Repetytorium z wybranych wirusów człowieka HIV Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Andrzej Szkaradkiewicz ul. Wieniawskiego 3, 61-712 Poznań
Najczęstsze wirusowe zakażenia szerzące się głównie drogą kropelkową i/lub przez styczność Rodzina: Orthomyxoviridae [(-)ssrna] wirusy osłonkowe wirusy A, B i C grypy człowieka (IAV, IBV i ICV) Uwaga: IAV zakaża ptaki, ssaki i ludzi, co prowadzi do wyłaniania się nowych podtypów wirusa, głównie poprzez wymianę poszczególnych segmentów genomu (tzw. skok antygenowy). Nowe podtypy wirusa są czynnikiem etiologicznym nowej epidemii i/lub pandemii grypy. IBV występuje tylko u ludzi (w obrębie tego typu zmiany antygenowe, tzw. dryft antygenowy są przyczyną sezonowych epidemii grypy), natomiast ICV u ludzi i świń. ICV zwykle wywołuje lekkie zapalenia górnych dróg oddechowych, często z towarzyszącym zapaleniem spojówek. Diagnostyka: badanie wymazów z nosogardła - szybkie testy diagnostyczne oraz diagnostyka molekularna (wykrywanie RNA wirusa). Rekomendowane leczenie: zanamiwir, oseltamiwir. Rodzina: Herpesviridae (dsdna) wirusy osłonkowe Uwaga: herpeswirusy charakteryzują się zdolnością wywoływania zakażeń pierwotnych i nawrotowych (zwykle produktywnych, często związanych z objawami klinicznymi) i zakażeń latentnych (przetrwałych utajonych ). - wirusy opryszczki zwykłej (HSV-1, HSV-2) choroby: opryszczkowe zapalenie jamy ustnej i gardła, opryszczka genitalna, opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu - wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV) choroby: ospa wietrzna, półpasiec - cytomegalovirus (CMV) choroby: mononukleoza cytomegalowirusowa, zapalenie wątroby, infekcje wrodzone - wirus Epsteina-Barr (EBV) zespoły chorobowe: mononukleoza zakaźna, chłoniak Burkitta, rak jamy nosowo-gardłowej Uwaga: EBV jest uznanym przez WHO czynnikiem ryzyka chorób nowotworowych: chłoniaka Burkitta, raka jamy nosowogardłowej i zespołów limfoproliferacyjnych. Diagnostyka: w zakażeniach HSV, VZV i CMV wykrywanie DNA wirusa metodą PCR (głównie w diagnostyce płynu mózgowordzeniowego). W mononukleozie zakaźnej: diagnostyka serologiczna metodą ELISA (przeciwciała anty-vca EBV i anty-ea EBV. Rekomendowane leczenie: acyklowir (ACV), walacyklowir (VCV), gancyklowir (GCV); w mononukleozie zakaźnej stosowanie tych leków jest bezskuteczne.
Zakażenie neurotropowe wirus wścieklizny Rodzina: Rhabdoviridae [(-)ssrna] wirusy osłonkowe Wirus wścieklizny (RABV) rodzaj Lyssavirus Wywołuje ostrą odzwierzęcą chorobę zakaźną wściekliznę, prowadzącą do śmierci. Uwaga: RABV przenoszony jest ze śliną chorego zwierzęcia (najczęściej od kota lub lisa) na ludzi drogą przezskórną lub przezśluzówkową (ugryzienie/oślinienie). RABV jest wirusem wybitnie neurotropowym, szerzy się i replikuje w układzie nerwowym. RABV nie występuje w krwi. Ogniska pozanerwowej replikacji RABV: komórki nabłonka węchowego i rogówki, ślinianki przyuszne oraz skóra szyi (zwłaszcza karku na wysokości włosów). Szybka diagnostyka przyżyciowa: - wykrywanie antygenu RABV metodą immunofluorescencyjną (DFA) w preparatach odciskowych z rogówki, a także w rozmazach śliny oraz w bioptatach pobranych z karku na wysokości włosów ( złoty standard w przyżyciowej diagnostyce laboratoryjnej wścieklizny); - diagnostyka molekularna: wykrywanie RNA RABV w ślinie, płynie mózgowo-rdzeniowym i bioptatach skóry szyi. Uwaga: żaden test nie jest całkowicie skuteczny w rozpoznawaniu wścieklizny, stąd zaleca się wykonywanie kilku testów jednocześnie. Nie wykonuje się serologicznych testów ELISA w diagnostyce wścieklizny. Leczenie przyczynowe wścieklizny nie istnieje. Bezwzględnie obowiązuje profilaktyka poekspozycyjna: szczepienia przeciwko wściekliźnie (w uzasadnionych przypadkach dodatkowo jednorazowe zastosowanie surowicy odpornościowej anty-rabv) u osób pogryzionych lub oślinionych przez zwierzę podejrzane o zakażenie.
Wirusy zapaleń wątroby: A, B, C i E Wirus A (HAV) rodzaj: Hepatovirus, rodzina: Picornaviridae [(+)ssrna] wirus nieosłonkowy HAV wydalany jest z kałem; szerzy się drogą pokarmową; jest stabilny w środowisku kwaśnym do ph=3,0. Uwaga: zachorowania często epidemiczne. HAV nie powoduje przewlekłej choroby wątroby. Diagnostyka: wykrywanie surowiczych przeciwciał IgM-anty-HAV metodą ELISA ( złoty standard ). Brak leczenia przyczynowego. Wirus B (HBV) rodzina Hepadnaviridae [dsdna] wirus osłonkowy Uwaga: HBV wywołuje ostre i przewlekłe zapalenie wątroby; HBV jest uznanym przez WHO czynnikiem ryzyka raka wątrobowokomórkowego - HCC (wirus 100-krotnie zwiększa ryzyko HCC). Szerzy się drogą pozajelitową (poprzez naruszenie ciągłości tkanek, np. wykonywanie zabiegów zanieczyszczonym sprzętem medycznym; wprowadzenie zakażonej krwi; używanie zanieczyszczonych igieł do tatuażu, akupunktury), a ponadto wysokie jest ryzyko zakażenia drogą płciową poprzez kontakty seksualne (w USA zakażenie HBV uznano za weneryczne), także zakażenia matka-płód. Diagnostyka: wykrywanie testem ELISA w surowicy antygenów wirusa HBsAg i HBeAg oraz surowiczych przeciwciał - anty-hbcag, anty-hbsag i anty HBeAg (przeciwciała IgM-anty-HBcAg stanowią najpewniejszy marker ostrego wzw B). Rekomendowane leczenie: nukleozydowe lub nukleotydowe inhibitory polimerazy HBV. Wirus C (HCV) rodzaj: Hepacivirus, rodzina: Flaviviridae [(+)ssrna] wirus osłonkowy Uwaga: HCV wywołuje ostre i przewlekłe zapalenie wątroby (często przebieg kliniczny jest bezobjawowy); HCV jest uznanym przez WHO czynnikiem ryzyka raka wątrobowokomórkowego - HCC (wirus 20-krotnie zwiększa ryzyko HCC). Szerzy się podobnie, jak HBV - drogą pozajelitową oraz drogą płciową, prawdopodobne zakażenia matka-płód. Diagnostyka: HCV wykrywa się metodą serologiczną (oznaczenia w surowicy przeciwciał anty-hcv metodą ELISA) i molekularną oznaczenia RNA-HCV (RNA-HCV stanowi pierwszy marker zakażenia HCV). Rekomendowane leczenie: selektywne inhibitory proteazy HCV + inhibitory kompleksu replikacyjnego HCV. Wirus E (HEV) - rodzaj: Hepevirus, rodzina: Hepeviridae [(+)ssrna] wirus nieosłonkowy Uwaga: HEV wywołuje ostre i tylko u pacjentów z immunosupresją - przewlekłe zapalenie wątroby. Szerzy się drogą pokarmową, także związane z konsumpcją niedogotowanego mięsa (wieprzowina, upolowane dzikie zwierzęta). Diagnostyka: wykrywanie surowiczych przeciwciał IgM-anty-HEV metodą ELISA ( złoty standard ). Brak leczenia przyczynowego.
Ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV) HIV rodzaj: Lentivirus, rodzina: Retroviridae [(+)ssrna] wirus osłonkowy (gp41 + gp120) Wywołuje zespół nabytego upośledzenia odporności (AIDS) prowadzący do śmierci chorego. Rozprzestrzenia się pandemicznie w świecie. Uwaga: wirus jest uznanym przez WHO czynnikiem ryzyka niektórych chorób nowotworowych: mięsaka Kaposiego oraz złośliwych chłoniaków nieziarniczych (NHL). Zakażenie HIV zwiększa 60-krotnie ryzyko rozwoju NHL. Drogi zakażenia: - płciowa (najczęściej w wyniku ryzykownych kontaktów heteroseksualnych; zakażenie HIV może nastąpić nawet po jednorazowym stosunku z nosicielem wirusa) - pozajelitowa (przez przetaczanie HIV-dodatniej krwi, preparatów krwiopochodnych oraz używanie zanieczyszczonych igieł, strzykawek) - zakażenie matka-płód Diagnostyka: podstawą rutynowej diagnostyki zakażenia HIV są testy serologiczne: - wykrywanie w surowicy krwi antygenu HIV, tj. antygenu rdzeniowego p24 metodą ELISA Uwaga: HIV p24 Ag jest pierwszym markerem zakażenia HIV, wykrywanym już po około 2 tygodniach od zakażenia i utrzymującym się średnio do 12 tygodni; - oznaczanie w surowicy przeciwciał anty-hiv (anty-gp160 lub anty-gp120) metodą ELISA Uwaga: surowicze przeciwciała anty-hiv są wykrywane, począwszy od 6 tygodnia po infekcji przez całe życie. Jednak w celu wykluczenia fałszywie dodatniego wyniku, konieczne jest zastosowanie dodatkowego badania testu Western blot wykonywanego w wybranych laboratoriach diagnostycznych HIV. Rekomendowane leczenie: terapia antyretrowirusowa (ART) skojarzona, opiera się na kombinacji użycia 3 leków: inhibitora odwrotnej transkryptazy, inhibitora integrazy i inhibitora proteazy. Celem leczenia jest redukcja liczby kopii RNA HIV w surowicy zakażonych do poziomu granicznego wykrywalności (1-50 kopii/ml).