Uchwała Nr Rady Miejskiej w Radzyminie. z dnia r. w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata

Uchwała Nr 2017 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia r. w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 446 ze zm.) oraz Uchwały nr 248/XX/2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 15 kwietnia 2016 r. uchwala się, co następuje: 1. Przyjmuje się Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023, którego treść stanowi załącznik nr 1 do niniejszej uchwały. 2. Traci moc Uchwała nr 364/XXXII/2017 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 30 stycznia 2017 r. 3. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Radzymina. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. 4.

UZASADNIENIE do projektu uchwały w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023. W dniu 2 lutego 2017 r. Gmina Radzymin złożyła w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego, w Departamencie Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich, wniosek o wpis Programu Rewitalizacji Radzymin na lata 2016-2023 do Wykazu programów rewitalizacji województwa mazowieckiego. W piśmie z dnia 6 marca 2017 r. Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich poinformował Burmistrza Radzymina o odmowie wpisania programu do Wykazu programów rewitalizacji województwa mazowieckiego. Ze względu na konieczność wprowadzenia zmian w tym dokumencie zgodnie z uwagami wskazanymi w dostarczonej ocenie eksperckiej, niezbędne jest ponowienie procedury i przyjęcie nowej uchwały.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023 0

Spis treści 1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania... 2 2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy... 5 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy.... 12 I. Charakterystyka społeczna gminy... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy... 12 3.2. Frekwencja wyborcza... 28 3.3. Edukacja i poziom oświaty... 29 3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców... 39 3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń... 46 3.6. Stan i struktura bezrobocia... 52 3.7. Działalność organizacji pozarządowych... 56 II. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy... 58 3.8. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy... 58 3.9. Infrastruktura mieszkaniowa... 60 3.10. Budynki użyteczności publicznej... 66 III. Charakterystyka środowiska przyrodniczego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3.11. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej... 71 3.12. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna... 74 3.13. Przestrzenie publiczne... 75 IV. Charakterystyka gospodarcza gminy... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 3.14. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych... 78 3.15. Gospodarka finansowa gminy... 83 V. Analiza badań jakościowych... 85 3.16. Analiza wyników badania ankietowego.... 85 3.17. Raport z badania TDI (telefoniczne pogłębione wywiady indywidualne)... 94 3.18. Warsztat diagnostyczny... 101 VI. Podsumowanie analizy wskaźnikowej i jakościowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego.... 102 3.19. Sfera społeczna... 102 3.20. Sfera przestrzenno-funkcjonalna z uwzględnieniem aspektu technicznego i środowiskowego oraz gospodarcza... 117 VII. Analiza SWOT... 124 VIII. Podsumowanie delimitacji... 128 4. Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji... 133 5. Mechanizmy włączenia mieszkańców... 137 5.1. Znaczenie partycypacji w rewitalizacji... 137 5.2. Główne zasady partycypacji w ramach projektu... 137 5.3. Interesariusze rewitalizacji... 137 6. Techniki i narzędzia partycypacyjne oraz działania aktywizacyjne. Opis procesu przygotowania programu rewitalizacji... 139 6.1. Sp włączenia interesariuszy w proces zarządzania programem rewitalizacji... 145 7. Wizja wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji)... 147 8. Identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych cele rewitalizacji i kierunki działań... 148 9. Wykaz głównych i uzupełniających projektów rewitalizacyjnych... 153 10. Mechanizmy zapewnienia komplementarności... 164 11. Indykatywne ramy finansowe... 169 12. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji... 171 13. System monitoringu i oceny Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023... 174 Wykaz tabel... 179 Wykaz rysunków... 181 1

1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 stanowi narzędzie planowania i prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Jest to dokument operacyjny, który umożliwi zaprogramowanie działań, pozwalających na wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju społeczno-gospodarczego całej gminy. Zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju i Infrastruktury z dnia 2 sierpnia 2016 roku rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze/ przestrzenno-funkcjonalne/techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sp zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Szczególnie ważny jest ludzki wymiar rewitalizacji, dlatego też u podstawy działań rewitalizacyjnych leżą kwestie związane z rozwiązaniem problemów społecznych. Program Rewitalizacji został opracowany zgodnie z zasadami: 1. Kompleksowości dokument zawiera projekty rewitalizacyjne współfinansowane zarówno ze środków publicznych jak i prywatnych, które są ukierunkowane na rozwiązanie kwestii społecznych z uwzględnieniem innych (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej), 2. Koncentracji zakłada się skupienie działań na wybranym obszarze, w największym stopniu dotkniętych zidentyfikowanymi problemami, negatywnymi zjawiskami i mającym szczególne znaczenie dla rozwoju gminy, 3. Komplementarności, w tym: Komplementarności przestrzennej projektów - przedsięwzięcia powinny być spójne między sobą i oddziaływać na cały obszar dotknięty stanem kryzysowym, a jednocześnie nie mogą powodować wykluczenia społecznego na innych obszarach; Komplementarności problemowej - realizowane projekty/przedsięwzięcia powinny się wzajemnie dopełniać tematycznie, co ma przeciwdziałać na fragmentację działań np. wyłącznie w sferze technicznej bądź społecznej a jednocześnie będą powiązane z celami strategicznymi gminy; Komplementarności proceduralno-instytucjonalnej zachowana zostanie spójność w działaniach prowadzonych przez różne instytucje i stosujące zróżnicowane procedury; Komplementarności międzyokresowej możliwa będzie realizacja przedsięwzięć uzupełniających w stosunku do tych realizowanych w perspektywie finansowej na lata 2007-2013; Komplementarności źródeł finansowania zakłada się umiejętne łączenie finansowania projektów ze środków EFRR, EFS i FS bez ryzyka podwójnego finansowania oraz np. łączenia środków ze źródeł prywatnych i publicznych. Partnerstwa i partycypacji dokument został opracowany przy udziale samorządu gminnego i partnerów społecznych, zakłada również udział społeczności lokalnej na etapie wdrażania, monitoringu i oceny. Ze względu na koncentrację na wymiarze społecznym podstawą Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 jest diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych, która pozwoliła na 2

zidentyfikowanie obszarów problemowych. Są to obszary, gdzie następuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz dodatkowo minimum w jednej z sfer: gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Diagnoza będąca podstawą do wyznaczenia obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana na podstawie danych ilościowych, ale także przy czynnym udziale społeczności lokalnej. Diagnoza składa się z części ogólnej obrazującą sytuację gminy na tle powiatu, województwa i kraju, oraz analizy wskaźników dla poszczególnych sfer problemowych zostały przedstawione w podziale na części gminy (sołectwa/miejscowości oraz w miasto Radzymin). W procesie prac nad dokumentem Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 interesariusze mieli możliwość zgłaszania swoich pomysłów na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Projekty te zostały zebrane i poddane ocenie zgodnie z przyjętymi kryteriami. Projekt dokumentu został także poddany konsultacjom społecznym w trakcie których mieszkańcy i inni interesariusze mieli wpływ na końcowe zapisy dokumentu. Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 zawiera opis działań niezbędnych dla zapewnienia spójnego i zrównoważonego rozwoju całej gminy, przy szczególnych uwzględnieniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji. Bardzo ważnym aspektem przy jego wdrażaniu jest współpraca wszystkich grup interesariuszy. Metodologia pracy Diagnoza służąca określeniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana w oparciu o analizę wskaźnikową oraz badania ilościowe i jakościowe. Za jednostki analityczne przyjęto podział gminy na sołectwa/miejscowości i miasto Radzymin. Dostępne dane zostały zagregowane w podziale na miejscowości gminy, podział administracyjny na sołectwa został umieszczony w tabeli dotyczącej liczby bezrobotnych oraz w badaniach społecznych (ankietowych). W większości przypadków granice sołectw są tożsame z granicami miejscowości, dlatego zdecydowano się na nazewnictwo miejscowość/sołectwo w tabelach. Analiza danych ilościowych została oparta o poniższe wskaźniki: Liczba ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Wskaźnik obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 r. Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Uczniowie otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 Przestępstwa w gminie Radzymin w 2015 r. Wykroczenia popełnione w gminie Radzymin w 2015 r. Udzielone świadczenia społeczne w gminie Radzymin w 2015 r. Powody przyznania pomocy społecznej w gminie Radzymin w 2015 r. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 r. Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 r. Działalność organizacji pozarządowych wykaz organizacji pozarządowych 3

Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości gminy Radzymin Stan budynków użyteczności publicznej Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie w Radzymin w latach 2011-2015 Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach 2011-2015 wg sekcji PKD Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Rodzaje wsparcia udzielonego przez PUP w Wołominie na rzecz bezrobotnych w Gminie Radzymin w 2014 roku Bezrobocie w gminie Radzymin (stan na dzień 31.07.2016 r.) Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości w gminie Radzymin przyznane w 2015 r. Wskaźniki ilościowe zostały uzupełnione o badania jakościowe, m.in. spotkania z mieszkańcami i badania społeczne: badanie ankietowe metodą wywiadu kwestionariuszowego (PAPI) zostało przeprowadzone w okresie 30.03-06.03.2016 r., w którym wzięło udział 424 osoby. wywiady telefoniczne z liderami opinii zostały przeprowadzone na przełomie marca i kwietnia, próba wyniosła 20 respondentów spotkania warsztatowe: pierwsze odbyło się na etapie opracowania diagnozy określenia charakteru problemów i potrzeb rewitalizacyjnych, drugie odbyło się na etapie opracowania wizji i działań rewitalizacyjnych. przeprowadzono konsultacje społeczne projektu Programu rewitalizacji, na które składała się możliwość zgłaszania uwag do projektu dokumentu na formularzu uwag oraz spotkanie informacyjno-konsultacyjne. 4

2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Poniżej wskazano najważniejsze dokumenty strategiczne gminy, które są zbieżne z wizją i celami Programu Rewitalizacji. W tabelach zestawione zostały cele strategiczne i operacyjne dokumentów strategicznych wraz z celami Programu Rewitalizacji. Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 z projekcją do 2030 roku Strategia Rozwoju Gminy Radzymin zawiera pięć celów strategicznych, którym przypisane są cele operacyjne i działania. Cele wpisują się w pięć obszarów wyróżnionych podczas przeprowadzonej analizy potrzeb, tj. przestrzeń i transport, gospodarka, środowisko i energetyka, społeczeństwo, kultura i turystyka. Struktura ta jest również kompatybilna ze strukturą celów zawartą w Strategiach regionalnych: Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030, Innowacyjne Mazowsze, Strategią Rozwoju ZIT WOF oraz Strategią Rozwoju Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Podstawą do oceny zgodności Programu rewitalizacji ze Strategią Rozwoju Gminy Radzymin był rozdział III. Rozwój strategiczny w latach 2015-2024 z projekcją do 2030 roku obejmujący strony 150-159 zawarty w w/w dokumencie. W Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015 2024 dostrzeżono potrzebę prowadzenia działań rewitalizacyjnych, w szczególności na obszarze miasta. Zarówno we wskazanym dokumencie, jak i we wcześniej obowiązującej Strategii w latach 2004 2015, podkreślono konieczność podjęcia działań naprawczych i ochronnych dla obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe, historyczne, przemysłowe w celu poprawy atrakcyjności turystycznej, a także podniesienia jakości życia mieszkańców. W dokumencie kilkakrotnie wymienione są działania oraz cel operacyjny w ramach celu strategicznego nr 4 ( atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społeczno-gospodarczego Gminy ) określające konieczność podjęcia działań rewitalizacyjnych. W kierunkach działań, w ramach celu strategicznego nr 1, wymieniono kompleksową rewitalizację oraz zagospodarowanie i odnowienie przestrzeni publicznych w gminie, natomiast jednym z zadań, w ramach celu strategicznego 2, jest Rewitalizacja zdegradowanych zasobów mieszkaniowych w celu poprawy warunków życia mieszkańców gminy ; w ramach celu strategicznego 4 wymieniono projekt Wielokierunkowa, społeczno-gospodarcza rewitalizacja śródmieścia Radzymina w celu kształtowania nowoczesnego centrum miasta i wysokiej jakości przestrzeni publicznych oraz Rewitalizacja zdegradowanych terenów miejskich i poprzemysłowych na terenie Gminy Radzymin. Tabela 1. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 Cel strategiczny 1. Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Cele operacyjne: Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie 5

poprawa stanu technicznego regionalnej infrastruktury drogowej, w tym również ścieżek i dróg rowerowych; rozwój powiązań komunikacyjnych w regionie; rozwój i poprawa jakości infrastruktury towarzyszącej przy odcinkach drogowych oraz dostosowanie do potrzeb niepełnosprawnych, starszych i matek z dziećmi; obniżenie emisyjności gospodarki; uporządkowanie systemu gospodarki wodnościekowej oraz kanalizacji deszczowej; zwiększenie dostępności do obiektów użyteczności publicznej poprzez systematycznie usuwanie barier architektonicznych; zwiększenie liczby miejsc do parkowania oraz stworzenie systemu Parkuj i Jedź; zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz środowiska glebowo-wodnego; zwiększenie efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych; zwiększenie wykorzystania technologii odnawialnych źródeł energii na terenie Gminy Radzymin; poprawa dostępności oraz jakości do bazy zdrowotnej, sportowej, rekreacyjnej, turystycznej oraz kulturalnej; zwiększenie gminnej, ogólnodostępnej bazy rekreacyjno - sportowej przeznaczonej dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych: place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.; Cel strategiczny 2. Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie. Cele operacyjne: rozwój systemowego wsparcia w zakresie rozwoju kompetencji zawodowych i aktywizacji bezrobotnych; aktywizacja wykluczonych społecznie, głównie w obszarze społecznoekonomicznym; zmniejszenie nierówności społecznych; wzmocnienie współpracy w obszarze sektor publiczny a sektor organizacji pozarządowych; rozwój i wsparcie ekonomii społecznej jako czynnika aktywizującego mieszkańców, w szczególności zagrożonym wykluczeniem społecznym Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców 6

Cel strategiczny 3. Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych Cele operacyjne: podniesienie poziomu przedsiębiorczości w Gminie; tworzenie nowych miejsc pracy; zmniejszenie poziomu bezrobocia; wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw w regionie; promowanie i rozwój przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystania nowych pomysłów oraz sprzyjaniu tworzeniu nowych firm; wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej Gminy poprzez stworzenie warunków do inwestowania dla obecnych i nowych przedsiębiorców przyczyniających się do wzrostu liczby nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia; Cel strategiczny 4. Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cele operacyjne: efektywne wykorzystanie potencjału przyrodniczego do rozwoju atrakcyjności turystycznej Gminy Radzymin; atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społeczno-gospodarczego Gminy; rozwój systemu ścieżek rowerowych; efektywna i skuteczna promocja potencjału przyrodniczo-kulturalnego Gminy do kreowania marki, budowania większej rozpoznawalności w regionie i rozwoju gospodarczego obszaru; rozwój współpracy międzygminnej w zakresie rozwoju kultury i turystyki; aktywna promocja turystyczna i kulturalna regionu; poprawa stanu technicznego oraz odnowienie wartości historycznej zabytkowych obiektów i lokalnych miejsc pamięci oraz pomników przyrody; zwiększanie świadomości historycznokulturalnej mieszkańców Gminy. Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3.1. Wzrost aktywności gospodarczej Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych 7

Cel strategiczny 5. Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu. Cele operacyjne: rozwój kluczowych kompetencji wśród dzieci i młodzieży; wzmacnianie kompetencji kadry dydaktycznej; wzmocnienie i rozwój współpracy instytucjonalnej oraz wymiany młodzieży, organizacji praktyk i realizacji wspólnych projektów edukacyjno-sportowych; rozwój współpracy międzysektorowej; kształtowanie obywatelskich postaw wśród dzieci i młodzieży; rozwijanie tożsamości kulturalnej, historycznej wśród dzieci i młodzieży; Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Źródło: opracowanie własne. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Dokument określa problemy społeczne w gminie Radzymin oraz cele i kierunki działań służące ich rozwiązaniu. Misją jest wzmacnianie rodzin poprzez stwarzanie jej członkom możliwości rozwoju, przeciwdziałanie różnym formom marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności lokalnej. Podstawą do opracowania spójności Programu rewitalizacji ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin był rozdział III. Misja, cele i kierunki działań obejmujący zakres stron 80-87 w w/w dokumencie. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest zbieżna z założeniami Programu rewitalizacji, ponieważ opisuje cele i kierunki zmierzające do poprawy jakości życia społeczności lokalnej oraz wsparcia jej rozwoju m.in. poprzez doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi (cel strategiczny 4). Przedsięwzięcia Programu Rewitalizacji szczególnie są zbieżne z projektami wymienionymi w Strategii, zwłaszcza Projekt 3 Promocja i upowszechnienie ekonomii społecznej Tabela 2. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju Cele operacyjne: 1. Pomoc rodzinom w wypełnianiu ich funkcji oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniego dostępu do kształcenia i umożliwienie im wszechstronnego rozwoju. 2. Zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa socjalnego, udzielanie pomocy poszukującym pracy oraz zagrożonym lub dotkniętym bezdomnością. Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców 8

3. Wspieranie i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie. Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i niepełnosprawnych Cele operacyjne: 1. Usprawnianie seniorów oraz poprawianie dostępności i jakości świadczonych im usług. 2. Tworzenie warunków do społecznej i zawodowej aktywności niepełnosprawnych. Cel strategiczny 3. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cele operacyjne: 1. Zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. 2. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich. Cel strategiczny 4. Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Cele operacyjne: 1. Wzmacnianie lokalnych służb społecznych. 2. Wspieranie organizacji należących do sektora pozarządowego oraz rozszerzanie z nimi współpracy. Źródło: opracowanie własne. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Studium opisuje kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy Radzymin oraz warunki, dzięki którym będzie możliwe jednolite zagospodarowanie przestrzeni. Podstawą do sporządzenia celów było zdefiniowanie atutów oraz barier, które pomogą w realizacji założonych celów rozwoju gminy. Spójność Programu rewitalizacji ze Studium uwarunkowań została opisana na bazie zapisów zawartych w w/w dokumencie w rozdziale IV Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy na stronie 78. W dokumencie studium w uzasadnieniu przyjętych rozwiązań zwrócono uwagę na konieczność rewitalizacji i rewaloryzacji zabudowy, co przyczyni się do zwiększenia jakości życia mieszkańców oraz uporządkowania i poprawę wizerunku miasta i gminy. Ponadto dostrzeżono konieczność rekompozycji struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy pod kątem nadania jej rozpoznawalnych cech, harmonii krajobrazowej, ciągłości przestrzennej i charakteru miejskości. Cele strategiczne i operacyjne zostały przedstawione w poniższej tabeli. 9

Tabela 3. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2023 i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cele strategiczne i operacyjne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cel strategiczny 1. Zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko rozumianych usług Cel strategiczny 2. Stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy Cel strategiczny 3. Rozwój ruchu turystycznego Cel strategiczny 4. Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Cel operacyjny 1. Usprawnienie gminnego systemu transportu i powiązanie go z układem zewnętrznym poprzez przebudowę istniejących i budowę projektowanych dróg Cel operacyjny 2. Udostępnienie terenów dla lokalizacji nowych terenów działalności gospodarczej Cel operacyjny 3. Ukształtowanie przestrzeni publicznych, w tym ukształtowanie funkcjonalnego centrum gminy poprzez rozbudowę nowych terenów budowlanych w rejonie Radzymin Cel operacyjny 4. Stworzenie w rejonach najbardziej atrakcyjnych nowych zespołów mieszkaniowo turystycznych, zapewniających wysokie standardy zagospodarowania przestrzeni oraz wysokie nasycenie usługami z zakresu turystyki, rekreacji i sportu, Cel operacyjny 5. Udostępnienie najbardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym rejonów gminy poprzez rozwój systemu ścieżek rowerowych i zespołu parkingów Cel operacyjny 6. Rozbudowa systemów infrastruktury technicznej (dozbrojenie terenów) Cel operacyjny 7. Utrzymanie i podkreślenie walorów przyrodniczych gminy Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Źródło: opracowanie własne. Polityka samorządu gminy jest zbieżna z nadrzędnymi dokumentami wojewódzkimi, tj. Strategią rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku, Strategią polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata 2014-2020, Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Powyższe dokumenty wskazują na zrównoważony rozwój województwa m.in. poprzez poprawę jakości życia, wzrost konkurencyjności regionu, wykorzystanie potencjałów przyrody, kultury i dziedzictwa narodowego. Działania w sferze społecznej koncentrują się m.in. na aktywizacji zawodowej bezrobotnych i niepełnosprawnych, przeciwdziałanie ubóstwu oraz wykluczeniu społecznemu oraz rozwój usług wspierających samodzielność i aktywność starszych. W zakresie zagospodarowania przestrzennego znajdują się zapisy dotyczące rewitalizacji zdegradowanych obszarów miast a także rewitalizacji obiektów zabytkowych oraz ich adaptację na potrzeby turystyki 10

i kultury, rozwój infrastruktury liniowej oraz turystyki i przestrzeni publicznych będących miejscem koncentracji i aktywizacji społeczności lokalnych, które zbieżne są z celami Programu rewitalizacji. Podsumowanie Analiza dokumentów strategicznych gminy wykazała zbieżność Programu Rewitalziacji z kierunkami rozwoju gminy. Szczególnie Strategia Rozwoju Gminy Radzymin opisuje konieczność przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem miasta Radzymin. Ponadto zapisy celów operacyjnych takich jak: poprawa dostępności oraz jakości do bazy zdrowotnej, sportowej, rekreacyjnej, turystycznej oraz kulturalnej; zwiększenie gminnej, ogólnodostępnej bazy rekreacyjno - sportowej przeznaczonej dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych: place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.; rozwój systemowego wsparcia w zakresie rozwoju kompetencji zawodowych i aktywizacji bezrobotnych; aktywizacja wykluczonych społecznie, głównie w obszarze społeczno- ekonomicznym; zmniejszenie nierówności społecznych; rozwój i wsparcie ekonomii społecznej jako czynnika aktywizującego mieszkańców, w szczególności zagrożonym wykluczeniem społecznym podniesienie poziomu przedsiębiorczości w Gminie; tworzenie nowych miejsc pracy; atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społeczno-gospodarczego Gminy będą realizowane poprzez wdrożenie przedsięwzięć rewitalizacyjnych wpisanych do Programu Rewitalizacji. Zadania i cele wpisane w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych zostały ujęte również w Programie Rewitalizacji, szczególnie zapis celu strategicznego nr 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i niepełnosprawnych będzie realizowany w Programie rewitalizacji poprzez jedno z podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Natomiast dwa cele startegiczne opisane w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin: cel strategiczny 1. Zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko rozumianych usług oraz cel strategiczny 2. Stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy zostały ujęte w Programie rewitalizacji jako przedsięwzięcia uzupełniające. 11

3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy. 3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy Liczba mieszkańców gminy Radzymin na dzień 30 kwietnia 2016 roku wyniosła 24 685, o 5672 więcej niż w roku 2005. W latach 2005-2016 obserwowano systematyczny wzrost liczby ludności. Gęstość zaludnienia w 2014 roku na 1 km 2 wynosiła 194 osoby i była większa niż w 2011 roku (178 /km 2 ). Głównym czynnikiem wzrostu liczby mieszkańców w gminie Radzymin jest bliskie sąsiedztwo atrakcyjnego rynku pracy w Warszawie 1. W 2015 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności, 10 lat wcześniej wskaźnik ten wynosił 50,8%. Wskaźnik feminizacji wzrósł z 103 do 105. Wykres 1. Zmiana liczby ludności gminy Radzymin w latach 2005-2016 Dane na koniec roku, za wyjątkiem * - dane na dzień 30.11.2014 r., ** - dane na dzień 30.04.2016 r. Źródło: BDL GUS, Urząd Miasta i Gminy Radzymin. Najwięcej, bo aż 42,8% mieszkańców gminy (tj. 11 371 ) mieszkało w mieście Radzymin. Drugą pod względem liczby ludności była miejscowość Słupno (10,9%), kolejną zaś Nadma (6,6%). Pozostałe miejscowości zamieszkiwało mniej niż 1000, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to: Popielarze (10 ), Wiktorów (139 ) oraz Emilianów (200 ). W latach 2011-2015 w większości miejscowości gminy Radzymin liczba mieszkańców wzrosła. Najsilniejszy wzrost obserwowano w miejscowościach: Nowe Załubice (15,6%), Arciechów (13,8%) oraz w mieście Radzymin (13,7%), obszary te można uznać za najbardziej atrakcyjne osadniczo. W dwóch miejscowościach, tj. Sieraków oraz Popielarze liczba mieszkańców nie uległa zmianie, w kolejnych 1 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 12

dwóch Nowy Janków oraz Rżyska zanotowano nieznaczny ubytek mieszkańców (odpowiednio o 2,4% oraz 2,3%). Biorąc pod uwagę poszczególne ulice w mieście Radzymin najliczniej zamieszkiwana jest ulica Reymonta (1284). Druga w kolei to ulica Juliusza Słowackiego (1104). W Radzyminie 26 ulic spośród 186 nie są zamieszkiwane. Tabela 4. Zmiana liczby ludności w ulicach miasta Radzymin i miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 1 Maja 94 89 94,68 11 Listopada 59 52 88,14 Akacjowa 10 12 120,00 Aleja Jana Pawła II 478 518 108,37 Aleja Wrzosowa 0 0 Armii Krajowej 65 293 450,77 Batalionów Chłopskich 98 65 66,33 Batorego 54 28 51,85 Bażancia 7 10 142,86 Beniaminówka 0 0 Bliska 0 0 Borkowska 0 4 Borówkowa 0 0 Braterska 0 1 Broniewskiego 57 53 92,98 Brylantowa 0 3 Bursztynowa 3 4 133,33 Cicha 41 55 134,15 Czapury 4 4 100,00 Czartoryskiej 57 60 105,26 Czereśniowa 0 4 Dąbrowskiej 8 11 137,50 Dębowa 5 5 100,00 Diamentowa 3 4 133,33 Dobra 85 80 94,12 Dolna 8 10 125,00 Dzielna 53 44 83,02 Elizy Orzeszkowej 95 89 93,68 Falandysza 4 262 6550,00 Folwarczna 18 24 133,33 Gabriela Narutowicza 17 12 70,59 Glinkowska 5 1 20,00 Głowackiego 185 183 98,92 Gródki 6 9 150,00 13

Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 Grzybowa 2 2 100,00 Hallera 102 98 96,08 Husarska 10 9 90,00 Ignacego Daszyńskiego 47 34 72,34 Jana Matejki 23 23 100,00 Juliusza Kossaka 6 14 233,33 Juliusza Kotkowskiego 18 17 94,44 Juliusza Słowackiego 933 1104 118,33 Kameliowa 3 3 100,00 Kapitana Zapolskiego 25 31 124,00 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 238 241 101,26 Kasztanowa 0 0 Kazimierza Pułaskiego 4 4 100,00 Kilińskiego 127 115 90,55 Kochanowskiego 4 4 100,00 Kolejowa 55 55 100,00 Koliski 102 102 100,00 Kolonia Pod Lasem 1 4 400,00 Kolonie nasze 10 8 80,00 Komunalna 22 28 127,27 Konopnickiej 218 232 106,42 Konstytucji 3 Maja 196 168 85,71 Kopernika 51 53 103,92 Korczaka 132 128 96,97 Kościuszki 0 0 Kraszewska 0 0 Kredytowa 8 7 87,50 Królewska 6 17 283,33 Krótka 0 0 Księcia Edwarda Lubomirskiego 51 52 101,96 Księżycowa 0 0 Kwiatów Polskich 5 35 700,00 Kwitnąca 18 21 116,67 Lawendowa 4 11 275,00 Legionów 7 11 157,14 Leśna 85 94 110,59 Letnia 47 54 114,89 Letniskowa 0 0 Litewska 0 0 Łąkowa 30 33 110,00 14

Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 Łosia 1 3 300,00 Macieja Rataja 0 0 Maczka 229 255 111,35 Makowa 8 8 100,00 Malownicza 7 10 142,86 Marii Skłodowskiej-Curie 0 11 Marszałka Józefa Piłsudskiego 135 135 100,00 Marszała 4 4 100,00 Mieszka I 4 4 100,00 Mickiewicza 100 102 102,00 Miła 26 31 119,23 Miłosna 8 17 212,50 Mistrza i Małgorzaty 4 27 675,00 Mokra 38 31 81,58 Morelowa 1 4 400,00 Narbutta 43 40 93,02 Norwida 252 248 98,41 Nowa 179 192 107,26 Ogrodowa 198 220 111,11 Oliwkowa 5 5 100,00 Orła Białego 4 8 200,00 Osiedle Pod Lasem 0 0 Osiedlowa 0 0 Paderewskiego 4 5 125,00 Pagórkowa 6 7 116,67 Partyzantów 55 61 110,91 Patriotów 12 12 100,00 Piaskowa 7 7 100,00 Pileckiego 0 4 Pionierska 2 6 300,00 Piotra Skargi 6 11 183,33 Plac Wolności 12 7 58,33 Platynowa 3 3 100,00 Pogonowskiego 0 0 Polna 166 176 106,02 POW 274 272 99,27 Prosta 5 6 120,00 Przejazdowa 0 0 Przemysłowa 0 0 Reymonta 728 1284 176,37 15

Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 Romantyczna 8 12 150,00 Rondo Generała Hallera 0 0 Rubinowa 5 24 480,00 Rycerska 6 7 116,67 Rzeczna 0 0 Sarny 0 0 Sasankowa 0 0 Sienkiewicza 38 39 102,63 Skorupki 15 15 100,00 Skrajna 3 3 100,00 Słoneczna 26 23 88,46 Sosnowa 0 0 Stary Rynek 521 491 94,24 Strumykowa 0 0 Strzelców Grodzieńskich 27 25 92,59 Strzelców Kaniowskich 12 13 108,33 Strzelców Wileńskich 47 38 80,85 Sybiraków 12 19 158,33 Szafirowa 17 18 105,88 Szkolna 135 149 110,37 Szlachecka 3 3 100,00 Szmaragdowa 0 8 Szymborskiej 0 0 Świerkowa 17 12 70,59 Świętego Augustyna 0 1 Tadeusza Różewicza 0 0 Tęczowa 4 8 200,00 Tragutta 122 131 107,38 Turkusowa 0 0 Tuwima 1 4 400,00 Wadery 16 32 200,00 Waltera 83 87 104,82 Waniliowa 0 3 Wąska 68 72 105,88 Wczasowa 40 42 105,00 Weteranów 514 532 103,50 Wiejska 108 113 104,63 Wierzbowa 34 44 129,41 Willowa 19 21 110,53 Wiśniowa 4 4 100,00 16

Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 Witosa 53 50 94,34 Władysława IV 13 26 200,00 Włodzimierza Tetmajera 7 59 842,86 Wołomińska 190 170 89,47 Wronia 17 15 88,24 Wróblewskiego 235 239 101,70 Wspólna 60 57 95,00 Wycinki 15 14 93,33 Wyszkowska 99 112 113,13 Zaciszna 32 44 137,50 Zdrojowa 7 10 142,86 Zduńska 69 77 111,59 Zgody 6 6 100,00 Zielna 7 8 114,29 Zielona 85 85 100,00 Ziemowita 3 3 100,00 Zwycięska 292 297 101,71 Źródlana 19 33 173,68 Żeligowskiego 17 22 129,41 Żeromskiego 23 23 100,00 Żulińskiego 4 4 100,00 Żwirkowa 1 3 300,00 Miasto Radzymin 9813 11 371 115,88 Arciechów 188 218 115,96 Borki 280 298 106,43 Cegielnia 894 904 101,12 Ciemne 908 955 105,18 Dybów-Kolonia 360 368 102,22 Emilianów 178 200 112,36 Łąki 310 319 102,90 Łosie 354 369 104,24 Mokre 478 502 105,02 Nadma 1613 1760 109,11 Nowe Załubice 399 473 118,55 Nowy Janków 258 252 97,67 Popielarze 10 10 100,00 Ruda 417 460 110,31 Rżyska 315 308 97,78 Sieraków 453 453 100,00 Słupno 2615 2885 110,33 Stare Załubice 811 848 104,56 Stary Dybów 597 645 108,04 Stary Janków 234 235 100,43 Wiktorów 123 139 113,01 17

Ulica/Miejscowość/Sołectwo Liczba ludności 2011 2015 Dynamika zmian w latach 2011-2015 Zawady 299 321 107,36 Zwierzyniec 230 243 105,65 Gmina 22 118 24 532 110,91 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. Struktura wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest zróżnicowana. Najmniejszy odsetek w wieku przedprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Mokre (21,1%), Arciechów (21,6%) oraz Cegielnia (22,0%). W Popielarzach nie mieszkał w tym okresie nikt w wieku poniżej 18 lat. Największy odsetek w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w miejscowościach: Dybów Kolonia (28,8%), Emilianów (28%) oraz Łąki (27,9%). Największy wskaźnik liczby w wieku przedprodukcyjnym biorąc pod uwagę miasto Radzymin występowało na ulicy Tuwima (75%). Najniższy wskaźnik z pominięciem ulic, na których nie odnotowano żadnych w wieku przedprodukcyjnym wystąpił na ulicy Sybiraków (5,26%). Największy odsetek w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Popielarze (50,0%) oraz Rżyska (11,7%) i Stare Załubice (11,2%). W miejscowości Stary Janków odsetek ten był mniejszy i wynosił 6,4%. Niewielki udział w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano również w miejscowościach: Dybów Kolonia (7,6%) oraz Słupno (7,9%). Trudna sytuacja demograficzna związana ze starzeniem się ludności występuje przede wszystkim w miejscowościach Rżyska, Stare Załubice, Arciechów oraz Mokre. Najwięcej seniorów w gminie mieszkało w mieście Radzymin, a następnie w Słupnie i Nadmie. W większości analizowanych jednostek liczba kobiet w wieku 67 lat i więcej przeważa nad liczbą mężczyzn w tym wieku. Przy ulicy Glinkowskiej i Grzybowej w przeliczeniu na 100 mieszkańców danej ulicy aż 100% to osoby w wieku poprodukcyjnym. Najwyższy odsetek w wieku produkcyjnym występuje w sołectwie Mokre (68,73), następnie w sołectwie Łosie. Najniższy odsetek występuje w Popielarzach (50%) oraz w Starych Załubicach (62,62%). Biorąc pod uwagę poszczególne ulice w Radzyminie największy odsetek wystepuje na ulicy Bareterskiej, Czereśniowej, Dębowej, Kolonii Zawady, Św. Augustyna i wynosi on 100%. Najniższy natomiast występuje na ulicy Tuwima (25%). Tabela 5. Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Miejscowość / sołectwo przedprodukcyjny 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przed- produkcyjny produkcyjny % poprodukcyjny 1 Maja 17,02 71,28 11.70 22,47 69,66 7,87 11 13,56 72,88 13.56 17,31 75,00 7,69 Listopada Akacjowa 40,00 60,00 0.00 41,67 58,33 0,00 Aleja Jana 18,41 64,64 16.95 22,39 65,44 12,16 Pawła II Armii 0,00 67,69 32.31 27,65 61,43 10,92 Krajowej Batalionów 14,29 71,43 14.29 26,15 53,85 20,00 Chłopskich Batorego 9,26 77,78 12.96 0,00 75,00 25,00 Bażancia 57,14 42,86 0.00 50,00 50,00 0,00 18

Miejscowość / sołectwo przedprodukcyjny 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przed- produkcyjny produkcyjny poprodukcyjny % Borkowska 0,00 0,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Braterska 0,00 0,00 0.00 0,00 100,00 0,00 Broniewskie 19,30 66,67 14.04 20,75 71,70 7,55 go Brylantowa 0,00 0,00 0.00 0,00 66,67 33,33 Bursztynow 0,00 100,00 0.00 25,00 75,00 0,00 a Cicha 34,15 65,85 0.00 32,73 60,00 7,27 Czapury 50,00 50,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Czartoryskie 19,30 68,42 12.28 26,67 65,00 8,33 j Czereśniow 0,00 0,00 0.00 0,00 100,00 0,00 a Dąbrowskiej 50,00 50,00 0.00 54,55 45,45 0,00 Dębowa 0,00 100,00 0.00 0,00 100,00 0,00 Diamentow 33,33 66,67 0.00 50,00 50,00 0,00 a Dobra 18,82 65,88 15.29 22,50 62,50 15,00 Dolna 0,00 100,00 0.00 10,00 80,00 10,00 Dzielna 7,55 64,15 28.30 9,09 72,73 18,18 Elizy 6,32 74,74 18.95 13,48 68,54 17,98 Orzeszkowe j Falandysza 0,00 100,00 0.00 29,01 64,12 6,87 Folwarczna 27,78 55,56 16.67 29,17 58,33 12,50 Gabriela 17,65 41,18 41.18 0,00 58,33 41,67 Narutowicz a Glinkowska 0,00 100,00 0.00 0,00 0,00 100,00 Głowackieg 16,76 72,43 10.81 21,86 69,40 8,74 o Gródki 50,00 50,00 0.00 55,56 44,44 0,00 Grzybowa 0,00 0,00 100.00 0,00 0,00 100,00 Hallera 15,69 68,63 15.69 16,33 69,39 14,29 Husarska 30,00 70,00 0.00 33,33 66,67 0,00 Ignacego 10,64 68,09 21.28 20,59 70,59 8,82 Daszyńskieg o Jana 17,39 47,83 34.78 21,74 52,17 26,09 Matejki Juliusza 16,67 83,33 0.00 28,57 71,43 0,00 Kossaka Juliusza 11,11 72,22 16.67 17,65 70,59 11,76 Kotkowskie go Juliusza 29,37 66,67 3.97 33,79 62,86 3,35 Słowackiego Kameliowa 33,33 66,67 0.00 33,33 66,67 0,00 Kapitana 24,00 76,00 0.00 22,58 67,74 9,68 Zapolskiego Kardynała 21,43 66,81 11.76 26,14 65,15 8,71 Stefana Wyszyńskie go Kazimierza 50,00 50,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Pułaskiego Kilińskiego 23,62 63,78 12.60 24,35 65,22 10,43 19

Miejscowość / sołectwo przedprodukcyjny 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przed- produkcyjny produkcyjny % poprodukcyjny Kochanowsk 25,00 75,00 0.00 25,00 75,00 0,00 iego Kolejowa 16,36 69.09 14.55 18,18 67,27 14,55 Koliski 14,71 62,75 22.55 17,65 61,76 20,59 Kolonia Pod 0,00 100,00 0.00 0,00 100,00 0,00 Lasem Kolonie 0,00 70,00 30.00 0,00 62,50 37,50 nasze Komunalna 13,64 68,18 18.18 21,43 75,00 3,57 Konopnickie 18,35 71,56 10.09 24,57 65,95 9,48 j Konstytucji 5,61 47,45 46.94 5,95 50,00 44,05 3 Maja Kopernika 27,45 45,10 27.45 30,19 43,40 26,42 Korczaka 21,21 65,15 13.64 28,91 65,63 5,47 Kredytowa 12,50 62,50 25.00 0,00 71,43 28,57 Królewska 33,33 66,67 0.00 35,29 64,71 0,00 Księcia 15,69 64,71 19.61 23,08 65,38 11,54 Edwarda Lubomirskie go Kwiatów 20,00 80,00 0.00 40,00 57,14 2,86 Polskich Kwitnąca 22,22 77,78 0.00 28,57 66,67 4,76 Lawendowa 0,00 100,00 0.00 36,36 63,64 0,00 Legionów 42,86 57,14 0.00 45,45 45,45 9,09 Leśna 21,18 67,06 11.76 21,28 69,15 9,57 Letnia 10,64 78,72 10.64 25,93 68,52 5,56 Łąkowa 13,33 73,33 13.33 24,24 66,67 9,09 Łosia 0,00 100,00 0.00 66,67 33,33 0,00 Maczka 23,14 69,00 7.86 26,27 68,63 5,10 Makowa 50,00 50,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Malownicza 28,57 42,86 28.57 40,00 40,00 20,00 Marii 0,00 0,00 0.00 9,09 54,55 36,36 Skłodowskie j-curie Marszałka 17,78 70,37 11.85 22,22 70,37 7,41 Józefa Piłsudskiego Marszała 0,00 100,00 0.00 0,00 75,00 25,00 Mieszka I 0,00 100,00 0.00 0,00 100,00 0,00 Mickiewicza 18,00 58,00 24.00 23,53 56,86 19,61 Miła 30,77 61,54 7.69 29,03 64,52 6,45 Miłosna 25,00 75,00 0.00 41,18 52,94 5,88 Mistrza i 0,00 100,00 0.00 37,04 62,96 0,00 Małgorzaty Mokra 23,68 60,53 15.79 25,81 58,06 16,13 Morelowa 0,00 100,00 0.00 25,00 75,00 0,00 Narbutta 16,28 69,77 13.95 20,00 70,00 10,00 Norwida 17,46 66,27 16.27 20,97 64,92 14,11 Nowa 20,11 67,60 12.29 26,56 63,54 9,90 Ogrodowa 19,19 71,21 9.60 24,09 69,09 6,82 Oliwkowa 60,00 40,00 0.00 60,00 40,00 0,00 Orła Białego 25,00 75,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Paderewski 0,00 100,00 0.00 20,00 80,00 0,00 ego Pagórkowa 33,33 66,67 0.00 28,57 71,43 0,00 20

Miejscowość / sołectwo przedprodukcyjny 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przed- produkcyjny produkcyjny % poprodukcyjny Partyzantó 14,55 74,55 10.91 22,95 68,85 8,20 w Patriotów 41,67 58,33 0.00 41,67 58,33 0,00 Piaskowa 14,29 57,14 28.57 28,57 57,14 14,29 Pileckiego 0,00 0,00 0.00 0,00 75,00 25,00 Pionierska 50,00 50,00 0.00 33,33 66,67 0,00 Piotra 33,33 66,67 0.00 45,45 45,45 9,09 Skargi Plac 0,00 66,67 33.33 0,00 57,14 42,86 Wolności Platynowa 33,33 66,67 0.00 66,67 33,33 0,00 Polna 21,69 66,27 12.05 27,84 63,64 8,52 POW 19,71 66,06 14.23 23,53 64,71 11,76 Prosta 40,00 60,00 0.00 33,33 50,00 16,67 Reymonta 25,41 68,68 5.91 33,88 62,31 3,82 Romantyczn 50,00 50,00 0.00 50,00 50,00 0,00 a Rubinowa 40,00 60,00 0.00 41,67 58,33 0,00 Rycerska 50,00 50,00 0.00 42,86 57,14 0,00 Sienkiewicz 5,26 81,58 13.16 7,69 82,05 10,26 a Skorupki 13,33 86,67 0.00 13,33 86,67 0,00 Skrajna 66,67 33,33 0.00 66,67 33,33 0,00 Słoneczna 7,69 61,54 30.77 13,04 60,87 26,09 Stary Rynek 12,67 60,65 26.68 15,27 63,34 21,38 Strzelców 44,44 55,56 0.00 40,00 56,00 4,00 Grodzieński ch Strzelców 000 83,33 16.67 7,69 76,92 15,38 Kaniowskich Strzelców 14,89 55,32 29.79 0,00 71,05 28,95 Wileńskich Sybiraków 8,33 91,67 0.00 5,26 84,21 10,53 Szafirowa 52,94 47,06 0.00 50,00 50,00 0,00 Szkolna 25,93 62,22 11.85 29,53 59,06 11,41 Szlachecka 33,33 66,67 0.00 66,67 33,33 0,00 Szmaragdo 0,00 0,00 0.00 25,00 75,00 0,00 wa Świerkowa 17,65 82,35 0.00 25,00 58,33 16,67 Świętego 0,00 0,00 0.00 0,00 100,00 0,00 Augustyna Tęczowa 0,00 100,00 0.00 37,50 62,50 0,00 Tragutta 17.21 69,67 13.11 25,19 64,89 9,92 Tuwima 0,00 100,00 0.00 75,00 25,00 0,00 Wadery 43,75 56,25 0.00 37,50 62,50 0,00 Waltera 19,28 63,86 16.87 27,59 60,92 11,49 Waniliowa 0,00 0,00 0.00 66,67 33,33 0,00 Wąska 10,29 73,53 16.18 19,44 69,44 11,11 Wczasowa 20,00 72,50 7.50 30,95 69,05 0,00 Weteranów 14,48 68,45 17.06 20,30 66,54 13,16 Wiejska 23,15 69,44 7.41 27,43 66,37 6,19 Wierzbowa 17,65 67,65 14.71 27,27 63,64 9,09 Willowa 5,26 94,74 0.00 9,52 90,48 0,00 Wiśniowa 50,00 50,00 0.00 50,00 50,00 0,00 Witosa 16,98 67,92 15.09 20,00 68,00 12,00 Władysława IV 23,08 53,85 23.08 42,31 50,00 7,69 21

Miejscowość / sołectwo poprodukcyjny przedprodukcyjny 2011 2015 produkcyjny poprodukcyjny przed- produkcyjny produkcyjny % Włodzimierz 28,57 71,43 0,00 38,98 57,63 3,39 a Tetmajera Wołomińska 13,33 65,00 21,67 17,06 64,71 18,24 Wronia 23,53 52,94 23,53 20,00 53,33 26,67 Wróblewski 14,89 73,19 11,91 15,06 74,90 10,04 ego Wspólna 16,67 66,67 16,67 12,28 68,42 19,30 Wycinki 26,67 46,67 26,67 28,57 50,00 21,43 Wyszkowsk 13,13 77,78 9,09 22,32 69,64 8,04 a Zaciszna 34,38 65,63 0,00 38,64 61,36 0,00 Zdrojowa 42,86 57,14 0,00 40,00 60,00 0,00 Zduńska 14,49 75,36 10,14 24,68 66,23 9,09 Zgody 16,67 83,33 0,00 16,67 83,33 0,00 Zielna 42,86 57,14 0,00 37,50 62,50 0,00 Zielona 22,35 68,24 9,41 24,71 69,41 5,88 Ziemowita 66,67 33,33 0,00 66,67 33,33 0,00 Zwycięska 15,25 71,28 13,48 20,54 68,35 11,11 Źródlana 47,37 52,63 0,00 42,42 57,58 0,00 Żeligowskie 35,29 64,71 0,00 45,45 54,55 0,00 go Żeromskieg 13,04 78,26 8,70 17,39 73,91 8,70 o Żulińskiego 25,00 75,00 0,00 25,00 75,00 0,00 Żwirkowa 0,00 100,00 0,00 66,67 33,33 0,00 Miasto 19,30 66,96 13,73 25,81 64,10 10,09 Radzymin Arciechów 14,36 67,55 18,09 21,56 67,43 11,01 Borki 15,71 65,00 19,29 22,48 64,43 13,09 Cegielnia 13,87 68,46 17,67 22,01 67,15 10,84 Ciemne 12,67 67,40 19,93 24,50 65,55 9,95 Dybów- 8,61 68,61 22,78 28,80 63,59 7,61 Kolonia Emilianów 12,36 67,42 20,22 28,00 62,50 9,50 Łąki 9,35 65,81 24,84 27,90 64,58 7,52 Łosie 11,30 69,21 19,49 23,31 68,56 8,13 Mokre 11,92 70,50 17,57 21,12 68,73 10,16 Nadma 12,59 69,56 17,85 23,64 66,88 9,49 Nowe 12,28 68,67 19,05 24,52 66,81 8,67 Załubice Nowy 13,95 63,57 22,48 25,00 62,70 12,30 Janków Popielarze 50,00 50,00 0,00 0,00 50,00 50,00 Ruda 10,55 70,98 18,47 23,26 68,04 8,70 Rżyska 14,29 66,98 18,73 23,05 65,26 11,69 Sieraków 10,60 67,55 21,85 25,83 65,78 8,39 Słupno 10,06 68,76 21,19 26,24 65,89 7,87 Stare 13,56 65,97 20,47 26,18 62,62 11,20 Załubice Stary 11,22 69,85 18,93 24,96 66,67 8,37 Dybów Stary 8,55 69,23 22,22 25,96 67,66 6,38 Janków Wiktorów 13,82 69,92 16,26 25,18 65,47 9,35 Zawady 12,37 65,89 21,74 26,17 63,86 9,97 Zwierzyniec 12,61 69,13 18,26 24,69 65,02 10,29 Gmina 12,67 67,66 19,66 25,25 65,08 9,68 22

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Ze strukturą wieku ludności związane są wskaźniki obciążenia ekonomicznego. W gminie Radzymin w okresie 2011-2015 liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 w wieku produkcyjnym wzrosła z poziomu 47,8 do 53,7. Ma to związek ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Wskaźnik liczby w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 w wieku przedprodukcyjnym znacznie zmalał z wartości 155,1 w 2011 roku do wartości 38,3 w 2015 roku, co wiąże się to z korzystnym zjawiskiem znacznego wzrostu odsetka w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności (wzrost z 12,7% w 2011 do 25,25% w 2015 roku). Jednocześnie zmalała wartość wskaźnika liczby w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 w wieku produkcyjnym z 29,1 w 2011 roku do 14,9 w 2015 roku. Wykres 2. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. Struktura grup ludności według wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest silnie zróżnicowana. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów- Kolonia, Łąki oraz Słupno. Tabela 6. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w poszczególnych miejscowości gminy Radzymin w 2015 roku Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym 1 Maja 43,55 35,00 11,29 11 Listopada 33,33 44,44 10,26 Akacjowa 71,43 0,00 0,00 Aleja Jana Pawła II 52,80 54,31 18,58 Armii Krajowej 62,78 39,51 17,78 Batalionów Chłopskich 85,71 76,47 37,14 Batorego 33,33-33,33 23

Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Bażancia 100,00 0,00 0,00 Borkowska 100,00 0,00 0,00 Braterska 0,00-0,00 Broniewskiego 39,47 36,36 10,53 Brylantowa 50,00-50,00 Bursztynowa 33,33 0,00 0,00 Cicha 66,67 22,22 12,12 Czapury 100,00 0,00 0,00 Czartoryskiej 53,85 31,25 12,82 Czereśniowa 0,00-0,00 Dąbrowskiej 120,00 0,00 0,00 Dębowa 0,00-0,00 Diamentowa 100,00 0,00 0,00 Dobra 60,00 66,67 24,00 Dolna 25,00 100,00 12,50 Dzielna 37,50 200,00 25,00 Elizy Orzeszkowej 45,90 133,33 26,23 Falandysza 55,95 23,68 10,71 Folwarczna 71,43 42,86 21,43 Gabriela Narutowicza 71,43-71,43 Glinkowska - (brak w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym) - - Głowackiego 44,09 40,00 12,60 Gródki 125,00 0,00 0,00 Grzybowa - (brak w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym) - - Hallera 44,12 87,50 20,59 Husarska 50,00 0,00 0,00 Ignacego Daszyńskiego 41,67 42,86 12,50 Jana Matejki 91,67 120,00 50,00 Juliusza Kossaka 40,00 0,00 0,00 Juliusza Kotkowskiego 41,67 66,67 16,67 Juliusza Słowackiego 59,08 9,92 5,33 Kameliowa 50,00 0,00 0,00 Kapitana Zapolskiego 47,62 42,86 14,29 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 53,50 33,33 13,38 Kazimierza Pułaskiego 100,00 0,00 0,00 Kilińskiego 53,33 42,86 16,00 Kochanowskiego 33,33 0,00 0,00 Kolejowa 48,65 80,00 21,62 Koliski 61,90 116,67 33,33 Kolonia Pod Lasem 0,00-0,00 Kolonie nasze 60,00-60,00 Komunalna 33,33 16,67 4,76 Konopnickiej 51,63 38,60 14,38 Konstytucji 3 Maja 100,00 740,00 88,10 Kopernika 130,43 87,50 60,87 Korczaka 52,38 18,92 8,33 Kredytowa 40,00-40,00 Królewska 54,55 0,00 0,00 Księcia Edwarda Lubomirskiego 52,94 50,00 17,65 24

Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Kwiatów Polskich 75,00 7,14 5,00 Kwitnąca 50,00 16,67 7,14 Lawendowa 57,14 0,00 0,00 Legionów 120,00 20,00 20,00 Leśna 44,62 45,00 13,85 Letnia 45,95 21,43 8,11 Łąkowa 50,00 37,50 13,64 Łosia 200,00 0,00 0,00 Maczka 45,71 19,40 7,43 Makowa 100,00 0,00 0,00 Malownicza 150,00 50,00 50,00 Marii Skłodowskiej-Curie 83,33 400,00 66,67 Marszałka Józefa Piłsudskiego 42,11 33,33 10,53 Marszała 33,33-33,33 Mieszka I 0,00-0,00 Mickiewicza 75,86 83,33 34,48 Miła 55,00 22,22 10,00 Miłosna 88,89 14,29 11,11 Mistrza i Małgorzaty 58,82 0,00 0,00 Mokra 72,22 62,50 27,78 Morelowa 33,33 0,00 0,00 Narbutta 42,86 50,00 14,29 Norwida 54,04 67,31 21,74 Nowa 57,38 37,25 15,57 Ogrodowa 44,74 28,30 9,87 Oliwkowa 150,00 0,00 0,00 Orła Białego 100,00 0,00 0,00 Paderewskiego 25,00 0,00 0,00 Pagórkowa 40,00 0,00 0,00 Partyzantów 45,24 35,71 11,90 Patriotów 71,43 0,00 0,00 Piaskowa 75,00 50,00 25,00 Pileckiego 33,33-33,33 Pionierska 50,00 0,00 0,00 Piotra Skargi 120,00 20,00 20,00 Plac Wolności 75,00-75,00 Platynowa 200,00 0,00 0,00 Polna 57,14 30,61 13,39 POW 54,55 50,00 18,18 Prosta 100,00 50,00 33,33 Reymonta 60,50 11,26 6,13 Romantyczna 100,00 0,00 0,00 Rubinowa 71,43 0,00 0,00 Rycerska 75,00 0,00 0,00 Sienkiewicza 21,88 133,33 12,50 Skorupki 15,38 0,00 0,00 Skrajna 200,00 0,00 0,00 Słoneczna 64,29 200,00 42,86 Stary Rynek 57,88 140,00 33,76 Strzelców Grodzieńskich 78,57 10,00 7,14 Strzelców Kaniowskich 30,00 200,00 20,00 Strzelców Wileńskich 40,74-40,74 Sybiraków 18,75 200,00 12,50 Szafirowa 100,00 0,00 0,00 25

Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Szkolna 69,32 38,64 19,32 Szlachecka 200,00 0,00 0,00 Szmaragdowa 33,33 0,00 0,00 Świerkowa 71,43 66,67 28,57 Świętego Augustyna 0,00-0,00 Tęczowa 60,00 0,00 0,00 Tragutta 54,12 39,39 15,29 Tuwima 300,00 0,00 0,00 Wadery 60,00 0,00 0,00 Waltera 64,15 41,67 18,87 Waniliowa 200,00 0,00 0,00 Wąska 44,00 57,14 16,00 Wczasowa 44,83 0,00 0,00 Weteranów 50,28 64,81 19,77 Wiejska 50,67 22,58 9,33 Wierzbowa 57,14 33,33 14,29 Willowa 10,53 0,00 0,00 Wiśniowa 100,00 0,00 0,00 Witosa 47,06 60,00 17,65 Władysława IV 100,00 18,18 15,38 Włodzimierza Tetmajera 73,53 8,70 5,88 Wołomińska 54,55 106,90 28,18 Wronia 87,50 133,33 50,00 Wróblewskiego 33,52 66,67 13,41 Wspólna 46,15 157,14 28,21 Wycinki 100,00 75,00 42,86 Wyszkowska 43,59 36,00 11,54 Zaciszna 62,96 0,00 0,00 Zdrojowa 66,67 0,00 0,00 Zduńska 50,98 36,84 13,73 Zgody 20,00 0,00 0,00 Zielna 60,00 0,00 0,00 Zielona 44,07 23,81 8,47 Ziemowita 200,00 0,00 0,00 Zwycięska 46,31 54,10 16,26 Źródlana 73,68 0,00 0,00 Żeligowskiego 83,33 0,00 0,00 Żeromskiego 35,29 50,00 11,76 Żulińskiego 33,33 0,00 0,00 Żwirkowa 200,00 0,00 0,00 Miasto Radzymin 56,00 39,08 15,74 Arciechów 48,30 51,06 16,33 Borki 55,21 58,21 20,31 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 Ciemne 52,56 40,60 15,18 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 Emilianów 60,00 33,93 15,20 Łąki 54,85 26,97 11,65 Łosie 45,85 34,88 11,86 Mokre 45,51 48,11 14,78 Nadma 49,53 40,14 14,19 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 26

Miejscowość/sołectwo Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku produkcyjnym Popielarze 100,00-100,00 Ruda 46,96 37,38 12,78 Rżyska 53,23 50,70 17,91 Sieraków 52,01 32,48 12,75 Słupno 51,76 29,99 11,94 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 Zawady 56,59 38,10 15,61 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 Gmina 53,7 38,3 14,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Rysunek 1. Wskaźnik obciążenia demograficznego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Liczba gospodarstw domowych na terenie gminy Radzymin systematycznie wzrasta w latach 2011-2015. W okresie od 1 stycznia do 31 września 2013 r. w gminie było 5124 gospodarstw domowych, 27

w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2014 roku już 5 843, a do 28 września 2015 roku liczba gospodarstw domowych wzrosła do 6428 2. Saldo migracji wewnętrznych w gminie Radzymin w latach 2011-2014 pozostawało dodatnie, ale systematycznie malało: z 636 do 407. Saldo migracji zagranicznych jest natomiast bardzo małe, a w badanym okresie zanotowano niewielki spadek (z 5 do 4 rocznie). W latach 2011-2014 przeważały zameldowania i wymeldowania do gminy Radzymin z miast. Większą mobilnością w tym zakresie cechowały się kobiety. 3.2. Frekwencja wyborcza Miernikiem często stosowanym do oceny kapitału społecznego jest też frekwencja w wyborach. W wyborach samorządowych w 2014 roku, wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz wyborach Prezydenckich w 2015 roku, frekwencja wyborcza w gminie Radzymin była wyższa od średniej dla Polski. Świadczy to o zaangażowaniu w sprawy gminy i kraju. Najwyższy poziom osiągnęła frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w okręgu wyborczym nr 3 (północna część miasta oraz śródmieście Radzymina). W wyborach aktywnie uczestniczyli również mieszkańcy okręgów wyborczych nr 5 (północno-wschodnia część miasta Radzymin), 8 (Sołectwa: Arciechów, Borki, Nowe Załubice, Opole, Ruda, Stare Załubice, Wolica) i 11 (Nadma Pólko, Nadma Stara). Najniższy poziom frekwencji odnotowano w okręgach wyborczych nr 2 (południowo-wschodnia część miasta Radzymin) oraz 4 (sołectwo Łąki oraz południe miasta Radzymin), 7 (Sołectwa: Ciemne, Dybów Kolonia, Nowy Janków, Rżyska, Stary Janków, Wiktorów) i 10 (Słupno Osiedle). Wykres 3. Frekwencja w wyborach w 2014 i 2015 roku - średnia dla Polski i gminy Radzymin Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. 2 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030). 28

Rysunek 2. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 3.3. Edukacja i poziom oświaty W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych oferujących łącznie 1132 miejsc. Do placówek tych uczęszczało 898 dzieci. W 2014 roku w gminie Radzymin objętych wychowaniem przedszkolnym było 3309 dzieci (w tym w mieście 869). W latach 2011-2014 wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie o 4,4 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 3-4 lat oraz o 4,9 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 4-6 lat. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie zwiększył się zarówno w mieście Radzymin, jak i w pozostałych miejscowościach. Warto zauważyć, że w mieście odsetek ten przekracza 100% co oznacza, że do radzymińskich przedszkoli uczęszczają również dzieci z innych miejscowości. Tabela 7. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie Radzymin w latach 2011 i 2014 Radzymin Dzieci w wieku 3-4 lat Dzieci w wieku 4-6 lat % 2011 W mieście 104,70 119,60 Na wsi 17,80 42,70 2014 W mieście 85,50 101,00 Na wsi 31,60 62,40 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL. 29

Sieć publicznych placówek oświatowych w latach 2009-2014 nie uległa zmianie. W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba uczniów w szkołach wzrosła o 20% (z 1595 w roku 2011 do 1999 w roku 2014). Zwiększyła się również liczba etatów z 95,6 w 2011 do 118,6 w 2014 roku. Szkoły podstawowe działające w gminie to: 1. Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, 2. Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie, wchodząca w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Michaliny Chełmońskiej Szczepankowskiej w Słupnie, 5. Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach, 6. Szkoła Podstawowa w Ciemnem, wchodząca w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, 7. Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie. W 2014 roku w gminie działały cztery szkoły gimnazjalne. W latach 2011-2014 liczba uczniów zmniejszyła się o 10% (z 774 w 2011 do 695 w 2014 roku). Nieznacznie zmalała również liczba etatów w szkołach z 60,6 w 2011 do 54,6 w 2014 roku. Gimnazja działające w gminie Radzymin: 1. Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie, 2. Gimnazjum nr 2 w Radzyminie, wchodzące w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Gimnazjum w Słupnie, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach. 30

Rysunek 3. Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Radzymin W latach 2011-2014 zmniejszyła się liczba szkół ogólnokształcących w gminie Radzymin z trzech do dwóch placówek. Znacznie zmalała liczba uczniów kształcących się w tych szkołach zanotowano spadek o 33,5% (z 526 do 350 ). Liczba etatów w szkołach ogólnokształcących w gminie w 2014 roku wyniosła 19,34, w tym w liceach ogólnokształcących dla młodzieży (bez specjalnych) 17,37 etatów oraz w liceach ogólnokształcących dla dorosłych 1,97 etatów. W latach 2011-2014 liczba etatów zmalała o 27,7%. Szkoły podstawowe są rozmieszczone w różnych gminy Radzymin. Ich koncentracja dostrzegalna jest w części centralnej oraz południowej gminy. Biorąc pod uwagę rozmieszczenie szkół podstawowych w gminie, najlepszy dostęp do tych placówek mają mieszkańcy miasta Radzymin oraz Starych Załubic, Sierakowa i Słupna, Ciemnego oraz Nadmy. Miejscowości Arciechów, Popielarze, Łosie, Łąki, Mokre, Zawady, Emilianów, Zwierzyniec, Stary Dybów, Wiktorów, Dybów Kolonia oraz Rżyska korzystają z oddalonych szkół dzięki transportowi szkolnemu. Poziom edukacji jest wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, a także określa możliwości budowania kapitału ludzkiego. Jednym ze sposobów pomiaru poziomu edukacji są wyniki sprawdzianu szóstoklasisty oraz egzaminu gimnazjalnego. Wyniki sprawdzianu pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z polskiego oraz matematyki (minimalnie niższe wyniki w porównaniu ze średnią powiatu). Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były gorsze niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim (poniżej średniej powiatu). Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki (46,6%) oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym (49,6%), najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie (po 61,9%) oraz z języka polskiego (60,5%). 31

Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. Porównanie wyników egzaminów do wyników pozostałym gmin w powiecie wołomińskim znajduje się poniżej. Tabela 8. Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Część pierwsza (%) Część druga (%) Gmina J. polski Matematyka Ogółem Język angielski Kobyłka 76,7 59,0 68,1 80,6 Marki 76,5 65,7 71,3 85,6 Ząbki 79,5 67,1 73,5 84,3 Zielonka 76,9 65,4 71,3 82,2 Dąbrówka 73,4 55,4 64,7 77,1 Jadów 70,3 57,4 64,0 69,9 Klembów 76,1 61,7 69,1 75,3 Poświętne 69,1 59,5 64,5 71,6 Radzymin 73,7 63,4 68,7 80,1 Strachówka 62,5 39,8 51,3 61,2 Tłuszcz 75,5 56,0 66,0 78,2 Wołomin 75,6 58,1 67,1 81,2 Powiat wołomiński 75,8 61,4 68,8 80,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie. Tabela 9. Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Gmina Historia i WOS J. polski Matematyka Przedmioty przyrodnicze Język obcy na poziomie podstawowym - angielski Język obcy na poziomie rozszerzonym - angielski Język obcy na poziomie podstawowym - niemiecki Kobyłka 71,0 66,7 54,8 55,6 79,0 62,2 58,5 Marki 66,0 67,8 49,3 50,9 69,1 47,5 67,0 Ząbki 69,9 69,1 52,5 53,6 75,0 54,7 63,8 Zielonka 61,3 56,9 43,4 48,6 65,5 44,5 0 Dąbrówka 68,9 66,3 48,6 51,9 67,2 49,0 78,0 Jadów 56,9 52,4 36,0 41,0 56,9 39,3 0 Klembów 62,4 62,4 45,1 47,5 63,5 43,9 0 Poświętne 66,8 57,2 47,5 47,6 65,4 41,2 51,9 Radzymin 61,9 60,5 46,6 49,0 68,5 49,6 50,7 Strachówka 65,4 60,8 40,5 41,4 47,5 30,3 0 Tłuszcz 62,1 63,0 45,0 47,4 62,2 42,3 42,5 Wołomin 64,8 65,2 46,2 50,2 70,9 53,2 52,5 Powiat wołomiński 65,1 63,9 52,4 51,5 71,7 51,3 55,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie. 32

Najwyższa liczba uczniów korzystających z dofinansowania do obiadów szkolnych występuje w Szkole Podstawowej w Ciemnem, Radzyminie (SP nr 2 i SP nr 1) i Słupnie (SP nr 1 i SP nr 2). Ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny, najwięcej dzieci korzysta w SP nr 2 i SP nr 1 w Radzyminie oraz w SP nr 1 w Słupnie. Z dofinansowania na wycieczki szkolne skorzystało najwięcej uczniów w SP nr w Słupnie, SP nr 2 w Radzyminie. Udział w koloniach letnich wzięło najwięcej uczniów z SP nr 1 i SP nr 2 w Radzyminie. Najwięcej dzieci posiadających orzeczenie było w SP nr 1 w Słupnie, SP nr 1 i SP 2 w Radzyminie. Reasumując najwięcej uczniów korzystających z pomocy pojawia się najczęściej w Szkołach Podstawowych w Radzyminie oraz w Słupnie. W szkołach w Słupnie, Ciemnem, Nadmie oraz Radzyminie najwyższy odsetek uczniów korzysta z takiego wsparcia. Ze względu na niewielką ilość szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin można powiedzieć, że w każdej placówce ilość dzieci korzystających z dofinansowania jest dosyć podobna w placówkach w Słupnie i Radzyminie. Mniejsza ilość uczniów korzystających z dofinansowania jest widoczna w gimnazjum z Starych Załubicach. Tabela 10. Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Uczniowie, korzystają cy z obiadów szkolnych, dofinanso wywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej Uczniowie, korzystając y ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatow ej Karty Rodziny Uczniowie korzystający z dofinansowa nia na wycieczki szkolne Uczniowi e korzystaj ący z wypoczy nku letniego, finansow anego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Liczba uczniów w szko-le % % % % % - 2,23 1,64 0,00 1,49 0,89 672 Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie 3,01 4,18 4,52 1,17 0,84 598 Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. 4,24 5,65 9,89 1,06 3,18 283 Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie 12,32 2,17 4,35 4,35 1,45 138 Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej 4,25 0,94 7,08 1,89 1,42 212 w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem 14,69 1,40 2,80 4,20 3,50 143 Szkoła Podstawowa im. Prymasa 9,89 0,00 12,09 3,30 2,20 91 Tysiąclecia w Nadmie Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana 2,88 0,00 0,00 2,47 2,06 243 Waltera w Radzyminie Gimnazjum nr 2 w Radzyminie 4,76 2,12 1,06 1,59 1,59 189 Gimnazjum w Słupnie 5,06 4,43 0,00 3,16 0,63 158 Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach 4,55 1,52 0,00 3,03 3,03 66 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy. 33

Rysunek 4. Odsetek uczniów w szkołach podstawowych objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. 34

Rysunek 5. Odsetek uczniów w gimnazjach objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. 35

Rysunek 6. Liczba uczniów zamieszkałych na terenie gminy w podziale na 100 w wieku przedprodukcyjnym Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Poniższa tabela ilustruje podział na miejscowości, w których zamieszkują uczniowie otrzymujący wsparcie w danej placówce. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie (łącznie 80 ), Słupnie (łącznie 51 ) i w miejscowości Ciemne (łącznie 26 ). Tabela 11. Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Szkoła Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Miejsce zamieszkiwania i liczba posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Szkoła Podstawowa 3 Radzymin 6 Radzymin 0 4 Radzymin 3 Radzymin 2 Stary Dybów 1 Dybów Kolonia 1 Stary Dybów 1 Mokre 36

Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie Razem Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Miejsce zamieszkiwania i liczba posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 1 Wiktorów 1 Mokre 1 Zawady 7 Radzymin 11 Radzymin 15 Radzymin 6 Radzymin 3 Radzymin 1 Łąki 1 Łąki 1 Józefów 1 Ruda 5 Słupno 6 Słupno 3 Nadma 3 Słupno 6 Słupno 1 Sieraków 2 Nadma 2 Cegielnia 1 Cegielnia 1 Nadma 1 Cegielnia 11 Słupno 1 Sieraków 2 Słupno 1 Słupno 3 Słupno 3 Słupno 1 Słupno 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Sieraków 1 Sieraków 1 Sieraków 4 Stare Załubice 3 Borki 2 Ruda 2 Nowe Załubice 2 Nowe Załubice 3 Ruda 9 Stare Załubice 2 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Ruda 1 Ruda 1 Stare Załubice 1 Borki 11 Ciemne 2 Ciemne 4 Ciemne 5 Ciemne 1 Ciemne 3 Radzymin 1 Stary Janków 3 Stary Janków 1 Radzymin 1 Radzymin 2 Nowy Janków 1 Nowy Janków 3 Nadma 0 2 Nadma 2 Nadma 1 Nadma 13 Radzymin 11 Ciemne 7 Słupno 4 Stare Załubice 3 Borki 3 Stary Janków 3 Nadma 2 Sieraków 2 Stary Dybów 2 Nowy Janków 2 Ruda 1 Dybów Kolonia 17 Radzymin 7 Słupno 2 Nadma 2 Cegielnia 2 Ciemne 2 Nowe Załubice 15 Radzymin 14 Słupno 9 Stare Załubice 4 Ciemne 3 Nadma 3 Ruda 2 Nowe Załubice 2 Cegielnia 1 Ruda 1 Łąki 1 Sieraków 11 Radzymin 6 Słupno 5 Ciemne 2 Nadma 2 Arciechów 1 Sieraków 1 Stary Dybów 1 Mokre 1 Stare Załubice 1 Ruda 7 Radzymin 7 Słupno 2 Sieraków 1 Cegielnia 1 Mokre 1 Zawady 1 Nadma 1 Nowy Janków 1 Stary Janków 1 Józefów 1 Ciemne 1 Ruda 1 Stare Załubice 37

Szkoła Szkoła Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie Gimnazjum nr 2 w Radzyminie Gimnazjum w Słupnie Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 1 Wiktorów 1 Łąki Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 1 Ciemne 4 Dybów Kolonia 1 Stary Janków 1 Stary Dybów Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Gimnazjum Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) 0 0 1 Nowy Janków 1 Dybów Kolonia 2 Radzymin 1 Łosie 1 Mokre Miejsce zamieszkiwania i liczba posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 1 Borki Miejsce zamieszkiwania i liczba dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 2 Ciemne 1 Radzymin 2 Stary Dybów 4 Radzymin 4 Radzymin 2 Radzymin 3 Radzymin 2 Radzymin 1 Łąki 1 Nadma 4 Słupno 3 Słupno 0 2 Słupno 1 Słupno 1 Sieraków 2 Radzymin 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Nadma 1 Nadma 1 Nadma 2 Borki 1 Nowe 0 1 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Stare Załubice Załubice 1 Nowe 1 Łosie Załubice Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy. Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia mieszka w Radzyminie oraz Nadmie, Słupnie, Starych Załubicach oraz w Kolonii Dybów. Pomoc materialna w gminie Radzymin jest przyznawana na dwa sposoby: jako stypendium szkolne dla uczniów, kiedy w rodzinie miesięczna wysokość dochodu na osobę nie przekracza kwoty 456,00 zł netto, lub jako zasiłek szkolny może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Przyznawany jest w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie wydatków związanych z procesem edukacyjnym lub w formie pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym. 3 O tę formę pomocy można 3 Informacja uzyskana ze strony internetowej Urzędu Miasta i Gminy Radzymin www.radzymin.pl 38

ubiegać się w terminie nie dłuższym niż dwa miesiące od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego przyznanie tego zasiłku. Wnioski o przyznanie stypendium należy składać u dyrekcji szkoły, do której uczęszcza uczeń. Tabela 12. Procent uczniów otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 w stosunku do liczby w wieku przedprodukcyjnym w sołectwach i mieście Radzymin Miejscowość/sołectwo % Cegielnia 3,52 Ciemne 2,99 Dybów Kolonia 13,21 Emilianów 1,79 Łąki 4,49 Łosie 6,98 Mokre 4,72 Nowy Janków 4,76 Rżyska 12,68 Sieraków 1,71 Słupno 2,51 Stary Dybów 3,07 Stary Janków 13,11 Wiktorów 20,00 Zawady 4,76 Zwierzyniec 11,67 Stare Załubice 8,11 Nadma 8,17 Radzymin 2,83 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. 3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców Analiza poziomu bezpieczeństwa mieszkańców została opracowana na podstawie danych zebranych przez Komisariat Policji w Radzyminie. W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw; z czego 39,9% stanowiły włamanie do nieruchomości, 38,0% kradzieże cudzej własności. Najwięcej przestępstw odnotowano w 2015 roku w mieście Radzymin (157) oraz Słupnie (39), Nadmie (25). W miejscowościach Stary Janków oraz Zwierzyniec nie stwierdzono żadnego przestępstwa. Największa koncentracja przestępstw w tym okresie, mierzona odsetkiem przestępstw w gminie, wystąpiła w miejscowości Radzymin i Słupno. Najmniej przestępstw odnotowano w miejscowościach Zwierzyniec, Stary Janków, Wiktorów, Zawady, Rżyska. W Radzyminie dokonano najwięcej kradzieży cudzej rzeczy oraz włamań do nieruchomości. Mieszkańcy miasta zauważają niewystarczającą ilość i nieefektywność monitoringu wizyjnego. W przeliczeniu na 100 mieszkańców danej ulicy największy odsetek przestępstw wystąpił na ulicy Szmaragdowej (12,5). Równie wysoki wystepuje na ulicy Bażanciej i Szmaragodwej odpowiednio 10 i 10,53. Jeśli chodzi o sołectwa największy wskaźnik występuje w Popielarzach (10), a następnie Emilianów (9,5). 39

Tabela 13. Przestępczość w gminie Radzymin w 2015 r. Miejscowość/ sołectwo Liczba przestępstw na 100 mieszkańców 11 Listopada 1,92 Aleja Jana Pawła II 4,42 Armii Krajowej 1,71 Bażancia 10,00 Dzielna 2,27 Falandysza 2,67 Głowackiego 0,55 Hallera 2,04 Juliusza Słowackiego 0,09 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1,24 Kilińskiego 0,87 Kolejowa 1,82 Konopnickiej 0,86 Konstytucji 3 Maja 2,38 Leśna 1,06 Letnia 1,85 Maczka 1,63 Marszałka Józefa Piłsudskiego 1,48 Miła 3,23 Mistrza i Małgorzaty 3,70 Narbutta 2,50 Norwida 0,40 Nowa 3,13 Ogrodowa 1,36 Polna 1,14 POW 1,10 Reymonta 0,87 Słoneczna 4,35 Stary Rynek 0,20 Strzelców Grodzieńskich 4,00 Sybiraków 10,53 Szafirowa 5,56 Szkolna 0,67 Szmaragdowa 12,50 Waltera 1,15 Wczasowa 2,38 Weteranów 2,30 Wiejska 2,65 Witosa 2,00 Władysława IV 3,85 Wołomińska 1,18 Wróblewskiego 3,35 Wycinki 7,14 Wyszkowska 0,89 Zaciszna 2,27 Zielona 1,18 Zwycięska 1,35 Miasto Radzymin 1,20 Arciechów 4,59 Borki 1,34 Cegielnia 1,00 Ciemne 1,47 Dybów-Kolonia 1,63 Emilianów 9,50 Łąki 2,19 40

Miejscowość/ sołectwo Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Łosie 1,08 Mokre 0,80 Nadma 1,42 Nowe Załubice 1,48 Nowy Janków 2,78 Popielarze 10,00 Ruda 0,97 Rżyska 8,83 Sieraków 1,35 Słupno 1,42 Stare Załubice 1,40 Stary Dybów 0,43 Stary Janków 0,72 Wiktorów 0,62 Zawady 0,00 Zwierzyniec 4,59 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie. Rysunek 7. Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie. Biorąc pod uwagę ulice w mieście Radzymin najwięcej przestępstw występuje na Alei Jana Pawła II. Nie odnotowano jedynie przestępstw dotyczących włamań do samochodów oraz przestępstw przeciwko rodzinie i opiece. W poszczególnych rodzajach przestępstw w największa ich ilość dotyczy 41

kradzieży rzeczy ludzej i największy odstek przestępstów odnotowano przy ulicy Strzelców Grodzieńskich (4,00). Kolejny wysoki wskaźnik dotyczy ulicy Narbutta i Hallera 2,5 oraz 2,04. Liczba włamań do nieruchomości na 100 mieszkańców, czyli drugie najczęstsze występujące przestępstwo w Radzyminie występuje na ulicy Dzielnej (10) oraz Szmaragdowej (12,5). 42

Tabela 14. Liczba zarejestrowanych zdarzeń w 2015 r. Ulica/ Miejscowość/ sołectwo Liczba kradzieży cudzej rzeczy na 100 mieszkańców Liczba rozbojów na 100 mieszkańcó w Liczba przywłaszczeń energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankomatowego na 100 mieszkańców 43 Liczba włamań do samochod ów na 100 mieszkańc ów Liczba włamań do nieruchomo ści na 100 mieszkańcó w Liczba uszkodzeń mienia na 100 mieszkańc ów Liczba przestępstw przeciwko rodzinie i opiece (znęcanie się) na 100 mieszkańców 11 Listopada 1,92 Aleja Jana Pawła II 1,81 0,40 0,20 1,81 0,20 Armii Krajowej 0,34 1,37 Bażancia 10,00 Dzielna 2,27 Falandysza 1,15 1,53 Głowackiego 0,55 Hallera 2,04 Juliusza Słowackiego 0,09 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 0,41 0,41 0,41 Kilińskiego 0,87 Kolejowa 1,82 Konopnickiej 0,43 0,43 Konstytucji 3 Maja 1,19 0,60 0,60 Leśna 1,06 Letnia 1,85 Maczka 0,82 0,41 0,41 Marszałka Józefa Piłsudskiego 1,48 Miła 3,23 Mistrza i Małgorzaty 3,70 Narbutta 2,50 Norwida 0,40 Nowa 1,04 1,04 1,04 Ogrodowa 0,91 0,45 Polna 0,57 0,57 POW 1,10 Reymonta 0,32 0,24 0,16 0,16 Słoneczna 4,35 Stary Rynek 0,20 Strzelców Grodzieńskich 4,00 Sybiraków 5,26 5,26 Szafirowa 5,56 Szkolna 0,67 Szmaragdowa 12,50 Waltera 1,15 Wczasowa 2,38 Weteranów 0,77 0,19 1,15 0,19 Wiejska 0,88 0,88 0,88

Witosa 2,00 Władysława IV 3,85 Wołomińska 1,18 Wróblewskieg o 0,84 1,67 0,42 0,42 Wycinki 7,14 Wyszkowska 0,89 Zaciszna 2,27 Zielona 1,18 Zwycięska 0,67 0,34 0,34 Radzymin - miasto 0,40 0,02 0,03 0,10 0,49 0,15 0,02 Arciechów 2,29 0,46 1,83 Borki 0,34 0,34 0,34 0,34 Dybów Kolonia 3,32 0,22 0,44 Emilianów 0,21 0,11 0,94 0,11 0,10 Łąki 0,82 0,27 0,27 0,27 Łosie 8,00 1,50 Mokre 0,31 0,31 1,57 Nowe Załubice 0,00 1,08 Popielarze 0,40 0,20 0,20 Ruda 0,51 0,63 0,11 0,17 Stare Załubice 0,21 0,85 0,21 0,21 Stary Dybów 1,59 0,79 0,40 Wiktorów 10,00 Zawady 0,44 0,22 0,65 0,22 Zwierzyniec 0,65 0,33 Cegielnia 0,22 0,66 Ciemne 0,49 0,03 0,07 0,04 0,56 0,10 0,07 Nadma 0,35 0,24 0,83 Nowy Janków 0,93 0,16 0,31 Rżyska 0,43 Sieraków 0,71 Słupno 0,62 Stary Janków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie. W 2014 roku w Radzyminie zarejestrowano łącznie 774 przestępstw z czego 35,3% stanowiły kradzieże cudzej własności, 17,4% kradzieże z włamaniem. W latach 2012-2014 liczba zarejestrowanych przestępstw ulegała nieznacznym zmianom: wzrosła liczba kradzieży cudzej własności i kradzieży pojazdu, zmalała natomiast liczba kradzież z włamaniem oraz uszkodzeń mienia. W latach 2012-2014 liczba zarejestrowanych wykroczeń znacznie wzrosła. W 2014 roku zarejestrowano 904 wykroczenia, tj. o 139,8% więcej aniżeli w poprzednim roku. Najczęściej stwierdzano wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, stanowiły one 45,6% ogółu zarejestrowanych wykroczeń w 2014 roku, ich liczba nieznacznie się zmniejszyła. W latach 2012-2014 doszło do wyraźnego spadku liczby wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu i mienia oraz przeciwko mieniu, wzrosła natomiast liczba wykroczeń przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu oraz zaliczanych do kategorii inne. 44

Tabela 15. Liczba zarejestrowanych zdarzeń w latach 2012-2014 Kategoria / rodzaj 2012 2013 2014 Przestępstwa Kradzieże cudzej własności 238 218 273 Kradzież pojazdu 31 34 54 Kradzież z włamaniem 114 110 135 Rozbój 4 6 5 Bójka, pobicie 8 9 5 Uszkodzenie mienia 44 57 29 Uszczerbek na zdrowiu 16 13 17 Ogółem 761 828 774 Wykroczenia, w tym przeciwko: Bezpieczeństwu w ruchu 467 194 412 Drogowym Porządkowi i spokojowi 42 43 65 publicznemu Bezpieczeństwu 17 7 3 i mienia Mieniu 57 21 20 Inne 241 112 404 Ogółem 824 377 904 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030). Z informacji przekazanych przez Komisariat Policji w Radzyminie wynika, że rejony najbardziej zagrożone przestępczością przeciwko mieniu to miasto Radzymin z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta (ul. Nowa), miejscowości Ciemne i Słupno oraz obszary działek letniskowych (Załubice, Łosie, Łąki). Przeprowadzone w lutym i marcu 2016 roku konsultacje społeczne w zakresie Założeń Krajowej Mapy zagrożeń bezpieczeństwa w Polsce wykazały, że obszarem szczególnie zagrożonym wandalizmem jest teren placu zabaw we wsi Słupno (przy ulicy Żeromskiego) 4. W 2015 roku funkcjonariusze policji wypełnili 20 formularzy Niebieskiej Karty, służących dokumentowaniu faktów związanych z przemocą w rodzinie i ocenie zagrożenia dalszą przemocą. Aż 70% wypełniono na obszarach wiejskich, znacznie rzadziej natomiast stwierdzano przemoc w rodzinie na terenie miasta Radzymin. Większość, co do których istniało podejrzenie, że są dotknięte przemocą, stanowiły kobiety (79,2%). O stosowanie przemocy w rodzinie zdecydowanie częściej podejrzewani byli mężczyźni, w tym będący pod wpływem alkoholu. Łącznie w gminie Radzymin w 2015 roku stwierdzono 85 przypadków stosowania przemocy. Najczęściej dopuszczano się przemocy psychicznej (43,5%) oraz przemocy fizycznej (41,2%). 4 Informacja dotycząca konsultacji i zgłoszonych wniosków przez mieszkańców miasta i gminy Radzymin, Komisariat Policji w Radzyminie 45

Wykres 4. Liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy stwierdzonych w gminie Radzymin w 2015 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie. 3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń Zadania z zakresu pomocy społecznej na poziomie gminy Radzymin realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej, będący jednostką organizacyjną Gminy Radzymin. Na terenie gminy działa Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, który jest jednostką organizacyjną Starostwa Powiatowego w Wołominie. Dom realizuje zadania powiatu, zapewniając całodobową opiekę osobom niesprawnym, przewlekle somatycznie chorym, które z uwagi na stan zdrowia, warunki mieszkaniowe i rodzinne nie mogą samodzielnie funkcjonować w środowisku. Terenem działania Domu Pomocy jest obszar powiatu wołomińskiego. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej takich jak świetlice socjoterapeutyczne i spółdzielnie socjalne. Niedobór infrastruktury społecznej jest widoczny na terenie całej gminy. Prócz placówek szkolnych, do infrastruktury społecznej można zaliczyć Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu i Bibliotekę Publiczną w Radzyminie z filią w Nadmie. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. Świadczenia przyznano w ramach zadań zleconych i zadań łącznie 777 osobom, co stanowi 3,2% mieszkańców gminy. W strukturze udzielonych świadczeń największy udział stanowią: inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (przyznane 494 osobom), posiłki (259 ) oraz zasiłki stałe ogółem (119 ). Najwięcej środków finansowych przeznaczono natomiast na odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej (639 909 zł), zasiłki stałe ogółem (571 089 zł) oraz inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (335 110 zł). 46

Tabela 16. Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku Świadczenia Liczba, którym przyznano świadczenia Liczba świadczeń Kwota świadczeń (w zł) Liczba rodzin Liczba w rodzinach Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu 5 710 21 300 4 19 zamieszkania dla z zaburzeniami psychicznymi Zasiłki celowe na pokrycie wydatków 0 0 0 0 0 związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną Pomoc ogółem, przyznana cudzoziemcom 0 0 0 0 0 Zasiłki stałe ogółem 119 1208 57 1089 118 164 Zasiłki okresowe ogółem 21 107 29 120 21 57 Schronienie 6 1081 11 069 6 6 Posiłek 259 35 389 186 513 159 590 Ubranie 0 0 0 0 0 Usługi opiekuńcze ogółem 18 6844 59 954 18 26 Sprawienie pogrzebu 3 3 10780 3 4 Inne zasiłki celowe i w naturze ogółem 494 X 335 110 494 997 Pomoc socjalna X X X 515 1225 Odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej 24 269 639 909 24 24 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Pomoc z tego powodu otrzymały 343 rodziny, co stanowiło 30,4% wszystkich rodzin korzystających z pomocy. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba (19,7%), kolejnym zaś bezrobocie (16,6%). Struktura przyznawania pomocy społecznej była niemalże taka sama na wsi i w mieście. Mimo iż z powodu alkoholizmu przyznawana pomoc w 2015 r. była znacznie niższa niż w pozostałych dziedzinach, należy zwrócić uwagę na fakt, iż jednym z najczęściej występujących problemów w gminie, które podawano podczas warsztatów diagnostycznych był właśnie alkoholizm. Niestety jest to problem dosięgający wciąż znaczną ilość rodzin, który jest powszechnie tolerowany w kulturze środkowo-wschodniej Europy. 47

Wykres 5. Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) Pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku objęte były 562 rodziny (1389 ), z czego 54,4% z nich zamieszkiwało na wsi. W strukturze rodzin objętych pomocą przeważały rodziny jednoosobowe (47,9%). Pomocą objęto 246 rodzin z dziećmi, z których 57,7% zamieszkiwano na obszarach wiejskich gminy. Najliczniejszą grupę stanowiły rodziny z 1 dzieckiem (34,6%) oraz 2 dzieci (32,5%). Wsparciem otoczono również 89 rodzin niepełnych, z których 50,6% zamieszkiwało na wsi. Większość stanowiły rodziny jednoosobowe (46,1%). Tabela 17. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku Typy rodzin Liczba rodzin Liczba Ogółem w tym na wsi w rodzinach Rodziny ogółem 562 306 1389 O liczbie 1 269 131 269 O liczbie 2 95 56 190 O liczbie 3 58 32 174 O liczbie 4 65 44 260 O liczbie 5 40 25 200 O liczbie 6 i więcej 35 18 296 W tym rodziny z dziećmi ogółem 246 142 961 O liczbie dzieci 1 85 43 219 O liczbie dzieci 2 80 50 298 O liczbie dzieci 3 50 33 237 O liczbie dzieci 4 21 10 125 O liczbie dzieci 5 4 1 27 O liczbie dzieci 6 5 4 41 O liczbie dzieci 7 i więcej 1 1 14 Rodziny niepełne ogółem 89 45 254 O liczbie 1 41 18 82 O liczbie 2 29 15 89 O liczbie 3 15 10 60 O liczbie 4 i więcej 4 2 23 48

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) Największy odsetek liczby w rodzinach świadczeniobiorców zamieszkuje w miejscowości Radzymin (35,19%), Słupno (17,42%), Nadma (8,07%), Ciemne (7,73%). Osoby otrzymujące pomoc w formie świadczeń najczęściej zamieszkują w Radzyminie (38,56%) oraz w Słupnie (15,90%). Największy wskaźnik liczby świadczeniobiorców na 100 mieszkańców w przypadku poszczególnych ulic w Radzyminie występuje na ulicy Kolonie Nasze (12,5%) oraz Zduńskiej (6,49%). Jeśli chodzi o liczbę w rodzinach, które pobierają pomoc najwyższy wskaźnik występuje na ulicy Sybiraków (26,32). Tabela 18. Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 roku Miejscowość/sołectwo Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobiorców na 100 mieszkańców 1 Maja 2,25 8,99 Aleja Jana Pawła II 1,38 1,97 Armii Krajowej 0,68 1,71 Batalionów Chłopskich 3,08 3,08 Batorego 3,57 10,71 Broniewskiego 1,89 3,77 Falandysza 1,15 1,53 Folwarczna 4,17 4,17 Głowackiego 1,09 3,28 Juliusza Słowackiego 1,28 4,48 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1,66 6,64 Kilińskiego 2,61 3,48 Kolejowa 3,64 5,45 Koliski 0,98 0,98 Kolonie Nasze 12,50 12,50 Komunalna 3,57 3,57 Konopnickiej 0,86 1,29 Konstytucji 3 Maja 3,57 3,57 Kopernika 1,89 3,77 Korczaka 0,78 3,91 Leśna 2,13 5,32 Maczka 1,18 2,35 Marszałka Józefa Piłsudskiego 2,22 4,44 Mickiewicza 0,98 2,94 Narbutta 2,50 10,00 Norwida 4,03 8,06 Nowa 1,56 5,21 Ogrodowa 5,45 12,73 Polna 1,14 1,70 POW 3,31 8,82 Reymonta 0,39 1,10 Rondo Generała Hallera 2,04 2,04 Sienkiewicza 2,56 5,13 Stary Rynek 2,87 8,40 Sybiraków 5,26 26,32 Szkolna 2,01 6,04 Tragutta 5,34 9,16 49

Miejscowość/sołectwo Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Waltera 2,30 4,60 Wąska 1,39 1,39 Wczasowa 2,38 2,38 Weteranów 2,44 5,08 Wiejska 1,77 0,88 Witosa 4,00 6,00 Wołomińska 1,76 2,35 Wróblewskiego 0,42 1,67 Wyszkowska 1,79 2,68 Zaciszna 2,27 11,36 Zduńska 6,49 14,29 Zielona 4,71 9,41 Zwycięska 0,34 1,35 Miasto Radzymin 1,82 4,20 Słupno 2,53 7,04 Nadma 1,93 5,34 Ciemne 3,46 9,42 Sieraków 4,42 13,42 Dybów Stary 2,02 4,96 Stare Załubice 1,18 3,89 Nowe Załubice 0,63 0,63 Janków Stary 5,11 12,77 Borki 3,36 6,71 Rżyska 3,25 7,14 Cegielnia 1,00 1,66 Dybów Kolonia 2,45 8,42 Janków Nowy 3,57 8,73 Łąki Radzymińskie 1,88 5,02 Mokre 1,20 2,39 Wiktorów 4,32 15,11 Łosie 1,36 4,61 Ruda 1,09 2,61 Zawady 1,56 2,80 Zwierzyniec 0,82 3,70 Myszyniec Arciechów 0,46 0,46 Wesoła Emilianów 0,50 2,00 Gmina Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej. 50

Rysunek 8. Liczba świadczeniobiorców pomocy społecznej na 100 mieszkańców Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej Rysunek 9. Liczba w rodzinach świadczeniobiorców pomocy społecznej na 100 mieszkańców 51

liczba bezrobotnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej 3.6. Stan i struktura bezrobocia Według danych na koniec lipca 2016 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1048 bezrobotnych, tj. o 0,4% więcej aniżeli w roku 2011. W badanym okresie liczba bezrobotnych ulegała znacznym zmianom, najwięcej zarejestrowanych było w 2013 roku (1600 ). Tabela 19. Bezrobotni zarejestrowani w gminie Radzymin w latach 2011-2015 roku 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: BDL GUS. W analizowanym okresie liczba bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 548. Liczba bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 501. Najwięcej bezrobotnych mieszka w miejscowości Radzymin (42,84%), Słupno (12,98%), Nadma (6,58%). Podobnie sytuacja kształtuje się w kategorii bezrobotnych powyżej 12 miesięcy oraz bezrobotnych z wykształceniem podstawowym. Najwiekszy odsetek bezrobotnych na 1000 mieszkańców występuje na ulicy Gabriela Narutowicza (166,67). Wszystkie osoby bezrobotne na tej ulicy to też osoby bez pracy powyżej 12 miesięcy, które nie posiadają wykształcenia średniego. Równie wysokie wskaźniki występują na ulicy Traugutta oraz Zduńskiej powyżej 100. Największa liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w przypadku sołectw wynosi 87,66 i dotyczy sołectwa Rżyska. Tabela 20. Liczba bezrobotnych w gminie Radzymin (stan na dzień 31.07.2016 r.) Miejscowość/ sołectwo Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego na 1000 mieszkańców 1 Maja 44,94 11,24 11,24 11 Listopada 38,46 19,23 19,23 Aleja Jana Pawła II 33,46 11,81 13,78 Armii Krajowej 17,06 3,41 6,83 Broniewskiego 56,60 18,87 56,60 Dolna 100,00 0,00 100,00 Falandysza 26,72 7,63 7,63 52

Miejscowość/ sołectwo Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego na 1000 mieszkańców Gabriela Narutowicza 166,67 166,67 166,67 Głowackiego 5,46 0,00 0,00 Juliusza Słowackiego 4,57 2,74 2,74 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 37,34 12,45 20,75 Kilińskiego 52,17 8,70 26,09 Koliski 39,22 9,80 19,61 Konopnickiej 34,48 21,55 12,93 Konstytucji 3 Maja 23,81 5,95 17,86 Kopernika 18,87 0,00 0,00 Korczaka 7,81 7,81 7,81 Maczka 31,37 7,84 11,76 Marszałka Józefa Piłsudskiego 14,81 7,41 14,81 Mickiewicza 19,61 9,80 9,80 Narbutta 25,00 25,00 25,00 Norwida 48,39 20,16 20,16 Ogrodowa 45,45 18,18 36,36 Polna 17,05 0,00 5,68 POW 18,38 11,03 11,03 Reymonta 10,20 3,92 3,92 Stary Rynek 43,03 20,49 26,64 Strzelców Wileńskich 26,32 0,00 26,32 Szkolna 67,11 33,56 53,69 Tragutta 106,87 61,07 53,44 Waltera 34,48 22,99 11,49 Wczasowa 23,81 0,00 0,00 Weteranów 41,35 15,04 16,92 Wołomińska 41,18 17,65 11,76 Wyszkowska 35,71 26,79 26,79 Zduńska 103,90 64,94 64,94 Zwycięska 6,73 0,00 3,37 Żeromskiego 86,96 43,48 43,48 Miasto Radzymin 20,31 8,44 10,47 Arciechów 50,46 27,52 36,70 Borki 26,85 13,42 16,78 Cegielnia 51,99 32,08 23,23 Ciemne 61,78 37,70 24,08 Dybów-Kolonia 57,07 27,17 32,61 Emilianów 25,00 15,00 10,00 Łąki 53,29 34,48 34,48 Łosie 37,94 18,97 10,84 Mokre 43,82 23,90 21,91 Nadma 39,20 24,43 17,61 53

Miejscowość/ sołectwo Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego na 1000 mieszkańców Nowe Załubice 44,40 27,48 23,26 Nowy Janków 35,71 27,78 19,84 Popielarze 0,00 0,00 0,00 Ruda 50,00 21,74 21,74 Rżyska 87,66 45,45 55,19 Sieraków 30,91 19,87 24,28 Słupno 47,14 29,46 19,41 Stare Załubice 41,27 23,58 20,05 Stary Dybów 35,66 17,05 18,60 Stary Janków 55,32 29,79 17,02 Wiktorów 57,55 28,78 35,97 Zawady 31,15 15,58 12,46 Zwierzyniec 28,81 12,35 16,46 Gmina 33,83 18,14 16,42 Źródło: Filia PUP Radzymin. Rysunek 10. Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców Źródło: Filia PUP Radzymin. 54

Rysunek 11. Liczba bezrobotnych długotrwale na 1000 mieszkańców Źródło: Filia PUP Radzymin. 55

Rysunek 12. Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego na 1000 mieszkańców Źródło: Filia PUP Radzymin. 3.7. Działalność organizacji pozarządowych Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje 41 organizacji pozarządowych. Wśród stowarzyszeń związanych ze sportem i turystyką dominują kluby sportowe. Są to organizacje szkolne i uczniowskie, ale również te, które swoją działalność kierują do wszystkich mieszkańców miasta oraz są nastawione na realizację zadań związanych z wybraną dyscypliną. Kluby sportowe i stowarzyszenia kultury fizycznej, działające aktywnie w obszarze upowszechniania kultury fizycznej i sportu, to w szczególności: Radzymiński Klub Sportowy Mazur, Klub Piłkarski Rządza Załubice, Klub Sportowy Fanaberia, Klub Sportowy Rokis" Radzymin, Międzyszkolny Klub Sportowy Karate Kyokushin, Akademia Michała Podlaskiego Uczniowski Klub Sportowy Victoria Radzymin, Stowarzyszenie Piłki Ręcznej Rokis Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Dwójka Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Nadma. Ważną grupę stanowią również stowarzyszenia i fundacje aktywnie wspierające i promujące kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, podtrzymujące i upowszechniające 56

tradycję narodową, rozwój świadomości obywatelskiej i kulturowej, a także edukację, oświatę i wychowanie. Do grupy tej należą: Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, Stowarzyszenie Radzymińskie Forum, Stowarzyszenie Miłośników Miasta Radzymin I Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Fundacja Kamyk, Fundacja Kreatywni, Na terenie gminy Radzymin funkcjonują również organizacje o charakterze historycznym, związane z wydarzeniami lub osobami, które były świadkami historii. Organizacje takie to: Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód Rajski Ptak W Radzyminie. Organizacje działające na rzecz w wieku emerytalnym oraz na rzecz zagrożonych wykluczeniem społecznym, to w szczególności: Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów (Koła w Radzyminie, w Słupnie, w Starych Załubicach, w Nadmie), Stowarzyszenie Seniorów Ziemi Radzymińskiej, Stowarzyszenie Aktywnych 50+. Podstawową formułę samoorganizacji społecznej stanowią w gminie Ochotnicze Straże Pożarne w Radzyminie, Starych Załubicach, Zawadach, Mokrem, Rudzie, Nadmie (aktualnie w organizacji jest OSP w Słupnie). Wymienione jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych czerpią swój rodowód z doświadczeń wielu pokoleń i bogatej tradycji ochrony przeciwpożarowej. Ziemia Radzymińska ma bogatą historię ruchu strażackiego. Ochotnicze Straże Pożarne zawsze odgrywały i odgrywają niezwykle ważną rolę w życiu lokalnej społeczności. Istotną rolę w obszarze działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości odgrywa Radzymiński Oddział Izby Gospodarczej Powiatu Wołomińskiego. Gmina Radzymin jest także członkiem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania (LGD) Zalew Zegrzyński, Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka (LGR) Zalew Zegrzyński, Związku Gmin Zalewu Zegrzyńskiego oraz Związku Gmin Wiejskich. Niestety mimo działających organizacji, kapitał społeczny i zaangażowanie w sprawy gminy ze strony mieszkańców wciąż są na niskim poziomie. Wielokrotnie podczas każdego ze spotkań konsultacyjnych podkreślano fakt, że mieszkańcy nie czują się odpowiedzialni za rozwój gminy, a poziom identyfikacji z miejscem zamieszkania jest dosyć niski. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w miejscowości Radzymin. Ponadto organizacje funkcjonują na terenie 8 miejscowości. W gminie Radzymin zarejestrowanych jest 41 organizacji pozarządowych, z czego 21 występuje w samym mieście Radzymin. Na drugim miejscu znajduje się Słupno z pięcioma organizacjami. Biorąc pod uwagę liczbę organizacji na 1000 mieszkańców największy odstek występuje w sołectwie Mokre (5,98), natomiast najniższy, biorąc pod uwagę wszystkie, w których występuje chociaż jedna organizacja znajduje się w sołectwie Nadma (1,14). 57

Tabela 21. Organizacje pozarządowe zarejestrowane w gminie Radzymin w 2015 roku według miejscowości Miejscowość/sołectwo Organizacje pozarządowe (liczba) Liczba organizacji pozarządowych na 1000 mieszkańców Miasto Radzymin 21 1,85 Arciechów 0 0,00 Borki 0 0,00 Cegielnia 0 0,00 Ciemne 0 0,00 Dybów-Kolonia 0 0,00 Emilianów 0 0,00 Łąki 1 3,13 Łosie 0 0,00 Mokre 3 5,98 Nadma 2 1,14 Nowe Załubice 2 4,23 Nowy Janków 1 3,97 Popielarze 0 0,00 Ruda 0 0,00 Rżyska 0 0,00 Sieraków 1 2,21 Słupno 5 1,73 Stare Załubice 3 3,54 Stary Dybów 1 1,55 Stary Janków 0 0,00 Wiktorów 0 0,00 Zawady 1 3,12 Gmina 41 1,67 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wykazu organizacji pozarządowych, strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://bip.radzymin.pl/index.php?id=194) I. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy 3.8. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy Gmina Radzymin położona jest w powiecie wołomińskim, w centralnej części województwa mazowieckiego. Gmina Radzymin należy do Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego, ujęta została jako podmiot instytucjonalny w Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych WOF. Gmina Radzymin graniczy: od północy z miejsko-wiejską gminą Serock (powiat legionowski), od wschodu z gminami wiejskimi Dąbrówka i Klembów oraz gminą miejsko-wiejską Wołomin (powiat wołomiński), od południa z miejskimi gminami Kobyłka i Marki (powiat wołomiński), od zachodu z wiejską gminą Nieporęt (powiat legionowski). 58

Rysunek 13. Mapa gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie Open Street Map 59

Powierzchnia gminy Radzymin wynosi 12 951 ha, co stanowi 13,6% powierzchni powiatu wołomińskiego. Obszar miasta zajmuje 2339 ha a obszar wiejski gminny - 10 612 ha. Gminę tworzy miasto Radzymin oraz dwadzieścia osiem sołectw: Arciechów, Borki, Cegielnia, Ciemne, Dybów Folwark, Dybów Kolonia, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nadma Pólko, Nadma Stara, Nowe Słupno, Nowe Załubice, Nowy Janków, Opole, Ruda, Rżyska, Sieraków, Słupno Osiedle, Stare Słupno, Stare Załubice, Stary Dybów, Stary Janków, Wiktorów, Wolica, Zawady, Zwierzyniec. 3.9. Infrastruktura mieszkaniowa Budynki mieszkalne zlokalizowane na terenie gminy Radzymin obejmują przede wszystkim zabudowę jednorodzinną, w mniejszym stopniu wielorodzinną. Budynki te charakteryzują się niskim poziomem energooszczędności (efektywności energetycznej). Według danych GUS w 2014 roku w gminie Radzymin nie było pustostanów. W 2014 roku zasób mieszkaniowy gminy Radzymin tworzyło 7049 mieszkań, w których znajdowało się w 29 929 izb o łącznej powierzchni użytkowej 661 748 m 2. W latach 2011-2014 zasób mieszkaniowy gminy zwiększył się o 850 mieszkań, a tym samym powierzchnia użytkowa wzrosła o 71 924 m 2. Nieco ponad połowa mieszkań zlokalizowana była w mieście Radzymin. Tabela 22. Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Mieszkania Izby Powierzchnia użytkowa mieszkań 2011 2014 2011 2014 2011 2014 Miasto 3334 3963 13 545 15 490 278 858 318 733 Wieś 2865 3086 13 203 14 439 310 966 343 015 Ogółem 6199 7049 26 748 29 929 589 824 661 748 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wyniosła w gminie Radzymin 93,9 m 2, w latach 2011-2014 zmalała o 1,2m 2. Przeciętna powierzchnia użytkowania mieszkania na mieszkańca w gminie Radzymin wyniosła w 2014 roku 26,4 m 2 a więc o 1 m 2 więcej aniżeli w 2011 roku. W 2015 roku oddano do użytku 119 mieszkań indywidualnych. Łączna liczba izb oddanych do użytku wyniosła 693. Łączna powierzchnia użytkowa nieruchomości to 18 222 m 2. Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne: 29 lokali o łącznej powierzchni 1120,58 m 2. (w dwóch budynkach wielorodzinnych stanowiących współwłasność gminy), 70 lokali o łącznej powierzchni 2047,45 m 2 (w budynkach mieszkalnych stanowiących współwłasność gminy), 23 lokali o łącznej powierzchni 591,21 m 2 (w dwóch budynkach mieszkalnych będących w samoistnym posiadaniu gminy). 60

Tabela 23. Zasób mieszkaniowy gminy Radzymin Adres budynku Ogółem ilość lokali Powierzchnia w m2 Opis budynku Budynki mieszkalne stanowiące współwłasność gminy (w budynkach Wspólnot mieszkaniowych i administrowane przez Wspólnoty mieszkaniowe) Stary Rynek 23 /od 2000 r. budynek 2 69,88 murowany, blacha, rok budowyok.1970, w zarządzie wspólnoty woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe ul. Ogrodowa 6 B 27 1050,7 murowany, blacha, rok budowy 2007, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Budynki mieszkalne stanowiące własność gminy Al. Jana Pawła II 10a 1 69,79 murowany, papa, rok budowy-ok.1970, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Kolonie Nasze 4 2 67,00 murowany, papa, rok budowy- przed 1939 r. ul. Ogrodowa 2, 2 A 16 376,00 murowany, papa, rok budowy 1992, szambo ul. Pagórkowa 17 a 2 37,68 murowany, papa, rok budowy przed 1939 r. ul. Polna 2 3 88,65 murowany, dachówka, rok budowy-xix w., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Polna 19 4 149,50 brak ul. Strzelców Wileńskich 10 1 82,00 murowany, papa, przed 1980 r., woda, kanalizacja, gaz ul. Traugutta 3 8 221,63 murowane, papa, przed 1939 r. woda, kanalizacja ul. Wiejska 3 4 91,15 murowane, papa, przed 1939 r., szambo ul. Zduńska 24 13 359,05 murowane, papa, przed 1920 r., wodociąg, kanalizacja ul. Weteranów 1 7 171,58 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja ul. Weteranów 1 A 4 145,04 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja ul. Piaskowa 8 2 71,37 brak ul. Piaskowa 14 2 67,00 brak ul. Stary Rynek 7 4 114,50 brak Lokale mieszkalne w budynkach będących w posiadaniu gminy ul. Norwida 33 A 6 152,97 murowany, papa, przed 1939 r., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Traugutta 1 17 591,21 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 61

W 2013 roku nie sprzedano żadnego mieszkania należącego do zasobu gminnego. W 2009 roku sprzedano 2 mieszkania w budynkach wielorodzinnych o łącznej powierzchni użytkowej 73 m2. Na terenie gminy Radzymin działa 25 wspólnot mieszkaniowych i jedna spółdzielnia mieszkaniowa. Tabela 24. Wykaz budynków wielorodzinnych na terenie gminy Radzymin Nazwa Adres Wspólnota Mieszkaniowa 1 Maja w Radzyminie Radzymin, ul 1 Maja 9 Wspólnota Mieszkaniowa SILIKATY Radzymin, ul. Weteranów 74 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12 CDE Radzymin, ul Reymonta 12 CDE w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12FGH Radzymin, ul. Reymonta 12 FGH Wspólnota Mieszkaniowa przy ul Reymonta 23 i 25 Radzymin, ul. Reymonta 25 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Budynków 61, 63,65, 67, 69, Radzymin, ul. Słowackiego 63 ADM 71, 73, 75, 77, 79, przy Słowackiego w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, Al. Jana Pawła II 24B Wspólnota Mieszkaniowa Kilińskiego 21 w Radzyminie Radzymin, ul. Kilińskiego 21 Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, ul Ogrodowa 6 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12, 12 A, 12B Radzymin, ul. Reymonta 12 Wspólnota Mieszkaniowa Wyszyńskiego w Radzyminie Radzymin, ul. Wyszyńskiego 2b Wspólnota Mieszkaniowa "Słowackiego 51" Radzymin, ul. Słowackiego 51 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Słowackiego 53 w Radzyminie Radzymin, ul. Słowackiego 53 Społeczna Wspólnota Mieszkańców w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 8A Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. Wyszyńskiego 52 Radzymin, ul. Wyszyńskiego 52 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 3 w Radzyminie Radzymin, ul. Falandysza 3 Wspólnota Mieszkaniowa Jana Pawła II 14 w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 14 Wspólnota Mieszkaniowa Stary Rynek 23 Radzymin, Stary Rynek 23 Wspólnota Mieszkaniowa OSIEDLE CENTRUM PARK I Radzymin, ul. Falandysza 11 ul. Falandysza 11 Wspólnota Mieszkaniowa Tetmajera 1-55 Radzymin, ul. Tetmajera 1-55 Wspólnota Mieszkaniowa Mistrza i Małgorzaty 1-42 Radzymin, ul. Mistrza Małgorzaty 1-47 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 6 w Radzyminie Warszawa, ul. Monte Casino 8 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 8 w Radzyminie Radzymin, ul. Kotowskiego 11 Spółdzielnia Mieszkaniowa Zorza Radzymin, ul. Stary Rynek 25 Komitet WETERANÓW Radzymin, ul. Weteranów 100 Wspólnota Mieszkaniowa Armii Krajowej 4/6/8/10 Radzymin, Aleja Armii Krajowej 4,6,8,10 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) Odsetek wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne w 2013 roku znajdował się poniżej średnich wielkości dla gmin województwa mazowieckiego. Można jednak zauważyć, że w latach 2009-2013 sytuacja w tym zakresie poprawiła się znacząco. Nadal jednak kwestię niewystarczającego poziomu uzbrojenia działek w sieć kanalizacji sanitarnej podkreślano wielokrotnie podczas spotkań konsultacyjnych (problem jest dotkliwy zwłaszcza w miejscowości Zawady). Niedostateczny poziom infrastruktury technicznej jest problemem, z którym gmina mierzy się od wielu lat. Sukcesywnie sytuacja poprawia się, w opinii mieszkańców nie jest to jednak poziom zadowalający. 62

Rysunek 14. Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Negatywnym zjawiskiem jest obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty azbestowocementowe. W 2015 roku zidentyfikowano 2 308 takich obiektów. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre, Łosie, oraz Słupno. Najmniej obiektów znajduje się w miejscowości Popielarze (9). Pokrycia azbestowocementowe wykonane są z płyt płaskich i falistych. Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata 2015-2032, na podstawie wykonanej wówczas inwentaryzacji stwierdzono, że na terenie Gminy Radzymin nie występują płyty azbestowo-cementowe w elewacjach budynków fizycznych, nie są wykorzystywane rury i złącza azbestowe, nie ma dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest. W przypadku ulic w mieście Radzymin największa powierzchnia płyt azbestowo-cementowych znajduje się na ulicy Zwycięskiej (8268) oraz Weterenów (6614). Biorąc pod uwagę powierzchnię na 1000 mieszkańców najwyższy wskaźnik dotyczy ulicy Glinkowskiej (124) oraz Wycinki (102,57). Tabela 25. Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych w podziale na ulice i miejscowości gminy Radzymin Ulica/ Miejscowość/ sołectwo Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych [w m2] 63 Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych na 1000 mieszkańców 1 Maja 31 0,35 11 Listopada 115 2,21 Aleja Jana Pawła II 1587 3,06 Armii Krajowej 369 1,26 Batalionów Chłopskich 2176 33,48 Batorego 69 2,46 Cicha 221 4,02 Dębowa 146 29,20 Dobra 42 0,53 Dzielna 39 0,89 Folwarczna 187 7,79 Glinkowska 124 124,00 Głowackiego 1275 6,97

Ulica/ Miejscowość/ sołectwo Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych [w m2] 64 Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych na 1000 mieszkańców Hallera 822 8,39 Ignacego Daszyńskiego 158 4,65 Juliusza Słowackiego 188 0,17 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2868 11,90 Kilińskiego 327 2,84 Kolejowa 3098 56,33 Koliski 292 2,86 Kolonia Pod Lasem 257 64,25 Komunalna 216 7,71 Konopnickiej 1039 4,48 Konstytucji 3 Maja 445 2,65 Korczaka 270 2,11 Kościuszki 291 0,00 Księcia Edwarda Lubomirskiego 966 18,58 Leśna 2588 27,53 Letnia 38 0,70 Łąkowa 80 2,42 Maczka 1268 4,97 Malownicza 327 32,70 Marszałka Józefa Piłsudskiego 1422 10,53 Mickiewicza 831 8,15 Mokra 491 15,84 Narbutta 590 14,75 Norwida 815 3,29 Nowa 3077 16,03 Ogrodowa 703 3,20 Partyzantów 1502 24,62 Piaskowa 129 18,43 Plac Wolności 436 62,29 Polna 566 3,22 POW 2319 8,53 Reymonta 655 0,51 Rzeczna 82 0,00 Słoneczna 1099 47,78 Stary Rynek 135 0,27 Strzelców Wileńskich 85 2,24 Szkolna 80 0,54 Waltera 230 2,64 Wąska 681 9,46 Weteranów 6614 12,43 Witosa 867 17,34 Wołomińska 2263 13,31 Wronia 64 4,27 Wróblewskiego 2856 11,95 Wycinki 1436 102,57 Wyszkowska 694 6,20 Zduńska 449 5,83 Zielona 342 4,02 Zwycięska 8268 27,84

Ulica/ Miejscowość/ sołectwo Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych [w m2] Powierzchnia płyt azbestowo-cementowych na 1000 mieszkańców Miasto Radzymin 61700 6,52 Arciechów 9 745 5,43 Borki 16 401 44,70 Cegielnia 11 480 55,04 Ciemne 15 409 12,70 Dybów-Kolonia 14 732 16,14 Emilianów 9 624 40,03 Łąki 10 505 48,12 Łosie 40 191 32,93 Mokre 37 760 108,92 Nadma 13 454 75,22 Nowe Załubice 27 582 7,64 Nowy Janków 4 730 58,31 Popielarze 1 899 18,77 Ruda 27 093 189,90 Rżyska 11 362 58,90 Sieraków 9 385 36,89 Słupno 28 204 20,72 Stare Załubice 29 932 9,78 Stary Dybów 26 597 35,30 Stary Janków 5 977 41,24 Wiktorów 11 738 25,43 Zawady 18 983 84,45 Zwierzyniec 16 218 59,14 Razem 460701 18,78 Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata 2015-2032 (str. 23) 65

3.10. Budynki użyteczności publicznej Poniżej w tabeli umieszczono zestawienie budynków użyteczności publicznej, z uwzględnieniem stopnia termomodernizacji. Z poniższych danych wynika, że połowa budynków nie jest objęta termomodernizacją. Tylko 6 budynków jest kompletnie wyremontowanych. Niepokojący jest fakt, że w części budynków szkolnych nie była przeprowadzana termomodernizacja, a budynki te wymagają remontu (Przedszkole nr 2 w Radzyminie, Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1, Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum nr 1 w Radzyminie, Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, Zespół Szkół w Słupnie). Placówki użyteczności publicznej są w większości niedostosowane do potrzeb niepełnosprawnych. Tabela 26. Stan budynków użyteczności publicznej Nazwa obiektu Powierzchnia użytkowa [m2] Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Weteranów 31 (siedziba np. Powiatowego Urzędu Pracy) Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Komunalna 2 (siedziba: Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Radzyminie, Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Radzyminie) Urząd Miasta i Gminy w Radzyminie, Pl. T. Kościuszki 2 Typ kotłowni Zużycie energii finalnej [MWh] 300,00 gazowa 85,85 B 611,00 gazowa 126,25 B 866,00 gazowa 121,20 B Przeprowadzona Termomodernizacja (K-kompletna, C- częściowa, B- brak) 66

Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 19 (siedziba np.: Urzędu Stanu Cywilnego w Radzyminie, Urzędu Miasta i Gminy Radzymin, Starostwa Powiatowego Wydziału Budownictwa) Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 7 Oczyszczalnia Ścieków Komunalnych w Radzyminie, ul. Księżycowa 13 Przedszkole nr 2 w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 28 Przedszkole Publiczne nr 1 w Radzyminie, ul. Batorego 8 Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu w Radzyminie, Np. Jana Pawła II 20 Centrum Medyczne im. Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 17 Stacja Uzdatniania Wody w Radzyminie, ul. Batalionów Chłopskich 8 Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. Ppłk pil. Mariana Pisarka i Gimnazjum Nr 1 im. Mjr. Stefana Waltera w Radzyminie, ul. 11 Listopada 2 Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, ul. Szkolna 3 Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie, ul. Szkolna 7 Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, Ciemne 113 Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, ul. Marii Konopnickiej 24 Zespół Szkół Terenów Zieleni im np. Czesława Nowaka w Radzyminie, Np. Jana Pawła II 18 Zespół Szkół w Słupnie, Np. Jana Pawła II 14 Zespół Szkół w Starych Załubicach, Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej, Stare Załubice 23A 477,95 gazowa 116,15 B 2958,00 gazowa 808,82 C 386,00 gazowa 126,73 K 800,00 brak 90,60 B 450,00 gazowa 122,88 C 3290,90 kotłownia 376,25 K 3537,45 gazowa 531,65 C 673,49 brak 11,70 K 130,00 gazowa 0,65 B 2031,50 gazowa 351,94 B 250,00 gazowa 62,37 B 737,43 gazowa 164,63 K 1180,00 gazowa 292,35 K 3200,00 gazowa 1 001,78 B 5736,00 gazowa 1 056,66 K 2311,92 gazowa 67,70 B 2013,60 gazowa 287,97 C Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej Przez gminę Radzymin przepływają rzeki: Rządza, Czarna oraz Beniaminówka, starorzecze rzeki Bug, mające swoje ujście do Zalewu Zegrzyńskiego, z którym gmina graniczy. Stan czystości rzek przepływających przez obszar gminy jest niezadowalający. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują 3 092 ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Powierzchnia lasów w latach 2011-2014 nieznacznie zmalała (z 1592,60 ha do 1568,32 ha). Grunty leśne gminne zajmowały jedynie 67

2 ha. W strukturze gruntów leśnych prywatnych przeważały grunty leśne prywatne fizycznych (95,4%). Na obszarze gminy Radzymin występują złoża surowców mineralnych wykorzystywane do produkcji ceramiki budowlanej. Są to głównie iły i muły zastoiskowe (warwowe) tzw. zastoiska warszawskiego, są one przedmiotem wieloletniej intensywnej eksploatacji. Surowce te występują w całej południowej i środkowej części gminy oraz wąskim pasem ciągnącym się na północ od Radzymina po wieś Łosie. Na terenie gminy, w miejscowościach Słupno, Mokre, Łosie i Zawady funkcjonowały cegielnie. Obecnie tereny poddawane są rekultywacji, część odpadów po rekultywacji stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców oraz stanu środowiska. W niektórych regionach gminy cegielnie nadal funkcjonują. Mieszkańcy pobliskich terenów dostrzegają negatywny wpływ cegielni na jakość życia (zanieczyszczenie, hałas,). Stan i ochrona przyrody Na terenie gminy Radzymin wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody: obszary chronionego krajobrazu wchodzącego w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, pomniki przyrody. Ze względu na duże walory przyrodnicze część gminy Radzymin włączono w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego na podstawie rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego (Rozporządzenie nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 roku). Są to tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem a także pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Radzymin obejmuje swym zasięgiem północne, zachodnie i południowe tereny, tj. obręby ewidencyjne: Arciechów, Stare Załubice, Popielarze, Nowe Załubice, Ruda, Borki, Łosie, Łąki, Radzymin, Mokre, Ciemne, Janków Nowy, Nadma ponadto kompleksy leśne: Uroczysko Czarna Struga, Rozrzutek oraz Uroczysko Koziak i Ciemne. Jest to łącznie aż 65 % obszaru gminy. 68

Rysunek 15. Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/ [dostęp z 4.08.2016 r.] Obszar gminy graniczy z terenami Natura 2000: Ostoja Nadbużańska SOO 9 Specjalne Obszary Chronione) i Dolina Dolnego Bugu OSO. Korytarz ekologiczny o znaczeniu ponadregionalnym wyznaczono wzdłuż Bugu, Zalewu Zegrzyńskiego i rzeki Rządzy. Znaczna powierzchnia terenów zieleni, wysoka różnorodność biologiczna oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego to niewątpliwe atuty gminy Radzymin. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa Białystok 5. Pomiary stanu powietrza dla obszaru gminy, prowadzone przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Wołominie i Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Warszawie, wykazują przekroczenie poziomu dopuszczalnego stężenia dla pyłu zawieszonego PM10. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają przede wszystkim zanieczyszczenia z komunikacji samochodowej oraz emisje ze źródeł położonych w pozostałej części województwa (głównie z energetyki i przemysłu miasta Warszawa). 5 Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Radzymin na lata 2004-2015 69

Zakłady zlokalizowane na terenie gminy Radzymin nie są natomiast istotnymi emitorami zanieczyszczeń. Problemem w gminie Radzymin jest również zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Klasyfikacja wód powierzchniowych uwzględniająca cechy fizyczno chemiczne bakteriologiczne wykazała, że na terenie gminy nie ma ani jednego odcinka rzeki, który odpowiadałby I lub II klasie czystości wód powierzchniowych. Co więcej, zanieczyszczone są również wody podziemne. Jakość wody gruntowej w większości studni lokalnych, z których korzystają mieszkańcy gminy nie spełnia norm przewidzianych dla wody pitnej ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne. Do najczęstszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy należą 6 : spływy obszarowe z terenów rolnych, nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, źle składowane i zabezpieczone pryzmy obornika oraz zbiorniki na gnojowicę położone w pobliżu cieków wodnych, niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, ścieki komunalne i przemysłowe powodują wzrost stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Na terenie gminy znajduje się zrekultywowane dzikie wysypisko, znajdujące się na działce przemysłowej, zlokalizowanej przy ul. Wróblewskiego. Tereny zieleni W 2014 roku w gminie Radzymin powierzchnia terenów zieleni wyniosła 73,02ha i była większa o 33,4% aniżeli w roku 2011. Na terenie gminy był jeden park spacerowo-wypoczynkowy, trzy zieleńce oraz cztery cmentarze. W latach 2011-2014 zmieniła się struktura terenów zieleni wzrósł udział zieleni ulicznej (o 27,4%) oraz parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej (o 29,5%). Rysunek 16. Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach 2011-2014 Źródło: GUS BDL 6 Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 70

3.11. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Około 80% powierzchni gminy Radzymin stanowią tereny, na których występuje użytkowanie terenu zgodne z historycznym. W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin rekomendowane jest objęcie ochroną konserwatorską (w formie strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu) kulturowego terenów, których wartość historyczną stanowi zachowana ciągłość użytkowania. Gmina Radzymin leży w centrum historycznego Mazowsza. Założenia urbanistyczne miasta Radzymin to jedne z najcenniejszych obiektów krajobrazu kulturalnym regionu. Są to między innymi: ślady osady targowej obszar Starego Rynku, tereny przyłączone po lokacji obszar Placu Wolności, zabudowa wzdłuż osi miasta obszar ulicy Konstytucji 3-go Maja, pozostałości głównych ciągów komunikacyjnych, pojedyncze budynki będące w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, układy zieleni miejskiej Pl. Wolności, Pl. Kościuszki, ul. Norwida, ul. Warszawska (aktualnie: Al. Jana Pawła II), cmentarze: wojenny (z okresu wojny w 1920 roku), parafialny, żydowski, ewangelicki przy ul. Polnej 7. Na terenie gminy Radzymin znajduje się wiele obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym Ziemi Radzymińskiej, m.in. krzyże przydrożne, kapliczki, pomniki i mogiły oraz leśniczówki. Ochroną konserwatorską są objęte trzy kapliczki: w centrum Radzymina oraz we wsiach Nadma i Dybów. Ważny element krajobrazu kulturowego gminy stanowią również cegielnie, zlokalizowane głównie w okolicach Radzymina, Słupna, Cegielni i Ciemnego. W granicach gminy znajduje się także pole bitewne Boju o Radzymin w 1920 roku, będące jednym z lepiej zachowanych terenów tego rodzaju w Polsce. W gminie Radzymin występują archeologiczne relikty osadnicze. Niektóre stanowiska, ze względu na szczególne wartości, wskazuje się do objęcia ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Najwyższą wartość posiada zespół 21 kopców ziemnych we wsi Arciechów jest to jedyny na terenie gminy obiekt o własnej formie krajobrazowej, wpisany do rejestru zabytków pod Nr A-1617. Ze względu na atrakcyjność i walory poznawcze obiektu wskazane jest, po dokonaniu odpowiednich badań i zabezpieczeń, udostępnienie go zwiedzającym. W Radzyminie istnieje wiele obiektów zabytkowych, z których trzy wyróżniają się szczególną wartością: Klasycystyczny kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, Klasycystyczna szkoła z lat 1843-44 (obecnie Studium Nauczycielskie i Liceum Pedagogiczne), Klasycystyczny szpital z 1830 roku. W ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wpisanych jest siedem obiektów z terenu gminy, wszystkie są zlokalizowane na terenie miasta Radzymin. Do gminnej ewidencji wpisane są natomiast czterdzieści trzy obiekty usytuowane w mieście Radzymin oraz po jednym ze wsi Nadma i Dybów. 7 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 71

Tabela 27. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Numer i data wpisu Rejestru zabytków 1475 23.09.1992 1093/634 05.04.1962 1094/635 5.04.1962 1095/34 20.09.1954 1593-A 12.07.1995 1321 11.10.1988 1594 10.08.1995 Nazwa obiektu Cmentarz parafialny Nagrobki Ogrodzenie Drzewostan Kościół Przemienienia Pańskiego Dzwonnica Szkoła, dawne koszary obecnie Studium Nauczycielskie Dawny szpital z 1830 roku Siedziba władz powiatu radzymińskiego, od 1952 liceum pedagogiczne, obecnie Internat Studium Nauczycielskiego Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowano-drewnianym pozostałość po założeniu pałacowoparkowym w stylu angielskim Cmentarz Wojenny Kaplica Brama Nagrobki Groby żołnierzy Kwatery Drzewostan Budynek dozorcy cmentarza Radzymin ul. P.O.W. 1 Adres Radzymin Plac Kościuszki Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 26 Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 19 Radzymin ul. Gen L. Żeligowskiego Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) 4A Kamienica z początku XX w. Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 4 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin (2009). Zabytkowe kamienice w centrum miasta Radzymin wymagają generalnego remontu. Stanowią potencjał kulturowy miejsca, są również atrakcją turystyczną. Dzięki odrestaurowaniu tych zabytków, centrum miasta uzyskałoby historyczny wygląd. Stanowiłoby wizytówkę nie tylko miasta, ale także całej gminy. Ponadto dzięki temu jakość życia mieszkańców w zabytkowych kamienicach automatycznie uległaby poprawie. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków: remiza strażacka ul. Strzelców Kaniowskich 2, Radzymin, willa ul. Batorego 3, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 10, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 7, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 9, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 11, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 13, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 15, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 17, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 4, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 5, Radzymin, 72

budynek ul. Konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 6, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 7, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 8, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 10, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 2 Maja 12, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, kino ul. Konstytucji 3 Maja 15, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 16, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 17, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 20, Radzymin, szkoła ul. 11 Listopada 5, Radzymin, budynek ul. 11 Listopada 7, Radzymin, willa ul. Ks. E. Czartoryskiej 2, Radzymin, budynek ul. Polna 2, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul. Traugutta 1, Radzymin, budynek ul. Traugutta 3, Radzymin, budynek ul. Traugutta 6, Radzymin, dworzec PKS ul. Warszawska 5, Radzymin, budynek ul. Warszawska 24a, Radzymin, budynek ul. Warszawska 26, Radzymin, plebania Plac Kościuszki, Radzymin, brama kościelna Plac Kościuszki, Radzymin, budynek Plac Wolności 15, Radzymin, budynek Plac Wolności 17, Radzymin, łaźnia miejska ul. Zduńska 22, Radzymin, budynek ul. Zduńska 24, Radzymin, budynek ul. Żeromskiego 1. Radzymin, kapliczka, Dybów, kapliczka, Nadma. Do objęcia ewidencją Konserwatora Zabytków rekomendowano ponadto następujące obiekty: cmentarz żydowski, Radzymin, ul. Mickiewicza, cmentarz ewangelicki, Radzymin, ul. Polna, cmentarz ewangelicki, Wiktorów. W gminie Radzymin wyznaczono ponadto strefę ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar historycznego rozplanowanie miejskiego centrum Radzymina 8. Ochroną objęto: historyczne rozplanowanie miejskie, w tym układ ulic i trzech placów miejskich, zachowane pierzeje ulic, 8 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 73

skalę i charakter zabudowy, osie widokowe z kościołem pw. Przemienienia Pańskiego. 3.12. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna Infrastruktura rekreacyjna Tereny przeznaczone do rekreacji i wypoczynku zajmują w gminie Radzymin 161 ha, co stanowi 1,24% powierzchni gminy. Gmina wyróżnia się pod tym względem w regionie, odsetek ten dla województwa mazowieckiego wynosi jedynie 0,14%. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują 3 092 ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Odsetek ten jest zbliżony do średniej dla województwa mazowieckiego, wynoszącej 23,20%. Największe kompleksy leśne znajdują się w południowo zachodniej części gminy. Dominują bory świeże i bory suche, lokalnie występują bory mieszane i tereny bagienne oraz łęgi i olsy. Infrastruktura rekreacyjna w gminie jest w niskiej jakości. Prócz Stadionu (zaniedbany, wymaga renowacji) oraz boisk sportowych w każdej ze szkół, infrastruktura rekreacyjna w przestrzeni publicznej nie jest w pełni wykorzystana. Z przeprowadzonych badań jakościowych wynika, że parki miejskie są zaniedbane i nie spełniają swojej funkcji, a tereny zieleni w gminie nie są wystarczająco zagospodarowane pod rozbudowę szlaków rowerowych czy turystyki pieszej. Obiektem centralnym jest Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, w którym znajduje się sauna, siłownia oraz boiska do gier zespołowych. Prowadzone są tam również zajęcia cykliczne: fitness, karate, joga oraz łucznictwo. Na terenie Ośrodka organizowane są również wydarzenia sportowo-rekreacyjne. Infrastruktura turystyczna Park miejski im. Księżnej Eleonory Czartoryskiej Szczególnie jest ważnym miejscem historycznym i rekreacyjnym. Obecnie teren ten wraz z zapleczem (domkiem administratora, tzw. Dworek Księżnej Eleonory Czartoryskiej) wyznaczają obecne ulice Warszawska Norwida Czartoryskiej. Po rozebraniu pałacu, park funkcjonował jako park publiczny aż do I wojny światowej. 9 Kompleks jest wpisany do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków pod nazwą Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowano-drewnianym, pozostałość po założeniu pałacowo-parkowym w stylu angielskim pod numerem 1593-A, wpisanym w dniu 12.07.1995 roku. Obecnie park nie spełnia funkcji rekreacyjnej, wymaga prac modernizacyjnych. Plac ze względu na położenie w Śródmieściu miasta mógłby być docelowo: miejscem spotkań, integrującym mieszkańców czy zapleczem dla wydarzeń kulturalnych na świeżym powietrzu. Potencjał tego miejsca można wykorzystać dzięki renowacji zabytkowego budynku tzw. Domu Administratora, dodaniu małej architektury i uporządkowaniu zieleni. Wyjątkowym miejscem w gminie Radzymin jest Droga Golgoty Narodu Polskiego, upamiętniająca czyn żołnierzy polskich 1920 roku i stanowiąca wotum dziękczynne dla Papieża Jana Pawła II za jego wizytę w Radzyminie. Pomysłodawcami budowy Drogi Golgoty Narodu Polskiego byli członkowie Towarzystwa Przyjaciół Radzymina, koncepcja ten inicjatywy wiązała się z wypowiedzią Prymasa Tysiąclecia ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który podczas uroczystości 500-lecia radzymińskiej parafii w 1973 roku nazwał szosę warszawską Drogą Golgoty Narodu Polskiego. Ksiądz Prymas nawiązywał do wydarzeń historycznych związanych z bitwą o Radzymin w czasie wojny z bolszewikami w sierpniu 1920 roku, osią wydarzeń była właśnie szosa warszawska, wzdłuż której rozwijały swoje tyraliery polskie pułki piechoty i nacierały czołgi, wożono nią rannych żołnierzy do szpitali polowych w Pustelniku i Markach. Budowę Drogi Golgoty rozpoczął powołany w roku 1998 przez Towarzystwo 9 Lokalny Program Rewitalizacji Dla Miasta Radzymin Na Lata 2007-2013 (s.12) 74

Przyjaciół Radzymina Społeczny Komitet Przygotowania Miasta do Wizyty Ojca Świętego i Jubileuszy Radzymina w roku 2000, a kontynuuje ją przekształcony z poprzedniego, Społeczny Komitet Upamiętnienia Bitwy o Radzymin w 1920 roku we współpracy ze Starostą Wołomińskim i Burmistrzem Radzymina 10. Bitwa Warszawska roku 1920 jest także rdzeniem innych produktów turystycznych gminy Radzymin, np. serii Radzimirów kolekcjonerskich pozłacanych o nominale 1920, wykonanych z mosiądzu pozłacanego 24 karatowym złotem. Nominał 1920 nawiązuje do daty Bitwy Warszawskiej roku 1920, w której zwycięski Bój o Radzymin miał kluczowe znaczenie, a także daty bliskiej sercu Polaków - roku urodzenia Ojca Świętego Jana Pawła II, który 13 czerwca 1999 roku nawiedził Radzymin, modlił się na Cmentarzu Żołnierzy Polskich 1920 roku i złożył hołd żołnierzom przed Bratnią Mogiłą Bohaterów Poległych w 1920 roku. Prócz serii kolekcjonerskich Radzimirów gmina nie posiada innych produktów turystycznych związanych z miejscami historycznymi czy dawnym przemysłem cegielnianym. Wiele budynków poprzemysłowych mogłoby zostać wykorzystanych w celu budowy szlaku wytwórni cegieł. Aspekt historyczny, jak i przemysłowy stanowi potencjał do rozwoju marki gminy Radzymin. Gmina posiada liczne walory turystyczne, jednak nie są one w pełni wykorzystywane, a baza noclegowa jest słabo rozwinięta. W 2014 roku w gminie Radzymin funkcjonowały 4 turystyczne obiekty noclegowe: jeden motel oraz trzy zajazdy. 3.13. Przestrzenie publiczne Przestrzeń publiczną stanowi ( ) obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 11. Powierzchnia przestrzeni publicznych w gminie Radzymin wynosi 80,75 ha. Kluczowe przestrzenie publiczne w gminie to: Stadion miejski Mazur Plac Zabaw Nivea Park krajobrazowy ul. 11 listopada Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu Park miejski w Radzyminie Targowisko miejskie Największa powierzchnia przestrzeni publicznych występuje na terenie miasta Radzymin. Mieszkańcy 13 miejscowości nie mają dostępu do przestrzeni publicznych. Należy jednak odkreślić, że ich niedobór stanowi problem w miejscowościach o większej gęstości zaludnienia. W przypadku miejscowości pełniących funkcje rekreacyjne czy letniskowe brak przestrzeni publicznych nie jest tak odczuwalny. Największym nasyceniem przestrzeni publicznych, poza miastem Radzymin, wyróżnia się Zwierzyniec, Wiktorów oraz Słupno. Warto jednak zauważyć, że istniejące przestrzenie publiczne w opinii mieszkańców nie są wystarczające, są zaniedbane i nie spełniają swoich funkcji. Problem ten zgłaszany był wielokrotnie podczas warsztatów i konsultacji społecznych z mieszkańcami. 10 Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=199&strona=1) 11 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717. 75

Tabela 28. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Miejscowość/ sołectwo Powierzchnia (w ha) Powierzchnia (w ha) na 100 mieszkańców Arciechów 0,000 0,000 Borki 0,000 0,000 Cegielnia 0,281 0,031 Ciemne 0,520 0,054 Dybów-Kolonia 0,000 0,000 Emilianów 0,000 0,000 Łąki 0,187 0,059 Łosie 0,100 0,027 Mokre 0,000 0,000 Nadma 0,000 0,000 Nowe Załubice 0,000 0,000 Nowy Janków 0,000 0,000 Popielarze 0,000 0,000 Ruda 0,060 0,001 Rżyska 0,000 0,000 Sieraków 0,120 0,039 Słupno 0,480 0,106 Stare Załubice 0,094 0,003 Stary Dybów 0,000 0,000 Stary Janków 0,000 0,000 Wiktorów 0,530 0,226 Zawady 0,000 0,000 Zwierzyniec 0,780 0,243 Radzymin 18,096 7,447 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin. Tabela 29. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Nazwa Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu Plac zabaw Nivea (przy Centrum Medycznym w Radzyminie) Plac Zabaw Nivea w Nadmie Ciemne Stare Załubice Wiktorów Łosie Cegielnia Łąki Słupno Sieraków Zwierzyniec Ruda 76 Powierzchnia 0,8994 ha 0,9028 ha 0,3026 ha 0,2500 ha 0,2700 ha 0,0492 ha 0,0449 ha 0,5300 ha 0,1000 ha 0,1508 ha 0,1300 ha 0,0936 ha 0,0935 ha 0,4800 ha 0,1200 ha 0,5400 ha 0,2400 ha 0,0600 ha P. T. Kościuszki w Radzyminie 0,7809 ha Park przy ul. Konstytucji 3 Maja 0,4776 ha Park krajobrazowy ul. 11 listopada (dworek) 1,2002 ha

Ul. Wołomińska (stadion Miejski Mazur ) Tereny komunikacyjne-drogi Aleja Jana Pawła II (lądowisko przy cmentarzu) Radzymin Cmentarze Parafii Rzymsko-Katolickich Radzymin Cmentarz ewangelicki w Radzyminie Cmentarz żydowski w Radzyminie Targowisko Miejskie 2,5962 ha 58,3318 ha 1,8156 ha 2,0889 ha 1,4461 ha 1,2026 ha 0,4276 ha 2,0539 ha 2,2042 ha Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin. 77

3.14. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Radzymin wyniosła w 2015 roku 3009, co oznacza przyrost o 17,4% w stosunku do roku 2011 roku (2486, BDL GUS). W badanym okresie liczba podmiotów gospodarki narodowej rosła systematycznie. Na terenie gminy nie działa inkubator przedsiębiorczości ani Specjalna Strefa Ekonomiczna. W 2015 roku na terenie gminy Radzymin zarejestrowane były następujące podmioty: cztery spółdzielnie, w tym dwie w sekcji G, jedna w sekcji A, jedna w sekcji L; dwieście dwadzieścia pięć spółek handlowych, w tym dwadzieścia dwie spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Sześćdziesiąt cztery spółki działały w sekcjach B, C, D i E, trzydzieści trzy w sekcji F, pięćdziesiąt dziewięć w sekcji G a osiem w sekcji L. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało pięć spółek handlowych cywilnych oraz sto siedemdziesiąt spółek handlowych z ograniczoną odpowiedzialnością (dwadzieścia z udziałem kapitału zagranicznego). W latach 2011-2015 liczba podmiotów należących do sektora prywatnego wzrosła z 2449 do 2957. Większość stanowiły przedsiębiorstwa należące do fizycznych, a w analizowanym okresie ich liczba wzrosła o 16%. Wzrosła również liczba spółek handlowych (29,7%), fundacji (75,0%) oraz stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych (23,8%). Tabela 30. Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach 2011-2015 Podmioty 2011 2015 Osoby fizyczne 2008 2392 Spółki handlowe 147 209 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 16 22 Spółdzielnie 4 4 Fundacje 2 8 Stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne 32 42 Źródło: BDL GUS. Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wzrosła o 6,9% (z 1073 w 2011 roku do 1152 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększyła się również liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności z 110 w 2011 roku do 115 w 2014 roku. W latach 2011-2015 struktura wielkości podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin nie zmieniła się. Największy udział miały mikroprzedsiębiorstwa (0-9 zatrudnionych). W 2011 stanowiły one roku 95,7% wszystkich podmiotów gospodarczych. W 2015 roku ich udział był nieznacznie wyższy - 96,2%. Udział małych podmiotów gospodarczych (10-49 zatrudnionych) utrzymywał się na poziomie poniżej 4%, w 2011 roku było to 3,7%, w 2015 roku nieznacznie mniej 3,2%. Najmniejszy udział miały przedsiębiorstwa o liczbie 50-249 zatrudnionych i więcej. Te pierwsze zarówno w 2011 roku jak i w 2015 roku stanowiły 0,6% podmiotów. W gminie Radzymin działa jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249. Biorąc pod uwagę zmiany demograficzne w gminie Radzymin, liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. w wieku produkcyjnym wzrosła o 8,4% (z 166,4 w 2011 roku do 181,7 w 2014 roku). Liczba fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 ludności w 2011 roku wynosiła 87 a do 2014 roku wzrosła do 92. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie Radzymin wzrosła w okresie 2011-2015 o 17,4%. Zmiana nie była jednak jednakowa dla każdej sekcji. W pięciu sekcjach zanotowano spadek liczby podmiotów, były to sekcja A (spadek o 26%), sekcja O (spadek o 14%), sekcja K (spadek o 7%), 78

sekcja R (spadek o 3%). Likwidacji uległ również jeden z dwóch podmiotów działających w sekcji B. Pozostałe sekcje zwiększyły swoją liczebność. Na szczególną uwagę zasługują sekcje, w których liczba podmiotów wzrosła o ponad 30%: sekcja P wzrost o 30%, sekcja N o 30%, M- o 31%, J- o 33%, S i T o 34%. Tabela 31. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach 2011-2015 wg sekcji PKD Sekcja Opis sekcji 2011 2012 2013 2014 2015 Zmiana (liczba) Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 29 30 33 24 23-6 Sekcja B Górnictwo i wydobycie 2 1 1 2 1-1 Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe 302 311 329 334 357 55 Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 2 4 2 2 3 1 elektryczną, gaz i parę wodną Sekcja E Dostawa wody 22 24 24 27 26 4 Sekcja F Budownictwo 326 343 354 359 372 46 Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów 761 797 830 858 871 110 Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa 229 237 248 243 254 25 Sekcja I Działalność z zakwaterowaniem i usługami 63 78 70 71 78 15 gastronomicznymi Sekcja J Informacja i komunikacja 57 73 89 86 85 28 Sekcja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 77 75 75 73 72-5 Sekcja L Działalność związana z obsługą rynku 41 43 49 45 56 15 nieruchomości Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 182 200 224 248 265 83 Sekcja N Działalność z zakresie usług administrowania 90 109 123 128 129 39 Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa 8 7 7 7 7-1 Sekcja P Edukacja 73 82 97 107 104 31 Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 61 70 74 82 84 23 Sekcja R Działalność związana z kultura, rozrywką 39 41 38 38 38-1 i rekreacją Sekcje S i T Pozostała działalność usługowa, gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 122 122 141 153 184 62 Źródło: BDL GUS. Podstawę działalności w gminie Radzymin stanowią przedsiębiorstwa produkujące materiały budowlane, głównie cegłę, przedsiębiorstwa owocowo-warzywne, cukiernicze, produkcji napojów i wód mineralnych, artykułów z tworzyw sztucznych. Uzupełnieniem działalności są usługi głównie remontowo-budowlane, instalatorskie, stolarskie, transportowe oraz działalność handlowa 12. Według danych na 2016 rok podmioty gospodarcze są zlokalizowane na całym terenie gminy Radzymin. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (1003 podmioty) oraz miejscowości Słupno (268). Najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów (6), Rżyska (12), Borki (13), Emilianów (14), Nowy Janków (15) oraz Zwierzyniec (15). W miejscowości letniskowej Popielarze nie funkcjonuje żaden podmiot gospodarczy. Największa liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do CEIDG występuje na ulicy Reymonta (95) oraz Weteranów (65). Na ulicy Diamentowej, Pileckiego oraz Łosiej odnotowuje się najwyższy wskaźnik w przeliczeniu na 100 mieszkańców i wynosi on kolejno 75, 75 i 66,67. 12 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin 2004 2015. 79

Tabela 32. Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Miejscowość/ sołectwo Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Liczba podmiotów na 100 mieszkańców 11 Listopada 1 1,92 Aleja Jana Pawła II 28 5,41 Aleja Wrzosowa 1 0,00 Armii Krajowej 27 9,22 Batalionów Chłopskich 8 12,31 Batorego 6 21,43 Bażancia 2 20,00 Broniewskiego 7 13,21 Brylantowa 1 33,33 Cicha 5 9,09 Czapury 1 25,00 Czartoryskiej 7 11,67 Diamentowa 3 75,00 Dobra 3 3,75 Dzielna 2 4,55 Elizy Orzeszkowej 5 5,62 Falandysza 31 11,83 Folwarczna 2 8,33 Gabriela Narutowicza 1 8,33 Głowackiego 21 11,48 Ignacego Daszyńskiego 4 11,76 Jana Matejki 1 4,35 Juliusza Kotkowskiego 1 5,88 Juliusza Słowackiego 76 6,88 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 17 7,05 Kilińskiego 14 12,17 Kolejowa 6 10,91 Koliski 2 1,96 Kolonia Pod Lasem 2 50,00 Komunalna 7 25,00 Konopnickiej 26 11,21 Konstytucji 3 Maja 46 27,38 Kopernika 1 1,89 Korczaka 13 10,16 Kościuszki 1 0,00 Królewska 2 11,76 Księcia Edwarda Lubomirskiego 3 5,77 Kwiatów Polskich 1 2,86 Kwitnąca 1 4,76 Legionów 1 9,09 Leśna 7 7,45 Letnia 6 11,11 Łosia 2 66,67 80

Maczka 10 3,92 Makowa 1 12,50 Malownicza 1 10,00 Marii Skłodowskiej-Curie 1 9,09 Marszałka Józefa Piłsudskiego 4 2,96 Mickiewicza 10 9,80 Miła 2 6,45 Miłosna 3 17,65 Mistrza i Małgorzaty 4 14,81 Mokra 3 9,68 Narbutta 3 7,50 Norwida 18 7,26 Nowa 8 4,17 Ogrodowa 15 6,82 Oliwkowa 1 20,00 Pagórkowa 2 28,57 Partyzantów 2 3,28 Patriotów 2 16,67 Pileckiego 3 75,00 Plac Wolności 2 28,57 Polna 16 9,09 POW 32 11,76 Reymonta 95 7,40 Romantyczna 1 8,33 Rondo Generała Hallera 7 0,00 Rubinowa 1 4,17 Rycerska 1 14,29 Sienkiewicza 1 2,56 Skorupki 2 13,33 Słoneczna 3 13,04 Stary Rynek 51 10,39 Strzelców Grodzieńskich 12 48,00 Strzelców Kaniowskich 5 38,46 Strzelców Wileńskich 3 7,89 Sybiraków 2 10,53 Szafirowa 3 16,67 Szkolna 13 8,72 Szmaragdowa 1 12,50 Świerkowa 1 8,33 Tragutta 12 9,16 Tuwima 1 25,00 Wadery 3 9,38 Waltera 7 8,05 Waniliowa 1 33,33 Wąska 5 6,94 Wczasowa 3 7,14 Weteranów 65 12,22 81

Wiejska 15 13,27 Wierzbowa 7 15,91 Willowa 3 14,29 Witosa 4 8,00 Władysława IV 2 7,69 Włodzimierza Tetmajera 5 8,47 Wołomińska 27 15,88 Wronia 1 6,67 Wróblewskiego 20 8,37 Wspólna 1 1,75 Wycinki 2 14,29 Wyszkowska 14 12,50 Zaciszna 3 6,82 Zdrojowa 1 10,00 Zduńska 4 5,19 Zielona 6 7,06 Zwycięska 22 7,41 Źródlana 6 18,18 Żeligowskiego 10 45,45 Żeromskiego 4 17,39 Żulińskiego 1 25,00 Żwirkowa 1 33,33 Miasto Radzymin 1003 9,38 Arciechów 17 7,80 Borki 13 4,36 Cegielnia 70 7,74 Ciemne 70 7,33 Dybów-Kolonia 17 4,62 Emilianów 14 7,00 Łąki 33 10,34 Łosie 23 6,23 Mokre 34 6,77 Nadma 115 6,53 Nowe Załubice 52 10,99 Nowy Janków 15 5,95 Popielarze 0 0,00 Ruda 28 6,09 Rżyska 12 3,90 Sieraków 25 5,52 Słupno 268 9,29 Stare Załubice 59 6,96 Stary Dybów 44 6,82 Stary Janków 18 7,66 Wiktorów 6 4,32 Zawady 18 5,61 Zwierzyniec 15 6,17 Gmina 1969 8,02 Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG 82

Źródło: opracowanie własne. Według stanu na koniec września 2015 roku na terenie Gminy Radzymin działało 2177 gospodarstw rolnych, nieruchomości rolnych było 3949. W latach 2010-2015 liczba gospodarstw rolnych powiększyła się o 631 podmiotów, co stanowi wzrost o 9,75%. Sfera działalności gospodarczej zdaniem mieszkańców powinna być oddzielona od sfery mieszkaniowej, ze względu na występujące konflikty interesów. Uciążliwość ta jest szczególnie dotkliwa w miejscowości Słupno i Radzymin. 3.15. Gospodarka finansowa gminy W 2014 roku dochody ogółem budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca wyniosły 2 851zł, tj. mniej od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 115 zł). Dochody budżetu gminy w ostatnich latach wyraźnie wzrastały. W latach 2012-2014 znacznie wzrosły również wydatki ogółem budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca, z 2 291 zł do 2 732 zł. Wskaźnik ten był jednak nadal niższy od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 109 zł). 83

Rysunek 17. Dochody i wydatki budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca w latach 2012-2014 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2012 2013 2014 dochody ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca wydatki ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Kluczowym źródłem dochodów budżetowych polskich gminą są dochody z tytułu podatku dochodowego od fizycznych oraz dochody z podatku od nieruchomości. Udział dochodów z PIT stanowił 35,6% w dochodach własnych JST, udział dochodów z podatku od nieruchomości 19,8% 13. Istotnym problemem gminy Radzymin, zmniejszającym jej dochody własne jak również świadczącym o trudnej sytuacji ekonomicznej mieszkańców jest nie regulowanie podatku od nieruchomości. W 2015 roku władze lokalne podjęły 68 decyzji o umorzeniu podatku od nieruchomości. Najwięcej pozytywnie rozpatrzonych wniosków dotyczyło nieruchomości w mieście Radzymin oraz miejscowościach Nadma, Borki i Słupno. Najwyższe kwoty przyznanego umorzenia odnosiły się do nieruchomości położonych w mieście Radzymin (ulice: Kolonia Pod Lasem, Słoneczna oraz Tęczowa) oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Wskaźnik kwoty przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców był najwyższy dla miasta Radzymin oraz miejscowości Borki i Słupno. Można wnioskować zatem, największe problemy z regulowaniem podatku od nieruchomości mają mieszkańcy miasta Radzymina oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Tabela 33. Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości przyznana w 2015 r. w gminie Radzymin Miejscowość/ sołectwo Kwota przyznanego umorzenia Kwota przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców Zwycięska 379 127,61 Wróblewskiego 222 92,89 Kardynała Stefana Wyszyńskiego 1110 460,58 Zwycięska 350 117,85 Kolonia Pod Lasem 1739 43475,00 Wróblewskiego 106 44,35 Wiejska 424,1 375,31 Wczasowa 188 447,62 Letnia 253 468,52 13 Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego 2014, GUS, Warszawa. 84

Wołomińska 728 428,24 Konopnickiej 458 197,41 Konstytucji 3 Maja 4035 2401,79 Witosa 436 872,00 Wczasowa 188 447,62 Batalionów Chłopskich 68 104,62 Wróblewskiego 52,5 21,97 Dobra 479,6 599,50 Słoneczna 9527,5 41423,91 Wróblewskiego 53 22,18 Tęczowa 1268 15850,00 Konopnickiej 283 121,98 Weteranów 289 54,32 Arciechów 0,00 0,00 Borki 7802,80 2618,39 Cegielnia 2360,00 261,06 Ciemne 1016,00 106,39 Dybów-Kolonia 0,00 0,00 Emilianów 0,00 0,00 Łąki 0,00 0,00 Łosie 225,00 60,98 Mokre 514,00 102,39 Nadma 2272,13 129,10 Nowe Załubice 1520,00 321,35 Nowy Janków 270,00 107,14 Popielarze 0,00 0,00 Ruda 573,00 5,04 Rżyska 656,00 142,61 Sieraków 1157,00 375,65 Słupno 3299,56 728,38 Stare Załubice 3546,00 122,91 Stary Dybów 340,00 40,09 Stary Janków 197,00 30,54 Wiktorów 0,00 0,00 Zawady 0,00 0,00 Zwierzyniec 0,00 0,00 Radzymin 23103,70 9507,70 Gmina 48852,19 197,90 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urząd Miasta i Gminy Radzymin 3.16. Analiza badań jakościowych Analiza wyników badania ankietowego. W dniach od 30 marca do 6 kwietnia zrealizowane zostało badanie ankietowe w ramach prac nad Programem Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023. Metodyka Badanie było prowadzone z zastosowaniem połączenia dwóch metod zbierania danych (mixed mode): ankiety internetowej do samodzielnego wypełniania oraz wywiadów kwestionariuszowych. 85

Wywiady kwestionariuszowe PAPI to tradycyjna forma zbierania danych podczas bezpośredniej rozmowy z respondentem. Ankieter przeprowadza wywiad w oparciu o kwestionariusz, na którym zapisuje odpowiedzi, co zmniejsza ryzyko braków odpowiedzi oraz błędów czy wypełnianiu ankiet. Ankieta internetowa do samodzielnego wypełnienia CAWI (ang. Computer-Assisted Web- Interview) to technika badań ilościowych wykorzystująca nowoczesne technologie. Jej główną zaletą jest to, że Respondenci mogą wypełnić formularz w dogodnym dla siebie miejscu i czasie, co zwiększa liczbę gotowych wziąć udział w badaniu. Istotne jest również wysokie poczucie anonimowości, sprzyjające udzielaniu szczerych odpowiedzi. Kwestionariusz ankiety został zamieszczony na platformie internetowej cyfrowademokracja.pl. Próba Dobór próby do badania PAPI miał charakter reprezentatywny przedmiotowo (kwotowy) pod względem płci i wieku. Oznacza to, że rekrutacja do badania była ukierunkowana na to, aby odsetek z poszczególnych grup wyznaczonych przez te dwie cechy odpowiadał ich proporcjom w populacji wszystkich mieszkańców gminy (według danych BDL GUS). Badanie CAWI miało natomiast charakter otwarty udział w nim mogli wziąć wszyscy chętni. Link do kwestionariusza został opublikowany na stronie miasta. Łącznie w ankiecie wzięły udział 424 osoby. Próba była zrównoważona pod względem płci, zaś jeśli chodzi o grupy wieku to przeważały osoby między 25 a 44 rokiem życia. Tabela 34. Respondenci według płci i wieku Wiek Kobieta Mężczyzna Łącznie Liczba % Liczba % Liczba % Poniżej 25 lat 28 6,60 28 6,60 56 13,21 25-44 lata 106 25,00 100 23,58 206 48,58 45-64 lata 59 13,92 56 13,21 115 27,12 65 i więcej 30 7,08 17 4,01 47 11,08 Łącznie 223 52,59 201 47,41 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Udział w badaniu wzięły przede wszystkim osoby wykształcone ponad trzy czwarte z nich posiada wykształcenie co najmniej średnie. Tabela 35. Respondenci według wykształcenia Wykształcenie Liczba % Podstawowe lub gimnazjalne 8 1,89 Zasadnicze zawodowe 78 18,40 Średnie 174 41,04 Wyższe 149 35,14 Inne 15 3,54 Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Jednym z głównych metodologii założeń badania było zwrócenie się do mieszkańców zarówno samego miasta Radzymin jak i poszczególnych sołectw. Wysoki odsetek mieszkańców miasta Radzymin w próbie wynika z faktu, iż faktycznie mieszka tam znaczna część mieszkańców gminu. Tabela 36. Respondenci według miejsca zamieszkania Część gminy Liczba % 86

Miasto Radzymin 198 46,70 Sołectwo Arciechów 2 0,47 Sołectwo Borki 2 0,47 Sołectwo Cegielnia 14 3,30 Sołectwo Ciemne 17 4,01 Sołectwo Dybów Folwark 4 0,94 Sołectwo Dybów Kolonia 7 1,65 Sołectwo Emilianów 5 1,18 Sołectwo Łąki 8 1,89 Sołectwo Łosie 5 1,18 Sołectwo Mokre 6 1,42 Sołectwo Nadma Pólko 14 3,30 Sołectwo Nadma Stara 12 2,83 Sołectwo Nowe Słupno 10 2,36 Sołectwo Nowe Załubice 4 0,94 Sołectwo Nowy Janków 6 1,42 Sołectwo Opole 4 0,94 Sołectwo Ruda 5 1,18 Sołectwo Rżyska 6 1,42 Sołectwo Sieraków 8 1,89 Sołectwo Słupno Osiedle 19 4,48 Sołectwo Stare Słupno 24 5,66 Sołectwo Stare Załubice 12 2,83 Sołectwo Stary Dybów 9 2,12 Sołectwo Stary Janków 7 1,65 Sołectwo Wiktorów 3 0,71 Sołectwo Wolica 5 1,18 Sołectwo Zawady 5 1,18 Sołectwo Zwierzyniec 3 0,71 Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Udział w badaniu brały przede wszystkim osoby zamieszkujące w gminie od wielu lat. Prawie połowa z nich urodziła się w gminie Radzymin, zaś wśród przyjezdnych przeważały osoby, które sprowadziły się tu ponad 15 lat temu. Tabela 37. Respondenci według czasu zamieszkania w gminie Odpowiedź Liczba % Od urodzenia 175 41,27 Powyżej 15 lat 151 35,61 9-15 lat 46 10,85 5-8 lat 34 8,02 Poniżej 5 lat 18 4,25 Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Wyniki badania Pierwsze pytanie ankiety dotyczyło tego, jaki charakter mają główne problemy gminy Radzymin. Rozkład odpowiedzi jednoznacznie wskazuje na priorytetowy charakter problemów gospodarczych oraz społecznych. Najrzadziej wskazywane były natomiast problemy o charakterze środowiskowym. 87

Tabela 38. Główne problemy Radzymina Odpowiedź Liczba % Problemy w sferze społecznej 132 31,13 Problemy w sferze gospodarczej 193 45,52 Problemy w sferze środowiskowej 12 2,83 Problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej 56 13,21 Problemy w sferze technicznej 26 6,13 Inne 1 0,24 Odmowa odpowiedzi 4 0,94 Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zróżnicowanie opinii pomiędzy mieszkańcami miasta Radzymin a przedstawicielami sołectw. Największe rozbieżności można zauważyć w zakresie problemów w sferze przestrzenno-funkcjonalnej, które częściej wybierali mieszkańcy miasta (różnica 10,37 punktów procentowych). W sołectwach znacząco większy procent wskazywał natomiast na problemy w sferach gospodarczej i społecznej (różnice odpowiednio 7,50 i 5,30 punktów procentowych). Tabela 39. Główne problemy Radzymina w podziale na części gminy Odpowiedź Miasto Radzymin Sołectwa Liczba % Liczba % Problemy w sferze społecznej 56 28,43 76 33,63 Problemy w sferze gospodarczej 82 41,62 111 49,12 Problemy w sferze środowiskowej 4 2,03 8 3,54 Problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej 37 18,78 19 8,41 Problemy w sferze technicznej 16 8,12 9 3,98 Inne 2 1,02 2 0,88 Odmowa odpowiedzi 0 0,00 1 0,44 Łącznie 197 100,00 226 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Kolejne pytanie miało charakter doprecyzowujący. Respondenci zostali poproszeni o wskazani części gminy, gdzie najczęściej występują poszczególne rodzaje problemów. Analiza wartości odchylenia standardowego pokazuje, że najbardziej zróżnicowane były odsetki wskazań na poszczególne części gminy w kontekście problemów w sferze. Najbardziej wyrównane proporcje wystąpiły natomiast w przypadku problemów w sferze środowiskowej. Zdaniem Respondentów wszystkie rodzaje problemów występują najczęściej w mieście Radzymin dominacja tej odpowiedzi była najbardziej widoczna jeśli chodzi o sferę techniczną i przestrzenno-funkcjonalną. Na drugim miejscu znalazły się: w sferze społecznej i środowiskowej sołectwo Ciemne, w sferze gospodarczej sołectwo Sieraków, w sferze przestrzenno-funkcjonalnej - sołectwo Stare Słupno, zaś w sferze technicznej - Sołectwo Dybów Kolonia. 88

Tabela 40. Terytorialny rozkład poszczególnych typów problemów (pytanie wielokrotnego wyboru) Część gminy Problemy w sferze społecznej Problemy w sferze gospodarczej Problemy w sferze środowiskowej Problemy w sferze przestrzennofunkcjonalnej Problemy w sferze technicznej Miasto Radzymin 33,53% 41,03% 13,92% 53,65% 61,34% Sołectwo Arciechów 1,38% 1,88% 1,55% 1,27% 1,26% Sołectwo Borki 0,99% 1,03% 1,03% 0,95% 1,26% Sołectwo Cegielnia 1,78% 4,27% 5,15% 3,17% 1,68% Sołectwo Ciemne 11,24% 1,88% 9,79% 4,44% 2,10% Sołectwo Dybów Folwark 1,58% 0,34% 2,06% 0,95% 0,42% Sołectwo Dybów Kolonia 3,55% 3,25% 1,55% 2,22% 2,94% Sołectwo Emilianów 1,58% 2,05% 2,58% 1,27% 0,84% Sołectwo Łąki 0,79% 2,74% 3,09% 1,90% 2,10% Sołectwo Łosie 1,97% 1,54% 3,61% 1,59% 1,68% Sołectwo Mokre 2,56% 2,22% 3,09% 2,22% 1,26% Sołectwo Nadma Pólko 1,18% 2,91% 1,55% 2,54% 1,68% Sołectwo Nadma Stara 1,97% 2,22% 1,55% 1,27% 1,26% Sołectwo Nowe Słupno 2,37% 2,56% 3,61% 2,22% 2,52% Sołectwo Nowe Załubice 1,18% 0,34% 1,03% 0,63% 0,84% Sołectwo Nowy Janków 5,92% 1,03% 2,58% 1,59% 0,84% Sołectwo Opole 0,99% 1,37% 2,06% 0,63% 0,84% Sołectwo Ruda 1,18% 1,20% 4,64% 0,00% 1,26% Sołectwo Rżyska 3,16% 1,54% 2,06% 0,95% 0,84% Sołectwo Sieraków 1,78% 6,84% 2,58% 1,90% 2,10% Sołectwo Słupno Osiedle 3,35% 2,39% 7,22% 2,86% 1,26% Sołectwo Stare Słupno 4,73% 4,96% 8,76% 5,08% 2,10% Sołectwo Stare Załubice 2,37% 2,05% 1,55% 0,32% 1,26% Sołectwo Stary Dybów 2,56% 2,22% 1,55% 1,59% 1,68% Sołectwo Stary Janków 1,18% 0,85% 5,15% 0,63% 0,84% Sołectwo Wiktorów 1,18% 2,74% 1,03% 0,63% 0,84% Sołectwo Wolica 1,18% 0,85% 2,06% 0,63% 0,42% Sołectwo Zawady 0,99% 0,85% 2,06% 1,27% 0,84% Sołectwo Zwierzyniec 1,78% 0,85% 1,55% 1,59% 1,68% odchylenie standardowe 6,04 7,23 2,96 9,55 10,96 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424. Zestawienie łącznych liczb wskazań na wszystkie liczby problemów pokazuje, że najczęściej były one lokalizowane w mieście Radzymin. Na drugim miejscu, jednak z widocznie mniejszą liczbą wskazań znalazło się sołectwo Ciemne. Tabela 41. Łączna liczba wskazań Część gminy Liczba % Miasto Radzymin 752 40,89 Sołectwo Arciechów 28 1,52 Sołectwo Borki 19 1,03 Sołectwo Cegielnia 58 3,15 Sołectwo Ciemne 106 5,76 Sołectwo Dybów Folwark 18 0,98 Sołectwo Dybów Kolonia 54 2,94 Sołectwo Emilianów 31 1,69 Sołectwo Łąki 37 2,01 89

Część gminy Liczba % Sołectwo Łosie 35 1,90 Sołectwo Mokre 42 2,28 Sołectwo Nadma Pólko 38 2,07 Sołectwo Nadma Stara 33 1,79 Sołectwo Nowe Słupno 47 2,56 Sołectwo Nowe Załubice 14 0,76 Sołectwo Nowy Janków 48 2,61 Sołectwo Opole 21 1,14 Sołectwo Ruda 25 1,36 Sołectwo Rżyska 34 1,85 Sołectwo Sieraków 65 3,53 Sołectwo Słupno Osiedle 57 3,10 Sołectwo Stare Słupno 91 4,95 Sołectwo Stare Załubice 31 1,69 Sołectwo Stary Dybów 38 2,07 Sołectwo Stary Janków 25 1,36 Sołectwo Wiktorów 28 1,52 Sołectwo Wolica 18 0,98 Sołectwo Zawady 20 1,09 Sołectwo Zwierzyniec 26 1,41 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 90

Rysunek 18. Lokalizacja i natężenie problemów we wszystkich sferach. Wskazania respondentów Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań własnych, badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Kolejne pytanie odnosiło się do oczekiwań respondentów wobec procesu rewitalizacji. Ankieterzy już na początku badania przekazali i wytłumaczyli respondentom definicję rewitalizacji. Jednak jak widać na załączonej niżej tabeli, mieszkańcy w pierwszej kolejności nadają wysoki priorytet budowie i modernizacji infrastruktury drogowej, bezpieczeństwu, miejscom rekreacji i wypoczynku oraz podniesienia jakości życia mieszkańców. 91

Tabela 42. Najważniejsze efekty, które powinny zostać osiągnięte w procesie rewitalizacji (pytanie wielokrotnego wyboru) Odpowiedź Liczba % Integracja lokalnej społeczności i wzrost aktywności obywatelskiej mieszkańców miasta i gminy 51 12,03 (rozwój kapitału społecznego) Włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. starszych, ubogich, 24 5,66 niepełnosprawnych, przedstawicieli mniejszości) Poprawa sytuacji na rynku pracy zwiększenie liczby miejsc pracy, wsparcie bezrobotnych 66 15,57 Stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie 94 22,17 nowych inwestorów Zapobieganie przestępczości i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców (np. montaż 143 33,73 systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja oświetlenia dróg i ulic) Stworzenie przestrzeni do rekreacji i realizacji działań kulturalnych i społecznych 154 36,32 Lepsze wykorzystanie potencjału rozwoju turystyki (rozbudowa bazy i tworzenie oferty 23 5,42 turystycznej, odnowa zabytków i opieka nad zabytkami, kultywowanie lokalnych tradycji) Poprawa stanu środowiska naturalnego (np. poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, 50 11,79 wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii) Poprawa warunków mieszkaniowych (dostępność i jakość lokali, komunalne usługi sieciowe) 30 7,08 Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (poprawa stanu dróg i chodników) 277 65,33 Rozbudowa infrastruktury rowerowej 68 16,04 Zmniejszenie liczby zjawisk patologicznych 63 14,86 Podniesienie jakości komunikacji publicznej (gminnej i regionalnej) 48 11,32 Podniesienie jakości życia mieszkańców 122 28,77 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Analizując odpowiedzi mieszkańców miasta i sołectwa można uznać, że zasadniczo są one do siebie zbliżone. Zauważyć można jednak kilka różnic. Najwyraźniejszą z nich jest wyższy w przypadku sołectw odsetek wybierających odpowiedź dotyczącą infrastruktury drogowej (o 12,65 punktów procentowych) jak również tą dotyczącą działań na rzecz środowiska naturalnego (8,86). W mieście częściej wskazywana była natomiast konieczność rozbudowy infrastruktury rowerowej (11,60). Tabela 43. Najważniejsze efekty, które powinny zostać osiągnięte w procesie rewitalizacji (pytanie wielokrotnego wyboru) Odpowiedź Miasto Radzymin Sołectwa Liczba % Liczba % Integracja lokalnej społeczności i wzrost aktywności obywatelskiej 28 14,14 23 10,18 mieszkańców Miasta i Gminy (rozwój kapitału społecznego) Włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. 14 7,07 10 4,42 starszych, ubogich, niepełnosprawnych, przedstawicieli mniejszości) Poprawa sytuacji na rynku pracy zwiększenie liczby miejsc pracy, wsparcie 23 11,62 43 19,03 bezrobotnych Stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności 44 22,22 50 22,12 gospodarczej, przyciągnięcie nowych inwestorów Zapobieganie przestępczości i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa 73 36,87 70 30,97 mieszkańców (np. montaż systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja oświetlenia dróg i ulic) Stworzenie przestrzeni do rekreacji i realizacji działań kulturalnych 74 37,37 80 35,40 i społecznych Lepsze wykorzystanie potencjału rozwoju turystyki (rozbudowa bazy 14 7,07 9 3,98 i tworzenie oferty turystycznej, odnowa zabytków i opieka nad zabytkami, kultywowanie lokalnych tradycji) Poprawa stanu środowiska naturalnego (np. poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii) 14 7,07 36 15,93 92

Poprawa warunków mieszkaniowych (dostępność i jakość lokali, komunalne 14 7,07 16 7,08 usługi sieciowe) Budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (poprawa stanu dróg 116 58,59 161 71,24 i chodników) Rozbudowa infrastruktury rowerowej 44 22,22 24 10,62 Zmniejszenie liczby zjawisk patologicznych 38 19,19 25 11,06 Podniesienie jakości komunikacji publicznej (gminnej i regionalnej) 23 11,62 25 11,06 Podniesienie jakości życia mieszańców 58 29,29 64 28,32 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Respondenci oceniali również to na ile Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 jest ważny dla rozwoju gminy Radzymin. Znacząca większość wybrała odpowiedzi pozytywne, a ponad dwie piąte odpowiedź zdecydowanie tak. Tabela 44. Ocena ważności Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 dla rozwoju Gminy Odpowiedź Liczba % Zdecydowanie tak 183 43,16 Raczej tak 222 52,36 Raczej nie 17 4,01 Zdecydowanie nie 0 0,00 Odmowa odpowiedzi 2 0,47 Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Można zauważyć, że pozytywniej do programu nastawieni są mieszkańcy sołectw. Łączna liczba wyborów pozytywnych była tam większa o 2,01 punktu procentowego, zaś odpowiedzi zdecydowanie tak o 8,01 punktu procentowego. Tabela 45. Ocena ważności Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 dla Respondentów w podziale na części gminy Odpowiedź Miasto Radzymin Sołectwa Liczba % Liczba % Zdecydowanie tak 77 38,89 106 46,90 Raczej tak 110 55,56 112 49,56 Raczej nie 11 5,56 6 2,65 Zdecydowanie nie 0 0,00 0 0,00 Odmowa odpowiedzi 0 0,00 2 0,47 Łącznie 198 100,00 226 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Rozkład odpowiedzi na pytanie czy Program jest ważny dla nich osobiście był bardzo zbliżony. Można nawet zauważyć wyższy odsetek, które udzieliły najbardziej pozytywnej odpowiedzi. Tabela 46. Ocena ważności Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 dla rozwoju Gminy (pyt. Czy powstający Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2024 jest ważny dla Państwa osobiście?) Odpowiedź Liczba % Zdecydowanie tak 195 45,99 Raczej tak 187 44,10 Raczej nie 38 8,96 Zdecydowanie nie 2 0,47 Odmowa odpowiedzi 2 0,47 93

Łącznie 424 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Ponownie różnice pomiędzy mieszkańcami miasta a sołectw były nieznaczne tym razem to w mieście udzielono więcej odpowiedzi pozytywnych, ale różnica wynosiła jedynie 0,57 punktu procentowego. Równocześnie w sołectwach wyższy był odsetek odpowiedzi zdecydowanie tak (różnica 3,85 punktu procentowego). Tabela 47. Ocena ważności Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 dla Respondentów w podziale na części gminy (pyt. Czy powstający Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2024 jest ważny dla Państwa osobiście?) Odpowiedź Miasto Radzymin Sołectwa Liczba % Liczba % Zdecydowanie tak 87 43,94 108 47,79 Raczej tak 92 46,46 95 42,04 Raczej nie 18 9,09 20 8,85 Zdecydowanie nie 1 0,51 1 0,44 Odmowa odpowiedzi 0 0,00 2 0,88 Łącznie 198 100,00 226 100,00 Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424 Raport z badania TDI (telefoniczne pogłębione wywiady indywidualne) Nota metodologiczna Badanie zostało zrealizowane na przełomie marca i kwietnia 2016 roku za pomocą metody telefonicznych pogłębionych wywiadów indywidualnych. Jest to metoda badań jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z respondentem. Celem badania jest dotarcie do precyzyjnych informacji, poszerzenie wiedzy związanej z danym tematem. W trakcie wywiadu zadawane są pytania o charakterze eksploracyjnym. Przebieg wywiadu jest rejestrowany a podstawą interpretacji wyników jest pogłębiona analiza informacji uzyskanych z rozmowy. W badaniu wzięło udział 20 lokalnych Liderów Opinii (m.in. radni, sołtysi, członkowie organizacji pozarządowych, przedstawiciele organizacji pomocniczych gminy Biblioteki Publicznej, Ośrodka Kultury i Sportu, Ośrodka Pomocy Społecznej, dyrektorzy placówek oświatowych). Analiza szczegółowa. Atuty Gminy Radzymin Głównym atutem gminy Radzymin, wg Liderów Opinii, jest jej położenie bliskość Warszawy. Liderzy Opinii podkreślają też walory przyrodnicze gminy: duża ilość terenów zielonych, bliskość Zalewu Zegrzyńskiego, Narwi, Bugu. Walory przyrodnicze wraz z atrakcyjnym położeniem - bliskość dużej aglomeracji, sprawiają, że gmina spostrzegana jest jako atrakcyjne miejsce zamieszkania: Gmina się rozwija pod względem zamieszkiwania przez mieszkańców, czyli budownictwo mieszkalne. To generuje większy przychód dla gminy. Blisko Zalewu, bliskość S8, która się buduje to wpływa na rozwój gminy. (Respondent nr 1) 94

Lokalizacja blisko Warszawy, będzie dobrze skomunikowana po zakończeniu budowy obwodnicy. Atutem jest też to, że Radzymin nie jest dużym miastem i miło się tutaj żyje. Dużo lasów, stawów, jezior wokół Radzymina. Warunki naturalne są więc też ogromną zaletą. (Respondent nr 6) Kolejny atut, podkreślany przez Liderów Opinii, to bogata historia, zabytki gminy. Ten atut w połączeniu z walorami przyrody sprawia, że gmina przedstawiana jest jako obszar atrakcyjny turystycznie. Daje możliwość realizacji zarówno aktywnej turystyki jak i turystyki historycznej: Położenie Radzymina, blisko Warszawy, dosyć dużo lasów, piękne tereny jeżeli chodzi o wszelkiego rodzaju sporty duże możliwości do ich uprawiania. (Respondent nr 3) Turystyka. I to chyba wszystko w tej chwili co przychodzi mi do głowy. Generalnie potencjał turystyczny. I oczywiście lokalizacja naszej gminy bliskość Warszawy, bliskość Zalewu, Bliskość Narwi i Bugu. (Respondent nr 10) Przede wszystkim położenie w kontekście turystyki blisko Zalewu Zegrzyńskiego, blisko Bugu, blisko lasów, bogata historia. (Respondent nr 17) Małe miasto z wielką historią. Położenie niedaleko Warszawy, a jednocześnie bardzo blisko Zalewu Zegrzyńskiego. Można tutaj wypoczywać i poznać tą historię z najwyższej półki. Mnóstwo możliwości do rekreacji i wypoczynku. Szlaki rowerowe. (Respondent nr 19) Na pytanie o konkretne miejsca, które z punktu widzenia mieszkańców mogą przyczynić się do atrakcyjności Radzymina jako miejsca wypoczynku Liderzy Opinii wymieniali tereny zielone takie jak Park Eleonory Czartoryskiej, Puszczę Słupecką, Zalew Zegrzyński, rzekę Rządzy, Bug, a także wskazywali na takie wsie jak Załubice czy Arciechów. Nawiązując do wypoczynku i aspektów turystycznych wskazywali na takie zabytki jak: Kościół Przemienienia Pańskiego czy Stary Cmentarz. Załubice, Arciechów to miejsca atrakcyjne wypoczynkowo. (Respondent nr 14) Dobrze pojechać jest nad Zalew Zegrzyński, żeby wypocząć. Można pojechać nad Bug i tam spędzić swój wolny czas. (Respondent nr 15) Wypoczynek Zalew Zegrzyński, rzeka Rządza, tereny zalesione wokół, wędkowanie, rowery po trasach. (Respondent nr 16) Tereny wokół Załubic, Arciechowa to tereny rekreacyjne, blisko zalewu. Rzeka Rządza również może stać atrakcją wypoczynkową naszej gminy. (Respondent nr 19) Jeśli chodzi o miejsce zamieszkania, to wg Liderów Opinii, atrakcyjnym miejscem jest zarówno centrum miasta (zostały wskazane takie ulice jak: ul. Jana Pawła II, plac Tadeusza Kościuszki, czy Stary Rynek), jak i jego obrzeża. Badani podkreślali znaczenie powstających inwestycji dla atrakcyjności Radzymina jako miejsca zamieszkania nowych osiedli i rozbudowującej się infrastruktury sportowej, jak i już istniejącej np. ośrodek zdrowia. Na pewno atrakcyjne mieszkaniowo są te osiedla bloków, które powstają. I baza sportowa, która powstanie w gminie mieszkańcy będą mogli tam aktywnie spędzać czas. (Respondent nr 5) Powstały również na peryferiach miasta dwa duże osiedla mieszkaniowe. (Respondent nr 8) 95

Bardzo ważnym punktem dla mieszkańców jest ośrodek zdrowia. ( ) Podoba mi się osiedle Reymonta. (Respondent nr 7) Pl. Kościuszki jest to miejsce, gdzie tych mieszkańców jest bardzo dużo. I chyba też Stary Rynek tam również mieszka bardzo dużo. (Respondent nr 12) Do zamieszkania ogólnie cała gmina jest atrakcyjna do zamieszkania. Ja wybrałabym obrzeża Radzymina. (Respondent nr 14) Badani pytani o miejsca w gminie szczególnie atrakcyjne dla prowadzenia własnej działalności gospodarczej mówili o terenach inwestycyjnych położonych przy trasie S8, zwłaszcza o wsi Emilianów. Podkreślali, że teren całej gminy ze względu na bliską odległość do stolicy jest atrakcyjny dla prowadzenia własnej działalności. Działalność gospodarczą to tereny inwestycyjne położone przy trasie S8. Mogą się tam pojawić duże inwestycje. (Respondent nr 1) Jako że jesteśmy blisko Warszawy to mamy atrakcyjne miejsca inwestycyjne w całej gminie. (Respondent nr 4) Mamy sporo terenów inwestycyjnych blisko trasy, zwłaszcza w okolicach Emilianowa. (Respondent nr 6) Położenie blisko stolicy na pewno atut w prowadzeniu działalności. (Respondent nr 8) Z wypowiedzi Liderów Opinii wynika, że gmina Radzymin ma znaczny potencjał jako miejsce zamieszkania, wypoczynku czy miejsce działalności gospodarczej. Jej atuty nie są jednak w pełni wykorzystywane. Badani zawracają uwagę na potrzebę większej promocji walorów przyrody oraz zabytków gminy Radzymin, zwłaszcza Parku Księżnej Eleonory Czartoryskiej. Według badanych nie wykorzystuje się także zabytkowego centrum miasta Radzymin zabytkowych kamienic. Liderzy Opinii wskazują też konkretne miejsc, które po renowacji, mogłyby spełniać rolę punktów informacyjnych oraz same w sobie stanowić źródło atrakcji np. stacja PKS. Obiektem, który wg Liderów Opinii, nie jest w pełni wykorzystywany jest również Stadion RKS Mazur Radzymin i miejskie targowisko. Jeżeli chodzi o zabytki historyczne to nie do końca się o nich informuje. Powinna być zbudowana jakaś ścieżka historyczna, turystyczna. Jakiś informator turystyczny, który wskaże przyjezdnym miejsca, które warto u nas zwiedzić. (Respondent nr 1) Puszcza Słupecka w ogóle nie jest wykorzystywana pod względem turystycznym. Nie ma tutaj w ogóle agroturystyki i takiej turystycznej infrastruktury. (Respondent nr 4) Zaniedbany jest park i pałacyk księżnej Eleonory. Jest on przede wszystkim mało reklamowany. (Respondent nr 9) Jest to Park Eleonory Czartoryskiej z pałacykiem. Mógłby to być piękny zabytkowy obiekt, ale niestety brak na to funduszy. A jest to coś pięknego. (Respondent nr 13) 96

Centrum miasta ta stara zabudowa okolice pl. Kościuszki. Są tam bardzo, bardzo brzydkie kamienice wokół należy jak najszybciej zrobić z tym porządek. Powinna to być wizytówka miasta. (Respondent nr 12) Stacja PKS przychodzi mi do głowy. Można by to wykorzystać jako jakieś muzeum, bądź jakąś restaurację ze starymi zdjęciami Radzymina w środku, może też jako punkt informacyjny, którego brakuje w Radzyminie. Na pewno stadion Mazur nie jest wykorzystywany tak jak powinien. (Respondent nr 3) Na przykład targowisko miejskie. Uważam, że to miejsce ma bardzo duży potencjał, a jest zaniedbane i trochę zapomniane. Przydałaby się rewitalizacja tego miejsca, budowa sanitariatów. (Respondent nr 6) Problemy społeczne Gminy Radzymin Omawiając kwestie problemów społecznych Liderzy Opinii zwrócili uwagę na częste dewastacje przestrzeni publicznej. Efekt braku monitoringu, wystarczającej liczby patroli policji, ale także brak infrastruktury umożliwiającej, zwłaszcza młodzieży, spędzanie czasu wolnego na świeżym powietrzu. Przede wszystkim brak alternatywy na spędzanie wolnego czasu. Nie ma jakiejś infrastruktury sportowej. Głównie brak możliwości spędzania wolnego czasu na świeżym powietrzu. I też bezpieczeństwo brak monitoringu, niewystarczająca liczba patroli policji, częste dewastacje przestrzeni publicznej. (Respondent nr 2) Brak, póki co, miejsc do uprawiania spotu dla mieszkańców. Brakuje też parku, zielonego miejsca do spotkań rodzinnych, placu zabaw dla dzieci. Trzeba się skupić na rozwoju miejsc do relaksu dla naszych mieszkańców. Żeby mieli oni możliwości odpoczynku. (Respondent nr 5) Brakuje takich miejsc, gdzie można by organizować kulturalne wydarzenia dla mieszkańców. (Respondent nr 9 97

Problemem jest również ograniczony dostęp do lekarzy specjalistów oraz placówek edukacyjnych, a także stan tych, które już istnieją niesatysfakcjonująca infrastruktura. Ze strony zdrowotnej, to brakuje specjalistów lekarzy. Ludzie nie mają się jak do nich dostać. Brakuje ich i ciągle się słyszy o tym problemie. Problem jest też ze szkołami i przedszkolami. Warunki jakie panują w szkole pozostawiają bardzo wiele do życzenia czterdzieści lat są nie zmieniane. Chociażby ogrzewanie. Są 4 klasy na 70-ciu uczniów. ( ) Brakuje nam też liceum na jakimś wysokim poziomie. Nie mamy szkoły średniej a jesteśmy bardzo dużą gminą. Wszyscy uciekają do Warszawy lub do Wołomina. (Respondent nr 3) Ważnym problemem była dostępność miejsc w szkołach i przedszkolach. Teraz to się trochę zmieniło na lepsze i mam nadzieję, że ten temat zostanie zaspokojony. Ale trzeba pomyśleć już o budowie kolejnych szkół ze względu na przyrost. Problemy są też z opieką medyczną. Jest na wysokim poziomie, ale niewystarczająca jest ilość specjalistów. (Respondent nr 5) Brakuje przedszkoli, brakuje miejsc w szkołach. Ale działania podejmowane są. Powstaje nowe gimnazjum, buduje się nowe przedszkole. Także idzie to w dobrym kierunku, ale to wciąż za mało. (Respondent nr 8) Liderzy Opinii zwracają też uwagę na problem bezrobocia i powiązany z nim problem ubóstwa i alkoholizmu. Problemem społecznym jest także ograniczony dostęp do mieszkań komunalnych i wciąż niewystarczająca liczba nowych inwestycji na rynku mieszkaniowym. Myślę, że alkoholizm. Trochę problemów bezdomności też jest w gminie. Myślę, że bezrobocie w jakimś stopniu również. Jest też duże ubóstwo, jest bardzo dużo rodzin, które dostają zasiłki. (Respondent nr 6) Może w tych mniejszych miejscowościach problemem może być alkoholizm. (Respondent nr 10) Bezrobocie jest faktycznie jakimś problemem, ale mamy blisko Warszawę, więc pracę można znaleźć. Ale jak musiałbym wybierać jakiś społeczny problem, to decyduję się na bezrobocie. (Respondent nr 11) Na pewno problemem jest ubóstwo, bezrobocie. (Respondent nr 20) Największym problemem jest chyba jednak kwestia mieszkaniowa. Bardzo dużo czeka na mieszkania komunalne, a tych mieszkań jest niewiele. Niektóre osoby mieszkają przez to w bardzo opłakanych warunkach. Również kwestia zatrudnienia brak pracy. Brak zakładów lokalnych, gdzie mieszkańcy gminy mogliby znaleźć pracę. (Respondent nr 14) Badani podkreślają też, że społeczeństwo gminy Radzymin jest niezintegrowane niski jest potencjał działania na rzecz dobra wspólnego. I z tego co zaobserwowałem to wydaje mi się, że społeczeństwo jest mało zintegrowane. Mało angażuje się w cele społeczne, cele wspólne dla gminy. Każdy sobie i każdy zamyka się na siebiereszta jest mniej ważna. (Respondent nr 12) 98

Mieszkańcy są jednak zamknięci w takich enklawach. Sporo nowych mieszkańców, którzy tutaj osiedli traktuje Radzymin jako sypialnię. Nie spędza tutaj wolnego czasu, nie ma potrzeby wspólnoty, nie widzą Radzymina jako miejsca, w którym warto i można ciekawie spędzić czas. I przez to Radzymin jest raczej sypialnią, a nie miejscem aktywności zawodowej mieszkańców. (Respondent nr 16) Badani, dopytywani jakie obszary gminy w szczególności narażone są na problemy społeczne, twierdzili, że problemami społecznymi obarczona jest cała gmina, aczkolwiek jako miejsca szczególnie niebezpieczne, gdzie często dochodzi do dewastacji przestrzeni publicznej, wskazywali zwłaszcza tereny zielone, teren kirkutu, czy obszar wokół byłej mleczarni. Podkreślali też, że problemy mieszkaniowe bliższe są samemu miastu Radzymin niż terenom wiejskim. Według mnie dotyczy to całej gminy. (Respondent nr 4) Myślę, że te problemy dotyczą całej gminy, a nie poszczególnych terenów. (Respondent nr 6) Jeżeli chodzi o szkoły to problem dotyczy całej gminy. (Respondent nr 5) W zasadzie, jeżeli chodzi o tą infrastrukturę do spędzania wolnego czasu, to ten problem dotyczy całego terenu. Może poza 2-3 sołectwami, gdzie jakieś tego typu miejsca są i w miarę funkcjonują. Problem bezpieczeństwa dotyczy całej gminy, a w szczególności parków miejskich. I też teren kirkutu i teren wokół byłej mleczarni- tam też z tym bezpieczeństwem jest źle. (Respondent nr 2) Te problemy najbardziej dotyczą samego Radzymina. Na wsiach ten problem mieszkaniowy nie jest zauważalny. Często tam nawet stoją pustostany, są ogromne wille. (Respondent nr 14) PODSUMOWANIE BADANIA Barierami rozwoju gminy Radzymin są też problemy społeczne. Jednym z nich jest wandalizm dewastacje przestrzeni publicznej. Jest to efekt braku monitoringu, wystarczającej liczby patroli policji, ale także braku infrastruktury umożliwiającej, zwłaszcza młodzieży, spędzanie czasu wolnego na świeżym powietrzu. Problemem jest również ograniczony dostęp do lekarzy specjalistów oraz placówek edukacyjnych, a także stan tych, które już istnieją niesatysfakcjonująca infrastruktura. W gminie pojawia się również problem bezrobocia i powiązane z nim problemy ubóstwa i alkoholizmu. Problemem społecznym jest także ograniczony dostęp do mieszkań komunalnych i wciąż niewystarczająca liczba nowych inwestycji na rynku mieszkaniowym. Liderzy Opinii podkreślali też, że społeczeństwo gminy Radzymin jest niezintegrowane niski jest potencjał działania na rzecz dobra wspólnego, co również jest poważnym problemem. W opinii badanych problemy społeczne nie dotyczą konkretnych obszarów gminy, ale całego jej obszaru. Główne atuty gminy Radzymin to jej położenie bliskość Warszawy, walory przyrodnicze, a także bogactwo historyczne. Atuty te sprawiają, że gmina postrzegana jest jako atrakcyjne miejsce zamieszkania (bliskość Warszawy, walory przyrodnicze), obszar o potencjale turystycznym turystyka rekreacyjna, historyczna (bliskość Warszawy, walory przyrodnicze, bogactwo historyczne) oraz region sprzyjający prowadzeniu własnej działalności (bliskość Warszawy). 99

Potencjał gminy jako regionu turystycznego tkwi przede wszystkim w terenach zielonych takich jak Park Eleonory Czartoryskiej, Puszcza Słupecka, Zalew Zegrzyński, rzeka Rządzy, Bug, a także w osadach wiejskich: Załubice, Arciechów, czy zabytkach typu: Kościół Przemienienia Pańskiego, czy Stary Cmentarz. Jako atrakcyjne miejsca zamieszkania wskazywane jest centrum miasta Radzymin jak i jego obrzeża. Obszarem najbardziej atrakcyjnym pod kątem prowadzenia własnej działalności jest teren inwestycyjny położony przy trasie S8, zwłaszcza wieś Emilianów. Z wypowiedzi Liderów Opinii wynika, że gmina Radzymin ma znaczny potencjał jako miejsce zamieszkania, wypoczynku czy miejsce działalności gospodarczej. Jej atuty nie są jednak w pełni wykorzystywane. Badani zwracają uwagę na potrzebę większej promocji walorów przyrody oraz zabytków gminy Radzymin, zwłaszcza Parku Księżnej Eleonory Czartoryskiej. Nie wykorzystuje się także zabytkowego centrum miasta Radzymin zabytkowych kamienic. Miejsca na terenie gminy Radzymin, które wg Liderów Opinii, powinny zostać poddane rewitalizacji to centrum miasta, Park Eleonory Czartoryskiej, stadion RKS Mazur Radzymin, cmentarz żydowski, Park Miejski, budynek szkoły elementarnej, targowisko, budynek młyna, teren po starej mleczarni. Wg Liderów Opinii najpilniejsze jednak są trzy inwestycje rewitalizacyjne: Park Eleonory Czartoryskiej, kamienice w centrum miasta, Park Miejski. Liderzy Opinii Park Eleonory Czartoryskiej wskazują jako priorytetową inwestycję rewitalizacyjną z powodu bardzo złego stanu budynku znajdującego się na terenie Parku, a mającego wartość historyczną. Poza tym, w Parku Eleonory Czartoryskiej dostrzegają olbrzymi potencjał dla rozwoju gminy pod kątem rekreacji. Kluczowym działaniem dla rewitalizacji Parku Eleonory Czartoryskiej jest renowacja tzw. domku administratora, stawu znajdującego się na terenie Parku, części spacerowej deptaku, tzw. małej architektury. Niezbędne jest ogrodzenie całego obszaru i wyposażenie go w nową infrastrukturę parkową, a także zapewnienie punktów gastronomicznych i rozrywki dla dzieci. Konieczne jest też zwiększenie nakładów na utrzymanie czystości i bezpieczeństwa w Parku. Inwestycje te sprawiłyby, że Radzymin zyskałaby teren rekreacyjnowypoczynkowy dla swoich mieszkańców, ale również znacząco rozwinął swój potencjał turystyczny. Być może udałoby się również zmniejszyć liczbę aktów dewastacji w przestrzeni publicznej, a także pozytywnie wpłynąć na niski poziom integracji lokalnej społeczności. W przypadku Parku Miejskiego oczekuje się, że będzie miejscem spotkań lokalnej społeczności, miejscem zabaw dla dzieci i młodzieży, terenem rekreacyjnowypoczynkowym w przestrzeni miejskiej. Obecnie Park Miejski w Radzyminie nie spełnia takich funkcji. Głównie przez brak odpowiedniej infrastruktury, stąd też postulat objęcia go działaniem rewitalizacji. Priorytetowymi inwestycjami jest przygotowanie terenu pod imprezy piknikowe, budowa sanitariatów, infrastruktury dla dzieci. Zagwarantuje to miejsce do spędzania czasu na świeżym powietrzu dla mieszkańców Radzymina, tutejszej młodzieży, dzieci, co może przyczynić się do zmniejszenia aktów dewastacji przestrzeni publicznej, a także może mieć pozytywny wpływ na niski potencjał działania na rzecz dobra wspólnego wśród mieszkańców gminy Radzymina 100

Postulat rewitalizacji centrum miasta Radzymin związany jest z przekonaniem, że centrum miasta stanowi jego wizytówkę. Obecnie zaś, kamienicom tworzącym centrum miasta daleko jest do obiektów reprezentacyjnych. W centrum miasta, rewitalizacji wymaga przede wszystkim elewacja większości kamienic jedną z nich jest budynek urzędu miasta. Atutem tych budowli jest ich wartość historyczna. Przy ich rekonstruowaniu niezmiernie ważne jest zachowanie jednolitego stylu. Zachowanie jednolitego stylu powinno odnosić się nie tylko do elewacji budynków, ale też tzw. małej architektury tj. koszy na śmieci czy latarni. Niezbędne jest stworzenie dobrego planu zagospodarowania przestrzennego gwarantującego powstanie w centrum terenów wypoczynkowo rekreacyjnych, lokali gastronomicznych, ale także przestrzeni handlowej. Pojawiają się opinie nawołujące do relokacji Domu Opieki Społecznej, który teraz znajduje się w centrum. W celu zapewnienia większego bezpieczeństwa rekomendowane jest założenie monitoringu. Przy rewitalizacji centrum istotne są także prace remontowe nawierzchni dróg. Stosunek Liderów Opinii do Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 2023 jest bardzo pozytywny. Przedstawiciele lokalnej społeczności dostrzegają w nim szanse rozwoju gminy, a także poprawę własnej jakości życia poprawę własnego życia chociażby poprzez zyskania przestrzeni rekreacyjno-wypoczynkowej. Warsztat diagnostyczny Pierwsze zorganizowane spotkanie z interesariuszami rewitalizacji przybrało formę warsztatu diagnostycznego. Spotkanie rozpoczęło się od przedstawienia wstępnych analiz dotyczących wyznaczenia obszaru zdegradowanego badania społecznego oraz analizy wskaźnikowej. Uczestnicy spotkania dostali do dyspozycji mapy poszczególnych miejscowości, gdzie na podstawie w/w analiz zdiagnozowano koncentrację negatywnych zjawisk. Uczestnicy dostali do dyspozycji tablice typy flipchart, flamastry, mapę gminy, kolorowe Punktory do zaznaczania miejsc na mapie oraz zostali podzieleni na dwie grupy. Na podstawie opracowanych kryteriów mogli zaznaczyć na mapie duże podmioty gospodarcze ważne dla miasta, obiekty/podmioty ważne z punktu widzenia życia społecznego, tereny rekreacyjne i przestrzenie publiczne oraz opisanie występujących problemów w sferach: społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, gospodarczej, technicznej i środowiskowej. W tabeli poniżej zostały przedstawione rezultaty prac dwóch grup, które pracowały nad określeniem problemów występujących w mieście Radzymin oraz w Słupnie i Sierakowie. Tabela 48. Problemy miasta Radzymin w podziale na sfery rewitalizacji społecznej przestrzennofunkcjonalnej gospodarczej środowiskowej technicznej Alkoholizm, Ubóstwo, wandalizm, Narkomania, Brak aktywności mieszkańców, Niski poziom kapitału społecznego, Brak świetlic socjoterapeutycznych Brak podmiotów ekonomii społecznej, brakuje jadłodajni i noclegowni Niedostatek infrastruktury sportowo-rekreacyjnej i przestrzeni publicznych, Niewystarczająca liczba miejsc parkingowych, Chaos reklamowy, Niedostatek ścieżek rowerowych w śródmieściu, Zły stan dróg i chodników Bariery architektoniczne w miejscach użyteczności publicznej, Zły stan infrastruktury technicznej Utrudniony dostęp do usług (niedostatek miejsc parkingowych) Zły stan infrastruktury handlowej (zdewastowane targowisko) Hałas spowodowany transportem drogowym, Zanieczyszczenie powietrza, Degradacja zieleni miejskiej, Zdegradowane zbiorniki wodne Zły stan infrastruktury technicznej (brak mediów), Zły stan techniczny budynków zwłaszcza historycznych Brak kanalizacji w niektórych budynkach 101

Źródło: opracowanie własne Tabela 49. Problemy wsi Słupno i Sieraków w pięciu sferach rewitalizacji społecznej przestrzennofunkcjonalnej gospodarczej środowiskowej technicznej Alkoholizm, Bezrobocie, Ubóstwo, Przemoc domowa, Przestępczość, Niski poziom świadomości ekologicznej, Niski poziom kapitału społecznego (brak podmiotów ekonomii społecznej), Niewystarczający poziom integracji między rdzennymi mieszkańcami a ludnością napływową Niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną Zbyt niski poziom obsługi komunikacji poziom oświetlenia miejsc publicznych Niewystarczający poziom współpracy z przedsiębiorcami publicznej, Braki w zakresie terenów publicznych, Niedostatek infrastruktury rekreacyjnoturystycznej, Niewystarczający Wysoki poziom wód gruntowych, Niewłaściwa rekultywacja terenów poprzemysłowych (deponowanie odpadów) Niewystarczająca ilość i jakość urządzeń wodnych Zanieczyszczenie środowiska (hałas komunikacyjnotransportowy, niska emisja, zanieczyszczenie powietrza) Zły stan techniczny budynków (w tym mieszkalnych, zdewastowane), Niski poziom energooszczędności (efektywności energetycznej) Źródło: opracowanie własne 3.17. Podsumowanie analizy wskaźnikowej i jakościowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego. Sfera społeczna Liczba ludności w gminie Radzymin rośnie, na dzień 30 kwietnia 2016 roku gminę zamieszkiwało 24 685, tj. o 5 672 więcej niż w 2005 roku. Najwięcej mieszkańców gminy mieszkało w mieście Radzymin, następnie w miejscowościach Słupno oraz Nadma, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to Popielarze, Wiktorów oraz Emilianów. Do obszarów atrakcyjnych osadniczo, których liczba mieszkańców wyraźnie wzrasta zalicza się Nowe Załubice, Arciechów oraz miasto Radzymin, nieznaczny ubytek ludności odnotowano w miejscowościach Nowy Janków oraz Rżyska. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 w wieku przedprodukcyjnym osiąga najwyższe wartości w miejscowościach: Arciechów, Borki, Cegielnia, w mieście Radzymin wskaźnik jest nieco wyższy od wskaźnika dla gminy. Gmina Radzymin pozostaje atrakcyjną lokalizacją dla nowych osadników, saldo migracji wewnętrznych jest dodatnie. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych, cztery szkoły gimnazjalne oraz dwie szkoły ogólnokształcące. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby uczniów w szkołach podstawowych o 20% w latach 2011-2014, liczba gimnazjalistów natomiast zmniejszyła się o 10%. Znacznie zmalała natomiast liczba licealistów (o ponad 30%). Wyniki sprawdzianu szóstoklasisty pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z j.polskiego oraz matematyki. Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były niższe niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim. Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym, najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie oraz z języka polskiego. Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. 102

Najlepszy dostęp do szkół podstawowych mają mieszkańcy centralnej części miasta oraz miejscowości Stare Załubice, Słupno, Cegielnia, Nadma oraz Stary Janków. Część budynków oświatowych wymaga modernizacji. Trudna sytuacja dzieci i młodzieży, wyrażona wskaźnikiem liczby uczniów objętych pomocą (dofinansowane obiady, zniżki na obiady, dofinansowane wycieczki szkolne oraz wypoczynek letni) występuje przede wszystkim wśród uczniów szkół w Słupnie i Ciemne. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie, Słupnie i w miejscowości Ciemne. Natomiast wskaźnik uczniów obejmujących pomoc na 100 w wieku przedprodukcyjnym pokazuje, że w najtrudniejszej sytuacji są dzieci i młodzież zamieszkująca w Słupnie, Ciemne, Rudzie, Starych Załubicach, Dybów Kolonii i Starym Jankowie. Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia, w stosunku do liczby w wieku przedprodukcyjnym mieszka Kolonii Dybów, Rżyskach, Wiktorowie i Starym Jankowie. Jak widać poziom zamożności rodzin jest mocno zróżnicowany w zależności od rodzaju udzielonej pomocy (świadczenia). W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw, procentowo najwięcej przestępstw popełniono w mieście Radzymin (44,86%) oraz w Słupnie (11,14%). W gminie Radzymin popełniono 275 wykroczeń, spośród których 88% stanowiły kradzieże. Procentowo najwięcej wykroczeń popełniono w Radzyminie (63,27%) oraz w Emilianowie (12%). Na terenie 11 miejscowości nie doszło do wykroczeń. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba, kolejnym bezrobocie. Korzystnym procesem jest spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej oraz spadek liczny w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku. Największa liczba w rodzinach pobierających świadczenia jest w Radzyminie i Sierakowie. Procentowo najwięcej pobierających świadczenia z pomocy społecznej zamieszkuje w Radzyminie (38,56%) oraz w Słupnie (15,90%). W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1048 bezrobotnych, tj. o 0,4% więcej aniżeli w roku 2011. Na koniec 2015 roku liczba bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 548. Liczba bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 493. Największa liczba bezrobotnych zamieszkuje miasto Radzymin (42,84%) oraz miejscowości Słupno (12,98%), w tym z wykształceniem podstawowym oraz pozostającym bez pracy powyżej 12 miesięcy. O aktywności mieszkańców świadczy działanie na terenie gminy Radzymin 41 organizacji pozarządowych. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO aktywnie działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Zawady, Ruda i Stary Dybów. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej oraz miejsc integracji. 103

Tabela 50. Delimitacja - sfera społeczna (tak wskaźnik niekorzystny względem średniej, nie wskaźnik korzystny względem średniej) Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów 1 Maja tak nie nie nie nie tak tak tak nie nie 4 11 Listopada tak nie tak nie tak nie nie tak tak tak 6 Akacjowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Aleja Jana Pawła II tak nie tak tak tak tak tak nie nie nie 6 Aleja Wrzosowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Armii nie tak tak tak tak tak tak nie nie nie 6 Krajowej Batalionów tak tak tak tak nie tak tak nie nie nie 6 Chłopskich Batorego tak nie nie tak nie tak tak nie nie nie 4 Bażancia nie tak nie nie tak nie nie nie nie nie 2 Beniaminów 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 ka Bliska 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Borkowska 0 tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Borówkowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Braterska 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Broniewskie go tak nie nie nie nie tak tak tak tak tak 6 Łaczn ie 104

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Brylantowa 0 nie tak tak nie nie nie nie nie nie 2 Bursztynow nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 a Cicha nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Czapury tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Czartoryskie j tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Czereśniowa 0 nie tak nie nie nie nie nie nie nie 1 Dąbrowskiej nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Dębowa tak nie tak nie nie nie nie nie nie nie 2 Diamentow nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 a Dobra tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Dolna nie nie tak nie nie nie nie tak nie tak 3 Dzielna tak nie tak tak tak nie nie nie nie nie 4 Elizy tak nie tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Orzeszkowej Falandysza nie tak nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Folwarczna nie tak tak tak nie tak tak nie nie nie 5 Gabriela tak tak nie tak nie nie nie tak tak tak 6 Narutowicza Glinkowska tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Łaczn ie 105

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Głowackieg tak nie tak nie tak tak tak nie nie nie 5 o Gródki nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Grzybowa tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Hallera tak nie tak tak tak nie nie nie nie nie 4 Husarska tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Ignacego tak nie tak nie nie nie nie nie nie nie 2 Daszyńskieg o Jana Matejki tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Juliusza nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Kossaka Juliusza tak nie tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Kotkowskieg o Juliusza nie tak nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Słowackiego Kameliowa tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Kapitana nie nie tak nie nie nie nie nie nie nie 1 Zapolskiego Kardynała Stefana Wyszyńskieg o tak nie nie nie tak tak tak tak nie tak 6 Łaczn ie 106

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców 107 Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Kasztanowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Kazimierza tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Pułaskiego Kilińskiego tak nie tak tak tak tak tak tak nie tak 8 Kochanowsk tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 iego Kolejowa tak nie tak tak tak tak tak nie nie nie 6 Koliski tak tak tak tak nie tak tak tak nie tak 8 Kolonia Pod nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Lasem Kolonie tak tak nie tak nie tak tak nie nie nie 5 nasze Komunalna nie nie nie nie nie tak tak nie nie nie 2 Konopnickie tak nie tak nie tak tak tak tak tak nie 7 j Konstytucji tak tak tak tak tak tak tak nie nie tak 8 3 Maja Kopernika tak tak tak tak nie tak tak nie nie nie 6 Korczaka tak nie nie nie nie tak tak nie nie nie 3 Kościuszki 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Kraszewska 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Kredytowa tak nie nie tak nie nie nie nie nie nie 2 Królewska nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Łaczn ie

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Krótka 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Księcia Edwarda Lubomirskie go tak nie tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Księżycowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Kwiatów nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Polskich Kwitnąca nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Lawendowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Legionów nie tak nie tak nie nie nie nie nie nie 2 Leśna tak nie tak nie tak tak tak nie nie nie 5 Letnia nie nie nie nie tak nie nie nie nie nie 1 Letniskowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Litewska 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Łąkowa tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Łosia nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Macieja Rataja 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Maczka nie nie nie nie tak tak tak nie nie nie 3 Makowa tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Malownicza nie tak tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Łaczn ie 108

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Marii Skłodowskie j-curie 0 tak tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Marszałka tak nie nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Józefa Piłsudskiego Marszała tak nie nie tak nie nie nie nie nie nie 2 Mieszka I tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Mickiewicza tak tak tak tak nie tak tak nie nie nie 6 Miła nie tak nie nie tak nie nie nie nie nie 2 Miłosna nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Mistrza i nie tak nie nie tak nie nie nie nie nie 2 Małgorzaty Mokra tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Morelowa nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Narbutta tak nie tak nie tak tak tak nie tak tak 7 Norwida tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 10 Nowa tak tak nie tak tak tak tak nie nie nie 6 Ogrodowa nie nie nie nie tak tak tak tak tak tak 6 Oliwkowa tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Orła Białego nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Łaczn ie 109

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Osiedle Pod 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Lasem Osiedlowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Paderewskie nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 go Pagórkowa nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Partyzantów tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Patriotów tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Piaskowa tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Pileckiego 0 nie nie tak nie nie nie nie nie nie 1 Pionierska nie nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Piotra Skargi nie tak nie tak nie nie nie nie nie nie 2 Plac tak tak nie tak nie nie nie nie nie nie 3 Wolności Platynowa tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Pogonowski ego 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Polna tak tak nie nie tak tak tak nie nie nie 5 POW tak tak tak tak tak tak tak nie nie nie 7 Prosta nie tak tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Przejazdowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Łaczn ie 110

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Przemysłow a 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Reymonta nie tak nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Romantyczn a nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Rondo Generała Hallera 0 nie nie nie nie tak tak nie nie nie 2 Rubinowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Rycerska nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Rzeczna 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Sarny 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Sasankowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Sienkiewicza tak nie tak nie nie tak tak nie nie nie 4 Skorupki tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Skrajna tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Słoneczna tak tak tak tak tak nie nie nie nie nie 5 Sosnowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Stary Rynek tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 10 Strumykowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Łaczn ie 111

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Strzelców tak tak nie nie tak nie nie nie nie nie 3 Grodzieńskic h Strzelców tak nie tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Kaniowskich Strzelców tak nie nie tak nie nie nie nie nie tak 3 Wileńskich Sybiraków nie nie tak nie tak tak tak nie nie nie 4 Szafirowa tak tak nie nie tak nie nie nie nie nie 3 Szkolna tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 10 Szlachecka tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Szmaragdo 0 nie nie nie tak nie nie nie nie nie 1 wa Szymborskie j 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Świerkowa tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Świętego 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Augustyna Tadeusza Różewicza 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Tęczowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Tragutta tak tak tak tak nie tak tak tak tak tak 9 Turkusowa 0 nie nie nie nie nie nie nie nie nie 0 Łaczn ie 112

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Tuwima nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Wadery nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Waltera tak tak tak tak tak tak tak tak tak nie 9 Waniliowa 0 tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Wąska tak nie tak tak nie tak tak nie nie nie 5 Wczasowa tak nie nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Weteranów tak nie tak tak tak tak tak tak nie tak 8 Wiejska tak nie nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Wierzbowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Willowa tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Wiśniowa tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Witosa tak nie tak tak tak tak tak nie nie nie 6 Władysława nie tak nie tak tak nie nie nie nie nie 3 IV Włodzimierz nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 a Tetmajera Wołomińska tak tak tak tak tak tak tak tak nie nie 8 Wronia tak tak tak tak nie nie nie nie nie nie 4 Wróblewski tak nie tak nie tak tak tak nie nie nie 5 ego Wspólna tak nie tak tak nie nie nie nie nie nie 3 Łaczn ie 113

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Wycinki tak tak tak tak tak nie nie nie nie nie 5 Wyszkowsk nie nie nie nie tak tak tak tak tak tak 6 a Zaciszna nie tak nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Zdrojowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Zduńska nie nie nie nie nie tak tak tak tak tak 5 Zgody tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Zielna nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Zielona tak nie nie nie tak tak tak nie nie nie 4 Ziemowita tak tak nie nie nie nie nie nie nie nie 2 Zwycięska tak nie tak tak tak tak tak nie nie nie 6 Źródlana nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Żeligowskie nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 go Żeromskieg tak nie tak nie nie nie nie tak tak tak 5 o Żulińskiego tak nie nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Żwirkowa nie tak nie nie nie nie nie nie nie nie 1 Arciechów nie nie tak tak tak tak tak tak tak tak 8 Borki tak tak tak tak tak tak tak nie nie tak 8 Cegielnia tak nie tak tak tak tak tak tak tak tak 9 Łaczn ie 114

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Ciemne tak nie tak tak tak tak tak tak tak tak 9 Dybów- tak tak nie nie tak tak tak tak tak tak 8 Kolonia Emilianów nie tak nie tak tak tak tak nie nie nie 5 Łąki tak tak nie nie tak tak tak tak tak tak 8 Łosie tak nie nie nie tak tak tak tak tak nie 6 Mokre tak nie tak nie tak tak tak tak tak tak 8 Nadma tak nie tak nie tak tak tak tak tak tak 8 Nowe nie nie nie nie tak tak tak tak tak tak 6 Załubice Nowy tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 10 Janków Popielarze tak tak nie tak tak nie nie nie nie nie 4 Ruda tak nie nie nie tak tak tak tak tak tak 7 Rżyska tak nie tak tak tak tak tak tak tak tak 9 Sieraków tak nie nie nie tak tak tak nie tak tak 6 Słupno tak nie nie nie tak tak tak tak tak tak 7 Stare tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 10 Załubice Stary Dybów tak nie nie nie tak tak tak tak nie tak 6 Łaczn ie 115

Ulica/sołect wo Dynam ika zmian ludnoś ci w latach 2011-2015 Ludność w wieku nieprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Ludność w wieku poprodukcyj nym na 100 Liczba przestęps tw na 100 mieszkań ców Liczba świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba w rodzinach świadczeniobio rców na 100 mieszkańców Liczba bezrobotn ych na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych powyżej 12 miesięcy na 1000 mieszkańc ów Liczba bezrobotn ych bez wykształc enia średniego na 1000 mieszkańc ów Stary tak nie nie nie tak tak tak tak tak tak 7 Janków Wiktorów nie nie nie nie tak tak tak tak tak tak 6 Zawady tak tak nie tak nie tak tak nie nie nie 5 Zwierzyniec tak tak tak tak tak tak tak nie nie tak 8 Źródło: opracowanie własne. Łaczn ie 116

Przeprowadzona analiza wykazała, że do czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze społecznej należą: średni poziom edukacji, spadek liczby uczniów w szkołach gimnazjalnych oraz liceach ogólnokształcących, nierównomierny dostęp do szkół na terenie gminy wysoki wskaźnik bezrobocia wysokie nakłady na pomoc społeczną i duża ilość rodzin objętych pomocą wysoki wskaźnik popełnionych przestępstw i wykroczeń niski poziom kpaitału społecznego Sfera przestrzenno-funkcjonalna z uwzględnieniem aspektu technicznego i środowiskowego oraz gospodarcza Teren gminy jest zróżnicowany krajobrazowo, pod względem przyrodniczym można wyróżnić miejscowości szczególnie atrakcyjne (przede wszystkim te położone w sąsiedztwie Zalewu Zegrzyńskiego oraz włączone w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu) oraz kulturowym (zwłaszcza miasto Radzymin bogato wyposażone w obiekty zabytkowe). Tereny te z jednej strony wyróżniają się dużą atrakcyjnością, z drugiej natomiast występują tam problemy związane z niewykorzystanym potencjałem turystycznym, rekreacyjnym, kulturowym oraz niezadowalającym stanem technicznym zabytków. W 2014 roku zasób mieszkaniowy gminy Radzymin tworzyło 7 049 mieszkań, w latach 2011-2014 zasób mieszkaniowy gminy zwiększył się o 850 mieszkań. Poważnym zjawiskiem kryzysowym jest jednak niedobór mieszkań komunalnych. Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest Gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne, wszystkie zlokalizowane są na terenie miasta Radzymin. Czynnikiem kryzysowym jest niedobór środków na odnowę zasobu mieszkaniowego gminy. Niepokojącym zjawiskiem jest również obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty azbestowo-cementowe. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre oraz Słupno. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa Białystok. W gminie wzrasta powierzchnia przestrzeni publicznych (w tym terenów zieleni), jednak problemem jest brak zagospodarowania tych obszarów tak, aby mieszkańcy mogli w pełni korzystać z ich oferty. Szczególne ważne jest ułatwienie mieszkańcom należącym do różnych grup społecznych (w tym rodzinom z dziećmi, młodzieży, seniorom, osobom niepełnosprawnym) dostępu do przestrzeni publicznych. Przeprowadzona analiza wykazała, że do czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze przestrzenno-funkcjonalnej należą: zły stan techniczny części obiektów zabytkowych oraz atrakcyjnych dla odwiedzających gminę, 117

słabe wykorzystanie potencjału turystycznego i rekreacyjnego gminy (słabo rozbudowana baza noclegowa oraz towarzysząca, niezadowalająca oferta rekreacyjna), niezadowalający stan rozwoju infrastruktury komunalnej, niedobór mieszkań komunalnych i socjalnych, zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz zanieczyszczenie powietrza, występowanie azbestu, niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni publicznych oraz terenów zieleni, niewystarczająca promocja kluczowych wyróżników gminy, które są podstawą do budowy silnej marki Radzymina. Problemy funkcjonalno-przestrzenne rozłożone są na terenie gminy nierównomiernie. Koncentracja tych problemów występuje na następujących obszarach: Radzymin w obszarze centrum, Słupno, Stare Załubice, Ruda, Łosie, Mokre W 2015 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało 3009 podmiotów gospodarczych, w latach 2011-2015 liczba podmiotów gospodarki narodowej rosła systematycznie. W strukturze przedsiębiorstw przeważają podmioty najmniejsze, zatrudniające nie więcej niż 9. W gminie Radzymin działa tylko jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249. Na terenie gminy funkcjonują przedsiębiorstwa o rozpoznawalnych markach oraz stabilnej sytuacji rynkowej. Problemem jest nierównomierne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Najwięcej przedsiębiorstw zarejestrowanych jest w mieście Radzymin, najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów, Rżyska oraz Borki. Szczególnie niekorzystna sytuacja gospodarcza występuje na obszarze następujących miejscowości/miast: Rżyska, Radzymin w obszarze centrum, Słupno Ciemne, Cegielnia, Stary Janków, Wiktorów. Tabela 51. Delimitacja sfera przestrzenno-funkcjonalna i środowiskowa oraz gospodarcza Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców 118 Liczba podmiotów na 100 mieszkańców 1 Maja nie tak 1 11 Listopada nie tak 1 Akacjowa nie tak 1 Aleja Jana Pawła II nie tak 1 Aleja Wrzosowa nie tak 1 Łącznie

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Armii Krajowej nie nie 0 Batalionów Chłopskich tak nie 1 Batorego nie nie 0 Bażancia nie nie 0 Beniaminówka nie tak 1 Bliska nie tak 1 Borkowska nie tak 1 Borówkowa nie tak 1 Braterska nie tak 1 Broniewskiego nie nie 0 Brylantowa nie nie 0 Bursztynowa nie tak 1 Cicha nie nie 0 Czapury nie nie 0 Czartoryskiej nie nie 0 Czereśniowa nie tak 1 Dąbrowskiej nie tak 1 Dębowa tak tak 2 Diamentowa nie nie 0 Dobra nie tak 1 Dolna nie tak 1 Dzielna nie tak 1 Elizy Orzeszkowej nie tak 1 Falandysza nie nie 0 Folwarczna nie nie 0 Gabriela Narutowicza nie nie 0 Glinkowska tak tak 2 Głowackiego nie nie 0 Gródki nie tak 1 Grzybowa nie tak 1 Hallera nie tak 1 Husarska nie tak 1 Ignacego Daszyńskiego nie nie 0 Jana Matejki nie tak 1 Juliusza Kossaka nie tak 1 Juliusza Kotkowskiego nie tak 1 Juliusza Słowackiego nie tak 1 Kameliowa nie tak 1 Kapitana Zapolskiego nie tak 1 Łącznie 119

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Kardynała Stefana Wyszyńskiego nie tak 1 Kasztanowa nie tak 1 Kazimierza Pułaskiego nie tak 1 Kilińskiego nie nie 0 Kochanowskiego nie tak 1 Kolejowa tak nie 1 Koliski nie tak 1 Kolonia Pod Lasem tak nie 1 Kolonie nasze nie tak 1 Komunalna nie nie 0 Konopnickiej nie nie 0 Konstytucji 3 Maja nie nie 0 Kopernika nie tak 1 Korczaka nie nie 0 Kościuszki nie tak 1 Kraszewska nie tak 1 Kredytowa nie tak 1 Królewska nie nie 0 Krótka nie tak 1 Księcia Edwarda Lubomirskiego nie tak 1 Księżycowa nie tak 1 Kwiatów Polskich nie tak 1 Kwitnąca nie tak 1 Lawendowa nie tak 1 Legionów nie nie 0 Leśna tak tak 2 Letnia nie nie 0 Letniskowa nie tak 1 Litewska nie tak 1 Łąkowa nie tak 1 Łosia nie nie 0 Macieja Rataja nie tak 1 Maczka nie tak 1 Makowa nie nie 0 Malownicza tak nie 1 Marii Skłodowskiej-Curie nie nie 0 Marszałka Józefa Piłsudskiego nie tak 1 Marszała nie tak 1 Mieszka I nie tak 1 Łącznie 120

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Mickiewicza nie nie 0 Miła nie tak 1 Miłosna nie nie 0 Mistrza i Małgorzaty nie nie 0 Mokra nie nie 0 Morelowa nie tak 1 Narbutta nie tak 1 Norwida nie tak 1 Nowa nie tak 1 Ogrodowa nie tak 1 Oliwkowa nie nie 0 Orła Białego nie tak 1 Osiedle Pod Lasem nie tak 1 Osiedlowa nie tak 1 Paderewskiego nie tak 1 Pagórkowa nie nie 0 Partyzantów tak tak 2 Patriotów nie nie 0 Piaskowa nie tak 1 Pileckiego nie nie 0 Pionierska nie tak 1 Piotra Skargi nie tak 1 Plac Wolności tak nie 1 Platynowa nie tak 1 Pogonowskiego nie tak 1 Polna nie nie 0 POW nie nie 0 Prosta nie tak 1 Przejazdowa nie tak 1 Przemysłowa nie tak 1 Reymonta nie tak 1 Romantyczna nie nie 0 Rondo Generała Hallera nie tak 1 Rubinowa nie tak 1 Rycerska nie nie 0 Rzeczna nie tak 1 Sarny nie tak 1 Sasankowa nie tak 1 Sienkiewicza nie tak 1 Łącznie 121

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Skorupki nie nie 0 Skrajna nie tak 1 Słoneczna tak nie 1 Sosnowa nie tak 1 Stary Rynek nie nie 0 Strumykowa nie tak 1 Strzelców Grodzieńskich nie nie 0 Strzelców Kaniowskich nie nie 0 Strzelców Wileńskich nie tak 1 Sybiraków nie nie 0 Szafirowa nie nie 0 Szkolna nie nie 0 Szlachecka nie tak 1 Szmaragdowa nie nie 0 Szymborskiej nie tak 1 Świerkowa nie nie 0 Świętego Augustyna nie tak 1 Tadeusza Różewicza nie tak 1 Tęczowa nie tak 1 Tragutta nie nie 0 Turkusowa nie tak 1 Tuwima nie nie 0 Wadery nie nie 0 Waltera nie nie 0 Waniliowa nie nie 0 Wąska nie tak 1 Wczasowa nie tak 1 Weteranów nie nie 0 Wiejska nie nie 0 Wierzbowa nie nie 0 Willowa nie nie 0 Wiśniowa nie tak 1 Witosa nie tak 1 Władysława IV nie tak 1 Włodzimierza Tetmajera nie nie 0 Wołomińska nie nie 0 Wronia nie tak 1 Wróblewskiego nie nie 0 Wspólna nie tak 1 Łącznie 122

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Wycinki tak nie 1 Wyszkowska nie nie 0 Zaciszna nie tak 1 Zdrojowa nie nie 0 Zduńska nie tak 1 Zgody nie tak 1 Zielna nie tak 1 Zielona nie tak 1 Ziemowita nie tak 1 Zwycięska tak tak 2 Źródlana nie nie 0 Żeligowskiego nie nie 0 Żeromskiego nie nie 0 Żulińskiego nie nie 0 Żwirkowa nie nie 0 Arciechów nie tak 1 Borki tak tak 2 Cegielnia tak tak 2 Ciemne nie tak 1 Dybów-Kolonia nie tak 1 Emilianów tak tak 2 Łąki tak nie 1 Łosie tak tak 2 Mokre tak tak 2 Nadma tak tak 2 Nowe Załubice nie nie 0 Nowy Janków tak tak 2 Popielarze nie tak 1 Ruda tak tak 2 Rżyska tak tak 2 Sieraków tak tak 2 Słupno tak nie 1 Stare Załubice nie tak 1 Stary Dybów tak tak 2 Stary Janków tak tak 2 Łącznie 123

Ulica/sołectwo Powierzchnia płyt azbestowocementowych na 1000 mieszkańców Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Wiktorów tak tak 2 Zawady tak tak 2 Zwierzyniec tak tak 2 Źródło : opracowanie własne. Rysunek 19. LIcza wskaźników w wszystkich sferach gorszych od średniej Łącznie Źródło: opracowanie własne. 3.18. Analiza SWOT Wyróżnia się różne sposoby identyfikacji czynników ujmowanych w analizie SWOT, co w szczególności dotyczy istotnego z punktu widzenia tej analizy, rozróżnienia pomiędzy mocnymi stronami a szansami oraz pomiędzy słabymi stronami a zagrożeniami. I tak, analiza instytucjonalna jako kryterium przedmiotowego rozróżnienia uznaje istnienie bezpośredniego wpływu obiektu analizy na dany czynnik. Za szanse i zagrożenia uznawane byłyby te tylko czynniki, na które badana jednostka nie ma bezpośredniego wpływu, zaś za mocne i słabe strony te czynniki, na które badana jednostka taki bezpośredni wpływ posiada. Analiza dynamiczna za przedmiotowy czynnik różnicujący przyjmuje czas występowania danego czynnika. Za mocne i słabe strony uznaje się czynniki istniejące lub inaczej dotyczące teraźniejszości zaś za szanse i zagrożenia czynniki dotyczące przyszłości. Dobór metody analizy może zależeć od wielu czynników (w tym: celu badania, charakterystyki obiektu badania) natomiast wyraźnie należy podkreślić, że wybrana dla badania metoda musi być 124

stosowana w sp konsekwentny, w innym bowiem przypadku analiza obarczona będzie istotnym błędem metodologicznym. Ze względu na zakres przedmiotowy i cel opracowania zdecydowano się przeprowadzić analizę instytucjonalną, gdzie: mocne strony uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter wewnętrzny i pozytywny; słabe strony uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter wewnętrzny i negatywny; szanse uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter zewnętrzny i pozytywny; zagrożenia uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter zewnętrzny i negatywny. Tabela 52. Mocne i słabe strony gminy w odniesieniu do sfer rewitalizacji Mocne strony Sfera przestrzenna Unikatowa tożsamość miasta, wynikająca głównie z położenia i historii Duża atrakcyjność turystyczna gminy, wynikająca przede wszystkim z położenia w sąsiedztwie Zalewu Zegrzyńskiego oraz występowania obszarów chronionego krajobrazu wchodzącego w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Znaczny udział gruntów leśnych, zadrzewionych i zakrzewionych oraz terenów zieleni w powierzchni miasta tworzących ofertę rekreacyjną gminy Dobra dostępność komunikacyjna - układ drogowy obsługujący gminę oraz połączenia kolejowe zapewniają powiązania komunikacyjne gminy z obszarem zewnętrznym Rozwinięty system transportu publicznego w gminie, zapewniający dogodne połączenia autobusowe z Warszawą, Wołominem i Wyszkowem oraz wewnątrzgminne Rosnący udział mieszkańców korzystających z infrastruktury komunalnej Realizacja inwestycji mających na celu poprawę stanu infrastruktury komunalnej (m.in. modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków) Likwidacja dzikich wysypisk na terenie gminy Rozbudowa zasobu mieszkaniowego miasta Rozbudowa infrastruktury społecznej (w tym bazy sportowej) Rosnąca powierzchnia terenów zieleni Szlaki rowerowe przebiegające przez gminę Rozwijająca się infrastruktura dla turystyki kajakowej Słabe strony Słabe zagospodarowanie obiektów potencjalnie atrakcyjnych dla turystów (m.in. zabytki, obszary rekreacyjne) Infrastruktura komunalna rozwinięta na średnim poziomie Zły stan techniczny części zabytków Niedobór mieszkań komunalnych i socjalnych oraz nierównomierne rozmieszczenie komunalnych lokali mieszkaniowych Niski stopień wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne Rosnące zużycie wody oraz masy odpadów komunalnych wytwarzanych w gminie Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna ochrony środowiska na terenie gminy Zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające przede wszystkim z położenia gminy Występowanie azbestu zwłaszcza na dużych osiedlach mieszkaniowych Niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni publicznych oraz terenów zieleni Słabo rozbudowana baza noclegowa i rekreacyjna Malejąca liczba turystów zatrzymujących się w obiektach noclegowych na terenie gminy Niewystarczająca promocja walorów przyrody oraz zabytków gminy Radzymin Zły stan dróg powiatowych i gminnych Niewystarczająca infrastruktura drogowa Brak infrastruktury technicznej i dojazdów do terenów inwestycyjnych 125

Położenie gminy, historia oraz zabytki wskazywane przez również przez mieszkańców jako główne atuty gminy Wysoka ocena atrakcyjności turystycznej oraz rekreacyjnej gminy przez mieszkańców Wysoka ocena walorów przyrodniczych gminy przez mieszkańców, tj. duża liczba terenów zieleni, bliskość Zalewu Zegrzyńskiego (ujście Narwi, Bugu) Raczej pozytywna ocena przez mieszkańców gminy stanu środowiska naturalnego i ekologii przez mieszkańców Dobra ocena komunikacji publicznej przez mieszkańców Sfera gospodarcza Obecność średnich przedsiębiorstw oraz Wzrost liczby zarejestrowanych dużego podmiotu gospodarczego o stabilnej bezrobotnych sytuacji rynkowej Wysoki wskaźnik bezrobocia długotrwałego Obecność rozpoznawalnych przedsiębiorstw, Nierównomierne rozmieszczenie podmiotów także takich kojarzących się z gminą Radzymin gospodarczych na terenie gminy Dostępność terenów inwestycyjnych Wzrost liczby podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta i gminy Aktywny udział bezrobotnych w programach i w mechanizmach wspierających ich kompetencje Gmina Radzymin postrzegana jest jako obszar atrakcyjny dla prowadzenia własnej działalności Sfera społeczna Wzrost liczby mieszkańców Znaczny wzrost odsetka w wieku przedprodukcyjnym w strukturze ludności gminy, w tym dzieci w wieku 0-4 lata Spadek obciążenia ekonomicznego ludności gminy Dodatnie saldo migracji Oferta edukacyjna na różnych szczeblach kształcenia Spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej Spadek liczny w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku (poprawa sytuacji najbiedniejszych mieszkańców) Aktywny sektor organizacji pozarządowych (stowarzyszeń, fundacji, klubów sportowych) Pozytywna ocena gminy Radzymin jako miejsca zamieszkania Dewastacja przestrzeni publicznych w gminie Brak systemu monitoringu wizyjnego Średni poziom edukacji - przeciętne wyniki osiągnięte przez uczniów 3 klas szkół gimnazjalnych oraz maturzystów Wzrost liczby przestępstw oraz wykroczeń odnotowywanych na terenie gminy Ograniczony dostęp do mieszkań komunalnych i wciąż nie wystarczając liczba nowych inwestycji na rynku mieszkaniowym wskazywane jako jeden z kluczowych problemów w gminie Niewystarczający stopień zintegrowania mieszkańców gminy jako jeden z kluczowym problemów w opinii mieszkańców Szanse Zagrożenia 126

Możliwość aplikowania o środki finansowe na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne Możliwość aplikowania o środki na realizację projektów społecznych aktywizujących mieszkańców Możliwość aplikowana o środki na rozwój rolnictwa ekologicznego i integrowanego Budowa wspólnych produktów turystycznych z sąsiadującymi gminami (na bazie walorów przyrodniczych) Poprawa stanu środowiska naturalnego Pozyskanie inwestorów celem rozbudowy zasobów mieszkaniowych w mieście Wzrost zainteresowania terenami otwartymi w gminie ze strony inwestorów Wzrost zainteresowania turystów produktami turystycznymi związanymi ze sportami wodnymi i rekreacją Silna konkurencja ze strony innych samorządów w zakresie pozyskiwania środków finansowych na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne Szybka zmienność przepisów prawa i bariery administracyjne na różnych szczeblach 127

4. Podsumowanie delimitacji Na podstawie przeprowadzonej analizy wskaźnikowej (w oparciu o dane statystyczne), badania ankietowego oraz badania telefonicznego (rozdz. 4) oraz spotkań z mieszkańcami (rozdz.7.1) zdiagnozowano obszar zdegradowany gminy. Zgodnie z ustawą o rewitalizacji z dn. 9 października oraz Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministra Rozwoju obszar rewitalizacji nie może przekroczyć 20% powierzchni gminy oraz maksymalnie może obejmować 30% mieszkańców gminy. Na podstawie art. 10 ustawy o rewitalizacji ust. 1 Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, o których mowa w art. 9 ust. 1 [ustawy o rewitalizacji], na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji. Z uwagi na strategiczną rolę jaką pełni miasto w rozwoju lokalnym całej gminy oraz dziedzictwo historyczne oraz zgodnie z przeprowadzonymi analizami, obszar do rewitalizacji zawężono do granic terenu śródmieścia miasta Radzymin oraz miejscowości Słupno oraz Sieraków (podobszar rewitalizacji). Podyktowane jest to następującymi czynnikami: gęsta sieć zaludnienia i przestępczość, występujące akty wandalizmu i degradacji przestrzeni publicznej, narastające problemy społeczne wynikające z braku podmiotów ekonomii społecznej, miejsc integracji społecznej i budowania więzi z miejscem zamieszkania. Ponadto wyznaczony obszar rewitalizacji jest zbieżny z obszarem wyznaczonym w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Miasta Radzymin na lata 2007-2013 (LPR, przyjęty uchwałą Nr 299/XXI/2008 z dn. 17.10.2008 r. 14 ), który obejmuje śródmieście miasta Radzymin i najważniejsze miejsca, związane z funkcjonowaniem i rozwojem miasta. Tym samym Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2023 jest dowodem na kontynuację podjętych już działań i planów dotyczących rozwoju obszaru miasta i gminy. Wydzielony obszar w granicach śródmieścia Radzymina odzwierciedla teren, na którym występuje koncentracja podmiotów gospodarczych ważnych dla miasta i gminy, placówek i terenów użyteczności publicznej ważnych z punktu widzenia życia społecznego oraz tereny rekreacyjne i przestrzenie do uprawiania sportu, rekreacji i wypoczynku. Z wypowiedzi respondentów w badaniu społecznym (badanie ankietowe oraz telefoniczne) wynika, że jest to też miejsce, w którym koncentruje się życie społeczno-kulturalne miasta i gminy. Śródmieście miasta Radzymin charakteryzuje się gęstą siecią zaludnienia, dlatego obszar rewitalizacji nie obejmuje nowoczesnych dwóch osiedli o wysokim standardzie, które znajdują się w śródmieściu. Przeprowadzona analiza wartości wskaźników, opinii respondentów oraz rezultatów spotkań z interesariuszami rewitalizacji wskazuje na występowanie analogicznych problemów w sferach społecznej, gospodarczej, środowiskowej, technicznej, przestrzenno-funkcjonalnej na terenie śródmieścia Radzymina oraz w Słupnie i Sierakowie. Wskazane miejscowości tworzą regiony gminy, w których ma miejsce koncentracja negatywnych zjawisk, dlatego minimalizowanie ich skutków postanowiono prowadzić kompleksowo obejmując zasięgiem działań naprawczych wszystkie wskazane jednostki. Wskazany obszar rewitalizacji wykazuje natężenie zjawisk negatywnych, które trudno będzie pokonać samodzielnie, zatem zasadne jest wpisanie tego obszaru do Programu rewitalizacji. Obszar rewitalizacji charakteryzuje się przede wszystkim degradacją w sferze społecznej. Znaczna część mieszkańców wskazanych podobszarów to osoby pozostające w trudnej sytuacji społecznej i materialnej, często charakteryzujące się uzależnieniem od pomocy społecznej, niskim wykształceniem 14 http://bip.radzymin.pl/index.php?id=565 128

i niskimi kwalifikacjami zawodowymi. Przykładowo z danych udostępnionych przez Ośrodek Pomocy Społecznej w Radzyminie dotyczących liczby sporządzonych Niebieskich Kart wynika, że ponad 62% wszystkich tego typu procedur zostało wszczętych na terenie obszaru rewitalizacji. W całym mieście prowadzone są 45 tego typu procedury, natomiast na samym obszarze rewitalizacji jest ich 28. Innym narzędziem dotychczas wykorzystywanym, by wesprzeć najbardziej potrzebujących mieszkańców Gminy jest wieloletni program rządowy w zakresie dożywiania pn. Pomoc państwa w zakresie dożywiania 2014 2020. Jest to program wspierania finansowego gmin w zakresie realizacji zadań własnych o charakterze obowiązkowym. Jego celem jest ograniczenie zjawiska niedożywienia wśród dzieci, młodzieży, starszych, niepełnosprawnych seniorów, rodzin wielodzietnych z rodzin o niskich dochodach lub znajdujących się w trudnej sytuacji. W całej Gminie liczba jego uczestników wynosiła 590, podczas gdy z samego obszaru rewitalizacji z dożywiania skorzystało ok. 53%. Kolejnym instrumentem jest Program Operacyjny Pomoc Żywnościowa 2014 2020 (PO PŻ). Jest to krajowy program operacyjny skierowany do tych i rodzin, które z powodu niskich dochodów nie mogą zapewnić sobie i/lub rodzinie odpowiednich produktów. Pomoc udzielana jest w formie systematycznego wsparcia w postaci artykułów spożywczych bezpłatnie przekazywanych osobom najbardziej potrzebującym. W całej Gminie w ramach tego instrumentu pomocy udzielono 479 osobom, z czego ok 66% stanowiła pomoc dla mieszkańców obszaru rewitalizacji. Negatywnie na degradację w sferze społecznej wpływają także wspomniane niedobory w innych sferach gospodarczej i przestrzenno-funkcjonalnej. Koncentracja negatywnych zjawisk wymaga podjęcia szczególnych działań o charakterze naprawczym w celu wyprowadzenia wskazanych obszarów ze stanu kryzysowego. Podobszar I obejmuje rejen głównie śródmieścia, który obejmuje ulice: Weteranów, Aleja Jana Pawła II, Stary Rynek, Armii Krajowej, Falandysza, Maczka, Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Ogrodowa, Konstytucji 3 Maja, Tragutta, Kilińskiego, 1 Maja, Waltera, Zduńska, Wąska, Czartoryskiej, 11 Listopada, Strzelców Wileńskich, Ignacego Daszyńskiego, Batorego, Strzelców Grodzieńskich, Rubinowa, Słoneczna, Żeromskiego, Żeligowskiego, Juliusza Kotkowskiego, Skorupki, Strzelców Kaniowskich, Gabriela Narutowicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Dolna, Malownicza, Kredytowa, Plac Wolności, Oliwkowa, Paderewskiego, Czereśniowa, Kochanowskiego, Kameliowa, Glinkowska, Beniaminówka, Kościuszki, Pogonowskiego, Rondo Generała Hallera, Szkolna, Wróblewskiego. Obszar śródmieścia miasta Radzymin jest miejscem, w którym następuje koncentracja komunalnych lokali mieszkaniowych. Można przypuszczać, że w związku z tym znaczna część mieszkańców to rodziny będące w trudnej sytuacji społecznej, korzystający ze świadczeń pomocy społecznej. Powodem przyznawania pomocy najczęściej było ubóstwo, długotrwała lub ciężka choroba oraz bezrobocie. Skalę problemu obrazuje też ilość złożonych wniosków i przyznanych decyzji w ramach programu Rodzina 500+. W Radzyminie (na wytyczonym obszarze rewitalizacji) największe sumy świadczeń (w zł) przyznano mieszkańcom ulicy Konstytucji 3 Maja (83 318 zł) oraz Stary Rynek (73 807 zł). Najwięcej przyznanych decyzji o uzyskaniu świadczenia Rodzina 500+ na pierwsze dziecko również wydano mieszkańcom ulic Weteranów (13) i Stary Rynek (16). Z kolei na drugie i więcej dzieci najwięcej świadczeń przyznano mieszkańcom ulicy Lecha Falandysza (34), Alei Armii Krajowej (27). Łącznie w Radzyminie wydano 666 478 zł na świadczenia społeczne, co równało się wydaniu 158 decyzji w ramach Programu Rodzina 500+ na pierwsze dziecko oraz 391 decyzji na drugie i kolejne dzieci. Jednocześnie należy podkreślić, że na podobszarze rewitalizacji mieszka duża liczba bezrobotnych, z niskim lub średnim wykształceniem, pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy. Negatywną sytuację może potęgować brak podmiotów ekonomii społecznej i świetlic socjoterapeutycznych, które pozwoliłyby na integrację mieszkańców i zwiększenie tożsamości z zamieszkiwanym miejscem. Na problemy w sferze społecznej wskazuje także trudna sytuacja uczniów 129

szkół podstawowych i gimnazjalnych objawiająca się dużą liczbą dzieci korzystających z dofinansowania i stypendium o charakterze socjalnym. O degradacji więzi społecznych oraz brakiem tożsamości z zamieszkiwanym miejscem świadczą akty wandalizmu w miejscach o historycznej wartości jak np. w Parku miejskim im. Eleonory Czartoryskiej oraz niski poziom integracji mieszkańców miasta. Należy zaznaczyć, że wskazany obszar rewitalizacji to obszar, na którym dochodzi do dużej liczby przestępstw oraz wykroczeń. Zatem kolejnym negatywnym zjawiskiem w sferze społecznej jest niski poziom bezpieczeństwa. Potencjałem wyznaczonego obszaru rewitalizacji jest występowanie organizacji pozarządowych. Na terenie Radzymina działa aż 21 z 41 działających na terenie całej Gminy organizacji pozarządowych. Wśród nich można wymienić: fundację "Czyste lasy", klub piłki ręcznej Rokis", klub sportowy Fanaberia, klub sportowy Rokis", koło łowieckie Przepiórka" w Radzyminie, międzyszkolny klub sportowy Karate Kyokushin", PCK, Klub HDK PCK, Koło nr 1 Polskie Związków Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Koło nr 19 Polskiego Związku Wędkarskiego, radzymiński klub sportowy Mazur", stowarzyszenie piłki ręcznej Rokis Radzymin, stowarzyszenie "Radzymińskie forum", stowarzyszenie Seniorów Ziemi Radzymińskiej, Światowy Związek Żołnierzy AK obwód Rajski Ptak" w Radzyminie, Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, uczniowski klub sportowy Dwójka, koło Związku Kombatantów RP i byłych więźniów politycznych. Współpraca z organizacjami pozarządowymi i liderami lokalnymi może stanowić mocną stronę działań rewitalizacyjnych wspierając ich powodzenie i trwałość. W tym miejscu należy zaznaczyć, że śródmieście miasta Radzymin to teren, na którym następuje koncentracja działalności gospodarczej, jednak osoby w trudnej sytuacji pozostające bez pracy ze względu na niskie kwalifikacje mają trudności ze znalezieniem zatrudnienia. O trudnej sytuacji gospodarczej świadczy też liczba decyzji o umorzeniu podatku od nieruchomości w 2015 r. Najwięcej takich decyzji zatwierdzono w Radzyminie i przybierały one najwyższe kwoty. Jednocześnie wskazany obszar centrum miasta to miejsca skupienia budynków użyteczności publicznej, które świadczą usługi dla mieszkańców całego miasta, a nawet gminy. Podobszar charakteryzuje się dobrą dostępnością usług publicznych między innymi przez występowanie placówek edukacyjnych, służby zdrowia oraz placówek rekreacyjnych oraz usług prywatnych takich jak sklepy, markety, placówki gastronomiczne. Mimo że w centrum ma miejsce kumulacja obiektów społecznych, kulturalnych i sportowych to nie powoduje to minimalizowania problemów społecznych. Budynki znajdujące się na terenie rewitalizacji wymagają remontów, dotyczy to przede wszystkim budynków szkół. Ponadto na degradację przestrzenno-funkcjonalną i techniczną zabudowy w centrum miasta negatywnie wpływa istnienie barier architektonicznych dla niepełnosprawnych, matek z dziećmi, starszych. Dodatkowo, obszar rewitalizacji cechuje się także chaosem architektonicznym, na który wpływa zły stan techniczny obiektów zabytkowych, budynków o walorach historycznych i budynków użyteczności publicznej oraz istnienie niskiej jakości przestrzeni publicznych. Wskazuje się także na zlokalizowanie na terenie rewitalizacji zdegradowanych terenów rekreacyjnych i zniszczonych terenów zielonych, a także na niewystarczającą ilość przestrzeni miejskiej do uprawiania sportu i rekreacji. Na centralnym obszarze zdegradowanym występują obiekty wpisane do ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków oraz obszaru objętego strefą ochrony konserwatorskiej, co może być uznawane za zaletę tego obszaru oraz potencjał turystyczny i rekreacyjny. Jednak potencjalne wykorzystanie tych obiektów do celów turystycznych jest niemożliwe ze względu na ich zły stan techniczny. W tym miejscu należy również wspomnieć o niewystarczającej jakości infrastruktury technicznej, szczególnych działań naprawczych wymagają chodniki i drogi. Dalej, należy wspomnieć o degradacji w sferze środowiskowej. Na stan środowiska negatywnie wpływa duża liczba budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako 130

pokrycia dachowe wykorzystuje się materiały azbestowe. Ponadto wskazuje się na degradację zbiorników wodnych, uciążliwy hałas oraz zanieczyszczenie powietrza spowodowane wzmożonym, intensywnym transportem publicznym. Podsumowując, centralny podobszar miasta wymagający podjęcia działań rewitalizacyjnych cechuje się nagromadzeniem negatywnych zjawisk we wszystkich sferach. Kluczową kwestią dla działań rewitalizacyjnych jest nawarstwienie problemów w sferze społecznej. Degradacja w innych sferach ma charakter towarzyszący, jednak ściśle powiązana jest z sytuacją kryzysową w sferze społecznej. Złożoność problemów występujących na tym obszarze pozwala zakwalifikować ten teren jako obszar do rewitalizacji, który ze względu na skalę działań rewitalizacyjnych samodzielnie nie jest w stanie wydobyć się z kryzysu. Podobszar rewitalizacji Słupno-Sieraków charakteryzuje się wyższym wskaźnikiem świadczeniobiorców OPS niż średnia dla gminy. W Sierakowie wskaźnik na 100 mieszkańców wynosi 4,42 osoby, w Słupnie 2,53, natomiast średnia dla gminy wynosi 1,85. Przykładem świadczenia mogą być środki przyznawane w ramach Programu Rodzina 500+. W Sierakowie wydano 37 074 zł na świadczenia społeczne w ramach programu 500+, przyznano 33 decyzje na pierwsze dziecko oraz 34 decyzje na drugie i kolejne dziecko. Z kolei w Słupnie wydano sumę 286 181 zł na świadczenia społeczne, przyznano 82 decyzje na pierwsze dziecko i 197 decyzji na drugie i kolejne dziecko. Na trudną sytuację w sferze społecznej wpływa także znaczny odsetek bezrobotnych o niskich kwalifikacjach i niskim poziomie wykształcenia. W Słupnie wskaźnik liczby bezrobotnych na 100 mieszkańców wynosi 4,71 i jest wyższy od średniej dla gminy (4,21). Podobnie kształtuje się liczba bezrobotnych powyżej 12 mcy średnia dla gminy na 100 mieszkańców wynosi 2,21, natomiast w Słupnie wskaźnik osiąga wartość 2,95. Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego osiąga wyższą wartość (2,43) niż średnia dla gminy (2,02). Kolejnym negatywnym zjawiskiem sfery społecznej są uczniowie szkół podstawowych i gimnazjum wychowujący się w rodzinach znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Wskazany obszar cechuje się także wysoką przestępczością i niskim poziomem bezpieczeństwa. O degradacji w sferze społecznej świadczy także niski poziom kapitału społecznego oraz niski poziom integracji między autochtonicznymi mieszkańcami, a ludnością napływową. W Sierakowie działa zaledwie jedna organizacja pozarządowa, natomiast w Słupnie działa pięć podmiotów. Wyjście ze stanu kryzysowego utrudnia brak działających na tym terenie podmiotów ekonomii społecznej. O trudnej sytuacji gospodarczej świadczy liczba decyzji o umorzeniu podatku od nieruchomości w 2015 r. Kwoty umorzenia podatków od nieruchomości osiągają w podobszarze poziom jeden z wyższych w gminie. We wskazanym podobszarze następuje także degradacja w sferach technicznej i przestrzennofunkcjonalnej. Po pierwsze czynnikiem negatywnie oddziaływującym na wymienione sfery jest niska jakość przestrzeni publicznych oraz niedobór terenów rekreacyjnych. Po drugie, zwraca się uwagę na zły stan techniczny ciągów komunikacyjnych, co dotyczy przede wszystkim dróg w Sierakowie. Odsetek dróg gminnych nieutwardzonych/częściowo utwardzonych jest wyższy niż średnia dla gminy (71,15%), w Sierakowie wynosi 89,46%, a w Słupnie 86,25%. Wskazuje się także na niedobór chodników i oświetlenia ulicznego. Po trzecie, problemem jest także niewystarczające wyposażenie obszaru w infrastrukturę społeczną i techniczną. Mieszkańcom brakuje placów zabaw dla dzieci i miejsc spotkań wspierających integrację społeczną. W sferze środowiskowej jednym z najważniejszych problemów jest duża ilość pokryć dachowych zawierających azbest. Ponadto dużym problemem jest zagrożenie wynikające z wysokiego poziomu wód gruntowych oraz złego stanu technicznego urządzeń wodnych, które zabezpieczałyby miejscowość przed podmywaniem i zalewaniem terenów, szczególnie terenów rolnych 131

i inwestycyjnych. W okresie wiosennym i jesiennym dochodzi do lokalnych podtopień, ze względu na słabą przepustowość kanałów melioracyjnych. Poprawie sytuacji w sferze środowiskowej nie pomaga niski poziom świadomości ekologicznej ludności. Należy wspomnieć także o ogólnym zanieczyszczeniu środowiska wynikającym z hałasu komunikacyjnego, wspomnianej niskiej emisji oraz zanieczyszczenia powietrza. W podobszarze Słupno-Sieraków najbardziej dotkliwe są negatywne skutki problemów społecznych wynikające z ich nawarstwienia. Sytuacji terenu nie poprawia fakt, że jest to obszar cechujący się niewystarczającym wyposażeniem w infrastrukturę techniczną i społeczną, co dodatkowo utrudnia minimalizowanie negatywnych skutków kryzysu. 132

5. Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji Łącznie obszar rewitalizacji zajmuje ok. 20,202 km², co daje 15,4% terenu gminy, zamieszkuje go łącznie 7342 osoby, co daje 29,9% ogółu mieszkańców gminy. Centralna część obszaru rewitalizacji znajdująca się w granicach śródmieścia miasta Radzymin ograniczona jest ulicami Weteranów, Aleja Jana Pawła II, Stary Rynek, Armii Krajowej, Falandysza, Maczka, Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Ogrodowa, Konstytucji 3 Maja, Tragutta, Kilińskiego, 1 Maja, Waltera, Zduńska, Wąska, Czartoryskiej, 11 Listopada, Strzelców Wileńskich, Ignacego Daszyńskiego, Batorego, Strzelców Grodzieńskich, Rubinowa, Słoneczna, Żeromskiego, Żeligowskiego, Juliusza Kotkowskiego, Skorupki, Strzelców Kaniowskich, Gabriela Narutowicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Dolna, Malownicza, Kredytowa, Plac Wolności, Oliwkowa, Paderewskiego, Czereśniowa, Kochanowskiego, Kameliowa, Glinkowska, Beniaminówka, Kościuszki, Pogonowskiego, Rondo Generała Hallera, Szkolna, Wróblewskiego.. Wskazany obszar obejmuje strefę usług i biznesu oraz strefę mieszkaniowo-usługową o średniej intensywności. Podobszar rewitalizacji można określić jako ukształtowane centrum miasta. W tym miejscu należy wspomnieć, że jedną z podstawowych przesłanek dla tworzenia programów rewitalizacji jest zaburzona funkcja historyczna miast. W przeszłości centrum ze względu na swoje położenie było miejscem skupiającym całość życia publicznego politycznego i społecznego - wyrażającego się poprzez funkcje mieszkalne, handlowe, usługowe i administracyjne. Wraz z rozlewaniem się miast na peryferia i postępującym procesem suburbanizacji następowało zmniejszenie się znaczenia centrum jako miejsca skupiającego życie mieszkańców. Planowane działania rewitalizacyjne mają na celu poprawę sytuacji centrum poprzez przywrócenie i poprawę dawnych funkcji. Obszar rewitalizacji to teren charakteryzujący się dobrą dostępnością komunikacyjną, zarówno dla publicznych, jak i prywatnych środkach transportu. Wskazany obszar charakteryzuje się wieloma negatywnymi zjawiskami społecznymi i gospodarczymi. Konieczność podjęcia działań naprawczych na terenie śródmieścia miasta Radzymin podkreślono już w strategiach rozwoju tj. zarówno w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta i Gminy Radzymin na lata 2004 2015, jak i Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015 2024. W dokumentach kilkakrotnie wskazuje się, że planowane zmiany rewitalizacyjne na wskazanym podobszarze są niezbędne, a ich celem jest ochrona dorobku kulturowego miasta, ochrony jego historycznej zabudowy oraz przeciwdziałaniu dalszej degradacji przestrzeni miejskiej. Podobszarem wyznaczonym do rewitalizacji jest obszar miejscowości Sieraków i Słupno. Jest to teren obejmujący głównie strefę zabudowy mieszkaniowej. Na tym podobszarze występuje aktywność gospodarcza oraz strefa otwartych terenów rolnych. Ważnym elementem krajobrazu kulturowego, a także obiektem charakterystycznym wyróżniającym podobszar na tle gminy są umiejscowione tutaj cegielnie. Podobszar Słupna i Sierakowa można określić jako korzystny dla inwestorów ze względu na dużą koncentrację podmiotów gospodarczych. Dodatkowo na atrakcyjność terenu, szczególnie rekreacyjną i turystyczną, pozytywnie wpływa lokalizacja Radzymińskich Szlaków Rowerowych Bitwy Warszawskiej 1920 roku przebiegające przez Słupno. Ponadto teren ten charakteryzuje się dobrą dostępnością usług publicznych (między innymi szkoły podstawowej) oraz prywatnych (takich jak sklepy, zajazd, stacja paliw). 133

Rysunek 20. Położenie obszarów do rewitalizacji na tle gminy Radzymin Z komentarzem [GR1]: zmienić 134

Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www, dostęp 24.05.2016 r. Rysunek 21. Wyznaczony obszar do rewitalizacji w granicach Śródmieścia miasta Radzymin Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www, dostęp 24.05.2016 r. 135

Rysunek 22. Wyznaczony obszar do rewitalizacji w granicach miejscowości Słupno i Sieraków Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www, dostęp 24.05.2016 r. 136