VHF DSC w!eglarstwie

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie DSC (Digital Selective Calling) jest to funkcja radia VHF, MF/HF (Very High Frequency fale ultrakrótkie, Medium Frequency fale rednie, High Frequency fale krótkie). DSC jest cz"ci# systemu GMDSS (Global Maritime Distress and Safety System). DSC umo$liwia statkom i stacjom przybrze$nym wysy%anie lub otrzymywanie wiadomoci typu Distress, Urgency, Safety and Routine od/do ka$dej wyposa$onej w te urz#dzenia stacji przybrze$nej lub statku. Znacznie usprawnia komunikacj" i zwi"ksza bezpiecze&stwo na morzu. Maj#c radio z funkcj# DSC nie tylko natychmiast wezwiemy pomoc (o czym wi"cej w dalszej cz"ci), lecz równie$ b"dziemy automatycznie otrzymywa' ostrze$enia pogodowe i informacje wa$ne podczas nawigacji w rejonie, w którym si" znajdujemy (niemal na ca%ym swiecie). System DSC nie wymaga komunikacji g%osowej przez radio: cyfrowy przekaz informacji na falach ultrakrótkich (VHF) odbywa si" na kanale 70. http://www.nauticexpo.com/prod/icom-france/fixed-vhf-marine-radios-for-boat-with-dsc-23974-214039.html# IcomIC"M411zfunkcj#DSC

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 2 W lutym 1999 roku konwencja SOLAS (Safety of Life at Sea) na%o$y%a na wszystkie statki pasa$erskie i inne statki powy$ej 300 GRT (Gross Register Tonnage) obowi#zek posiadania radia z funkcj# DSC. Od tego momentu przesta% obowi#zywa' na statkach nakaz nas%uchu na cz"stotliwoci 2182 khz. Jednoczenie IMO (International Martime Organization) znios%a obowi#zek nas%uchu radia VHF/MF/HF uznaj#c, $e metod# wywo%ania/komunikacji mi"dzy statkami lub mi"dzy statkiem a stacj# przybrze$n# jest funkcja DSC. Tak wi"c od lutego 1999 s%u$ba radiooficera na mostku sta%a si" zb"dna. Komunikacj" mi"dzy statkami lub ze stacj# przybrze$n# przej"li oficerowie nawigacyjni i sta%o si" to cz"ci# ich obowi#zków podczas wachty. USCG (United States Cost Guard) uwa$a% jednak, $e regulacja ta potencjalnie utrudni%a komunikacj" mi"dzy statkami i stacjami przybrze$nymi obj"tymi postanowieniami konwencji SOLAS, a inymi jednostkami, takimi jak %odzie rekreacyjne lub rybackie poni$ej 300 GRT. S%usznie zauwa$ono, $e niena%o$enie na ma%e jachty $aglowe lub motorowe obowi#zku posiadania radia z funkcj# DSC spowoduje, $e w%aciciele w wi"kszoci przypadków nie zmodernizuj# sprz"tu, a co za tym idzie nie b"d# obeznani z zasadami funkcjonowania systemu DSC. Uznano te$, $e ma%e jachty obj"te zasi"giem i obowi#zkiem dzia%ania s%u$b ratowniczych na morzu powinny mie' mo$liwo' korzystania z nowoczesnej techniki. Kieruj#c si" t# logik#, USCG z%o$y% petycj" do FCC (Federal Communications Commission), aby ta na%o$y%a na producentów radiowych urz#dze& morskich wykonywanych lub sprzedawanych w USA obowi#zek wyposa$ania ich w funkcj" DSC. USCG zwróci%a si" tak$e do RTCM (Radio Technical Commission for Maritime Services) z prob# o wypracowanie takich standardów, dzi"ki którym dodanie funkcji DSC nie podnosi%oby w sposób znaczny kosztów sprz"tu, który dzi"ki temu pozosta%by dost"pny cenowo dla w%acicieli ma%ych jednostek. Tak te$ si" sta%o: obecnie na rynku ameryka&skim wszystkie radia VHF dla %odzi amatorskich maj# funkcj" DSC: wcini"cie jednego przycisku pozwala jednoczenie wezwa' pomoc, poda' pozycj" geograficzn#, a nawet poinformowa' o rodzaju zaistnia%ego zdarzenia (np. Pomoc medyczna, Po$ar, Toniemy ) bez g%osowej procedury Mayday. Radio VHF DSC to obecnie najpewniejszy i najskuteczniejszy sposób wezwania pomocy w Rejonie A1(Area A1/Rescue 21) 1. Jest to wi"c najwa$niejsze w momencie niebezpiecze&stwa urz#dzenie, które powinno znajdowa' si" na jachcie. 1 Rejon A1 to rejon, w którym VHF radio po%#czy si" bez zak%óce& ze stacj# brzegow#. W USA Rejon A1 (Area A1) jest obj"ty systemem Rescue 21. Obszar ten jest cile okrelony przepisami GMDSS; w USA ma zasi"g 41.871 Nm od linii brzegowej. Wyp%ywaj#c poza Rejon A1/Rescue 21 powinnimy wyposa$y' jacht w dodatkowy sprz"t, ale to jest odr"bne zagadnienie.

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 3 Poniewa$ artyku% ten jest skierowany do u$ytkowników radia VHF DSC i zak%adam, $e wi"kszo' rejsów rekreacyjnych, jakie wykonujemy, odbywa si" w Rejonie A1, w dalszej cz"ci b"d" odnosi% funkcj" DSC tylko do radia VHF. U$ywam skrótu angielskiej nazwy fal ultrakrótkich (VHF Very High Frequency), mimo $e w Polsce stosowana jest nazwa UKF (Ultra Krótkie Fale). Urz#dzenie nadawczoodbiorcze pracuj#ce na tych falach potocznie nazywa si" ukaefka. Zasadniczo, aparat VHF DSC daj#c u$ytkownikowi mo$liwo' nadawania i odbioru jest radio-nadajnikiem-odbiornikiem czyli radiotelefonem. W niniejszym artykule jednak nazywam go potocznie: radio VHF DSC lub krócej: VHF DSC. Przy okazji polecam u$ywanie akronimów i nazw w j"zyku angielskim i wymawianie ich zgodne z regu%ami tego j"zyka. W komunikacji morskiej obowi#zuje angielski. Gdy przyzwyczaimy si" do wymawiania skrótowców po polsku, np. u-ka-ef, jest du$e prawdopodobie&stwo, $e w sytuacji stresowej tej w%anie formy u$yjemy w komunikacie mówionym po angielsku, bo spelling skrótu VHF, wi-ejcz-ef, gdzie nam si" zawieruszy w pami"ci. http://www.radio-sklep.pl/pl/p/standard-horizon-gx-2000e/1056 StandardHorizonMatrixGX2000E

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 4 Zagro$enie na jachcie wywo%uje u $eglarza ogromny stres. Podczas awaryjnych sytuacji mo$emy nie zd#$y' poda' swojej pozycji (bo np. toniemy), albo poda' niedok%adnie. Mo$emy nie by' pewni, czy prawid%owo wezwalimy pomoc. Nadanie poprawnej wiadomoci przez radio wymaga czasu, a cz"sto gdy jestemy w zagro$eniu tego czasu nie ma. Mo$emy te$ by' niezrozumiani, bo na falach radiowych wyst"puj# zak%ócenia, lub stres utrudnia nam zdolno' precyzyjnego sformu%owania komunikatu. DSC nada ca%y komunikat za nas, za jednym przycini"ciem guzika Distress. Od profesjonalistów zaraz po nadaniu sygna%u Distress przez funkcj" DSC wymagane jest, je$eli jest na to czas, nawi#zanie komunikacji g%osowej wed%ug procedur wzywania pomocy. Zawodowcy s# szkoleni tak, by umieli oceni' zagro$enie i post"powa' zgodnie z procedurami. (eglarze nie musz# by' a$ tak precyzyjni. Konsekwencj# nacini"cia guzika Distress b"dzie na pewno próba nawi#zania g%osowej %#cznoci ze strony stacji ratowniczej. (eglarz, je$eli ma tak# mo$liwo', powinien rozmow" podj#' i potwierdzi' g%osem przez radio swoje k%opoty. Jednak nawet je$eli tego nie zrobi, akcja i tak zostanie rozpocz"ta. Wielu $eglarzy ma od dawna radio VHF DSC, ale albo nie potrafi z niego korzysta', albo nie aktywowa%o funkcji DSC, która bez aktywacji rzecz jasna nie dzia%a. Owszem, po nacini"ciu charakterystycznego czerwonego guzika sygna% Distress zostanie wys%any 2, ale Stra$ Przybrze$na nie b"dzie wiedzia%a, kto wo%a o pomoc i na jakiej pozycji si" znajduje. Aby zosta' u$ytkownikiem funkcji DSC trzeba: 1. Upewni' si", $e posiadamy radio VHF DSC. 2. Uzyska' numer MMSI (Maritime Mobile Service Identity number). Numer ten dostaje si" w USA za darmo przez organizacj" Boat US. Numer MMSI jest przyznawany danej %odzi, a nie jej w%acicielowi. 3 2 Sygna% Distress jest natychmiast odbierany przez Rescue 21, który operuje przez US Rescue Center. Pozwala Stra$y Przybrze$nej niezw%ocznie ustalic pozycj" nadawcy i podj#' stosowne dzia%ania. Dotychczas zdecydowana wiekszo' (90%) sygna%ów Distress wys%anych przez funkcj" DSC nie zawiera%a pozycji wzywaj#cej jednostki, a 60% wzywaj#cych pomocy nie dope%ni%o rejestracji, nie uzyska%o numeru MMSI i nie zaprogramowa%o urz#dzenia nie wiadomo by%o zatem, kto i sk#d wzywa pomocy. W rezultacie gdy nie nawi#zano z wzywaj#cym kontaktu na 16. kanale VHF, lub nie otrzymano informacji o pozycji geograficznej wzywaj#cego od innych jednostek b"d#cych w rejonie, z którego pomoc by%a wzywana USCG odwo%ywa% akcj" poszukiwawcz#. W przypadkach, gdy USCG dociera% do wzywaj#cych pomocy dzi"ki innym informacjom (EPIRB Emergency Position-Indicating Radio Beacon, telefon satelitarny, g%osowa metoda wzywania pomocy przez VHF lub informacja jednostki znajduj#cej si" w pobli$u), okazywa%o si", $e w ka$dym przypadku wzywaj#c# jednostk# by% amatorski jacht $aglowy lub motorowy, a na nim znajdowali si" $eglarze amatorzy. 3 Wyp%ywaj#cych poza wody USA obowi#zuje uzyskanie numeru MMSI poprzez FCC (Federal Communications Commission) i spe%nienie wymogów FCC z tym zwi#zanych. Wi"cej informacji mo$na uzyska' na stronie FCC.

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 5 3. Zaprogramowa' MMSI w radiu VHF (s# ró$ne rodzaje, wi"c odsy%am do instrukcji nie jest to skomplikowane). 4. Po%#czy' radio z GPS (Global Positioning Systems). Na rynku s# ju$ radia VHF DSC z GPS, ale gdy takiego nie mamy, intrukcja naszego aparatu wyjani, czy po%#czenie z odbiornikiem sygna%u GPS jest mo$liwe i jak to zrobi'. Je$eli radia z GPS-em po%#czy' si" nie da, sugeruj" kupienie nowego sprz"tu: bez sygna%u GPS nie mo$emy w pe%ni wykorzysta' funkcji DSC, poniewa$ podczas wzywania pomocy nie b"dzie nadawana nasza pozycja, a jednym z najwa$niejszych elementów wzywania pomocy przez DSC jest w%anie dok%adne umiejscowienie jednostki. http://blog.radioworld.ca/?p=2728 StandardHorizonExplorerGX1700zDSCiGPS MMSI to grupa 9 cyfr (wysy%anych drog# radiow# cyfrowo) identyfikuj#ca statek, stacj" przybrze$n#, jednostk" SAR (Search and Rescue) lub grup" statków przeznaczenia specjalnego. Na pocz#tku numeru MMSI, przyznawanego typowym jednostkom, znajduje si" trzycyfrowa grupa zwana MID (Maritime Identification Digit) identyfikuje ona jednostk", na której znajduje si" nadajnik. Pierwsza cyfra tej grupy oznacza kontynent (2 Europa, 3 Ameryka P%n., )rodk. i Karaiby, 4 Azja, 5 Australia i Oceania, 6 Afryka, 7 Ameryka P%d.), dwie pozosta%e kraj rejestracji jednostki. Stanom Zjednoczonym przypisane s# cztery MID: 366, 367, 368, 369. MID identyfikuj#cy Polsk" to 261.

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 6 Jeli MMSI zaczyna sie od zera znaczy, $e nadajnik obs%uguje grup" statków (0MIDXXXXX; X oznacza cyfry od 0 do 9). Jeli na pocz#tku MMSI s# dwa zera nadajnik znajduje si" na stacji przybrze$nej (00MIDXXXX). Otwieraj#ca numer MMSI cyfra jeden oznacza, $e sygna% pochodzi ze statku ratowniczego SAR (1MIDXXXXX). Trzy zera na ko&cu numeru MMSI znacz#, $e statek jest wyposa$ony jest w Inmarsat B, C lub M (MIDXXX000). Numer MMSI przyporz#dkowany Pogorii to 261146000, poniewa$ na mostku $aglowca znajduje si" Inmarsat C. Zainteresowanych szczegó%ami MMSI odsy%amy do publikacji GDMSS. Numer MMSI programuje si" w urz#dzeniu AIS (Automatic Identification System), o czym wspomn" w nast"pnym artykule. Podczas rejestracji podaje si" informacje dotycz#ce %odzi i w%aciciela (adres, numer telefonu). Jest to wa$ne: gdy wzywana jest pomoc z u$yciem DSC, stacja ratownicza natychmiast otrzymuje numer MMSI i wie, jaka jednostka wo%a, gdzie si" znajduje (po%#czenie z GPS) i kto jest jej w%acicielem. Radia produkowane po marcu 2011 powinny mie' funkcj" Test takie wymagania na%o$one s# obecnie w USA na wszystkich producentów i sprzedawców sprz"tu VHF z funkcj# DSC. Dzi"ki tej funkcji mo$emy sprawdzi', czy nasze VHF DSC dzia%a prawid%owo. Sprawdzian taki w USA odbywa si" nast"puj#co. Po nacini"ciu przycisku Test nadajnik wysy%a sygna% (test call) do numeru MMSI 003669999 stacji USCG Rescue 21 w naszym zasi"gu. Nast"pnie otrzymujemy potwierdzenie i informacj", czy odebrana zosta%a nasza pozycja geograficzna. Odradzam wciskanie w celu przetestowania radia czerwonego guzika Distress. Gdy akcja ratownicza zostanie rozpocz"ta, wzywaj#cy b"dzie obci#$ony jej kosztami, mog# te$ zosta' na%o$one inne kary administracyjne. 4 4 W razie przypadkowego nacini"cia czerwonego guzika Distress trzeba natychmiast wy%#czy' radio, w%#czy' je ponownie i na 16. kanale VHF poinformowa' o pomy%kowym w%#czeniu Distress wed%ug obowi#zuj#cych procedur, m.in. zwracaj#c si" do wszystkich stacji (All stations), podaj#c nazw" swojej %odzi, MMSI, pozycj" geograficzn# i dodaj#c has%o Cancel Mayday. Stacja ratownicza na pewno zapyta o przyczyn" uruchomienia sygna%u Distress radzimy odpowiada' zgodnie prawd#. Nie b"dzie wtedy konsekwencji. Pami"tajmy te$, aby nie potwierdza' otrzymania sygnalu Distress wysy%aj#cej go jednostce. Potwierdzi' to mo$e tylko i wy%#cznie stacja ratownicza. Je$eli potwierdzimy czyj sygna% wzywania pomocy, wzywaj#cy b"dzie liczy% na pomoc, która w rzeczywistoci albo nie nadejdzie, albo nie b"dziemy w stanie jej profesjonalnie udzieli'. Czy stacja brzegowa ten sygna% odebra%a, dowiemy si" do' %atwo: us%yszymy na kana%ach ratowniczych rozmowy ustalaj#ce pomoc. Je$eli takich rozmów nie us%yszymy, a nasza radiostacja ma odpowiedni zasi"g, powinnimy wykona' %#czenie porednie relay do stacji ratowniczej i poinformowa' j# o odebranym przez nas sygnale Distress. Gdy ratownicy ten sygna% odbior#, natychmiast nam o tym powiedz# i je$eli uznaj#, $e mo$emy by' przydatni dadz# nam instrukcje dalszego post"powania. Gdy odbierzemy sygna% Distress i jestemy w pobli$u zdarzenia, mamy obowi#zek zg%osi' si" do prowadz#cego akcj" i by' do jego dyspozycji a$ do odwo%ania.

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 7 Je$eli w naszym VHF DSC nie ma funkcji test, mo$emy sprawdzi', czy urz#dzenie sprawnie dzia%a, wysy%aj#c wiadomo' do kolegi-$eglarza, który podobny sprz"t ju$ ma i go zarejestrowa%. DSC ma bowiem poza g%ówn# funkcj# wzywania pomocy dodatkowe zalety. Je$eli znany jest nam numer MMSI danej jednostki, mo$na poprosi' o nawi#zanie kontaktu wysy%aj#c sygna% DSC (Routine call). Wzywane radio b"dzie alarmowa%o sygna%em d*wi"kowym, powiadamiaj#c w ten sposób dany statek, $e chcemy z nim nawi#za' komunikacj". Dodatkowo mo$na poda' numer kana%u VHF (working VHF channel), na którym chcemy rozmawia'. Mo$na te$ uzyska' pozycj" geograficzn# kolegi, u$ywaj#c opcji Pooling position 5. Dok%adne informacje, jak operowa' naszym radiem VHF DSC, znajdziemy w instrukcji obs%ugi. Nowoci# s# radia VHF DSC z GPS lub AIS (receiver only 6 ). http://www.jgarraio.pt/index.php?main_page=product_info&cpath=58&products_id=16145&subtemplate=mr&language=en NavicomRT"650DSCVHFRadiozAIS(receiveronly) 5 Polski $aglowiec Pogoria, mimo $e maj#cy tona$ poni$ej 300 BRT, jest wyposa$ony w niezb"dne urz#dzenia odpowiednie do rejonu, w którym p%ywa. Zazwyczaj podczas rejsu Pogori jestemy wielokrotnie wywo%ywani funkcj# DSC przez stra$ przybrze$n# pa&stw europejskich lub inne statki, czasem znajome $aglowce lub jachty. Wtedy w nawigacyjnej rozbrzmiewa d*wi"k alarmu z radia DSC, na wywietlaczu tego urz#dzenia pokazuje si" MMSI jednostki, która nas wo%a i kana% VHF (working channel), na którym wo%aj#cy chce z nami rozmawia'. Dzi"ki AIS mo$na si" dowiedzie', jak si" nazywa jednostka, kim jest i jak# funkcj" pe%ni na morzu. Pogoria ma AIS, wi"c jest widoczna dla innych posiadaczy AIS: wywietla na ich analogicznych urz#dzeniach swój MMSI, nazw", rodzaj, kurs, pr"dko'. I odwrotnie: Pogoria ma bie$#ce informacje o pobliskich jednostkach znajduj#cych si" w zasi"gu AIS (zbli$ony do zasi"gu VHF). 6 Widzisz, ale nie jeste widziany. (eby by' widzianym trzeba kupi' AIS transceiver (mo$liwo' nadawania i odbioru).

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 8 FCC nie wymaga obecnie od $eglarzy licencji na u$ywanie radia VHF na wodach USA. Wymagane jest to tylko od %odzi prowadz#cych dzia%alno' zarobkow#. St#d te$ nie ma w USA kursów szkol#cych w tym zakresie. Uwa$am, $e na ka$dego $eglarza i w%aciciela %odzi rekreacyjnej w USA powinien by' na%o$ony obowi#zek posiadania licencji VHF DSC zdobytej po uko&czeniu kursu i zdaniu egzaminu. W USA s# oczywicie kursy bardziej z%o$one, dla tych, którzy pracuj# na morzu obejmuj# one ca%y GDMSS i szeroki zakres profesjonalnej wiedzy morskiej, a ich uko&czenie wymaga du$o czasu, powi"cenia i pieni"dzy. Wiele osób uwa$a je za zb"dne dla potrzeb p%ywania rekreacyjnego. Niektórzy, kupuj#c jacht lub motorówk", nie maj# poj"cia, $e taka wiedza istnieje, gdy$ w USA niezarobkowymi jednostkami mo$na p%ywa' bez uprawnie&. http://www.dockboxdeal.com/products/standard-horizon-gx2150b-class-d-25w-matrix-ais StandardHorizonMatrixGX2150:DSC,AIS(receiveronly) W Europie s# dost"pne kursy na certyfikat Short Range, obejmuj#ce obs%ug" radia VHF i u$ywanie funkcji DSC. Wi"kszo' $eglarzy i motorowodniaków w USA uwa$a jednak, $e wie wystarczajaco du$o o radiach VHF i nie interesuje si" nowociami takimi jak DSC. W sezonie $eglarskim przekonujemy si" bardzo szybko, jak niski jest poziom tej wiedzy. Potwierdzaj# to nieprofesjonalne rozmowy przez radio,

Krzysztof Grubecki VHF DSC w eglarstwie 9 u$ywanie radia jako telefonu, nieustanne wo%ania radio check na kanale 16. (co jest wykroczeniem) i nieumiej"tno' wzywania pomocy w czasie zagro$enia. Ilustracj# tego mo$e by' zdarzenie, w którym uczestniczy%em pod koniec lata w 2010 roku. Gdy przep%ywalimy jachtem Inessa II w okolicy Oyster Bay, dopad%a nas lokalna burza, a wiatr przekracza% 50 w"z%ów. Niedaleko nas znajdowa%a si" ma%a %ód* $aglowa, która w tych warunkach wyra*nie nie dawa%a sobie rady i wiej#cy do l#du wiatr spycha% j# na brzeg. Wkrótce nadszed% zmrok, pada% silny deszcz, b%yska%o, grzmia%o i podnios%a si" fala. Nagle us%yszelimy, $e na 16. kanale VHF kto rozpaczliwym g%osem, w panice, krzyczy: I am around Oyster Bay, please help me, help me USCG odpowiedzia% natychmiast i wielokrotnie próbowa% wydoby' od nadaj#cego, jaka jest pozycja jego jachtu i jakiego rodzaju jest niebezpiecze&stwo (type of distress). Bez skutku. Za%o$ylimy, $e jest to ta w%anie, spychana na brzeg %ód*, wi"c w%#czy%em si" w rozmow" podaj#c Stra$y Przybrze$nej przypuszczaln# pozycj" geograficzn# wo%aj#cej jednostki. Bylimy na nas%uchu i wkrótce dowiedzielimy si", $e dzi"ki naszej informacji ratownicy odnale*li wzywaj#cego pomoc $eglarza. Przekonany jestem, $e ów $eglarz je$eli wróci% na morze ma ju$ radio VHF DSC i $e jest to jego ulubione urz#dzenie. PS. Mayday pochodzi od francuskiego zwrotu Venez m aider przyjd* mi z pomoc# Has%o wymyli% w roku 1923 Frederick Stanley Mockford (1897-1962), starszy radiooficer lotniska Croydon w Londynie, które wg danych brytyjskich jako pierwsze na wiecie wprowadzi%o (1921) kontrol" ruchu lotniczego. Zwierzchnicy zlecili Mockfordowi, by dla zasygnalizowania niebezpiecze&- stwa znalaz% jedno s%owo, zrozumia%e dla pilotów i personelu naziemnego, bez wzgl"du na ich j"zyk ojczysty. Poniewa$ w owym czasie wi"kszo' lotów do Croydon odbywa%o si" z podparyskiego lotniska Le Bourget, wybór Mockforda wydawa% si" oczywisty. Mayday, jako komunikat o bezporednim zagro$eniu $ycia, zosta% oficjalnie zatwierdzony przez ITU (International Telecommunication Union) podczas konferencji w Waszyngtonie w 1927, a ustalenie to zacz"%o obowiazywa' z dniem 1 stycznia 1929. Dzi, form" mi"dzynarodow# Mayday Francuzi nazywaj# wersj# zdeformowan# przez anglicyzacj". Krzysztof Grubecki 28 grudnia 2012 Powy$szy artyku% zawiera tylko ogólne informacje o funkcji DSC. Autor przedstawi% w nim opinie w%asne. Nie jest to materia% dydaktyczny i nie mo$e s%u$y' jako instrukcja obs%ugi i stosowania funkcji DSC.