PODSTAWY TEORII I METODOLOGII INFORMATOLOGII

1 PODSTAWY TEORII I METODOLOGII INFORMATOLOGII Dr Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2016/17 2016-10-01

2 Informatologia a zarządzanie informacją Informatologia (nauka o informacji), ang. Information Science, Information Studies = dyscyplina naukowa, nauka Zarządzanie informacją, ang. Information Management = działalność, praktyka Informatologia oferuje podstawy i perspektywę teoretyczną (humanistyczną, jedną z możliwych) dla uchwycenia, zrozumienia, a także udoskonalenia obiektów, procesów i zjawisk z zakresu zarządzania informacją.

3 NAZWA DYSCYPLINY Informatologia, nauka o informacji, Information Science

4 Informatologia = nauka o informacji Nazwa informatologia występuje oficjalnie w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Dz.U. 2011 nr 179 poz. 1065. Prawdopodobnie pierwsze użycie terminu informatologia w polskim piśmiennictwie w artykule: Dembowska, Maria (1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji, nr 6, s. 3-5. W języku angielskim Information Science, czasami Information Studies albo Library and Information Science (LIS)

Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce i na świecie [1] Dokumentacja / Documentation od ok. 1900 (okres przednaukowy) Otlet, Paul (1934). Traite de Documentation. Le livre sur le livre. Theorie et pratigue. Bruxelles. https://archive.org/details/otlettraitdocumentationugent Journal of Documentation, brytyjskie czasopismo, wychodzi od 1945 5 Dokumentacja naukowa, dokumentologia, lata 40. i 50. XX w., w Polsce Muszkowski, Jan (1946). Dokumentacja i dokumentologia. Życie Nauki, T. 2, nr 9-10, s. 209-225 Dokumentacja i informacja naukowa, lata 60., w Polsce Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP.

Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce i na świecie [2] 6 Information Science, od lat. 50. XX w., na świecie W latach 70. XX w. pojawił się termin Information Management (zarządzanie informacją). W Polsce w XXI wieku.

Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce i na świecie [3] 7 Informacja naukowa, od lat 70. XX w. do 2010 r., w Polsce w tym czasie używana była również informacja naukowa i bibliotekoznawstwo (inib) Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina wiedzy. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28. Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji t. 22 nr 4, s. 27-29. Ścibor, Eugeniusz red. (1998). Informacja naukowa w Polsce: tradycja i współczesność. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Poprzednie, historyczne nazwy informatologii w Polsce i na świecie [4] 8 Nauka o informacji, od lat 90. XX w., w Polsce Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków: Universitas. Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119. Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania metanaukowe. W: Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia bibliologii polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56. http://hdl.handle.net/10760/11098

9 Informatologia a nazwy zawodów informacyjnych 2622 Bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją 262201 Analityk informacji i raportów medialnych 262202 Analityk ruchu na stronach internetowych 262203 Bibliotekoznawca 262204 Broker informacji (researcher) 262205 Menedżer zawartości serwisów internetowych 262206 Specjalista informacji naukowej, technicznej i ekonomicznej 262207 Specjalista zarządzania informacja 262290 Pozostali bibliotekoznawcy i specjaliści zarządzania informacją Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania

10 HISTORIA ZARZĄDZANIA INFORMACJĄ (działalność) GENEZA I ROZWÓJ INFORMATOLOGII (nauka) Elementy

11 Jak powstały informatologia i zarządzanie informacją? Bibliografia, zaczątki w starożytności, XVI w. Dokumentacja, XIX / XX w. Informacja naukowa XX w. Informatologia (badania) i zarządzanie informacją (działalność) XX / XXI w.

Rozwój zarządzania (utrwaloną) informacją (recorded information, documents) 3 nurty Powstanie i rozwój podmiotów, instytucji w obszarze zarządzania informacją Sektor GLAM (galleries, libraries, archives, museums) Sektor usług informacyjnych 12 Rozwój intelektualnych narzędzi zarządzania informacją (organizacji informacji i wiedzy) Bibliografia, indeks, języki informacyjno-wyszukiwawcze, katalog, klasyfikacja, przegląd dokumentacyjny (bibliografia abstraktowa), spis treści, tezaurus itd. Rozwój technologii informacyjnej, technicznych środków służących zarządzaniu informacją

13 Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji informacji i wiedzy w starożytności [1] Pierwsze elementy infrastruktury informacyjnej pojawiły się już w starożytnej Mezopotamii (kolekcje w Ebli i Niniwie) różne sposoby, w tym rzeczowe, fizycznego uporządkowania dokumentów w pomieszczeniach, spisy, wykazy, zestawienia, sygnatury, wczesne formy katalogów bibliotecznych, wczesne formy klasyfikacji, wiele egzemplarzy wybranych dokumentów.

Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji informacji i wiedzy w starożytności [2] Archiwa, biblioteki i pierwsze narzędzia zarządzania informacją w starożytności Kolekcja (archiwum i biblioteka) w Ebli (dzisiejsza Syria), ok. 2600 do 2300 p.n.e. (proste tablice klasyfikacyjne, różne typy dokumentów w odrębnych pomieszczeniach, spisy) Biblioteka w pałacu króla Assurbanipala w Niniwie (obecnie Irak), VII w. p.n.e. (kolekcja tabliczek glinianych, skatalogowana, ustawiona w porządku rzeczowym, z sygnaturami) Biblioteka Aleksandryjska, III w., i jej katalog Pinakes oparty na systemie klasyfikacyjnym Kallimacha 14

15 Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji informacji i wiedzy, XV XVIII w. Conrad Gesner, Bibliotheca Universalis, 1545, pierwsza bibliografia uniwersalna w nowoczesnym sensie (koncepcje selekcji, układu, indeksowania) Pierwsze czasopisma naukowe, 1665 Journal des Savants, Paryż Philosophical Transactions of the Royal Society, Londyn Encyklopedie, słowniki, XVIII w.

16 Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji informacji i wiedzy, XIX w. [przykłady] Pierwszy przegląd dokumentacyjny (bibliografia abstraktowa) (ang. abstracting and indexing service), Chemisches Zentralblatt, 1830 Klasyfikacja Dziesiętna Deweya, 1876 Indeks kartkowy, katalog kartkowy

Rozwój intelektualnych narzędzi organizacji informacji i wiedzy, XX w., przed epoką powszechnej komputeryzacji i WWW [przykłady] Indeksy cytowań, przełom lat 50. i 60. XX w. (Garfield) Karty perforowane umożliwiające używanie logiki Boole a Selektywna Dystrybucja Informacji Zaawansowane języki informacyjnowyszukiwawcze, m.in. klasyfikacja fasetowa Ranganathana (1933) 17

18 Rozwój technologii informacyjnej Zmiany w zakresie zarządzania informacją (zapis i utrwalanie na nośnikach materialnych, komunikacja i rozpowszechnianie, dostęp i wyszukiwanie) Pismo, ponad 5 tysięcy lat temu Druk, XV w. Komunikacja masowa, XIX w. Komputer i Internet, 2. połowa XX w.

Co wpłynęło na powstanie informatologii? Okres przednaukowy informatologii zaczyna się w końcu XIX w. Dlaczego wtedy? Kryzys informacyjny XIX w., skokowe zwiększenie liczby publikacji, zwłaszcza naukowych i technicznych Np. na początku XIX w. było 100 czasopism naukowych, a na początku XX w. 100 tysięcy [Żmigrodzki i in. red. 2006, s. 114] Rozwój nauk szczegółowych w XIX w. Idea upowszechnienia dostępu do wiedzy Okres naukowy informatologii zaczyna się ok. 1950 r. Dlaczego wtedy? Gwałtowny rozwój nauk i liczby publikacji naukowych i technicznych po II wojnie światowej Nowe technologie informacyjne Rywalizacja, zimna wojna Zgromadzony w poprzednim okresie zasób wiedzy o dokumentach, informacji itp. jest już wystarczająco rozbudowany 19

Okres przednaukowy, gromadzi się wiedza, z której powstanie informatologia, od lat 90. XIX wieku do ok. 1950 [1] Paul Otlet (1868-1944), prekursor Publikował od lat 90. XIX wieku, już w roku 1903 wskazywał na potrzebę powstania nauki o dokumentacji (Cisek 2002, s. 47-48), najważniejsze dzieło to Traktat o dokumentacji z 1934 r. Wraz z Henri La Fontaine em założył Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny (IIB, 1895, Bruksela), przekształcony potem w Międzynarodową Federację Informacji i Dokumentacji (FID), która istniała do 2002 r. Stworzył Uniwersalną Klasyfikację Dziesiętną (UKD) Założył Mundaneum (oryginalnie w Brukseli, obecnie w Mons) 20

Okres przednaukowy, gromadzi się wiedza, z której powstanie informatologia, od lat 90. XIX wieku do ok. 1950 [2] 21 Vannevar Bush i Memex, opisany w artykule As We May Think (1945) Claude E. Shannon i Warren Weaver, matematyczna teoria komunikacji (1948, 1963) [rola tej koncepcji dla informatologii jest dyskusyjna]

22 Początki informatologii jak odrębnej dyscypliny naukowej [1] Nauka o informacji jest stosunkowo młodą dziedziną wiedzy. ( ) jako nowoczesna dyscyplina powstała w latach 50-tych XX wieku, chociaż autorzy wypowiadający się na ten temat podawali różne konkretne daty, zwłaszcza, iż część z nich powołała się na pierwsze użycie terminu information science, drudzy na zaakceptowanie tego terminu przez przedstawicieli adekwatnych grup zawodowych, jeszcze inni zaś na pierwsze poważne badania (Cisek 2002, s. 47-48)

Początki informatologii jako odrębnej dyscypliny naukowej kilka dat [2] Rok 1948 Royal Society Scientific Information Conference, Londyn Połowa lat 50. XX w. Jason Farradane (Wielka Brytania) używa terminów information scientist (1953) oraz information science (1955) (Cisek 2002, s. 47-48) Rok 1958 w Wielkiej Brytanii powstaje Institute of Information Scientists (Cisek 2002, s. 47-48) Rok 1958 International Conference on Scientific Information, Waszyngton Lata 1957 1966, eksperymenty w Cranfield, Wielka Brytania, badacz Cyril Cleverdon (Bawden; Robinson 2012, s. 43) 23

Wybrani twórcy informatologii (jako dyscypliny naukowej) na świecie Pioneers of Information Science 24 Harold Borko, autor wczesnej, wpływowej definicji nauki o informacji (informatologii) Borko, Harold (1968). Information science what is it? American Documentation, Vol. 19. No. 1, p. 3-5. Eugene Garfield, zob. także tutaj, w latach 50. i 60. XX w. założył Institute for Scientific Information (ISI) (Filadelfia, USA), wymyślił current contents, stworzył indeks cytowań (1964) (dzisiaj Web of Science) i był współtwórcą Journal Impact Factor (1975), podstawy dla bibliometrii i kierunków pokrewnych

25 Borko 1968, p. 3 Information science is that discipline that investigates the properties and behavior of information, the forces governing the flow of information, and the means of processing information for optimum accessibility and usability. It is concerned with that body of knowledge relating to the origination, collection, organization, storage, retrieval, interpretation, transmission, transformation, and utilization of information. This includes the investigation of information representations in both natural and artificial systems, the use of codes for efficient message transmission, and the study of information processing devices and techniques such as computers and their programming systems. It is an interdisciplinary science derived from and related to such fields as mathematics, logic, linguistics, psychology, computer technology, operations research, the graphic arts, communications, library science, management, and other similar fields. It has both a pure science component, which inquires into the subject without regard to its application, and an applied science component, which develops services and products. If this definition seems complicated, it is because the subject matter is complex and multidimensional, and the definition is intended to be all-encompassing.

Wybrani twórcy informatologii (jako dyscypliny naukowej) w Polsce [1] 26 Prekursorzy w latach 40. i 50. XX w. Jan Muszkowski, Zygmunt Majewski, Tadeusz Zamoyski Maria Dembowska (1965, 1974, 1991) Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP. Dembowska, Maria (1974). Informatologia a naukoznawstwo. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji, nr 6, s. 3-5. Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE.

Wybrani twórcy informatologii (jako dyscypliny naukowej) w Polsce [2] 27 Wanda Pindlowa (1984, 1994) Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej. Z pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, s. 25-72. Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków: Universitas. Jerzy Ratajewski (1994) Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

O dziejach zarządzania informacją oraz genezie i rozwoju informatologii można przeczytać m.in. w: 28 1. Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to Information Science. London: Facet Publishing, p. 8-13, 19-35. 2. Buckland, Michael. History of Information Management. http://people.ischool.berkeley.edu/~buckland/history.html 3. Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 47-52. 4. Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE, s. 27-46. 5. Information history. http://blog.hapke.de/information-history/ 6. Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41. 7. Sosińska-Kalata, Barbara (2015). Ewolucja koncepcji informatologii (nauki o informacji). W: Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii. Studia i szkice. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, s. 115-137. 8. Ścibor, Eugeniusz red. Informacja naukowa w Polsce. Tradycja i współczesność. Olsztyn: Wydaw. WSP, s. 9-51. 9. Żmigrodzki, Zbigniew; Babik, Wiesław; Pietruch-Reizes, Diana red. (2006). Informacja naukowa. Rozwój metody organizacja. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 17-100.

29 O Paulu Otlet oraz FID czytamy m.in. w: 1. Jarecka, Helena (1980). Z historii światowego ruchu dokumentacyjnego (od końca XIX w. do Światowego Kongresu Dokumentacji w Paryżu). Roczniki Biblioteczne, R. 24, z. 2, s. 197-217. 2. Sosińska-Kalata, Barbara (2010). Paula Otleta antycypacje nowoczesnej technologii informacyjnej. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej PTINT, t. XVIII, nr 1, s. 3-20. http://www.ptin.org.pl/pelne_teksty/2010_1.pdf 3. Seweryn, Anna (2010). Paul Otlet (1868-1944) klasyk i inspirator. Zarys biografii. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej PTINT, t. XVIII, nr 1, s. 27-36. http://www.ptin.org.pl/pelne_teksty/2010_1.pdf

30 CO BADA INFORMATOLOGIA? Przedmiot, pole badawcze, problematyka badań

31 Informatologia = nauka o informacji Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [1] Informacja (1) intencjonalna, (2) upubliczniona (uzewnętrzniona), (3) utrwalona (zapisana) (ang. recorded information), (4) w społeczeństwie

32 Informatologia = nauka o informacji Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [2] Informatologia jest nauką humanistyczną (lub społeczną), dlatego NIE badamy: informacji w świecie roślin, zwierząt lub przyrody nieożywionej, ani informacji pojmowanej totalnie, jako kategoria uniwersalna niektórzy deklarują, że tak ale takich dociekań się de facto nie prowadzi, zob. np. spór Marcii Bates i Birgera Hjorlanda Bates, Marcia J. (2006). Fundamental Forms of Information. Journal of the American Society for Information Science and Technology, vol. 57, no. 8, p. 1033-1045. Hjorland, Birger (2007). Information: Objective or Subjective/Situational? Journal of the American Society for Information Science and Technology, vol. 58, no. 10, p. 1448-1456. Interesuje nas natomiast informacja jako ludzki wytwór (artefakt), funkcjonująca w społeczeństwie.

33 Informatologia = nauka o informacji Jaka informacja interesuje nas w informatologii? [3] Informatologię interesuje informacja bezprzymiotnikowa, tzn. nieograniczona do jakichś dziedzin nauki czy życia społecznego, czyli NIE TYLKO informacja naukowa (w sensie o nauce, w nauce albo dla nauki), ale również normalizacyjna, patentowa, profesjonalna (biznesowa, europejska, techniczna itd.), a także od połowy lat 90. XX wieku informacja w życiu codziennym. NIE badamy natomiast informacji masowej (tradycyjne mass media).

34 Co bada informatologia? Przedmiot badań

35 Czym są przedmiot badań i pole badacze jakiejś dyscypliny naukowej? Przedmiot badań dyscypliny naukowej = (1) fragment rzeczywistości (2) w jakimś aspekcie, widziany w pewnej perspektywie Pole badań = dookreślony i uszczegółowiony przedmiot, obszar zainteresowań dyscypliny

36 Co bada informatologia? Przedmiot badań [1] 7 różnych ujęć przedmiotu badań informatologii Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydaw. UJ, s. 52-56.

37 Co bada informatologia? Przedmiot badań [2] Przedmiotem badań jest przepływ informacji od źródła do użytkownika Wanda Pindlowa (1984, s. 35-38): Przedmiotem dociekań nauki o informacji jest całość problematyki związanej z przepływem informacji od źródła do użytkownika, wykrywanie zakłóceń występujących na poszczególnych etapach tego procesu oraz wskazanie sposobów usunięcia tych zakłóceń.

38 Co bada informatologia? Przedmiot badań [3] Przedmiotem badań jest szeroko rozumiana działalność informacyjna Maria Dembowska (1991, s. 23-24): Przedmiotem informatologii jest działalność naukowoinformacyjna, której zadanie polega mówiąc najogólniej na udostępnianiu wyników nauki lub osiągnięć praktyki w celu wykorzystywania tych zdobyczy do dalszego rozwoju nauki, kultury i gospodarki. Informatologia zajmuje się całokształtem zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z działalnością naukowoinformacyjną.

39 Co bada informatologia? Przedmiot badań [4] Przedmiotem badań jest świat zapisanej informacji wytworzonej przez człowieka Marcia Bates: Nauka o informacji ma odrębne uniwersum, które bada świat zapisanej informacji wytworzonej przez człowieka. Możemy wyobrazić sobie wszystkie działania człowieka podejmowane w badaniu świata natury, świata społecznego, świata sztuki jako prowadzące do tworzenia jednostek informacyjnych książek, artykułów, baz danych, plików komputerowych, etc. a zatem do tworzenia czwartego uniwersum, uniwersum utrwalonej informacji. (...) Poza zapisem wyników badań naukowych, uniwersum utrwalonej informacji zawiera wiele innych rodzajów informacji literaturę popularną, dokumentację biznesową, archiwa osobowe, muzykę, filmy, etc. i oczywiście wszystko to również w formacie elektronicznym. W skrócie, dokumentacyjne produkty ludzkiej działalności tworzą uniwersum wymagające badania, i badanie tego uniwersum a także ludzi będących jego twórcami, przeszukujących je, wyszukujących w nim i wykorzystujących je stanowi intelektualną domenę nauki o informacji (Bates 1999, s. 1048, tłum. Sosińska- Kalata 2013, s. 23 ).

Co bada informatologia? Przedmiot badań [5], różny w zależności od koncepcji informatologii 40 Sześć koncepcji informatologii (nauki o informacji) Zins, Chaim (2007b). Conceptions of Information Science. Journal of the American Society for Information Science and Technology vol. 58 nr 3, s. 335-350. http://www.success.co.il/is/zins_conceptsof_is.pdf W polskim tłumaczeniu Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41. http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=749&dirids=1

41 Co bada informatologia? Przedmiot badań [6] Główną perspektywę nauki o informacji stanowi mediacja, pośredniczenie pomiędzy zgromadzonymi przez ludzkość zasobami informacji i wiedzy z jednej strony a ludźmi, użytkownikami, odbiorcami informacji z drugiej. Przedmiotem nauki o informacji były i są, najogólniej mówiąc, obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska informacyjne w społeczeństwie, w świecie człowieka, widziane w perspektywie pośredniczenia pomiędzy utrwalonymi zasobami informacji a ludźmi, którzy jej potrzebują. (Cisek 2009)

42 Co bada informatologia? Przedmiot badań [7] Information science can be best understood as a field of study, with human recorded information as its concern, focusing on the components of the communication chain, studied through the perspective of domain analysis. (Bawden; Robinson 2012)

43 Co bada informatologia? Mapa wiedzy, pole badawcze, problematyka, wielkie pytania

Wanda Pindlowa 1984, s. 36 44

Problematyka informatologii Maria Dembowska, 1991 W ramach nauki o informacji można wyodrębnić dwa główne zakresy badań: 1/ ogólne problemy działalności informacyjnej, bez względu na dziedzinę, z którą ta działalność jest związana; 2/ problemy dotyczące działalności informacyjnej w poszczególnych dziedzinach wiedzy. (...) Można wskazać trzy grupy problemów badawczych: 1/ problemy logiczno-lingwistyczne, związane z przetwarzaniem informacji pierwotnej w różne formy informacji pochodnej oraz z porządkowaniem informacji, 2/ problemy psychologicznosocjologiczne, związane z recepcją informacji, 3/ problemy organizacyjno-techniczne, związane z działalnością informacyjną (Dembowska 1991, s. 23-24) 45

46 Problematyka informatologii (przedstawiona w postaci mapy wiedzy) Chaim Zins, 2007 Zins, Chaim (2007d). Knowledge Map of Information Science. Journal of the American Society for Information Science and Technology, Vol. 58, No. 4, s. 526-535. http://www.success.co.il/is/zins_kmapof_is.pdf

47 Problematyka informatologii Małgorzata Janiak, 2010 Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydaw. UJ.

Problematyka informatologii David Bawden i Lyn Robinson, 2012, na podstawie struktury podręcznika Introduction to Information Science Refleksja informatologii nad sobą samą, czym jest, związki z innymi dziedzinami itp. Historia dokumentów i informacji Filozofie i paradygmaty informatologii Podstawowe pojęcia informatologii Analiza domen Organizacja informacji Technologie informacyjne: tworzenie, rozpowszechnianie, wyszukiwanie Informetria Zachowania informacyjne Komunikowanie informacji Społeczeństwo informacyjne Zarządzanie informacją Kompetencje cyfrowe Metodologia badań informatologicznych Przyszłość nauk o informacji 48

49 Problematyka informatologii Barbara Sosińska- Kalata, 2007, 2013, 2015 Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119. Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41. http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=749&dirids=1 Sosińska-Kalata, Barbara (2015). Ewolucja koncepcji informatologii (nauki o informacji). W: Gondek, Elżbieta red. Teoretyczne zagadnienia bibliologii i informatologii. Studia i szkice. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, s. 115-137.

50 Wielkie pytania informatologii Marcia Bates, 1999 1) The physical question: What are the features and laws of the recorded-information universe? 2) The social question: How do people relate to, seek, and use information? 3) The design question: How can access to recorded information be made most rapid and effective? Bates, Marcia J. (1999). The invisible substrate of information science. Journal of the American Society for Information Science, Vol. 50, No. 12, p. 1043-1050.

51 Wielkie pytania informatologii Andrew Dillon, 2007 Andrew Dillon [2007] uważa, iż informatologia powinna uwolnić się od dominacji badań mniej lub bardziej stosowanych, związanych z systemami, usługami i produktami informacyjnymi. W zamian należy skupić się na tym, co jest w nauce w ogóle najważniejsze, to znaczy na sformułowaniu i n t e r e s u j ą c y c h pytań dotyczących badanego fragmentu rzeczywistości i poszukiwaniu na nie odpowiedzi. Innymi słowy, nauka o informacji powinna być sterowana przez znaczące zagadnienia poznawcze, wielkie pytania a nie przez problemy badawcze implikowane bezpośrednio lub pośrednio przez działalność informacyjną (praktykę) bądź rozwój i zastosowania technologii. Przykładem wielkiego pytania jest: co stanowi istotę informacji, jaka jest natura? Albo: jak zapewnić powszechny/globalny dostęp do informacji w nadchodzących dekadach? (Cisek 2009, s. 54)

52 Badacze różnie opisują przedmiot i pole badawcze informatologii. Dlaczego? [1] Po pierwsze, pośredniczenie w społecznym świecie informacji, które stanowi oś naszych rozważań, jest wieloaspektowe, ma wymiar edukacyjny, instytucjonalny, komunikacyjny, kulturowy, organizacyjny, polityczny, prawny, psychologiczny, społeczny, technologiczny (dzisiaj głównie informatyczny), utylitarny. Różnie można też pojmować obiekty, procesy, zdarzenia i zjawiska informacyjne, nie tak łatwo sprecyzować czym są utrwalone zasoby informacyjne, a jeszcze trudniej potrzeby i zachowania informacyjne.

53 Badacze różnie opisują przedmiot i pole badawcze informatologii. Dlaczego? [2] Po drugie, nauka o informacji ze swej istoty integruje to co fizyczne/materialne (nośniki, technologia), psychiczne (użytkownicy informacji) oraz idealne (informacja jako taka, wiedza ludzkości); co indywidualne i społeczne; subiektywne i obiektywne. Niełatwo to ująć w sformułowaniu przedmiotu badań. Po trzecie, od lat istnieją różne koncepcje informatologii oraz paradygmaty w jej obrębie.

54 Z drugiej strony w praktyce badawczej (a także organizacyjnej) informatolodzy mają efektywnie funkcjonującą, wspólną intuicję (pojęcie, zrozumienie) przedmiotu i pola badań uprawianej dyscypliny Innymi słowy wiemy kto jest informatologiem, w jakich czasopismach publikować i konferencjach uczestniczyć, do jakich stowarzyszeń należeć itd. A co najważniejsze w praktyce dobrze wiemy CO badać, co należy a co nie do naszego pola badawczego, jakie zagadnienia można podejmować a jakich nie.

55 MIEJSCE INFORMATOLOGII WE WSPÓŁCZESNYM SYSTEMIE NAUK Związki z innymi dyscyplinami oraz działalnością praktyczną

56 Trzy pytania 1) Jakiego typu nauką jest informatologia? Co z tego wynika? 2) Z jakimi innymi dyscyplinami jest powiązana i na czym te związki polegają? Przy okazji na czym w ogóle mogą polegać związki między naukami i po co się nad tym zastanawiać? 3) Jaki jest stosunek informatologii do praktyki? Ważne publikacje na ten temat Bawden; Lyn 2012, p. 6-7 Pindlowa 1984, s. 59-61 Sosińska-Kalata 2007, s. 101-108

57 Jaką nauką jest informatologia? [1] Ogół nauk dzielimy na aprioryczne (formalne, dedukcyjne) i empiryczne (realne) Informatologia jest nauką empiryczną więc nie zakładajmy zbyt wiele a priori Na przykład, zamiast deklarować czym jest informacja albo jaki jest jedynie słuszny zakres tego pojęcia, lepiej zbadać empirycznie, jak informację rozumieją ludzie jej użytkownicy Shenton, Andrew K.; Hayter, Susan (2006). Terminology deconstructed: Phenomenographic approaches to investigating the term information. Library and Information Science Research, Vol. 28, p. 563-578.

58 Jaką nauką jest informatologia? [2] Nauki empiryczne dzielą się na dyscypliny humanistyczne, przyrodnicze, społeczne, techniczne albo ogólniej na nauki o kulturze i nauki o naturze Informatologia jest dyscypliną humanistyczną albo społeczną (w zależności od nomenklatury i podglądów), jedną z nauk o kulturze

59 Jaką nauką jest informatologia? [3] Badania/nauki idiograficzne i nomotetyczne (nomologiczne) (Rickert) nauki idiograficzne poznanie i indywidualizujący opis jednostkowych przypadków, rzeczy, zdarzeń nauki nomologiczne formułowanie uogólnień, hipotez, praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości Informatologia?

60 Jaką nauką jest informatologia? [4] Badania/nauki nomotetyczne i typologiczne (Oppenheim) nauki nomotetyczne formułowanie uogólnień, hipotez, praw dotyczących badanego fragmentu lub aspektu rzeczywistości nauki typologiczne ustalają typy i konstruują typologie badanych rzeczy/zdarzeń jednostkowych (Sosińska-Kalata 2002, s. 121) Informatologia? O podziale nauk zob. Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP.

61 Związki informatologii z innymi dyscyplinami [1] Na czym polegają, skąd się biorą, jaki charakter mają relacje pomiędzy różnymi dyscyplinami naukowymi? Interdyscyplinarność, multidyscyplinarność informatologii (Woźniak-Kasperek 2015, s. 144-146) Zob. też Sosińska-Kalata, Barbara (2002). Klasyfikacja. Struktury organizacji wiedzy, piśmiennictwa i zasobów informacyjnych. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 145. Informatologia wiąże się ze wszystkimi dziedzinami nauki, działalności profesjonalnej, życia codziennego i społecznego. Dlaczego?

62 Związki informatologii z innymi dyscyplinami [2] (Pindlowa 1984, s. 60)

63 Związki informatologii z innymi dyscyplinami [3], na podstawie (Bawden; Robinson 2012), z modyfikacjami Nauki dotyczące kolekcji (zbiorów dokumentów), sektor GLAM (galleries, libraries, archives, museums) m.in. archiwistyka, bibliotekoznawstwo Nauki dotyczące technologii informacyjnej informatyka Nauki o komunikacji dziennikarstwo, edytorstwo, media Nauki o zarządzaniu m.in. w odniesieniu do business intelligence, zarządzania wiedzą Nauki pedagogiczne m.in. w zakresie information literacy Nauki społeczne, m.in. w odniesieniu do zagadnień społeczeństwa informacyjnego i social informatics, a także w zakresie metodologii badań

64 Związki informatologii z praktyką Nauki podstawowe i stosowane Badania a praktyka (działalność informacyjna, zarządzanie informacją) Informatologia? Zob. Pulikowski, Arkadiusz (2013). Metodologia badań w nauce o informacji brakujący element.

65 WSPÓŁCZESNE KIERUNKI, NURTY I OBSZARY BADAŃ INFORMATOLOGII Charakterystyka ogólna, wybrane kierunki

66 Kierunki badań Co to jest kierunek badań? Spójny zespół zagadnień, tworzący pewną całość, rozwijający się w ramach danej dyscypliny naukowej Jak konstytuują się kierunki badań? Co jest / może być ich ośrodkiem krystalizacji? obiekt zainteresowań, problem badawczy, przedmiot dociekań, np. architektura informacji, ekologia informacji metoda, np. informetria, webometria (metody matematyczne) założenia podstawowe, w tym filozoficzne, np. nurt kognitywny

Przykłady kierunków (nurtów) badań w informatologii i na jej styku z innymi dyscyplinami Analiza domen (Domain analysis) Architektura informacji Ekologia informacji Ekonomika informacji Filozoficzne aspekty informatologii Humanistyka cyfrowa Indywidualne zarządzanie informacją (Personal Information Management PIM) Infobrokering Information literacy Information behavior (zachowania informacyjne) Informetria, webometria, cybermetria Kognitywizm Organizacja wiedzy (Knowledge organization) Refleksja meta-naukowa (meta-teoretyczna) nad informatologią Social informatics 67

68 Filozoficzne aspekty informatologii Na ten temat m.in.: Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to Information Science. London: Facet Publishing, p. 37-61. Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ. Furner, Jonathan (2010). Philosophy and Information Studies. Annual Review of Information Science and Technology, Vol. 44, p. 161-200. Journal of Documentation (2005). Special Issue: LIS and the philosophy of science, Vol. 61, No. 1.

69 Filozoficzne aspekty informatologii Koncepcja 3 światów Poppera Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 84-90. Stanula, Małgorzata (2001). Informacja, język i wiedza w ujęciu Karla R. Poppera. Zagadnienia Informacji Naukowej, nr 1, s. 3-16.

Nurt kognitywny (the cognitive perspective) w informatologii [1] 70 Perspektywę kognitywną w informacji naukowej można ująć ( ) następująco: należy zbadać jak ludzie myślą, jakie są ich struktury wiedzy, tj. wiedza o świecie, temacie (domenie), zadaniu, źródłach informacji ( ) oraz procesy poznawcze, tj. uczenie się, pamiętanie, rozumienie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, wyobrażanie sobie etc. w kontekście zachowań informacyjnych ( ), następnie zaś odzwierciedlić te regularności w budowie systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Zatem w paradygmacie kognitywnym ( ) to nie użytkownik ma się dostosować do sposobu organizacji i myślenia systemu, lecz odwrotnie system informacyjnowyszukiwawczy buduje się tak, by pasował do struktur, procesów kognitywnych oraz potrzeb i zachowań informacyjnych człowieka ( ). (Cisek 2002, s. 104)

71 Nurt kognitywny (the cognitive perspective) w informatologii [2] Ujęcie kognitywne opiera się w zasadzie na psychologii kognitywnej oraz metodach badawczych nauk społecznych ( ). Kładzie nacisk na użytkownika indywidualnego, jego struktury wiedzy i sposoby przetwarzania informacji, elementy subiektywne, aspekty psychologiczne oraz interakcje w procesach wyszukiwania informacji (człowiek maszyna, użytkownik system, użytkownik pośrednik etc.). (Cisek 2002, s. 109)

72 Nurt kognitywny (the cognitive perspective) w informatologii [3] Umowny początek rok 1977, International Workshop on the Cognitive Viewpoint w Gandawie (Belgia) (Belkin 1990) Kierunek szczególnie wpływowy w latach 80. i 90. XX wieku Krytykowany w latach 90. XX w. za zbyt daleko idący indywidualizm Indywidualistyczne nastawienie nurtu kognitywnego doczekało się krytyki w literaturze przedmiotu ( ), również jego przedstawiciele przyznawali, że część problematyki badawczej nauki o informacji wymyka się instrumentom kognitywnym (np. zachowania informacyjne grup społecznych), a domaga się zastosowania spojrzenia o proweniencji socjologicznej (Cisek 2002, s. 109) W XXI wieku także istnieje, obecnie często w postaci socjokognitywizmu

73 Nurt kognitywny (the cognitive perspective) w informatologii [4] Najważniejsi badacze na świecie Nicholas Belkin, Bertram C. Brookes, Peter Ingwersen w Polsce Próchnicka, Maria (1991). Informacja a umysł. Kraków: Universitas. Woźniak, Jadwiga (1997). Kognitywizm w informacji. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 2, s. 3-16. Sosińska-Kalata, Barbara (1999). Modele organizacji wiedzy w systemach wyszukiwania informacji o dokumentach. Warszawa: Wydaw. SBP.

74 Refleksja meta-naukowa (meta-teoretyczna) nad informatologią O refleksji meta-teoretycznej nad nauką o informacji w XXI wieku, jej kierunkach i przyczynach można przeczytać m.in. w (Cisek 2009) http://eprints.rclis.org/11098/1/cisek_in_na_swiecie_eng.pdf Wybrane polskie publikacje meta-teoretyczne dotyczące informatologii jako nauki (w porządku chronologicznym) (Dembowska 1965, 1991), (Leska; Leski 1972), (Górski 1977), (Pindlowa 1984; 1994, wybrane fragmenty), (Ratajewski 1994), (Ścibor red. 1998), (Cisek 2002; 2009), (Janiak 2010), (Sosińska-Kalata 2007; 2013; 2015)

75 METODOLOGIA INFORMATOLOGII Charakterystyka ogólna. Główne paradygmaty i metodologie informatologii. Wybrane metody.

76 Co to jest metodologia? (Znaczenie przyjęte na potrzeby naszych zajęć) Metodologia jest to sposób poznawania świata akceptowany w danej dyscyplinie (dziedzinie) naukowej i obejmujący m.in.: podstawy meta-teoretyczne (paradygmaty, wartości, założenia explicite i implicite), strategie badawcze, metody badawcze, techniki gromadzenia danych empirycznych (materiału empirycznego), techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych, standardy tworzenia interpretacji, kategoryzacji, uogólnień, modeli i teorii, formy prezentacji wyników, reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i intersubiektywnej sprawdzalności badań.

77 Co to jest metoda (naukowa)? [1] Metoda = sposób postępowania określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne powtarzalny, systematyczny, stosowany celowo i świadomie, zawierający element normatywny, wartościujący (jak należy postępować) Metoda = określony, powtarzalny i wyuczalny sposób schemat lub wzór postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 19.

78 Co to jest metoda (naukowa)? [2] Metoda naukowa = sam tok operacji przy stawianiu zagadnień, ich rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi, bądź także zespół założeń przyjętych jako ramy lub wytyczne badania ( ), bądź wreszcie ogół czynności i środków zastosowanych do sprawnego osiągnięcia rezultatów badania Kamiński, Stanisław (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 202. Metody danej nauki = ogólnie pojmowane schematy poszczególnych czynności badawczych bądź faktycznie stosowane w jakiejś nauce, bądź w niej zalecane Nowak, Stefan (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe, s. 21.

79 Etapy procesu badawczego [1] 1. Sformułowanie problemu badawczego Skąd czerpiemy pomysły na temat tego co można, należy lub warto zbadać? Jak sprawdzamy jaki jest stan badań, czyli czy dane zagadnienie jest już zbadane czy nie, i ewentualnie w jakim zakresie? Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa

80 Etapy procesu badawczego [2] 2. Konceptualizacja i operacjonalizacja doprecyzowanie, często także zawężenie problemu badawczego, w tym wskazanie znaczenia używanych terminów, przełożenie problemu na konkretne pytania badawcze, na które da się odpowiedzieć i wiemy w jaki sposób poszukiwać odpowiedzi, ewentualnie także wybór wskaźników, konceptualizacja i operacjonalizacja pojęć, "przełożenie" nieobserwowalnych pojęć teoretycznych na ich obserwowalne aspekty, elementy i wskaźniki, wybór podejścia, strategii badawczej (badania przed teorią = podejście indukcyjne lub teoria przed badaniami = podejście hipotetycznodedukcyjne) oraz metodologii (ilościowa, jakościowa lub mieszana), wybór metod, technik, instrumentów badawczych, wybór wycinka rzeczywistości, "terenu" lub obiektów do zbadania (ang. sampling)

81 Etapy procesu badawczego [3] Sposoby doboru próby (grupy badanych obiektów, respondentów, zjawisk): dobór celowy, teoretyczny (w metodologii jakościowej) dobór losowy (w metodologii ilościowej) samodobór respondentów próba dogodna, wygodna (ang. convenience sample)

82 Etapy procesu badawczego [4] 3. Gromadzenie danych empirycznych, źródła materiału empirycznego dane empiryczne niewywołane (zastane), np. pochodzące z istniejących dokumentów, dane empiryczne wywołane, np. pochodzące z ankiet, eksperymentów, wywiadów

83 Etapy procesu badawczego [5] Możliwe źródła danych empirycznych: ankieta, dokumenty (piśmiennicze, multimedialne, wizualne), już istniejące lub powstałe na prośbę badacza, oficjalne i nie (blogi, dzienniki, eseje, listy, ogłoszenia, pamiętniki, regulaminy, serwisy WWW, wideo-pamiętniki, wpisy na forach i portalach społecznościowych, zarządzenia itp.), dyskusja grupowa, zogniskowany wywiad grupowy (fokus), eksperyment, obserwacja w wielu wariantach (auto-obserwacja, etnograficzna, naturalistyczna, shadowing, uczestnicząca i nieuczestnicząca), wywiad indywidualny (częściowo ustrukturyzowany, jakościowy, pogłębiony, narracyjny, Sense-Makingi in.), inne, np. think aloud technique (protokół głośnego myślenia, technika głośnego myślenia)

84 Etapy procesu badawczego [6] 4. Analiza zgromadzonego materiału, danych empirycznych Wybór i zastosowanie perspektywy analitycznej, ram pojęciowych, teoretycznych Wybór i zastosowanie konkretnej techniki analizy danych, jak: analiza dokumentów, analiza fenomenograficzna, analiza indukcyjna, analiza statystyczna, analiza tematyczna, analiza wg teorii ugruntowanej, ciągła analiza porównawcza (metoda permanentnego porównywania, ang. constant comparative analysis), (semantyczna) analiza treści (ang. content analysis), tworzenie map pojęciowych (ang. concept mapping) i inne.

85 Etapy procesu badawczego [7] 5. Wyniki badania Są tu różne możliwości w zależności od celu i typu prowadzonych badań, m.in. potwierdzenie albo obalenie hipotezy, rozwiązanie problemu praktycznego, np. w badaniach w działaniu, stworzenie bogatego, gęstego, rozumiejącego opisu, narracji, dotyczących konkretnych osób, przypadków, zdarzeń, uchwycenie jakiejś prawidłowości, elementu porządku w świecie, stworzenie generalizacji (uogólnienia), np. kategoryzacji, koncepcji, modelu, prawa, teorii, typologii, zaprojektowanie czegoś, np. systemu zarządzania informacją. 6. Wnioski teoretyczne i praktyczne

86 Etapy procesu badawczego [8] Proces badawczy ma też aspekty organizacyjne, np. uzyskanie finansowania, uzyskanie zgody badanych, uzyskanie zgody kierownictwa placówki, w której chcemy prowadzić badania, zaplanowanie kto, kiedy i co będzie robił itd.

87 Polskie publikacje ogólnometodologiczne z zakresu informatologii Krochmalska, Jadwiga (2004). Przegląd publikacji na temat metod badań stosowanych w nauce o książce, bibliotece i informacji naukowej (w kontekście ostatniej książki Jerzego Ratajewskiego). W: W kręgu książki, biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-Kwaśniewicz. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 95-116. Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Ścibor, Eugeniusz (1976). Przegląd metod badawczych stosowanych w nauce o informacji. W: Metodologia bibliotekoznawstwa i nauki o informacji naukowej. Pod red. Stanisława Kubiaka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, s. 97-101.

88 Wybrane zagraniczne publikacje ogólnometodologiczne z zakresu informatologii Chu, Heting (2015). Research methods in library and information science: A content analysis. Library and Information Science Research, Vol. 37, p. 36-41. Library and Information Research, Vol 36, No 112 (2012). Research methodology in library and information studies (LIS). http://www.lirgjournal.org.uk/lir/ojs/index.php/lir/issue/view/63 Lipu, Suzanne; Williamson, Kirsty; Lloyd, Annemaree red. (2007). Exploring methods in information literacy research. Wagga Wagga, N.S.W.: Centre for Information Studies, Charles Sturt University. Pickard, Alison Jane (2013). Research Methods in Information. 2nd edition. London: Facet Publishing.

89 Sytuacja metodologiczna informatologii jest skomplikowana. Dlaczego? [1] Ze względu na specyfikę przedmiotu i pola badawczego informatologii W obszarze zainteresowań informatologii znajdują się obiekty o różnym statusie ontologicznym i epistemologicznym (zob. koncepcja trzech światów Poppera zastosowanie w informatologii), tzn. inaczej istnieją i przypuszczanie inaczej trzeba je badać

90 Sytuacja metodologiczna informatologii jest skomplikowana. Dlaczego? [2] Ze względu na spory paradygmatyczne W informatologii istnieją dwa główne paradygmaty tzw. pozytywistyczny, zorientowany na systemy, zasoby i źródła informacji, porządkowanie, reprezentowanie i wyszukiwanie ich zawartości, tzw. humanistyczny, zorientowany na człowieka w świecie informacji, użytkownika i jego zachowania (Cisek 2002, s. 69-82)

91 Sytuacja metodologiczna informatologii jest skomplikowana [3] Ze względu na charakter i rodzaje związków z innymi naukami oraz multidyscyplinarność Dodatkowo Questions drive methods, and define the field (Dillon 2007), czyli należy zacząć od sformułowania wielkich pytań dla informatologii a metody badań są wobec nich wtórne

92 Podstawy filozoficzne i paradygmaty badań informatologicznych wg (Bawden; Robinson 2012, s. 37-61) 3 koncepcje filozoficzne realizm, konstruktywizm, teoria krytyczna 3 paradygmaty systemowy, kognitywny, socjo-kognitywny

93 Trzy metodologie (strategie badań) w informatologii ilościowa, jakościowa i mieszana Cisek, Sabina (2014). Analiza danych jakościowych we współczesnej informatologii. W: Sosińska-Kalata, Barbara (red.). Nauka o informacji w okresie zmian. Warszawa: Wydaw. SBP, s. 79-88. Cisek, Sabina (2013). Metodologia jakościowa we współczesnej informatologii. Wybrane aspekty. Przegląd Biblioteczny t. 81, z. 3, s. 299-310. Cisek, Sabina (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku. [CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. http://hdl.handle.net/10760/15393

94 Wybrane metody w informatologii [1] Badanie w działaniu (Action research) Wilson, Tom D. (1982). Nowy paradygmat badań w dziedzinie informacji naukowej: badanie przez działanie. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (40), s. 57-74. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=161&dirids=1 Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa (Critical literature review) Cisek, Sabina (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny, R. 78 nr 3, s. 273-284.

95 Wybrane metody w informatologii [2] Metoda delficka (Delphi method) Cisek, Sabina (2009). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32. Metoda etnograficzna (Ethnography) Kruszewski, Tomasz (2008). Etnografia i jej wybrane zastosowania w badaniach bibliologicznych. Przegląd Biblioteczny, R. 76 z. 3, s. 405-417. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=445

96 Wybrane metody w informatologii [3] Metoda informetryczna i pokrewne Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego Bibliometria Nowak, Piotr (2006). Bibliometria. Webometria. Podstawy. Wybrane zastosowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu. Pindlowa, Wanda (1994). Informetria w nauce o informacji. Metody i problemy. Kraków: Universitas. Skalska-Zlat, Marta (2004). Cybermetria, netometria, webometria nowe pojęcia i zadania informetrii. W: Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej. Kraków: Wydawnictwo UJ, s. 159-168. publikacje prof. Barbary Stefaniak

97 Wybrane metody w informatologii [4] Metoda Sense-Making Cisek, Sabina (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek: metodologia Sense-Making [Research on Information Behavior of Library Users: Sense-Making Methodology]. W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. [CD-ROM]. Kraków: Instytut INiB UJ.

98 Wybrane metody w informatologii [5] Metoda teorii ugruntowanej (Grounded theory) Cisek, Sabina (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji wybrane aspekty. W: Próchnicka, Maria; Korycińska-Huras, Agnieszka (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa funkcje społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239. Wiorogórska, Zuzanna (2012). Teoria ugruntowana i jej wybrane zastosowania w badaniach z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Przegląd Biblioteczny R. 80, nr 1.

99 Wybrane metody w informatologii [6] Metoda (technika) zdarzeń (incydentów) krytycznych (CIT, Critical Incident Technique) Cisek, Sabina (2015). Metoda zdarzeń krytycznych w informatologicznych badaniach zachowań informacyjnych w XXI wieku. Cisek, Sabina (2015). Technika zdarzen krytycznych w badaniach Information Literacy w XXI wieku.

100 Wybrane metody w informatologii [7] Studium przypadku (Case study) Cisek, Sabina; Próchnicka, Maria (2011). Metoda studium przypadku (case study) w badaniach kultury informacyjnej (Information Literacy) na przykładzie projektu EMPATIC. Głowacka, Ewa (1986). Metoda "case study" w badaniach i dydaktyce bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegląd Biblioteczny 1986 z. 1, s. 25-32. Dostęp także w Bibliologicznej Bibliotece Cyfrowej http://bbc.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=336&dirids=1

101 BIBLIOGRAFIA Publikacje w językach polskim i angielskim, w tym starsze, o znaczeniu głównie historycznym, poświęcone informatologii jako dyscyplinie naukowej

102 Bibliografia 1 Bawden, David; Robinson, Lyn (2012). Introduction to Information Science. London: Facet Publishing. Bates, Marcia J. (1999). The invisible substrate of information science. Journal of the American Society for Information Science, Vol. 50, No. 12, p. 1043-1050. Borko, Harold (1968). Information science what is it? American Documentation, Vol. 19. No. 1, p. 3-5. Cisek, Sabina (2002). Filozoficzne aspekty informacji naukowej. Kraków: Wydawnictwo UJ. Cisek, Sabina (2009). Nauka o informacji na świecie w XXI wieku: badania metanaukowe. W: Od książki dawnej do biblioteki wirtualnej. Przeobrażenia bibliologii polskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, s. 47-56. http://hdl.handle.net/10760/11098 Dembowska, Maria (1965). Dokumentacja i informacja naukowa. Zarys problematyki i kierunki rozwoju. Warszawa: Wyd. SBP. Dembowska, Maria (1991). Nauka o informacji naukowej (informatologia). Organizacja i problematyka badań w Polsce. Warszawa: IINTE. Dillon, Andrew (2007). LIS as a Research Domain: Problems and Prospects. Information Research vol. 12 nr 4. http://informationr.net/ir/12-4/colis/colis03.html Górski, Adam (1977). Informacja naukowa, jej obiekt i pole badawcze. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji, t. 22, nr 4, s. 27-29. Janiak, Małgorzata (2010). Informacja naukowa w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Dynamika zmian w świetle piśmiennictwa. Kraków: Wydaw. UJ.

103 Bibliografia 2 Leska, Maria; Leski, Kazimierz (1972). Informacja naukowa jako dziedzina wiedzy. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1, s. 7-28. Majewski, Zygmunt (1976). Dokumentacja informacja naukowa informatologia. Aktualne Problemy Informacji i Dokumentacji t. 21 nr 3, s. 6-7. Pindlowa, Wanda (1984). Kształcenie studentów jako użytkowników informacji naukowej. Z pogranicza informatologii i pedagogiki. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, s. 25-72. Piróg, Wojciech (1977). Zagadnienia informacji i dokumentacji naukowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Ratajewski, Jerzy (1994). Wybrane problemy metodologiczne informologii nauki (informacji naukowej). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Sapa, Remigiusz (2007). Wybrane aspekty komunikacji naukowej w informacji naukowej i bibliotekoznawstwie w Polsce. Zagadnienia Naukoznawstwa nr 1 (171), s. 91-106. Sapa, Remigiusz (2009). Metodologia badań obszaru pośredniczenia w komunikacji naukowej z perspektywy nauki o informacji. Kraków: Wydaw. UJ, s. 20-27. Sosińska-Kalata, Barbara (2007). Współczesne oblicze nauki o informacji w Polsce i za granicą. W: Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych. Prace dedykowane Profesor Barbarze Stefaniak. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 93-119. Sosińska-Kalata, Barbara (2013). Obszary badań współczesnej informatologii (nauki o informacji). Zagadnienia Informacji Naukowej Studia Informacyjne, nr 2, s. 9-41.