Pozyskiwanie źródeł finansowania działalności 341[02].Z4.02

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Anna Rudzińska Pozyskiwanie źródeł finansowania działalności 341[02].Z4.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

Recenzenci: mgr Lidia Pszkit mgr Renata Zmysłowska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr Andrzej Zych Korekta: mgr Joanna Fundowicz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].Z4.02. Pozyskiwanie źródeł finansowania działalności zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ekonomista. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 6 3. Cele kształcenia 7 4. Materiał nauczania 8 4.1. Wiadomości wstępne dotyczące pozyskiwania źródeł finansowania działalności 4.1.1. Materiał nauczania 4.1.2. Pytania sprawdzające 4.1.3. Ćwiczenia 4.1.4. Sprawdzian postępów 4.2. Własne źródła finansowania działalności 4.2.1. Materiał nauczania 4.2.2. Pytania sprawdzające 4.2.3. Ćwiczenia 4.2.4. Sprawdzian postępów 4.3. Obce źródła finansowania majątku 4.3.1. Materiał nauczania 4.3.2. Pytania sprawdzające 4.3.3. Ćwiczenia 4.3.4. Sprawdzian postępów 4.4. Analiza źródeł finansowania majątku 4.4.1. Materiał nauczania 4.4.2. Pytania sprawdzające 4.4.3. Ćwiczenia 4.4.4. Sprawdzian postępów 4.5. Finansowanie działalności gospodarczej za pomocą instrumentów rynku finansowego 4.5.1. Materiał nauczania 4.5.2. Pytania sprawdzające 4.5.3. Ćwiczenia 4.5.4. Sprawdzian postępów 4.6. Kredyt bankowy jako jedna z form pozyskiwania kapitału 4.6.1. Materiał nauczania 4.6.2. Pytania sprawdzające 4.6.3. Ćwiczenia 4.6.4. Sprawdzian postępów 4.7. Strategie finansowania działalności gospodarczej 4.7.1. Materiał nauczania 4.7.2. Pytania sprawdzające 4.7.3. Ćwiczenia 4.7.4. Sprawdzian postępów 4.8. Dźwignia finansowa 4.8.1. Materiał nauczania 4.8.2. Pytania sprawdzające 4.8.3. Ćwiczenia 4.8.4. Sprawdzian postępów 8 8 10 11 12 13 13 14 14 16 17 17 17 18 18 20 20 21 21 22 23 23 24 24 25 26 26 30 31 32 33 33 33 33 34 35 35 35 35 36 2

4.9. Bilans uproszczony i jego struktura 4.9.1. Materiał nauczania 4.9.2. Pytania sprawdzające 4.9.3. Ćwiczenia 4.9.4. Sprawdzian postępów 5. Sprawdzian osiągnięć 41 6. Literatura 44 37 37 38 39 40 3

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej pozyskiwania źródeł finansowania działalności. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, materiał nauczania, pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej, zestaw pytań przydatnych do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści, ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że nabrałeś wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą. W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące pozyskiwania źródeł finansowania działalności, tworzenia i zmian kapitału własnego oraz obcych źródeł finansowania. Zakres treści kształcenia obejmuje także analizę efektywności wykorzystania kapitałów własnych i obcych oraz wykorzystanie dźwigni finansowej do oceny rentowności kapitału. Przy wyborze odpowiednich treści pomoże Ci nauczyciel, który wskaże Ci najważniejsze kroki pozyskiwania źródeł finansowania działalności, potrzebne do wykonywania zadań, określonych wybranym zawodem ekonomicznym. Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się: przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania poznając przy tej okazji wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń, po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy, która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń. Kolejnym etapem będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji o pozyskiwaniu źródeł finansowania. Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, poznasz zasady ustalania struktury pasywów i analizy źródeł finansowania majątku, nauczysz się wypełniać wniosek kredytowy, obliczać odsetki od kredytu bankowego oraz koszty całkowite kredytu, a także sporządzać uproszczony bilans. Przykładowe ćwiczenia pozwolą Ci zrozumieć i przyswoić wiedzę w praktyce. Gwiazdką oznaczono pytania i ćwiczenia, których rozwiązanie może sprawić Ci trudność. W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela. Na końcu każdego tematu znajdują się pytania sprawdzające. Pozwolą Ci one zweryfikować Twoją wiedzę. W tym celu: przeczytaj pytania i odpowiedz na nie, podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce, - wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa, - wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna. 4

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich źródeł pozyskiwania majątku jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane. Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości o pozyskiwaniu źródeł finansowania działalności będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Zestawem zadań testowych zawierającym różnego rodzaju zadania. W rozdziale piątym tego poradnika jest zamieszczony zestaw zadań testowych, zawiera on: instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu, przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela. 5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, rozróżniać źródła zobowiązań, rozróżniać rodzaje działalności gospodarczej, określać nadrzędne zasady rachunkowości, posługiwać się terminologią dotyczącą aktywów, klasyfikować aktywa trwałe i obrotowe, ustalać i interpretować strukturę majątku jednostki, korzystać z różnych źródeł informacji, stosować technologię komputerową i informacyjną. 6

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: nazwać zasady prowadzenia gospodarki finansowej przedsiębiorstwa, sklasyfikować źródła pochodzenia majątku, sklasyfikować składniki kapitału własnego, nazwać sposoby podwyższania i obniżania kapitałów własnych, zidentyfikować obce źródła finansowania, wyjaśnić, na czym polega finansowanie wewnętrzne i zewnętrzne, wykazać wady i zalety finansowania wewnętrznego i zewnętrznego, wyjaśnić wzajemne relacje między kapitałami własnymi i obcymi, obliczyć i zinterpretować wskaźnik zadłużenia, obliczyć i zinterpretować wskaźnik samofinansowania, obliczyć i zinterpretować wskaźnik zadłużenia długoterminowego, rozróżnić segmenty rynku finansowego, zdefiniować pojęcie rynku kapitałowego i finansowego, wyjaśnić pozyskiwanie kapitału drogą emisji własnych papierów wartościowych, wyjaśnić zasady uczestnictwa przedsiębiorcy na rynku kapitałowym, sklasyfikować rodzaje zobowiązań według powszechnie stosowanych kryteriów, dokonać klasyfikacji kredytu w zależności od potrzeb, przygotować dokumentację dla potrzeb kredytowych, zinterpretować warunki umowy kredytowej, wypełnić wniosek kredytowy, obliczyć odsetki od kredytu, obliczyć efektywne koszty kredytu, sporządzić plan spłaty kredytu, korzystając z kalkulatora kredytowego, wykorzystać dźwignię finansową do oceny rentowności kapitału, wyjaśnić, kiedy powstaje dodatni, a kiedy negatywny efekt dźwigni finansowej, przedstawić strukturę bilansu, omówić kryteria ujmowania aktywów i pasywów w bilansie, wyjaśnić, na czym polega złota zasada bilansowa, sporządzić uproszczony bilans. 7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Wiadomości wstępne dotyczące pozyskiwania źródeł finansowania działalności 4.1.1. Materiał nauczania Działalność przedsiębiorstwa może być finansowana zarówno z własnych źródeł, jak i źródeł obcych. Źródła pochodzenia majątku (pasywa) wskazują, kto wyposażył daną jednostkę gospodarczą w jej majątek i na jakich warunkach na cały okres jej istnienia (jest to kapitał własny) czy na określony czas (są to kapitały obce, które stanowią zadłużenie danej jednostki u innych jednostek lub osób). Klasyfikację źródeł pochodzenia majątku przedstawia rysunek 1. ŹRÓDŁA POCHODZENIA MAJĄTKU KAPITAŁ WŁASNY ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy Kapitał rezerwowy Wynik finansowy netto Kredyty i pożyczki Zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych Inne zobowiązania finansowe Kredyty i pożyczki Zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych Zobowiązania z tytułu dostaw i usług Zobowiązania wekslowe Zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń Inne zobowiązania finansowe Rys. 1. Klasyfikacja źródeł pochodzenia majątku. Źródło: Opracowanie własne W początkowej fazie prowadzenia działalności, czyli w momencie jej uruchomienia finansowanie uzależnione jest od takich źródeł jak: osobiste oszczędności i linie kredytowe, pożyczki od przyjaciół i krewnych, kredyt handlowy, uzyskiwany od dostawców, kredyt bankowy. Generalną zasadą prowadzenia gospodarki finansowej jest finansowanie majątku obrotowego ze źródeł krótkoterminowych, a majątku trwałego ze źródeł długoterminowych lub własnych. 8

Zasady gospodarki finansowej wynikają z podstawowych celów każdej działalności gospodarczej, tzn. utrzymania jednostki na rynku, wzrostu jej wartości, maksymalizacji zysku i jej rozwoju. Do podstawowych zasad gospodarki finansowej zalicza się: 1) zasadę samodzielności, która polega na tym, że przedsiębiorca sam decyduje o kształtowaniu cen sprzedaży, wyborze dostawców, kształtowaniu rozmiarów produkcji i jej rodzaju, kształtowaniu struktury finansowania działalności; 2) zasadę samofinansowania, która polega na tym, że koszty powinny być pokryte przychodami osiąganymi ze swojej działalności; 3) zasadę racjonalnej gospodarki, według której, podejmując decyzje gospodarcze trzeba dążyć do jak najmniejszego zużycia zasobów ekonomicznych, a posiadane zasoby wykorzystać tak, aby przyniosły jak najlepsze efekty. Rozwijające się jednostki gospodarcze na ogół korzystają z połączenia finansowania działalności ze źródeł wewnętrznych z finansowaniem zewnętrznym. Finansowanie wewnętrzne polega na tym, że kapitał wzrasta bez dopływu środków finansowych z zewnątrz. Sposobami pozyskiwania środków poprzez finansowanie wewnętrzne są: przekształcenia majątkowe zmiana struktury majątku w wyniku: - finansowania dodatkowych i okresowych inwestycji z odpisów amortyzacyjnych, - przyspieszenia obrotu kapitału, - w drodze zmniejszenia majątku przez racjonalizację i sprzedaż zbędnych elementów zasobów majątkowych przedsiębiorstwa; kształtowanie kapitału tworzenie długookresowych rezerw i zatrzymanie zysku w przedsiębiorstwie, czyli nie wypłacenie akcjonariuszom lub udziałowcom reszty zysku pozostającego po opodatkowaniu. Finansowanie zewnętrzne charakteryzuje się tym, że przedsiębiorstwo otrzymuje środki finansowe spoza przedsiębiorstwa. W ramach tego finansowania wyróżnia się: finansowanie własne poprzez wkłady lub udziały; finansowanie obce dopływ kapitału odbywa się poprzez: - rynek kapitałowy i pieniężny krótkookresowe kredyty bankowe i długookresowe pożyczki, - obrót kredytowy i towarowy kredyt dostawcy i odbiorcy, - poprzez szczególne formy finansowania leasing i factoring. Zalety i wady finansowania wewnętrznego i zewnętrznego przedstawiono w tabeli 1. 9

Tabela 1. Zalety i wady finansowania wewnętrznego i zewnętrznego FINANSOWANIE WEWNĘTRZNE FINANSOWANIE ZEWNĘTRZNE ZALETY - nie występują koszty związane z odsetkami dla wierzycieli, - możliwość wykorzystania zysku na rozwój przedsiębiorstwa, - zatrzymanie zysku w przedsiębiorstwie, czyli nie wypłacenie akcjonariuszom lub udziałowcom reszty zysku pozostającego po opodatkowaniu, - możliwość uzyskania kapitału bez potrzeby przyjmowania nowych wspólników (akcjonariuszy) - dawca kapitału nie ma wpływu na podejmowane decyzje w przedsiębiorstwie, - może być korzystny z punktu widzenia zysku w przedsiębiorstwie (o ile koszt wykorzystywania kapitału obcego jest niższy od dochodu uzyskiwanego dzięki jego zaangażowaniu), - różne traktowanie finansowania zewnętrznego przez systemy podatkowe (udział w zysku jest obciążony podatkiem dochodowym, natomiast odsetki od kapitału obcego zmniejszają podstawę opodatkowania) WADY - konieczność sprzedaży zasobów majątkowych przedsiębiorstwa, - udział w zysku obciążony jest podatkiem dochodowym - wzrost kosztów finansowych, które muszą być zapłacone niezależnie od tego, czy jednostka gospodarcza wypracuje zysk czy stratę, - uzyskanie kapitału obcego jest związane z zapewnieniem gwarancji i zabezpieczeń dla wierzycieli 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są źródła pochodzenia majątku? 2. Jak klasyfikuje się źródła pochodzenia majątku? 3. Jakie elementy tworzą kapitał własny? 4. Jakie elementy tworzą zobowiązania długoterminowe? 5. Jakie elementy tworzą zobowiązania krótkoterminowe? 6. Jakie są źródła pozyskiwania majątku w początkowej fazie prowadzenia działalności? 7. Na czym polega zasada samodzielności? 8. Na czym polega zasada samofinansowania? 9. Na czym polega zasada racjonalnej gospodarki? 10. Na czym polega finansowanie wewnętrzne? 11. Jakie znasz sposoby pozyskiwania środków poprzez finansowanie wewnętrzne? 12. Na czym polega finansowanie zewnętrzne? 13. Jakie znasz sposoby pozyskiwania środków poprzez finansowanie zewnętrzne? 14. Jakie są zalety i wady finansowania wewnętrznego? 15. Jakie są zalety i wady finansowania zewnętrznego? 10

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przyporządkuj do kapitału własnego, zobowiązań krótko- i długoterminowych odpowiednie składniki: A. KAPITAŁ WŁASNY B. ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE C. ZOBOWIĄZANIA DŁUGOTERMINOWE - Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń - Zobowiązania z tytułu dostaw i usług - Kredyty i pożyczki - Wynik finansowy netto - Zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych - Kapitał rezerwowy - Kapitał zapasowy - Zobowiązania z tytułu podatków i ceł 1) przyjrzeć się jeszcze raz rysunkowi 1, 2) wpisać odpowiednie składniki przy kapitale własnym, zobowiązaniach krótkoi długoterminowych. literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Chcesz założyć wspólnie z kolegą (koleżanką) wasze własne małe przedsiębiorstwo. Zastanówcie się, w jakiej branży chcielibyście prowadzić działalność i skąd zdobędziecie środki na jej rozpoczęcie. 1) przemyśleć, z kim chciałbyś prowadzić własne przedsiębiorstwo, 2) zastanowić się, jaka branża jest najbardziej interesująca, 3) zapisać w zeszycie źródła finansowania działalności. literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Zaznacz, czy zdanie jest prawdziwe (P), czy fałszywe (F): 1. Jednym ze sposobów finansowania wewnętrznego jest finansowanie poprzez wkłady lub udziały. 2. Jednym ze sposobów finansowania zewnętrznego jest przekształcenie majątku. 3. Zaletą finansowania wewnętrznego jest nie występowanie kosztów związanych z odsetkami dla wierzycieli. P F 11

4. Wadą finansowania zewnętrznego jest to, że uzyskanie kapitału obcego jest związane z zapewnieniem gwarancji i zabezpieczeń dla wierzycieli. 5. Możliwość wykorzystania zysku na rozwój przedsiębiorstwa jest zaletą finansowania wewnętrznego. 6. Wzrost kosztów finansowania, które muszą być zapłacone niezależnie od tego, czy jednostka wypracuje zysk czy stratę, jest wadą finansowania wewnętrznego. 1) przeczytać uważnie wszystkie zdania, 2) zaznaczyć znakiem P jeżeli zdanie jest prawdziwe lub F w przypadku, gdy zdanie jest fałszywe. literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) sklasyfikować źródła pochodzenia majątku? 2) przyporządkować składniki pasywów do kapitału własnego, zobowiązań długo- i krótkoterminowych? 3) wskazać źródła finansowania w początkowej fazie działalności jednostki? 4) scharakteryzować zasady prowadzenia gospodarki finansowej przedsiębiorstwa? 5) wyjaśnić, na czym polega finansowanie wewnętrzne? 6) wyjaśnić, na czym polega finansowanie zewnętrzne? 7) wymienić zalety i wady finansowania wewnętrznego? 8) wymienić zalety i wady finansowania zewnętrznego? Tak Nie 12

4.2. Własne źródła finansowania działalności 4.2.1. Materiał nauczania Kapitał własny stanowi podstawowe źródło pochodzenia części składników majątkowych. Kapitał własny powstaje przez przekazanie jednostce majątku przez jego właścicieli w postaci wkładu początkowego oraz wypracowanego zysku lub dopłat w czasie trwania działalności. Do kapitałów własnych należą: 1) Kapitał (fundusz) podstawowy, którym jest: kapitał akcyjny (w spółkach akcyjnych), będący równowartością wymienionej w statucie sumy pieniężnej, która jest sumą wartości nominalnej emitowanych akcji, nie mniejszą niż 500 000 zł, kapitał udziałowy (w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością), który jest równowartością wniesionych, zgodnie z umową spółki, udziałów pieniężnych oraz aportów, powinien wynosić co najmniej 50 000 zł, fundusz założycielski (w przedsiębiorstwach państwowych), który jest równowartością majątku ogólnonarodowego wydzielonego przedsiębiorstwu, fundusz udziałowy (w spółdzielniach), który jest równowartością wniesionych udziałów, kapitał właścicieli (w spółkach osobowych), który jest równowartością wniesionych wkładów pieniężnych lub aportów. 2) Kapitał (fundusz) zapasowy tworzony jest ustawowo, albo zgodnie ze statutem lub umową spółki. Jego odpowiednikiem w przedsiębiorstwach państwowych jest fundusz przedsiębiorstwa, a w spółdzielniach fundusz zasobowy. 3) Kapitał (fundusz) rezerwowy tworzony jest z przeznaczeniem na rozwój jednostki gospodarczej lub na pokrycie ewentualnych strat. 4) Wynik finansowy netto który może przyjmować wartość dodatnią (zysk) lub ujemną (strata). Źródła zmian kapitału własnego w różnych jednostkach gospodarczych przedstawia tabela 2. Tabela 2. Źródła zmian kapitału własnego [na podstawie Koc S., Fołta T., Godlewska J.: Bilans 2004. Infor, Warszawa 2005, s. 77 86] W spółkach akcyjnych W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością ZWIĘKSZENIE KAPITAŁU WŁASNEGO - emisja nowych akcji, - podwyższenie wartości nominalnej dotychczasowych akcji, - warunkowe podwyższenie kapitału zakładowego, - dopłaty akcjonariuszy, - ustanowienie nowych udziałów, - podwyższenie wartości nominalnej udziałów, - dopłaty wspólników, ZMNIEJSZENIE KAPITAŁU WŁASNEGO - umorzenie akcji, - zmniejszenie wartości nominalnej akcji, - koszty emisji akcji, poniesione przy powstaniu spółki, - umorzenie udziałów, - zwrot zwolnionych kwot udziałowcom, 13

W przedsiębiorstwach państwowych W spółdzielniach W spółkach osobowych - otrzymanie od organu założycielskiego składników majątkowych, - aktualizacja wyceny środków trwałych w części przypadającej na zwiększenie funduszu założycielskiego, - dotacje przekazane z budżetu na finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, - zarachowanie zadeklarowanych udziałów członkowskich, - zwiększenie udziałów z nadwyżki bilansowej, - wniesienie wkładów przez wspólników. - przekazane nieodpłatnie składniki majątkowe, - darowizny na rzecz innego przedsiębiorstwa, gminy lub jednostek budżetowych, - wypowiedzenie udziałów członkowskich, - pokrycie straty, w części niepokrytej przez fundusz zasobowy, - pobrane zaliczki na poczet zysku lub zapłaty podatku dochodowego, składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak powstaje kapitał własny? 2. Jak klasyfikuje się składniki kapitału własnego? 3. Co to jest kapitał akcyjny? 4. Co to jest kapitał udziałowy? 5. Co to jest fundusz założycielski? 6. Co to jest fundusz udziałowy? 7. Co to jest kapitał właścicieli? 8. Jak tworzony jest kapitał zapasowy? 9. Jak tworzy się kapitał rezerwowy? 10. Jakie są źródła zmian kapitału własnego w spółce akcyjnej? 11. Jakie są źródła zmian kapitału własnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością? 12. Jakie są źródła zmian kapitału własnego w przedsiębiorstwie państwowym? 13. Jakie są źródła zmian kapitału własnego w spółdzielni? 14. Jakie są źródła zmian kapitału własnego w spółce osobowej? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Rozwiąż krzyżówkę. 1. Dodatnia wartość wyniku finansowego. 2. Kapitał, który jest równowartością sumy wartości nominalnej emitowanych akcji. 3. Kapitał tworzony ustawowo, zgodnie ze statutem lub umową spółki. 4. Fundusz podstawowy w przedsiębiorstwie państwowym. 5. Ujemna wartość wyniku finansowego. 6. Kapitał podstawowy w spółkach osobowych. 7. Kapitał, który jest równowartością wniesionych udziałów pieniężnych oraz aportów. 14

1. K 2. A 3. P 4. I 5. T 6. A 7. Ł 1) przeczytać uważnie hasła do krzyżówki, 2) odgadnięte hasła wpisać do krzyżówki zgodnie z odpowiadającą im cyfrą. literatura zgodnie z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Stosując założenia z ćwiczenia 2 w rozdziale 4.1.3 ustal, w jaki sposób możesz zwiększyć kapitał własny swojej spółki? Co może być źródłem zmniejszenia jej kapitału własnego? 1) przyjrzeć się jeszcze raz tabeli 2, 2) zastanowić się i zapisać w zeszycie, w jaki sposób można zwiększyć kapitał własny spółki cywilnej, 3) zastanowić się i zapisać w zeszycie, co może spowodować zmniejszenie kapitału własnego spółki cywilnej. Wyposażenie stanowiska: literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3 Podaj przykłady źródeł zmian kapitału własnego w spółce akcyjnej, spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwie państwowym i spółdzielni. 1) przyjrzeć się jeszcze raz tabeli 2, 2) zastanowić się i zapisać w zeszycie, w jaki sposób można zwiększyć kapitał własny spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, 3) zastanowić się i zapisać w zeszycie, co może spowodować zmniejszenie kapitału własnego spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni. Wyposażenie stanowiska: literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 15

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) sklasyfikować składniki kapitału własnego? 2) wyjaśnić pojęcie kapitału akcyjnego? 3) wyjaśnić pojęcie kapitału udziałowego? 4) wyjaśnić pojęcie funduszu założycielskiego? 5) wyjaśnić pojęcie funduszu udziałowego? 6) wyjaśnić pojęcie kapitału właściciela? 7) wyjaśnić, w jaki sposób tworzony jest kapitał zapasowy? 8) wyjaśnić, w jaki sposób tworzony jest kapitał rezerwowy? 9) określić źródła zmian kapitału własnego w spółce akcyjnej? 10) określić źródła zmian kapitału własnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością? 11) określić źródła zmian kapitału własnego w przedsiębiorstwie państwowym? 12) określić źródła zmian kapitału własnego w spółdzielni? 13) określić źródła zmian kapitału własnego w spółce osobowej? Tak Nie 16

4.3. Obce źródła finansowania majątku 4.3.1. Materiał nauczania Obce źródła finansowania majątku (kapitał obcy), to te, które nie są sfinansowane kapitałem własnym. Do podstawowych obcych źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa należą: 1) Zobowiązania długoterminowe których termin spłaty przypada po upływie 12 miesięcy, w tym: długoterminowe kredyty i pożyczki które obejmują wszystkie zaciągnięte przez jednostkę kredyty i pożyczki bez względu na przeznaczenie, długoterminowe zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych które wynikają z rozrachunków z tytułu wyemitowanych przez jednostkę papierów wartościowych, inne długoterminowe zobowiązania finansowe m.in. zobowiązania wynikające z umów leasingu finansowego, polis ubezpieczeniowych itd. 2) Zobowiązania krótkoterminowe których termin spłaty przypada w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego, w tym: krótkoterminowe kredyty i pożyczki, krótkoterminowe zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych, inne krótkoterminowe zobowiązania finansowe, zobowiązania z tytułu dostaw i usług to zobowiązania wynikające z rozrachunków krajowych i zagranicznych z tytułu zakupu materiałów, towarów, produktów i usług obcych, zobowiązania wekslowe zobowiązania jednostki z tytułu wystawionych weksli własnych, zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń to zobowiązania z tytułu podatku VAT, podatku dochodowego, podatku akcyzowego, od nieruchomości, od środków transportowych, z tytułu ceł i innych opłat manipulacyjnych, zobowiązania wobec ZUS oraz wpłat na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych itd., zobowiązania z tytułu wynagrodzeń to niewypłacone na dzień bilansowy zobowiązania wobec pracowników lub innych osób wykonujących pracę na rzecz danej jednostki. 3) Inne zobowiązania np. z tytułu zakupu czy budowy środków trwałych, zakupu wartości niematerialnych i prawnych, wobec pracowników z innych tytułów niż wynagrodzenia, z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych itd. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak klasyfikuje się obce źródła finansowania? 2. Jakie składniki zalicza się do zobowiązań długoterminowych? 3. Jakie składniki zalicza się do zobowiązań krótkoterminowych? 4. Jakie składniki zalicza się do innych zobowiązań? 5. Jakie składniki obejmują kredyty i pożyczki? 6. Z czego wynikają zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych? 7. Jakie składniki zalicza się do innych zobowiązań finansowych? 8. Z czego wynikają zobowiązania z tytułu dostaw i usług? 17

4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Jesteś współwłaścicielem przedsiębiorstwa (patrz ćwiczenie 2, rozdział 4.1.3). Chcesz rozszerzyć swoją działalność, jednak Twoje środki nie wystarczą na sfinansowanie tej inwestycji. Skąd pozyskasz środki na to przedsięwzięcie? 1) ustalić, w jaki sposób chcesz rozszerzyć swoją działalność (np. poprzez zwiększenie asortymentu, otwarcie nowego sklepu itp.), 2) przyjąć założenia, dotyczące posiadanych środków oraz wielkości kapitału własnego, 3) zastanowić się, ile pieniędzy ci brakuje, aby móc rozszerzyć swoją działalność, 4) zastanowić się, w jaki sposób możesz sfinansować swoją inwestycję (skąd pozyskasz środki na rozwój swojej działalności). kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Dokończ zdania, wpisując: zobowiązania długoterminowe lub zobowiązanie krótkoterminowe. 1. Zobowiązania, których termin spłaty przypada po upływie 12 miesięcy, to 2. Zobowiązania, które wynikają z umów leasingu, to 3. Zobowiązania, które wynikają z rozrachunków zagranicznych z tytułu zakupu materiałów to... 4. Zobowiązania wobec pracowników, z tytułu wykonanej pracy to 5. Zobowiązania z tytułu ubezpieczeń majątkowych to... 1) przeczytać uważnie podane zdania, 2) wpisać w miejsce kropek nazwę zobowiązania, którego dane określenie dotyczy. literatura zgodna z punktem 6 Poradnika dla ucznia. 18

4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) sklasyfikować obce źródła finansowania działalności? 2) określić składniki zobowiązań długoterminowych? 3) określić składniki zobowiązań krótkoterminowych? 4) wyjaśnić, z czego wynikają zobowiązania z tytułu emisji papierów wartościowych? 5) wyjaśnić, czego dotyczą inne zobowiązania długo- i krótkoterminowe? 6) wyjaśnić, z czego wynikają zobowiązania z tytułu dostaw i usług? 7) wyjaśnić, z czego wynikają zobowiązania z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń? 8) wyjaśnić, czego dotyczą inne zobowiązania? Tak Nie 19

4.4. Analiza źródeł finansowania majątku 4.4.1. Materiał nauczania W literaturze przedmiotu relację kapitału własnego do kapitału obcego określa się jak 1:1 lub 1:2. Oznacza to, że majątek przedsiębiorstwa powinien być finansowany w równym lub większym stopniu z kapitału własnego, niż kapitału obcego. Jednak w praktyce zasada ta nie jest przestrzegana, ponieważ kapitał własny jednostek gospodarczych jest zbyt mały, by sprostać postępowi technicznemu i rozwojowi gospodarczemu, angażując na cele inwestycyjne w dużej mierze tylko własne środki. Jednostka gospodarcza powinna jednak dążyć do jak najwyższej stopy rentowności kapitału własnego, co stwarza możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Zarządzanie strukturą kapitałową jednostki opiera się zwykle na dwustopniowym procesie decyzyjnym. Pierwszy etap to przegląd bieżącej struktury kapitałowej jednostki, który polega na zbadaniu stosunku aktywów do pasywów, ustaleniu warunków rynkowych oraz spodziewanego generowania gotówki i jej wykorzystania przez kilka lat. Na podstawie tego przeglądu podejmuje się decyzje w kwestii poszukiwania nowych środków, czy dodatkowych zobowiązań. Etap drugi dotyczy określenia konkretnego rodzaju papierów wartościowych, jakie mają zostać wyemitowane, wyboru banku emisyjnego, ceny i czasu emisji itd. Korzystanie z finansowania działalności kapitałem obcym często jest pierwszym wyborem firmy, która zaczyna swoją działalność lub chce ją rozszerzyć. Kluczowym zadaniem zarządzania strukturą kapitałową jest wtedy określenie zdolności jednostki gospodarczej do wykorzystania zadłużenia. Zdolność firmy do wykorzystania zadłużenia zależy od jej zdolności do obsługi tego zadłużenia, czyli spłaty odsetek i rat w momencie ich wymagalności. To z kolei zależy od przepływu środków. W analizie zadłużenia uwzględnia się szereg wskaźników. Przedmiotem oceny może być wielkość zaangażowanego kapitału obcego krótkoterminowego lub długoterminowego, lub zadłużenie ogółem. Wskaźnik zadłużenia ogółem oblicza się jako stosunek kapitału obcego do kapitału własnego. wskaźnik zadłużenia = kapitał obcy kapitał własny Określa on wielkość długu oraz zdolność lub jej brak do dalszego zaciągania zobowiązań. Ocena wielkości i zmiany tego wskaźnika wymaga złożonej analizy w porównaniu z oceną oddziaływania dźwigni finansowej (którą omówiono w rozdziale 4.8.) przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji danego przedsiębiorstwa. Według standardów zachodnich wartość tego wskaźnika powinna oscylować w przedziale 0,57-0,67. Wskaźnikiem, który jest odwrotnością wskaźnika zadłużenia ogółem jest wskaźnik samofinansowania, który stanowi relację kapitału własnego do kapitału obcego. wskaźnik samofinansowania = kapitał własny kapitał obcy 20