, odpowiedzialność oraz zaangażowania. Jednak proces transferu wiedzy i innowacji może utrudniać kadra nauczająca, posiadająca jedynie teoretyczną wiedzę o gospodarce kraju. Szkoły i uczelnie wyższe nie staną się w perspektywie 2030 roku organizacjami uczącymi się, a jedynie zbiorem jednostek zaangażowanych niemal wyłącznie w relacje z uczniami, studentami. Niewłaściwe finansowanie działalności naukowej w zakresie publikacji, wyjazdów służbowych, udziału w konferencjach, zakupów literatury fachowej oraz przyznawanie większej liczby punktów za publikację naukową w języku angielskim ograniczy również dyfuzję innowacyjnych koncepcji w tych jednostkach i ich najbliższym otoczeniu. W działalności edukacyjnej nastąpi również większe zaangażowanie praktyków jednostki edukacyjne zaczną współpracować ze sferą biznesu, tym samym usprawniając transfer wiedzy i innowacji. Do czynników warunkujących transfer wiedzy i innowacji należeć będzie zaufanie, przyczyniając się do powstawania relacji opartych na partnerstwie. Nastąpi budowanie ścisłych kontaktów opartych na więziach ekonomicznych, technicznych oraz społecznych. Jednostki zaczną dostrzegać widoczne korzyści wynikające z sieciowości. Jednak postępująca wirtualizacja pracy i przekazu informacji spowoduje osłabienie kontaktów międzyludzkich, co skutkować będzie utrudnieniami w procesie transformacji wiedzy. Dalsza formalizacja transakcji biznesowych spowoduje zwiększenie ich kosztów. Wynikiem tego będzie również mało dynamiczny rozwój działalności społecznej. W Wielkopolsce pojawią się liderzy, najczęściej w formie wiodących firm. Zgodnie ze zweryfikowanymi tezami z badań delfickich, lider, jako człowiek jednostka będzie miał niewielki wpływ na transformację wiedzy w sieciach. Spodziewana jest wysoka inercja dużych firm w zakresie zmian proinnowacyjnych. Do 2030 roku głównymi graczami wśród dużych firm będą korporacje światowe, mające wymiar sieciowy. Niestety kluczowe kompetencje tych firm lokowane będą w krajach macierzystych lub w państwach o wyższej kulturze technicznej powodując tym samym osłabienie procesu transformacji wiedzy wiedza będzie pozyskiwana od polskich firm jednak nie będzie w nich wykorzystywana. Wiodące firmy w Wielkopolsce przybiorą charakter benchmarkingowy. Nastąpi rozwój firm wysokich technologii, w szczególności w branży tradycyjnej, na przykład w energetyce, transporcie. Transfer wiedzy z wiodących firm do nauki realizowany będzie głównie poprzez: wykłady przedstawicieli biznesu na uczelniach, przechodzenie pracowników nauki do biznesu, wspólne projekty badawcze, wspólne publikacje naukowe i biznesowe, praktyki pracowników naukowych w przedsiębiorstwach,

244 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra pisanie lub recenzowanie przez praktyków podręczników do nauki zawodu. Wiodące firmy coraz częściej będą współpracować ze sferą nauki, usprawniając tym samym proces dzielenia się wiedzą między tymi jednostkami. Wynikiem tej współpracy będą nowe kierunki kształcenia (kierunki zamawiane na potrzeby przemysłu). Jednak wśród wiodących firm prawdopodobnie wystąpi zmniejszenie dynamiki rozwoju opartej wyłącznie na technologii. Konieczne będzie poszukiwanie innych obszarów (niż technologiczne) do zwiększenia dynamiki rozwoju. Jeden z tych obszarów może dotyczyć kompetencji pracowników. Potencjał innowacyjny małych i średnich przedsiębiorstw napotka na wiele ograniczeń, jednak najistotniejsze dotyczyć będą dostępu do środków finansowych niezbędnych w procesie kreowania i implementacji unikalnych rozwiązań. Podmioty, w których liczba wdrażanych innowacji będzie niewielka, a realizacja procesów komercjalizacji nowości rynkowych powolna, będą przejmowane przez wiodące firmy lub znikną z rynku. Wystąpią niskie współczynniki przetrwania małych i średnich firm, wpłyną one jednak na intensyfikację dyfuzji innowacji na bazie dotychczasowych firm powstaną nowe, w innych konfiguracjach z innym kapitałem ludzkim i z innymi relacjami. Ponadto wystąpią trudności w zakresie organizacji klastrów wynikające z ich odgórnego tworzenia oraz hierarchizacji celów. Stopniowe zanikanie inicjatyw klastrowych osłabi poczucie wspólnoty lokalnej. Pozostaną tylko te sieci, które wypracują wspólny cel, a ich działalność innowacyjna będzie przykładem dla innych. Coraz większe znaczenie dla dyfuzji innowacji będą miały firmy odpryskowe 3. Nastąpi zwiększenie liczby takich firm głównie instytucjonalnych (firmy profesorskie, akademickie) kreowanie tych firm przez ośrodki akademickie będzie powszechne. Firmy te zrekompensują również spadek produkcji masowej. Poprawa poziomu wykształcenia spowoduje również wzrost postaw proinnowacyjnych skłaniających do poszukiwania szans realizacji własnych pomysłów. Natomiast liczba firm odpryskowych w ramach sektora prywatnego będzie stosunkowo niewielka, gdyż wiodące firmy (koncerny) będą blokowały ich powstawanie. Działalność tych podmiotów dotyczyć będzie sektorów, w których występują przełomowe technologie (biotechnologia, farmacja, informatyka). Do 2030 roku nastąpi spadek intensywności bezpośredniej wymiany myśli technologicznej poprzez targi i wystawy w związku z rozwojem nowoczesnych narzędzi komunikacji. Instytucje otoczenia biznesu staną się ważnymi narzędziami wspierania innowacyjności przedsiębiorstw w wyniku zwiększonej intensywności powiązań sieciowych między podmiotami. Szczególnie zwiększy się rola centrów transferu technologii, inkubatorów przedsiębiorczości oraz parków przemysłowych, czyli środowiska będącego dla firm podstawą do wprowadzania innowacji. Powstaną wirtualne biblioteki i ośrodki informacji naukowej służące wymianie danych i informacji 3 Firma odpryskowa powstaje w drodze usamodzielnienia się pracowników przedsiębiorstwa macierzystego lub innej organizacji w celu wykorzystania potencjału intelektualnego lub/i technologii tej jednostki.

8. Zmiany w dyfuzji wiedzy 245 oraz gromadzeniu wiedzy. Nastąpi również dalszy rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej i e-biznesu, przyczyniając się tym samym do lepszego transferu wiedzy. Stopniowa legalizacja działań w Internecie oraz doskonalenie zabezpieczeń systemów wpłynie na wzrost zaufania i wiarygodności w e-biznesie. Istotny wpływ na dyfuzję innowacji w Wielkopolsce będą miały decyzje rządu oraz władz samorządowych. Negatywny wpływ będzie miał dalszy brak umiejętności połączenia polityki w sferze badań i nauki z polityką gospodarczą, brak właściwej polityki państwa w zakresie finansowania działalności jednostek B+R, niewystarczające zachęty do uczestnictwa w inwestycjach opartych na PPP, stosowanie mało skutecznych form wspierania małej i średniej przedsiębiorczości w zakresie transformacji wiedzy. Wystąpią umiarkowane działania na rzecz promowania zrównoważonego rozwoju oraz ochrony własności intelektualnej. Z kolei kierunki przeznaczania dotacji celowych będą niespójne a środki wydawane nieefektywnie. Ze strony władz samorządowych alokacja środków budżetowych z punktu widzenia rozwoju innowacyjności będzie nieefektywna, a polityka w zakresie finansowania edukacji zachowawcza (nakłady budżetowe na edukację zostaną na podobnym poziomie). Nastąpi jednak stopniowe zwiększanie poparcia dla inwestycji realizowanych w formule PPP. Niedofinansowanie infrastruktury spowoduje marginalizację subregionów oraz osłabi proces transferu innowacji. W zakresie infrastruktury nastąpi niewielka poprawa, głównie w zakresie dróg i autostrad oraz większego dostępu do Internetu. W celu rozwijania sieci infrastrukturalnej będą angażowani fachowcy spoza regionu oraz kraju. Rozwój sieci Internetowej doprowadzi do komercjalizacji najbardziej innowacyjnych rozwiązań oraz spowoduje również powstanie wirtualnych grup nacisku, charakteryzujących się dużą intensywnością wymiany poglądów i pomysłów, niewiele jednak wnoszących w rozwój innowacyjnej gospodarki. Do 2030 roku dyfuzja innowacji produktowych, procesowych, technologicznych oraz systemowych uwarunkowana będzie pojawieniem się nowoczesnych technologii, rozwojem sieci mimo, iż rozwój ten będzie powolny oraz powszechnością dostępu do zasobów informacji. Istotnym warunkiem sprzyjającym transferowi innowacji będzie ponadto wspieranie inicjatyw PPP, nieznaczna poprawa infrastruktury drogowej, lepsza współpraca między sferą nauki i biznesu, wzrost kompetencji fachowych oraz zmiana mentalności społeczeństwa na mentalność proinnowacyjną. Poprawa w zakresie transformacji wiedzy pozyskiwania, ciągłego gromadzenia oraz sytuacyjnego wykorzystania spowoduje również zwiększenie dyfuzji innowacji w Regionie.

246 A. Borowiec, T. Łuczka, E. Badzińska, K. Kubiak, P. Przepióra 8.4. PODSUMOWANIE Cechą charakterystyczną krajów o gospodarce rynkowej jest występowanie sprzężeń zwrotnych pomiędzy sferą badawczo-rozwojową oraz gospodarczą. Wynika z tego, że polityka w zakresie rozwoju innowacyjności ma dwa zasadnicze zadania: zarządzanie naukowym i gospodarczym potencjałem kraju (np. przez finansowanie badań) oraz pogłębianie rozumienia wpływu nowych odkryć naukowych i technicznych na inne elementy polityki władz. Teza ta prowadzi do wzrostu znaczenia dyfuzji wiedzy zarówno jawnej jak i niejawnej. Zaprezentowane scenariusze rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski w kontekście dyfuzji wiedzy przedstawiają konkretną wizję Regionu w perspektywie roku 2030. Zachodzące procesy integrowania się nauki, produkcji, usług i techniki sprawiają, że rośnie rola właściwej i odpowiednio prowadzonej polityki gospodarczej. Dlatego zaprezentowane scenariusze mogą jednocześnie stymulować bądź stanowić ostrzeżenie dla decydentów odpowiedzialnych za rozwój Regionu. To od nich, bowiem najbardziej zależy realizacja wizji i postulatów w nich zawartych. Swoimi decyzjami wykorzystując wskazane czynniki sprawcze mogą stymulować dyfuzję wiedzy bądź ją całkowicie zablokować. W procesie dyfuzji wiedzy istotną rolę może także odegrać przemysł. To on bowiem powinien zgłaszać większy popyt na prace badawczo-rozwojowe i nowe rozwiązania naukowo-techniczne. W obecnym stanie oferuje on także za małą podaż nowoczesnych produktów rodzimego pochodzenia. Również sektor nauki odpowiada za niedostateczną dyfuzję wiedzy do przedsiębiorstw. System oceny jednostek naukowych jest ukierunkowany na preferowanie osiągnięć międzynarodowych, a nie lokalnych. Poza tym sektor B+R jest niedostatecznie stymulowany przez przedsiębiorstwa. Nauka oferuje ciągle zbyt skromną paletę rozwiązań nadających się do wdrożenia, dopasowanych do konkretnych potrzeb praktyki. Na obecną sytuację wpływ ma w końcu ostateczny odbiorca (konsument). Przez wiele lat w Polsce był on lekceważony przez wszystkie wspomniane podmioty i nadal nie ma dostatecznie silnej pozycji na rynku, aby stymulować procesy zmian w zakresie dyfuzji wiedzy. Jego presja na przemysł oraz kierunki rozwoju edukacji nie jest wystarczająco silna. W rezultacie władze Regionu w perspektywie roku 2030 powinny podjąć trud zgrania wymienionych podmiotów i efektywniejszego stymulowania procesów dyfuzji wiedzy między nimi. Ważne jest przy tym, by wyciągnąć wnioski z dotychczasowych doświadczeń i nie popełniać więcej tych samych błędów. Potrzebne są radykalne i odpowiedzialne działania, aby pokonać stagnację w działalności innowacyjnej wielkopolskich przedsiębiorstw oraz usprawnić przepływ wiedzy między najważniejszymi aktorami na regionalnym rynku.

Agnieszka GRZELCZAK *, Leszek PACHOLSKI *, Katarzyna RAGIN-SKORECKA *, Huber PALUCH **, Aleksandra CICHA *** 9. ROZWIĄZANIA INSTYTUCJONALNE SPRZYJAJĄCE TRANSFORMACJI WIEDZY 9.1. WPROWADZENIE Warunkiem konkurencyjności nie tylko przedsiębiorstw, ale również całych państw i regionów jest innowacyjność. Instytucje wprowadzając nowe produkty i usługi kształtują i odpowiadają na potrzeby nabywców, jednocześnie zapewniając sobie zyskowność i przetrwanie. Nie zawsze innowacje opierają się na działaniach badawczych danych firm często, przeciwnie, na koncepcji stworzonej przez innych. Ponadto przy wysokim ryzyku i kosztowności procesu badawczo-rozwojowego coraz więcej podmiotów gospodarczych decyduje się na współpracę w tym zakresie. Innowacyjność organizacji zależy od jakości powiązań sieciowych z innymi instytucjami generującymi wiedzę. Gospodarkę charakteryzują nie tylko funkcjonujące w niej podmioty, ale i efekt synergii, jaki powstaje w wyniku ich wzajemnej współpracy. Dlatego też poza instytucjami generującymi wiedzę i innowacje, takimi jak: przedsiębiorstwa, uczelnie, instytuty badawcze czy instytucje pośredniczące w transferze innowacji, istotne jest również efektywne funkcjonowanie różnorakich interakcji, jakie zachodzą między nimi. System innowacji stanowią instytucje i powiązania między nimi, dzięki którym region stanowi sprawny mechanizm dystrybucji wiedzy, celem jej dalszego przetworzenia. Ważną rolę dla sprawności systemu innowacji pełni otoczenie, a szczególnie konsumenci innowacji tworzący popyt na nie. Są oni bardzo aktywni, zwłaszcza w dobie gospodarki opartej na wiedzy. * Politechnika Poznańska, Wydział Inżynierii Zarządzania. ** Gnieźnieńska Wyższa Szkoła Humanistyczno-Menedżerska Milenium. *** Wielkopolska Izba Przemysłowo-Handlowa.

248 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha Dla sprawności systemu innowacji ważna jest też infrastruktura otoczenia, a więc ustawodawstwo, a w szczególności ochrona praw własności intelektualnej oraz system edukacji, finansowy czy transportowy. Kluczową cechą systemu innowacji jest jego historycznie ukształtowana kultura i nagromadzony zasób wiedzy i doświadczeń powodujące unikalny charakter poszczególnych systemów. Ponadto dla sprawności systemu innowacji, jako dystrybuującego wiedzę, istotna jest jego otwartość na wpływy i wiedzę z innych systemów oraz interakcje z nimi. Sprawny system jest w pełni rozwinięty, czyli nie powinno w nim brakować żadnych potrzebnych elementów. Taki system będzie tak silny (sprawny, efektywny) jak jego najsłabsze ogniwo. O potencjale regionu, obok infrastruktury, świadczy kapitał intelektualny, na który składają się kapitały: ludzki, organizacyjny i relacyjny. Z kapitałem intelektualnym wiąże się kapitał społeczny, który w kontekście organizacyjnym oznacza współpracę. Społeczny potencjał (kapitał) innowacji odnosi się do zbiorowego działania (np. tworzenia sieci), w ramach, którego różne instytucje lub zbiorowości organizują się wokół wspólnych celów, wymagających tworzenia, integracji lub wykorzystania nowej wiedzy Ważnym czynnikiem wpływającym na wzrost gospodarczy są, więc pojedynczy mieszkańcy regionu, jako element zdolny do aktywnego oddziaływania i kreowania zmian. Tak a więc ogromną rolę we wzroście produktywności przypisuje się kapitałowi ludzkiemu i wiedzy. Poprzez proces uczenia się (i dzięki związanym z nim korzyściom) wiedza inspirowana kreatywnością jednostki lub przez prywatne inwestycje staje się publicznie dostępna. Koncepcja systemu innowacyjnego kładzie nacisk na współpracę oraz na przepływy informacji i technologii, a także na różnorodne relacje i interakcje między poszczególnymi elementami jako warunek sprzyjający sukcesowi w procesie innowacyjnym. W szerszym ujęciu na system innowacji składają się następujące elementy: instytucje generujące wiedzę, kanały transferu wiedzy i innowacji 1 oraz otoczenie. Instytucje generujące wiedzę i innowacje to przedsiębiorstwa, instytucje pośredniczące w transferze technologii, instytucje otoczenia biznesu, publiczna nauka i sfera badań: uczelnie wyższe i instytuty naukowe oraz władze publiczne w stopniu, w jakim inspirują badania i wprowadzają innowacje. Otoczenie dla systemu innowacji stanowi rynek (określa popyt na innowacje), władze publiczne i ich polityka (ustawodawstwo, ochrona praw intelektualnych, polityka proinnowacyjna), system kształcenia i przygotowania zawodowego pracowników (system nauki i szkoleń) oraz infrastruktura innowacji. W niniejszym rozdziale zaprezentowano scenariusze ukazujące perspektywy rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski w kontekście instytucji generujących wiedzę w horyzoncie strategicznym do roku 2030. Zaprezentowane w tabelach trzy scenariusze (optymistyczny, pesymistyczny i prawdopodobny) ukazują wizję rozwoju Wielkopolski przez pryzmat czynników sterowalnych i niesterowalnych, na które 1 Dyfuzja wiedzy stanowi obszar zainteresowań w ramach Pola Badawczego II.

9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 249 wpływ mają przede wszystkim decydenci (władze regionu), oraz przez pokazanie indykatorów lub wskaźników wczesnego ostrzegania, które poprzez sprzężenie zwrotne lub sprzężenie wyprzedzające mogą być pomocne przy podejmowaniu decyzji i inicjowaniu działań na rzecz poprawy innowacyjności Wielkopolski. Zaprezentowane scenariusze zbudowano w oparciu o szereg dokumentów strategicznych (m.in. Raport Polska 2030, Raport Europa 2050, Regionalną Strategię Innowacji dla Wielkopolski na lata 2010-2020, Raport OECD Innowacyjność w Polsce, Scenariusze rozwoju Wielkopolski 2020 i 2050). Przy opracowaniu scenariuszy uwzględniono wyniki badania metodą Delphi, przeprowadzonego w ramach Projektu oraz badań prowadzonych w kontekście Pola Badawczego III Instytucje generujące wiedzę, odpowiedzialne za transformację wykorzystanie potencjału Wielkopolski dla wzrostu konkurencyjności gospodarki oraz rozwoju podmiotów tworzących sieci gospodarcze. 9.2. PRZEWIDYWANE KIERUNKI ZMIAN INSTYTUCJONALNYCH W ZAKRESIE GENEROWANIA WIEDZY W WIELKOPOLSCE W PERSPEKTYWIE ROKU 2030 Tworzenie scenariuszy rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski przebiegało w dwóch etapach. W pierwszym kroku opracowana została tabela, w której umieszczono wszystkie czynniki (aktywne i krytyczne) dokonując klasyfikacji, czy są sterowalne czy niesterowalne (tabela 9.1). Na tej podstawie, jak również w oparciu o wymienione powyżej dokumenty strategiczne i wyniki dotychczasowych badań, stworzone zostały trzy warianty scenariuszy: optymistyczny, pesymistyczny i prawdopodobny, będące podstawą do stworzenia strategii działań dla decydentów. Do scenariuszy tych dołączone zostały indykatory/wskaźniki wczesnego ostrzegania, których monitorowanie powinno umożliwiać bieżąca ocenę stanu istniejącego i dawać pogląd na sytuację decyzyjną. W drugim kroku tworzenia scenariuszy dokonana została synteza scenariuszy z postaci tabelarycznej do skondensowanej treści w postaci opisu najważniejszych tendencji dotyczących rozwiązań instytucjonalnych sprzyjających transformacji wiedzy w horyzoncie 2030 roku.

Tabela 9.1. Przewidywane kierunki rozwoju instytucji sprzyjających transformacji wiedz w Wielkopolsce w perspektywie roku 2030 250 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 251

tabela 9.1 cd. 252 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 253

tabela 9.1 cd. 254 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 255

tabela 9.1 cd. 256 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 257

tabela 9.1 cd. 258 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 259

tabela 9.1 cd. 260 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 261

tabela 9.1 cd. 262 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 263

tabela 9.1 cd. 264 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha

tabela 9.1 cd. 9. Rozwiązania instytucjonalne sprzyjające transformacji wiedzy 265

tabela 9.1 cd. Źródło: opracowanie własne. 266 A. Grzelczak, L. Pacholski, K. Ragin-Skorecka, H. Paluch, A. Cicha