PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY NA ROK AKADEMICKI 2011/2012 NAZWA JEDNOSTKI: Katedra i Klinika Neurochirurgii i Neurotraumatologii 1. Adres jednostki: Adres:60-355 Poznań, Przybyszewskiego 49 Tel. /Fax 61-869 14 22, 61-869 14 30 Strona WWW WWW.neurochirurg.pl E-mail nechisk2@am.poznan.pl 2. Kierownik jednostki: Prof. dr hab. Stanisław Nowak 3. Osoba odpowiedzialna za dydaktykę na Wydziale Lekarskim I: Nazwisko: prof. dr hab. Ryszard Żukiel Tel. kontaktowy: Możliwość kontaktu (dni, godz., miejsce): środy - w Katedrze i Klinice Neurochirurgii i Neurotraumatologii- do 10.00 E-mail: nechisk2@am.poznan.pl Osoba zastępująca: dr med. Anna M. Barciszewska Kontakt: czwartki w Katedrze i Klinice Neurochirurgii i Neurotraumatologii do 12.00 4. Organizacja zajęć REGULAMIN ZAJĘĆ Regulamin zajęć z neurochirurgii w roku akademickim 2011/2012 - zajęcia odbywają się w Katedrze i Klinice Neurochirurgii i Neurotraumatologii od godz. 8 oo do 11 30, od poniedziałku do piątku; - zajęcia seminaryjne odbywają się codziennie od godz. 8 15 do 9 30, na które studenci winni się przygotować teoretycznie wg tematów planu ćwiczeń; - obowiązuje znajomość zasad badania neurologicznego; - obecność na wszystkich zajęciach jest obowiązkowa; - w ostatnim dniu ćwiczeń (piątek) odbywa się kolokwium i zaliczenie ćwiczeń, przystąpienie do kolokwium uwarunkowane jest zaliczeniem poszczególnych zajęć;
- zaliczenie ćwiczeń dokumentowane jest podpisem Kierownika Kliniki w indeksie; - na ćwiczenia każdy (a) student (ka) zgłasza się z własnym fartuchem; - szatnia strzeżona znajduje się przy sali Rydygiera lub Zeylanda. PROGRAM ZAJĘĆ Program ćwiczeń z neurochirurgii dla studentów V roku Wydziału lekarskiego Temat ćwiczeń dzień / godziny Patofizjologia, diagnostyka, objawy poniedziałek / 8 00 11 30 i leczenie wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Wodogłowie. Urazy czaszkowo-mózgowe, wtorek / 8 00 11 30 Pierwotny i wtórny uraz mózgu, Patofizjologia, diagnostyka, leczenie. Krwiaki wewnątrzczaszkowe zasady postępowania. Guzy (nowotwory) mózgu podział, środa / 8 00 11 30 diagnostyka i wskazania do leczenia operacyjnego. Krwotok mózgowo-oponowy, tętniak, spazm naczyniowy, postępowanie. Niedrożność naczyniowa. Urazy kręgosłupa, rdzenia kręgowego czwartek / 8 00 11 30 nn. obwodowych. Guzy kanału kręgowego. Leczenie operacyjne niestabilności kręgosłupa (implanty). Zespoły bólowe szyjno-ramienne i lędźwiowo-krzyżowe. Dyskopatia lędźwiowa - wskazania do operacji. Uszkodzenia nn.obwodowych. - Wady wrodzone ośrodkowego układu piątek / 8 00 11 30 nerwowego diagnostyka, objawy, leczenie operacyjne. Patofizjologia bólu, neuralgie, sposoby leczenia. 2
Kolokwium 10 30 5. Program nauczania Wymagania wstępne - konieczność odbywania ćwiczeń z neurochirurgii po ćwiczeniach z neurologii. Przygotowanie do zajęć znajomość zasad badania neurologicznego. Wymagania końcowe- zdanie sprawdzianu testowego. 6. Cele i treści merytoryczne przedmiotu Celem zajęć z neurochirurgii jest prezentacja zadań neurochirurgii, z założeniem zwiększenia wiedzy studenta na temat możliwości leczenia operacyjnego chorób centralnego układu nerwowego. Zajęcia są istotne dla lekarza opieki podstawowej (lekarza rodzinnego) wskazując na to, jacy pacjenci mogą być leczeni neurochirurgicznie oraz jakie są wskazania i przeciwwskazania do operacji chorób układu nerwowego. Podczas ćwiczeń są przedstawiane są najczęstsze choroby, w których leczenie neurochirurgiczne jest niezbędne. Prezentowane przypadki obejmują chorych wraz z badaniami neuroobrazowymi, sposobami leczenia zachowawczego i operacyjnego, a także zalecenia co do dalszego leczenia, jak np. radioterapia. 7. Tematy wykładów: Choroby ośrodkowego układu nerwowego w aspekcie neurochirurgicznym 8. Tematy seminariów: Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe patofizjologia, objawy, leczenie 1.1. Wielkość ciśnienia wewnątrzczaszkowego i przyczyny ciasnoty wewnątrzczaszkowej. 1.2. Reguła Monro-Kelli ego znaczenie i zastosowanie (odstępstwo Weede a od reguły Monro-Kelli ego. 1.3. Elastancja i podatność wewnątrzczaszkowa. Plateau waves zagrożenie niedokrwieniem mózgu i wklinowaniem. 1.4. Produkcja i resorpcja płynu mózgowo-rdzeniowego, zakres wielkości, wpływ rytmu dobowego. Stany patologiczne ze wzrostem produkcji płynu mózgowordzeniowego. 3
1.5. Krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego drogi wypływu z układu komorowego. Zaburzenie komunikacji płynowej wodogłowie wewnętrzne, jego rodzaje, objawy kliniczne i radiologiczne. Przywrócenie prawidłowej drożności dróg płynowych (leczenie operacyjne) lub implantacja zastawki, Rodzaje zastawek, wskazania do implantacji. Wodogłowie komunikujące. 1.6. Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe a obrzęk mózgu (miejscowy, uogólniony). Rodzaje obrzęku mózgu i ich wpływ na ciasnotę wewnątrzczaszkową. Rozpoznanie, leczenie. Mannitol, sterydy dawki dobowe. Pseudotumor cerebri. 1.7. Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe a przepływ mózgowy krwi. Definicja przepływu mózgowego krwi, wielkości, ciśnienie perfuzyjne mózgu. Przepływy mózgowe krwi okolice i zależność od stanu czynnościowego mózgu. Zaburzenia przepływu mózgowego krwi w zależności od wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Objawy kliniczne. 1.8 Objawy wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego patogeneza bólów głowy i wymiotów. Patogeneza zaburzeń świadomości. Triada Cushinga (wegetatywna i klasyczna). Zaburzenia widzenia. Badanie dna oczu. Zespół Brunsa. 1.9. Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe a zespoły wklinowania: 1.9.1. wklinowanie hipokampa pod namiot objawy kliniczne, diagnostyka obrazowa, leczenie; 1.9.2. wklinowanie migdałków móżdżku do foramen magnum - objawy kliniczne, diagnostyka obrazowa, diagnostyka różnicowa z zapaleniem opon mózgowordzeniowych, leczenie; 1.9.3. wklinowanie zakrętu obręczy pod sierp mózgu zagrożenia i objawy, leczenie. 1.10. Wzmożone ciśnienie wewnątrzczaszkowe a guz mózgu objawy kliniczne, neuroobrazowanie, leczenie operacyjne. Techniki kraniotomii i trepanacji czaszki. 1.11. Pomiary ciśnienia wewnątrzczaszkowego rodzaje pomiarów, sposób ich wykonania. 1.12. Powikłania wewnątrzczaszkowego pomiaru ciśnienia. 1.13. Wpływ wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego na powstanie obrzęku płuc, krwotocznego zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, wrzodu Cushinga, zaburzenia akcji serca. 4
2. Urazy czaszkowo-mózgowe 2.1. Epidemiologia urazów czaszkowo mózgowych. 2.2. Rodzaje urazów czaszkowo-mózgowych. Definicja urazu czaszkowomózgowego. 2.3. Mechanizmy urazów czaszkowo-mózgowych. Mechanizm kontaktowy, bezwładnościowy, mieszany. 2.4. Zapobieganie. Opis środków zmniejszających powikłania po urazach czaszkowo-mózgowych. 2.5. Rodzaje uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Podział na uszkodzenie pierwotne i uszkodzenie wtórne. 2.7. Ocena stanu przytomności. Skala śpiączki Glasgow. Ciężkość urazu czaszkowo-mózgowego 2.8. Ocena chorego po urazie czaszkowo-mózgowym. Sposób zbierania wywiadu i badania chorego oraz algorytm przeprowadzenia diagnostyki obrazowej chorego. 2.9. Definicja i podział wstrząśnienia mózgu. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.10. Definicja i implikacje kliniczne zespołu drugiego uderzenia. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.11. Rozlany uraz aksonalny. Definicja i podział. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie 2.12. Stłuczenie mózgowia. Definicja. Rodzaje stłuczeń mózgu (coup, contre-coup). Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.13. Krwiaki wewnątrzczaszkowe. Definicja, podział. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. Sposoby leczenia neurochirurgicznego. 2.14. Pourazowy obrzęk mózgu oraz wgłobienia. Definicja, podział, objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie 2.15. Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe. Definicja, objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.16. Pourazowa przetoka szyjno- jamista. Definicja, objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.17. Pourazowe niedokrwienie mózgowia. Definicja, objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.18. Pourazowe rozwarstwienie tętnic szyjnych. Definicja. Objawy, diagnostyka, 5
obraz radiologiczny i leczenie. 2.19. Śmierć mózgu, diagnostyka. 2.20. Śpiączka barbituranowa vs. kraniektomia dekompresyjna. 2.21. Złamania przedniego dołu czaszki. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.22. Odma wewnątrzczaszkowa. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.23. Złamania podstawy czaszki. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.24. Rosnące złamanie kości czaszki. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.25. Złamanie typu ping-pong. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. 2.26. Zespół pourazowy. Padaczka pourazowa. Objawy, diagnostyka, obraz radiologiczny i leczenie. Implikacje kliniczne. 3. Wady naczyniowe mózgu objawy, patofizjologia, leczenie. 3.1. Definicja tętniaka mózgu i etiologia. 3.2. Epidemiologia tętniaków mózgu w Polsce, w Europie i USA. 3.3. Krwawienie podpajęczynówkowe ; przyczyny, objawy kliniczne, ryzyko śmiertelności, diagnostyka różnicowa. 3.4. Ocena stanu ciężkości chorego ; omówienie skali Hunta-Hessa oraz Światowej Federacji Towarzystw Neurochirurgicznych i ich znaczenia w rokowaniu. 3.5. Metody diagnostyczne wad naczyniowych mózgu i pokazanie przykładów badań: Ag MR, AgKT, DSA. Demonstracja dokumentacji radiologicznej. 3.6. Przedstawienie metod leczenia tętniaków mózgu: 3.6.1. metoda klipsowania (prezentacja filmu); 3.6.2. metoda wewnątrznaczyniowa. 3.7. Definicja naczyniaka mózgu; patofizjologia, objawy kliniczne, rokowanie. 3.8. Omówienie skali Spetzlera- Martina i jej znaczenie dla wyboru metody leczenia. 3.9. Przedstawienie przypadków i dokumentacji radiologicznej 3.10. Przedstawienie metod leczenia naczyniaków mózgu: 6
3.10.1 leczenie chirurgiczne (prezentacja filmu); 3.10.2 radioterapia; 3.10.3. leczenie wewnątrznaczyniowe embolizacja; 3.10.4. leczenie skojarzone. 3.11. Definicja przetok tętniczo-żylnych; patofizjologia, objawy kliniczne, leczenie. 3.12. Definicja samoistnego krwiaka śródmózgowego: patofizjologia, objawy kliniczne, rokowanie. 3.13. Wskazania do leczenia operacyjnego krwiaków śródmózgowych. 3.14.. Powikłania leczenia operacyjnego wad naczyniowych mózgu. 4.Guzy nowotworowe OUN 4.1. Definicja i zakres pojęciowy guzów OUN. 4.2. Epidemiologia guzów OUN. Występowanie poszczególnych typów guzów w różnych kategoriach wiekowych. 4.3. Klasyfikacja histopatologiczna nowotworów OUN i ich stopnie złośliwości wg WHO. Zależność przeżycia od stopnia złośliwości nowotworu. 4.4. Symptomatologia guzów OUN (objawy nadciśnienia wewnątrzczaszkowego, neurologiczne objawy ubytkowe, napady padaczkowe). Lokalizacja guza w obrębie OUN a jego typ histopatologiczny. 4.5. Metody diagnostyczne guzów OUN: 4.6.1. MRI; KT,; 4.6.2. markery laboratoryjne w szczególnych typach guzów OUN; 4.6.3. metody dodatkowe: SPECT, PET, MRS, Firm; 4.6.4. metody historyczne: EEG, wentrykulografia; 4.6.5. biopsja stereotaktyczna. 4.7. Kompleksowe leczenie guzów wewnątrzczaszkowych: 4.7.1. leczenie operacyjne (wskazania do leczenia pilnego i planowego, wybór dojścia operacyjnego, monitorowanie śródoperacyjne, obrazowanie śródoperacyjne, kontrola pooperacyjna); 4.7.2. radioterapia (teleterapia, brachyterapia); 4.7.3. chemioterapia (miejscowa i systemowa); 7
4.7.4. terapie eksperymentalne; 4.7.5. leczenie objawowe (przeciwobrzękowe, przeciwpadaczkowe). 4.8. Rokowanie i jakość życia u pacjentów z nowotworami OUN. 4.9. Przegląd najczęstszych i charakterystycznych nowotworów OUN: 4.9.1. guzy przerzutowe (pochodzenie, lokalizacja, wskazania do leczenia operacyjnego lub zachowawczego); 4.9.2. guzy pochodzenia neuroepitelialnego (glejaki); 4.9.3. oponiaki, 4.9.4. guzy okolicy kąta mostowo-móżdżkowego; 4.9.5. guzy przysadki i okołosiodłowe (klasyfikacja, obraz kliniczny i diagnostyka, badania laboratoryjne neuroendokrynologia, dojścia operacyjne do guzów przysadki, zasady leczenia czynnych i nieczynnych hormonalnie guzów przysadki); 4.9.6. pierwotne chłoniaki OUN (zasady rozpoznawania i leczenia). 4.9.7. Biologia molekularna guzów mózgu i jej wykorzystanie w diagnostyce i leczeniu tych nowotworów. 5. Choroby kręgosłupa i rdzenia kręgowego 5.1. Anatomia kręgosłupa, kanału kręgowego, okolicy przedkręgosłupowej w aspekcie klinicznym. 5.2. Biomechanika kręgosłupa. Podział kręgosłupa na kolumny i segmenty ruchowe. 5.3. Niestabilność kręgosłupa przyczyny (wrodzona, nabyta), definicja, objawy kliniczne 5.4. Symptomatologia chorób kręgosłupa 5.4.1. zespoły bólowe-ból miejscowy i korzeniowy ; 5.4.2. zespoły rdzeniowe częściowego i całkowitego poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego; 5.4.3. niewydolność krążenia krwi w układzie kręgowo-podstawnym ; 5.4.4. wstrząs neurogenny i towarzyszące mu objawy z układu oddechowego, przewodu pokarmowego oraz zaburzenia metaboliczne; 5.4.4. szok rdzeniowy. 5.5. Postępowanie diagnostyczne 5.5.1. badania neuroradiologiczne rtg, KT, MRI, PET; 8
5.5.2. badania elektrofizjologiczne; 5.5.3. densytometria, scyntygrafia; 5.5.4. biopsja kręgosłupa. 5.6. Sposoby leczenia zachowawcze, operacyjne (uwolnienie z ucisku rdzenia kręgowego i stabilizacja wewnętrzna). Stabilizacja trwała uzyskanie zrostu kostnego (spondylodezy) stabilizacja dynamiczna z zachowaniem ruchomości w segmencie międzykręgowych. 5.7. Urazy kręgosłupa mechanizm i specyfika umiejscowienia zmian urazowych w kręgosłupie, patofizjologia uszkodzenia rdzenia kręgowego (pierwotny i wtórny uraz rdzenia kręgowego), udzielanie pierwszej pomocy, diagnostyka, kwalifikacja do leczenia 5.8. Guzy kręgosłupa i rdzenia kręgowego nowotwory (pierwotne, przerzutowe), procesy zapalne (swoiste, nieswoiste), reumatoidalne zapalenie stawów 5.9. Choroba dyskopatyczna i zwyrodnieniowa kręgosłupa objawy, sposoby leczenia, wskazania do leczenia operacyjnego (uwzględnienie minimalnie inwazyjnych oszczędnych technik operacyjnych) 5.10. Osteoporoza zastosowanie wertebroplastyki. 5.11. Spastyczność rdzeniowa przyczyny, objawy. Pompa baklofenowa. 5.12. Ból neuropatyczny powodowany chorobami kręgosłupa i rdzenia kręgowego. 5.13. Stymulacja rdzenia kręgowego. 5.14. Możliwości regeneracji i metody transplantacji u chorych z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. 5.15. Pooperacyjne procesy zapalne kręgosłupa i kanału kręgowego. Ropnie kanału kręgowego. 6. Wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego 6.1. Podział wad wrodzonych- objawy, rozpoznawanie, leczenie (zespół Arnold Chiari, zespół Dandy- Walker). 6.2. Wady dysraficzne- przepukliny oponowo- rdzeniowe, rozszczep kręgosłupa, wskazania do operacji. 6.3. Kraniostenozy- objawy, zasady postępowania, leczenie operacyjne 7. Wodogłowie u dzieci 7.1. Podział- wrodzone i nabyte oraz komunikujące i niekomunikujące 7.2. Objawy kliniczne, diagnostyka, zasady postępowania 9
7.3. Leczenie neurochirurgiczne zastawki i ich rodzaje, wskazania do implantacji 7.4. Powikłania i zagrożenia związane z implantacją zastawki komorowootrzewnowej (bokada drenu, przedrenowanie, infekcje). Wskazania do wymiany zastawki. 7.5. Neuroendoskopia wentrikulostomia III komory. 8. Patofizjologia bólu 8.1. Definicja, ból nocyceptywny i neuropatyczny 8.2. Chirurgiczne metody leczenia bólu- procedury ablacyjne i modulacyjne 8.3. Neuralgie nerwów czaszkowych- objawy, leczenie zachowawcze i operacyjne. 9. Stereotaksja i neuronawigacja 9.1. Podstawowe zasady działania 9.2. Wskazania i korzyści z zastosowania neuronawigacji (biopsja stereotaktyczna) 9. Tematy ćwiczeń: Tematyka ćwiczeń podporządkowana jest tematyce seminariów. 1. Przedstawienie chorego z objawami wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Transmisja on-line zabiegu operacyjnego z Sali operacyjnej sposób otwarcia czaszki, technika operacyjne. Poza tym badanie neurologiczne pacjenta z ciasnotą wewnątrzczaszkową, diagnostyka neuroobrazowa. Sposób postępowania zachowawczego oraz operacyjnego obniżający ciasnotę wewnątrzczaszkową. 2. Przedstawienie chorego z urazem czaszkowo mózgowym: patomechanizm urazu, diagnostyka, leczenie operacyjne. Wskazania do operacji krwiaków wewnątrzczaszkowych. 3. Przedstawienie chorego z wadą naczyniową mózgu, wywiad, diagnostyka neuroobrazowa, sposób leczenia interwencja endowaskularna lub otwarta chirurgia. 4. Przedstawienie chorego z guzem mózgu, badanie neurologiczne, diagnostyka neuroobrazowa, leczenie operacyjne - kraniotomia. 5. Przedstawienie chorych: po urazie kręgosłupa, z guzem kanału kręgowego, z bólami kręgosłupa spowodowanymi dyskopatią. Badanie i metody neuroobrazowania, sposoby leczenia operacyjnego wskazania i przeciwwskazania. 10
6. Ból przedstawienie chorego z bólem neuralgicznym, badanie, diagnostyka, sposób leczenia 10. Zasady i forma oceny wyników nauczania i zaliczenia zajęć oraz przedmiotu: Zaliczenie zajęć odbywa się na podstawie zdanego test. 11. Materiały dydaktyczne, literatura obowiązująca i uzupełniająca: Zalecane podręczniki Ząbek M.: Zarys neurochirurgii, PZWL, 1999 Dodatkowe materiały: Tindall G. T., Cooper P. R., Barrow O. L.: The practice of neurosurgery. Williams and Wilkins, Baltimore, 1996 Greenberg M.S.: Handbook of neurosurgery. VIth edition, Greenberg Graphics, 2006 12. Studenckie koło naukowe Opiekun koła Dr hab. Roman Jankowski Zebrania Koła Naukowego odbywają się w każdy trzeci wtorek miesiąca o godzinie 18 w Sali Seminaryjnej w Klinice Neurochirurgii. 1. Ekspresja receptorów cytokinowych w guzach ośrodkowego układu nerwowego. 2. Otrzymywanie komórek macierzystych z tkanki tłuszczowej. Badania doświadczalne. 3. Degeneracja krążka międzykręgowego w odcinku szyjnym kręgosłupa. Badania doświadczalne 11