Grupa chorób, w których komórki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki. Utrata kontroli nad podziałami jest związana z mutacjami genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowy. Mutacje te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu. Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji.
nowotwór łagodny jest całkowicie wyleczalny; nowotwór złośliwy ogniska wtórne powodują nawroty choroby i pogorszenie stanu chorego, co doprowadza do śmierci nowotwór anaplastyczny, mięsak, rak, chłoniak, potworniak; nowotwór miejscowo złośliwy zasadniczo nie dają przerzutów, ale dają nawroty po zabiegach operacyjnych.
Rośnie powoli Jego komórki tworzą zbitą, ograniczoną masę Często otoczony wydzieliną tkanki łącznej Nie powoduje przerzutów Nie stanowi zagrożenia dla życia, o ile nie znajduje się w ważnych narządach, np. w mózgu
Rośnie szybko Powoduje tzw. naciekanie tkanek Powoduje powstawanie przerzutów
wzrost liczby ich występowania w krajach średnio i wysokorozwiniętych (zwiększona ekspozycją na czynniki kancerogenne) ryzyko nowotworowe związane jest z okresem latencji, czyli czasem pomiędzy pierwszą ekspozycją a stwierdzeniem choroby nowotworowej od około 20 do 45 lat (z wyjątkiem narażenia na promieniowanie jonizujące, gdzie okres latencji dla białaczki może wynosić zaledwie 3-4 lata) czynniki kancerogenne wnikają do organizmu poprzez układ oddechowy, skórę oraz drogą pokarmową.
CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE BIOLOGICZNE CHEMICZNE FIZYCZNE LEKI HORMONALNE STYL ŻYCIA CZYNNIKI WEWNĘTRZNE
BIOLOGICZNE HIV wzrost ryzyka wystąpienia różnych nowotworów z powodu obniżenia odporności organizmu, transaktywacja innych, onkogennych wirusów (HPV i EBV), Schistosoma haematobium (przywra krwi) rak pęcherza moczowego, Helicobacter pylori wzrost ryzyka chłoniaka i raka żołądka, Wirusy onkogenne: HPV Ludzki wirus brodawczaka rak szyjki macicy, rak prącia, HBV, HCV rak wątrobowokomórkowy, EBV (Wirus Epsteina-Barr) ziarnica złośliwa, chłoniak jamy nosowo-gardłowej, chłoniak Burkitta, niektóre rzadkie postacie chłoniaków, HTLV-I i HTLV-II ostra białaczka z limfocytów T Mykotoksyny;
CHEMICZNE arsen rak wątroby i oskrzeli, azbest rak oskrzeli i śródbłoniak, aminy aromatyczne rak pęcherza, benzen białaczki, nikiel rak oskrzeli i zatok przynosowych, chlorek winylu rak wątrobowokomórkowy, alkohol rak jamy ustnej i przełyku, cytostatyki białaczki, thorotrast (kontrast do analizy rentgenowskiej) naczyniomięsak, związki powstające w czasie niepełnego spalenia (niekoniecznie papierosów), wskutek zbyt małej ilości tlenu: wolne rodniki, związki aromatyczne: substancje smoliste (w tym węglowodory aromatyczne antraceny, benzopiren), aminy aromatyczne, nitrozaminy, dioksyny;
FIZYCZNE promieniowanie jonizujące białaczka, promieniowanie UV nowotwór złośliwy skóry (czerniak), rak płaskonabłonkowy i podstawnokomórkowy; LEKI HORMONALNE hormonoterapia zastępcza rak macicy, jajnika, piersi antykoncepcja hormonalna rak piersi;
STYL ŻYCIA stosowanie używek: alkohol, tytoń, narkotyki, zanieczyszczenia środowiskowe, nieprawidłowa dieta.
genetyczne (rak jajnika, nowotwór żołądka), hormonalne (nowotwór przysadki, tarczycy), immunologiczne (zmniejszone siły obronne organizmu przed czynnikami karcerogennymi oraz nowotworzeniem).
Chirurgia Radioterapia Chemioterapia Hormonoterapia i immunoterapia Terapia genowa
Obniżenie jakości życia u około 70% chorych, Rodzina, Stres, Zaprzeczenie, Gniew, Depresja, Akceptacja.
Postawa aktywna Przemiana, Koncentracja na problemie, Współpraca, Odreagowanie, Wzorowanie się na innych, Poszukiwanie wsparcia w momentach kryzysowych, Odrzucenie, Postawa pasywna Zaprzeczenie, Minimalizowanie, Unikanie, Ucieczka, Obwinianie się, Traktowanie choroby jako niesprawiedliwej kary, Rezygnacja, Zależność, Odreagowanie, Tłumienie emocji,
szereg działań mających na celu zapobieganie chorobie bądź innemu niekorzystnemu zjawisku zdrowotnemu przed jej rozwinięciem się, poprzez kontrolowanie przyczyn i czynników ryzyka. Polega ona na zapobieganiu poważniejszym konsekwencjom choroby poprzez ej wczesne wykrycie i leczenie.
podjęcie szybkich i skutecznych działań przywracających zdrowie, ma ona również na celu zahamowanie postępu lub powikłań już istniejącej choroby (ograniczenia niesprawności i inwalidztwa), zapobieganie powstawaniu niekorzystnych wzorów zachowań społecznych, które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby.
PROFILAKTYKA PIERWOTNA (I fazy) mająca na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań, w odniesieniu do osób zdrowych; PROFILAKTYKA WTÓRNA (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badania skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych); PROFILAKTYKA III FAZY której działania zmierzają w kierunku zahamowania postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.
zaprzestanie palenia, pożywanie dietetycznych posiłków, dbanie o higienę, prowadzenie zdrowego stylu życia, unikać towarzystwa osób palących, nie spożywać mięs mocno wędzonych, unikanie potraw przygotowywanych na bazie oleju, wielokrotnie podgrzewanego, ograniczenie spożycia alkoholu, nie doprowadzanie do otyłości, ograniczanie kąpieli słonecznych, systematyczne zgłaszanie się na badania profilaktyczne.
Negatywne wyniki badań nie wykluczają nowotworu. Wyniki pozytywne trzeba zawsze zweryfikować. Rozpoznanie innej choroby nie wyklucza współistnienia nowotworu. To, że na nowotwór najczęściej chorują osoby starsze, nie wyklucza go u osób młodych.
1. Chudnięcie w krótkim czasie (u osób nieodchudzających się) objaw występujący najczęściej w raku płuca, żołądka, nerki, jelita grubego. 2. Ból (o niejasnej przyczynie) długotrwały ból brzucha może być objawem raka jelita grubego, ból okolicy lędźwiowej może świadczyć o raku nerki, a w klatce piersiowej o raku płuca. Bóle kości mogą być spowodowane przerzutami. 3. Krwioplucie, długotrwała chrypka (ponad 3 tygodnie), uporczywy kaszel lub zmiana jego charakteru mogą być spowodowane rakiem płuca, krtani. 4. Trudności w połykaniu mogą sugerować nowotwór gardła, krtani, przełyku, żołądka. 5. Uczucie pełności w nadbrzuszu, bóle, zaburzenia trawienia rak żołądka, inne nowotwory przewodu pokarmowego, niekiedy rak jajnika. 6. Krew w stolcu, stolec koloru czarnego, naprzemienne biegunki i zaparcia, śluz w stolcu, stolce cienkie (ołówkowate) nowotwory przewodu pokarmowego.
7. Krwiomocz (bez objawów zapalenia dróg moczowych), dyzuria (parcie na mocz, trudności w oddawaniu moczu) mogą towarzyszyć nowotworom układu moczowego. 8. Nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych może wskazywać na raka pochwy, szyjki lub trzonu macicy. 9. Zmiany na skórze i błonach śluzowych (wargi, jama ustna, narządy płciowe): niegojące się owrzodzenia, zmiana wyglądu znamienia, pojawienie się zmian skórnych o szczególnych cechach (np. nieregularne rozmieszczenie barwnika) nowotwory skóry. 10. Guzek piersi, owrzodzenie, wciągnięcie brodawki sutkowej, asymetria brodawek sugerują nowotwór piersi. 11. Powiększone węzły chłonne przy wielu nowotworach.
Działania profilaktyczne; Wczesne wykrywanie; Prawidłowe leczenie; Upowszechnianie wiedzy o nowotworach w społeczeństwie; Nauczanie onkologii studentów,
Dwukrotnie większe spożycie warzyw i owoców może spowodować zmniejszenie zachorowalności na nowotwór o 20% Rekomendacje: spożywanie warzyw i owoców 5 x dziennie Błonnik i inne włókna, pełne ziarna zbóż rola ochronna w raku piersi i jelita grubego Kwas acetylosalicylowy i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne redukcja ryzyka zachorowania na raka jelita grubego Brak dowodów na skuteczność suplementacji w tym: witaminami A, E, C, selenem
badana choroba jest problemem społecznym; wczesne wykrycie = większe prawdopodobieństwo wyleczenia; dostępność prostych, czułych, swoistych, tanich, społecznie akceptowanych testów; zysk czyli koszty zaoszczędzenia życia są mniejsze od nakładów; dostępność skutecznych metod leczenia.
Onkologia kliniczna M. Krzakowski Rehabilitacja w onkologii M. Woźniewski, J. Kornafel http://www.onkologia.org.pl/pl/p/34 http://www.raknroll.pl/ http://ec.europa.eu