Przykładowe ćwiczenia: Ruchy naprzemienne Gimnastyka mózgu Wykonaj ruch naprzemienny, kolanem dotknij dłoni lub łokcia. Wykonuj to ćwiczenie dość wolno, bądź świadom ruchu. Możesz go wykonać krzyżując przeciwległą rękę z tyłu ciała. Ćwiczenie powtórz 5-7 razy z każdej strony. Koordynację ruchową Czytanie Pisanie Leniwa ósemka W powietrzu lub na dużym arkuszu papieru rysuj duży znak nieskończoności ( to właśnie jest leniwa ósemka). Zaczynaj od środka, rysuj w lewą stronę do góry. Głowę trzymaj nieruchomo, podążaj za rysowaną ósemką wzrokiem. Ćwiczenie wykonaj każdą ręką osobno trzy razy, zakończ oburącz również trzema ósemkami. Koordynację ręka-oko Koordynację wzrokową (pole środkowe-peryferia) Czytanie Pisanie i rysowanie Słoń Przyłóż ucho do wyprostowanego ramienia ręki, ręką tą rysuj w powietrzu "leniwą ósemkę" (znak nieskończoności). Zacznij od środka i poruszaj się w lewą stronę do góry. Rysując ósemkę patrz w dal i balansuj ciałem przenosząc jego ciężar z jednej nogi na drugą, uginając przy tym kolana. Wykonaj możliwie obszerne ruchy. Powtórz to ćwiczenie dla drugiej ręki.
Zdolności matematyczne Pamięć Słuch Koordynację "oczy-uszy-ręce" Umiejętności pisania ortograficznego Sowa Lewą ręką chwyć mocno mięśnie barku (czworoboczny część górną) z prawej strony, obróć głowę maksymalnie w prawą stronę, zrób wdech i powoli odwracaj głowę w lewą stronę jednocześnie wydychaj powietrze, utrzymuj brodę na jednej wysokości. Powtórz ten ruch kilka razy i wykonaj to ćwiczenie na drugim ramieniu. Słuch Pamięć Mowę Kontrolę ułożenia ciała w przestrzeni Rozluźnienie mięśni szyi Energetyczne ziewanie Połóż palce obu rąk na połączeniu żuchwy i szczęki (poczujesz to miejsce otwierając i zamykając usta). Masuj te obszary jednocześnie szeroko otwierając i zamykając usta, udawaj, że ziewasz i wydawaj relaksujące dźwięki ziewania. Po kilku powtórzeniach, że udawane ziewanie zmieni się w prawdziwe, wtedy wykonaj je jeszcze kilka razy. Komunikację Skupienie Ekspresję mowy Odprężenie
Kapturek myśliciela Palcami obu rąk chwyć brzegi małżowin usznych. Masuj jednocześnie obydwoje uszu rozwijając małżowinę uszną zaczynając od góry kończąc na dolnych płatkach. Wykonaj to ćwiczenie 3-5 razy, na koniec rozciągnij ucho we wszystkich kierunkach. Koordynację słuchowo-wzrokową Słuch Zdolności matematyczne Pamięć krótkoterminową Myślenie abstrakcyjne Odruch ustalenia głowy Rozluźnia napięcie kości czaszki Pozycja Dennisona Ćwiczenie to składa się dwóch części: Część 1. Wyciągnij ręce przed siebie, skieruj kciuki w dół, skrzyżuj ręce i spleć dłonie, podciągnij je do klatki piersiowej. Skrzyżuj nogi. Oddychaj powoli przez nos, język trzymaj na podniebieniu. Ćwiczenie wykonuj ok. 1 minutę. Część 2. Palce złącz opuszkami, stopy ustaw równolegle do siebie, oddychaj luźno i głęboko. Pozostań w tej pozycji ok. 1 minutę. Ćwiczenie poprawia: Słuchanie Pewność siebie Rozluźnienie Pozytywne nastawienie Punkty pozytywne Palcami delikatnie dotknij punktów, które znajdują się na czole w połowie odległości między brwiami a linią włosów. Zamknij oczy i pomyśl o sytuacji stresowej, pozostań w tej pozycji aż emocje z nią związane opadną, pozwól sobie na przeżycie tego stresu w wyobraźni. Oddychaj spokojnie do chwili aż poczujesz, że napięcie minęło a ciało się rozluźniło.
Ćwiczenie poprawia: Kreatywne myślenie Rozluźnienie Komunikację Pamięć Pozytywne nastawienie Pewność siebie Źródło: http://www.kinezjologia.com.pl/gimnastyka_mozgu-gimnastyka.html
Zastosowanie wybranych ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej w terapii logopedycznej Kinezjologia Edukacyjna to metoda stymulująca prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego opracowana przez amerykańskiego psychoterapeutę dr Paula Dennisona. Opiera się na założeniu, że podstawą sukcesu w uczeniu się, nabywaniu nowych zdolności i umiejętności i rozwijaniu już nabytych jest prawidłowe funkcjonowanie półkul mózgowych, a w szczególności ich dostateczna integracja i odpowiednia organizacja. By to osiągnąć niezbędne jest zlikwidowanie tzw. blokad umysłowych, które uniemożliwiają harmonijne funkcjonowanie mózgu, a w konsekwencji hamują efektywny rozwój sprzyjając powstawaniu deficytów. Służy temu między innymi opracowany przez Dennisona zestaw prostych ćwiczeń ruchowych, wizualnych i słuchowych, zwanych też Gimnastyką Mózgu, stymulujących obie półkule i uaktywniających połączenia nerwowe w całym mózgu. Ćwiczenia te podzielone są na cztery główne grupy w zależności od wymiaru funkcjonowania układu nerwowego, jaki usprawniają. I tak: ćwiczenia na przekroczenie linii środka integrują pracę prawej i lewej półkuli mózgu, wpływają na poprawę koordynacji w zakresie małej i dużej motoryki, prawej i lewej strony ciała, ćwiczenia wydłużające likwidują napięcia mięśniowe wywołane przez stres, poprawiają koncentrację, wzbudzają gotowość do odbioru bodźców z otoczenia, ćwiczenia energetyzujące pozwalają na wyrównanie poziomu energetycznego organizmu i lepszą organizację przetwarzania informacji odebranych z otoczenia, ćwiczenia pogłębiające wywołują pozytywne nastawienie do aktywności poznawczej, stabilizują i rytmizują procesy nerwowe, sprzyjają uzyskiwaniu osiągnięć w nauce. W zakresie tych czterech grup dostępne są zestawy ćwiczeń, które stymulując połączenia nerwowe w efekcie rozwijają takie umiejętności i procesy, jak: percepcja wzrokowa, percepcja słuchowa, pamięć, myślenie, koncentracja uwagi czy koordynacja analizatorów słuchowego, wzrokowego i kinestetycznego. To z kolei prowadzi do poprawy w zakresie pisania, czytania i uczenia się. Wiele z tych ćwiczeń poza stymulacją wymienionych zdolności umysłowych i zmysłowych usprawnia również mowę bądź korzystnie wpływa na procesy warunkujące jej prawidłowy rozwój, na odpowiednie napięcie mięśni aparatu artykulacyjnego, oddychanie, słuch fonematyczny, pamięć werbalną czy zdolności do tworzenia komunikatu słownego. W zależności od potrzeb, rodzaju zaburzenia i celu terapii logopedzi mogą wykorzystywać wybrane ćwiczenia Gimnastyki Mózgu w pracy z pacjentem, wspierając tym samym proces usprawniania mowy i podnosząc jego efektywność. Poniżej przedstawiam przykładowe, wybrane przeze mnie ćwiczenia wraz z opisem wykonania i ich wpływem na zdolności komunikacyjne, werbalne i pozostałe umiejętności warunkujące prawidłowy rozwój mowy. Ćwiczenia na przekraczanie linii środka. 1. Ruchy naprzemienne. Ćwiczenie polega na jednoczesnym ruchu nogą i przeciwległą do niej ręką. Przypomina to maszerowanie w miejscu. Można stosować wiele wariantów tego ćwiczenia: - w pozycji stojącej uginamy i unosimy kolano, dotykamy go przeciwległą dłonią - w pozycji stojącej uginamy i unosimy kolano, dotykamy go przeciwległym łokciem - w pozycji stojącej dotykamy dłonią przeciwległej pięty za plecami - w pozycji siedzącej poruszamy jednocześnie nogą i przeciwległą do niej ręką. Ruchy wykonujemy na zmianę: raz prawa noga i lewa ręka, raz lewa noga i prawa ręka. Wskazane jest, by tempo wykonania było wolne, ruchy zaś dość precyzyjne i płynne. Ćwiczenie to aktywizuje obie półkule mózgowe jednocześnie, ułatwia wzrokowe, słuchowe i ruchowe przekraczanie linii środka, rozwija zdolności motoryczne. Poprawia wymowę, oddychanie, wzmacnia zmysł słuchu. 2. Rysowanie oburącz. Jest to bazgranie wykonywane obiema rękoma jednocześnie na dużej płaszczyźnie (tablicy, arkuszu papieru) bądź w powietrzu. Rysowanie odbywa się z zachowaniem linii symetrii, tzn. obie ręce rysują symetrycznie to samo po dwóch stronach wyznaczonej, pionowej linii. Wykonujemy obszerne ruchy, z zaangażowaniem mięśni ramion i barków.
Ćwiczenie w głównej mierze usprawnia motorykę ręki i koordynację ręka-oko. Korzystnie wpływa również na poprawną wymowę, wzmacnia umiejętność precyzji ruchów artykulacyjnych. Należy pamiętać, że ruchowe ośrodki mowy w korze mózgowej znajdują się blisko obszarów odpowiedzialnych za motorykę ręki. Dlatego wszelkie ćwiczenia rozwijające ruchy dłoni wpływają też na lepszą motorykę narządów mownych. 3. Słoń. Stajemy w lekkim rozkroku, z lekko ugiętymi nogami. Wyciągamy wyprostowaną lewą rękę do przodu, grzbietem dłoni do góry. Następnie przyklejamy do wyprostowanej ręki lewe ucho. Obrysowujemy w powietrzu kształt ósemki Dennisona (znak nieskończoności) zaczynając zawsze od środka i kierując się w lewo, w górę. Ważne jest, by głowa wraz z ręką były cały czas złączone, a oczy uważnie śledziły obrysowywany kształt patrząc na koniec dłoni. Ćwiczenie wykonujemy kilkakrotnie dla lewej ręki i lewego ucha, a następnie dla prawej ręki i prawego ucha. W trakcie tego ćwiczenia zaktywizowany jest cały układ przedsionkowy wraz z kanałami półkolistymi. Jeżeli dziecko przechodzi częste infekcje narządu słuchu, może dojść do zniszczenia sieci nerwowych w tym układzie. Regularne wykonywanie ćwiczenia Słoń pozwala odbudować utracone połączenia w układzie przedsionkowym. Wpływa jednocześnie na zdolność przekraczania linii środkowej mózgowych punktów słuchowych, na rozróżnianie i zapamiętywanie dźwięków, pobudza koncentrację uwagi w trakcie słuchania. Wzmacnia słuchową analizę i syntezę sylabową, a także pozwala łatwiej łączyć słowa w całą myśl. Zmniejsza napięcie mięśni w okolicy szyi i twarzy przy mówieniu. 4. Wahadłowe ruchy głową. By prawidłowo wykonać to ćwiczenie należy rozluźnić mięsnie szyi i bardzo wolno opuścić głowę tak, by broda nie dotknęła klatki piersiowej i nie przekroczyła linii obojczyka. Następnie miarowo oddychając kiwać swobodnie i wolno głową na boki, od jednego ramienia do drugiego. Ćwiczenie to doskonale reguluje oddychanie, wzmacnia słyszenie obuuszne i rozluźnia mięśnie szyi i twarzy, co można wykorzystać jako przygotowanie aparatu mownego do ćwiczeń ruchowych i artykulacyjnych. 5. Oddychanie brzuchem. To ćwiczenie oddychania przeponą. Można je wykonywać w pozycji stojącej lub leżącej. W obu przypadkach ręce ćwiczącego leżą na dolnej partii brzucha i wraz z wdechem unoszą się do góry. Po wstrzymaniu powietrza, następuje wydech i ręce i brzuch opadają. Każdą fazę ćwiczenia, tj. wdech wstrzymanie wydech wykonujemy licząc w myślach do trzech. Ćwiczenie wzmacnia mięśnie przepony i wyrabia nawyk poprawnego oddychania, co jest rzeczą fundamentalną dla kształtowania prawidłowej fonacji podczas mówienia i głośnego czytania. 6. Rower. Ćwiczenie wykonujemy w pozycji leżącej, z rękoma założonymi za głowę. Unosimy nogi zgięte w kolanach i naprzemiennie je prostujemy i zginamy (podobnie, jak podczas jazdy na rowerze). Podczas ćwiczenia dotykamy lewym łokciem prawego kolana i na odwrót. Ćwiczenie koordynuje prawą i lewą stronę ciała, wzmacnia mięsnie brzucha i przepony, a także usprawnia umiejętności słuchania, czytania i literowania. 7. Kobra Ćwiczymy w pozycji siedzącej, przy stoliku lub biurku. Opieramy czoło o blat stolika, podobnie ręce rozsunięte na wysokość ramion, równolegle do siebie. Robimy bardzo głęboki wdech, podczas którego powoli odchylamy do tyłu kolejne części ciała: czoło, głowę, łopatki. Przy wydechu powoli wracamy do pozycji wyjściowej. Wdech musi być głęboki, ma docierać do podstawy kręgosłupa. Wykonywanie tego ćwiczenia pozwala rozluźnić i odciążyć centralny system nerwowy. Poprawia oddychanie, co wzmacnia siłę głosu. Usprawnia rozumienie ze słuchu i wzmaga koncentrację uwagi na bodźcach słuchowych. Korzystnie wpływa na rozwój mowy i umiejętności językowych ćwiczącego.
Ćwiczenia wydłużające. 1. Sowa. Należy ucisnąć ręką mięsień kapturowy znajdujący się na barku, przy szyi i zwrócić głowę w jego stronę. Wykonać głęboki wdech, a po chwili powolny wydech, podczas którego następuje odwiedzenie głowy w przeciwnym kierunku. Tak samo postępujemy z mięśniami przeciwnego barku. Na każda rękę powtarzamy ćwiczenie po trzy razy. Ćwiczenie prowadzi do rozluźnienia mięśni barków i szyi napiętych podczas uważnego słuchania, czytania i mówienia. Stymuluje słuch i pamięć słuchową, formowanie myśli i zdań w pamięci oraz poprawne wysławianie się i konstruowanie wypowiedzi ustnych. 2. Aktywna ręka. Ćwiczenie wykonujemy na stojąco, siedząco lub leżąco. Podnosimy wyprostowaną rękę wzdłuż głowy. Drugą ręką przytrzymujemy ją w okolicy łokcia. Robimy wdech i wydech. Podczas wydechu liczymy do ośmiu i oporujemy uniesiona ręką. Oporowanie odbywa się w czterech kierunkach: do głowy, do ucha, do przodu i do tyłu. Ćwiczymy z każdą ręką we wszystkich wskazanych kierunkach. Po wykonaniu ćwiczenia strzepujemy ręce w celu ich rozluźnienia. Podczas wykonywania tego ćwiczenia dochodzi do rozciągnięcia mięśni klatki piersiowej i ramion, co bezpośrednio wpływa na polepszenie oddychania. Ćwiczenie wpływa też na ekspresję mowy ułatwiając wysławianie się i zdolności do wyrażania myśli. 3. Zginanie stopy. W pozycji siedzącej, zakładamy jedną nogę na drugą tak, by zakładana noga, zgięta w kolanie oparła się kostką o udo nogi służącej za podparcie. Rękoma łapiemy i lekko uciskamy punkty zaczepienia mięśni łydki, przy kostce i pod kolanem. Wykonujemy ruchy stopą raz w dół palce obciągnięte, raz w górę palce zadarte. Jednocześnie oddychamy głęboko i miarowo. Powtarzamy ćwiczenie dla drugiej łydki. Ćwiczenie koordynuje pracę przedniej i tylnej części mózgu, pobudza zdolności językowe i wzmaga ekspresję wypowiedzi. Rozwija umiejętności komunikacji i kończenia rozpoczętych zdań. 4. Pompowanie piętą. W pozycji stojącej wyciągamy obydwie ręce przed siebie i opieramy się o ścianę lub krzesło. Robimy wykrok jedną nogę pozostawiając wyprostowaną z tyłu, ze stopą przylegającą do podłogi, a drugą ugiętą w kolanie wystawiając do przodu. Pochylamy się lekko w przód tak, by plecy wraz z nogą skierowaną do tyłu tworzyły jedną płaszczyznę. Robimy wdech i przenosimy ciężar ciała na nogę wysuniętą do przodu, prostując ją i jednocześnie odrywając piętę drugiej nogi od podłoża. Następnie robimy wydech i wracamy do pozycji wyjściowej przenosząc ciężar ciała na nogę wysuniętą do tyłu i dociskając piętę do podłogi. Ćwiczenie rozwija zdolności językowe i poprawne wysławianie się oraz rozumienie ze słuchu. Ćwiczenia energetyzujące. 1. Energetyczne ziewanie. Obydwie ręce masują stawy skroniowo-żuchwowe (po obu stronach twarzy, u zbiegu szczęki górnej i dolnej). W trakcie masażu wydajemy głęboki, relaksujący odgłos ziewania. Ćwiczenie pozwala na stymulację mięsni aparatu artykulacyjnego. Przez staw skroniowo-żuchwowy przebiegają nerwy czaszkowe, które unerwiają i aktywują mięśnie twarzy, oczu, ust, języka i żuchwy odpowiedzialne za wydawanie głosu i żucie. Ziewanie energetyczne rozluźnia te mięśnie i pozwala na ich efektywniejszą pracę. 2. Kapturek myśliciela. Jest to masaż małżowiny usznej, stymulujący około 400 zakończeń nerwowych znajdujących się w uchu. Palcami wskazującym i kciukiem obydwu dłoni chwytamy uszy i lekko je odciągamy od głowy. Delikatnie masujemy małżowinę od góry w stronę płatka ucha. Powtarzamy to ćwiczenie przynajmniej trzy razy.
Paul Dennison odkrył, ze kapturek myśliciela ma szczególne znaczenie dla rozwijania zdolności językowych i komunikacyjnych. Doskonale usprawnia słuch w zakresie percepcji, uwagi, różnicowania i pamięci słuchowej. Ponad to rozluźnia mięśnie w okolicy szyi, twarzy, szczęk i języka. Wpływa na poprawę formułowania zdań i myśli, na wymowę i pamięć. Dla pogłębienia efektu można stosować to ćwiczenie wraz z energetycznym ziewaniem. Ćwiczenia pogłębiające. 1. Pozycja Dennisona. Ćwiczenie można wykonywać w pozycji siedzącej lub leżącej. Nogi muszą być wyprostowane, skrzyżowane na wysokości kostek tak, by lewa kostka była na wierzchu. Wyciągamy obie ręce przed siebie, krzyżujemy je tak, jak nogi, a palce obu dłoni splatamy ze sobą. Następnie przyciągamy ręce w stronę klatki piersiowej opierając na niej splecione dłonie palcami do góry. Zamykamy oczy, język przyciskamy do podniebienia (do wałka dziąsłowego)i spokojnie oddychamy. Pozostajemy w tej pozycji około minuty, po czym rozstawiamy nogi, rozplątujemy dłonie i łączymy je opuszkami palców. Przez kolejną minutę oddychamy głęboko. Ćwiczenie stymuluje poprawną wymowę i umiejętność uważnego słuchania, pogłębia również fazy oddechowe. Utrzymywanie języka przez dwie minuty na wałku dziąsłowym ćwiczy jego pionizację, wzmacnia mięśnie i pomaga przeciwdziałać patologicznemu, przetrwałemu odruchowi połykania niemowlęcego i zespoleniu wargowo-językowemu. Należy pamiętać również o piciu wody podczas wykonywania ćwiczeń Gimnastyki Mózgu. Woda ma ogromne znaczenie dla osiągnięcia homeostazy ciała i umysłu, gdyż doprowadza do równowagi elektrolitowej w systemie nerwowym, co z kolei usprawnia reakcje umysłowe, zwiększa efektywność postrzegania i przetwarzania zdobytych informacji i pomaga w uzyskiwaniu dobrych efektów w nauce. Wielu autorów publikacji i terapeutów zainteresowanych tematyką Kinezjologii Edukacyjnej wskazuje, że regularne stosowanie ćwiczeń Gimnastyki Mózgu prowadzi do osiągnięcia bardzo dobrych efektów. Systematyczność i długofalowość w działaniu czynią tę metodę doskonałym sposobem na zapewnienie pomocy osobom, którym nauka sprawia trudności. Źródła: 1. Hannaford C., Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy kinezjologii edukacyjnej, Oficyna Wydawnicza Medyk, Warszawa 1988 2. Mańkowska I., Kreowanie rozwoju dziecka. Kinezjologia edukacyjna i inne nowoczesne metody terapeutyczne w praktyce, Wydawnictwo Pedagogiczne Operon, Gdynia 2005 3. Datkun-Czerniak K, Jak usprawniać mowę dziecka, MAC Edukacja, Kielce 2004 4. Sawicka B., Słyszę 8/9 (70/71), Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących, Warszawa 2003