Uchwała Nr Rady Miejskiej w Radzyminie. z dnia 24 października 2016 r.

Transkrypt

1 Uchwała Nr 2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 24 października 2016 r. w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 446) oraz Uchwały nr 248/XX/2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 15 kwietnia 2016 r. uchwala się, co następuje: 1. Przyjmuje się Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata , którego treść stanowi załącznik nr 1 do niniejszej uchwały. 2. Traci moc Uchwała Nr 253/XXII/2016 Rady Miejskiej w Radzyminie z dnia 31 maja 2016 r. 3. Wykonanie uchwały powierza się Burmistrzowi Radzymina. 4. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia.

2 UZASADNIENIE do projektu uchwały w sprawie przyjęcia Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata W dniu 7 czerwca 2016 r. Gmina Radzymin złożyła w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego, w Departamencie Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich, wniosek o wpis Programu Rewitalizacji Radzymin na lata do Wykazu programów rewitalizacji województwa mazowieckiego. W piśmie z dnia 8 lipca 2016 r. Dyrektor Departamentu Rozwoju Regionalnego i Funduszy Europejskich poinformował Burmistrza Radzymina o konieczności poprawy Programu rewitalizacji na podstawie załączonej karty oceny programu. Korekty wymagał również okres obowiązywania programu rewitalizacji po 31 grudnia 2023 r. programy rewitalizacji gmin sporządzone na podstawie ustawy o samorządzie gminnym tracą ważność. Ze względu na liczny zakres wprowadzonych zmian zmieniających spójność poprzednio przyjętego dokumentu zasadne jest opracowanie i przyjęcie nowego projektu uchwały.

3 Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata (WERSJA UZUPEŁNIONA)

4 Spis treści 1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania Metodologia pracy Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy Charakterystyka społeczna gminy Struktura demograficzna i społeczna gminy Frekwencja wyborcza Edukacja i poziom oświaty Bezpieczeństwo mieszkańców Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń Działalność organizacji pozarządowych Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy Struktura użytkowania gruntów Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo) Charakterystyka środowiska przyrodniczego Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna Przestrzenie publiczne Charakterystyka gospodarcza gminy Liczba i struktura podmiotów gospodarczych Stan i struktura bezrobocia Gospodarka finansowa gminy Podsumowanie analizy wskaźnikowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i do rewitalizacji Sfera społeczna Sfera przestrzenno-funkcjonalna z uwzględnieniem aspektu technicznego i środowiskowego Sfera gospodarcza Analiza wyników badań społecznych Analiza wyników badania kwestionariuszowego Metodyka Próba Wyniki badania Raport z badania TDI Nota metodologiczna Analiza szczegółowa. Atuty Gminy Radzymin Problemy społeczne Gminy Radzymin Identyfikacja obszarów do rewitalizacji Charakterystyka wybranych obszarów Analiza SWOT Zasięgi przestrzenne obszarów rewitalizacji Mechanizmy włączenia mieszkańców Podstawowe założenia partycypacji Znaczenie partycypacji w rewitalizacji Główne zasady partycypacji w ramach projektu Interesariusze rewitalizacji Techniki i narzędzia partycypacyjne oraz działania aktywizacyjne Działania promocyjno-informacyjne Badania kwestionariuszowe Pogłębione wywiady telefoniczne Warsztaty diagnostyczne Warsztaty strategiczne Zgłaszanie uwag on-line Spotkanie konsultacyjne Wizja wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji) Identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych cele rewitalizacji i kierunki działań

5 10.1. Sfera społeczna Sfera przestrzenno-funkcjonalna Sfera gospodarcza Sfera środowiskowo techniczna Wykaz głównych projektów rewitalizacyjnych Projekty uzupełniające Mechanizmy zapewnienia komplementarności Indykatywne ramy finansowe System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji Podstawowe zasady wdrażania Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Podmioty odpowiedzialne za wdrażanie Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata System monitoringu i oceny Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Wykaz tabel Wykaz rysunków Załącznik nr 1. Wykaz ulic w obszarach rewitalizowanych Załącznik nr 2. Nazwy działań poszczególnych programów operacyjnych

6 1. Wprowadzenie cel i zakres opracowania Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata stanowi narzędzie planowania i prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Jest to dokument operacyjny, który umożliwi zaprogramowanie działań, pozwalających na wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju społeczno-gospodarczego całej gminy. Zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata Ministerstwa Rozwoju i Infrastruktury z dnia 3 lipca 2015 roku rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze/ przestrzenno-funkcjonalne/techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji. Szczególnie ważny jest ludzki wymiar rewitalizacji, dlatego też u podstawy działań rewitalizacyjnych leżą kwestie związane z rozwiązaniem problemów społecznych. Program Rewitalizacji został opracowany zgodnie z zasadami: 1. Kompleksowości dokument zawiera projekty rewitalizacyjne współfinansowane zarówno ze środków publicznych jak i prywatnych, które są ukierunkowane na rozwiązanie kwestii społecznych z uwzględnieniem innych (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej), 2. Koncentracji zakłada się skupienie działań na wybranym obszarze, w największym stopniu dotkniętych zidentyfikowanymi problemami, negatywnymi zjawiskami i mającym szczególne znaczenie dla rozwoju gminy, 3. Komplementarności, w tym: Komplementarności przestrzennej projektów - przedsięwzięcia powinny być spójne między sobą i oddziaływać na cały obszar dotknięty stanem kryzysowym, a jednocześnie nie mogą powodować wykluczenia społecznego na innych obszarach; Komplementarności problemowej - realizowane projekty/przedsięwzięcia powinny się wzajemnie dopełniać tematycznie, co ma przeciwdziałać na fragmentację działań np. wyłącznie w sferze technicznej bądź społecznej a jednocześnie będą powiązane z celami strategicznymi gminy; Komplementarności proceduralno-instytucjonalnej zachowana zostanie spójność w działaniach prowadzonych przez różne instytucje i stosujące zróżnicowane procedury; Komplementarności międzyokresowej możliwa będzie realizacja przedsięwzięć uzupełniających w stosunku do tych realizowanych w perspektywie finansowej na lata ; Komplementarności źródeł finansowania zakłada się umiejętne łączenie finansowania projektów ze środków EFRR, EFS i FS bez ryzyka podwójnego finansowania oraz np. łączenia środków ze źródeł prywatnych i publicznych. Partnerstwa i partycypacji dokument został opracowany przy udziale samorządu gminnego i partnerów społecznych, zakłada również udział społeczności lokalnej na etapie wdrażania, monitoringu i oceny. Ze względu na koncentrację na wymiarze społecznym rewitalizacji podstawą Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata jest diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych,

7 która pozwoliła na zidentyfikowanie obszarów problemowych. Są to obszary, gdzie następuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz dodatkowo minimum w jednej z sfer: gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Diagnoza będąca podstawą do wyznaczenia obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana na podstawie danych ilościowych, ale także przy czynnym udziale społeczności lokalnej. Diagnoza składa się z części ogólnej obrazującą sytuację gminy na tle powiatu, województwa i kraju, oraz analizy wskaźników dla poszczególnych sfer problemowych zostały przedstawione w podziale na części gminy (sołectwa oraz w miasto Radzymin). W procesie prac nad dokumentem Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata interesariusze mieli możliwość zgłaszania swoich pomysłów na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Projekty te zostały zebrane i poddane ocenie zgodnie z przyjętymi kryteriami. Projekt dokumentu został także poddany konsultacjom społecznym, w trakcie, których mieszkańcy i inni interesariusze mieli możliwość wpływania na końcowe zapisy dokumentu. Program rewitalizacji gminy Radzymin na lata zawiera opis działań niezbędnych dla zapewnienia spójnego i zrównoważonego rozwoju całej gminy, przy szczególnych uwzględnieniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji. Bardzo ważnym aspektem przy jego wdrażaniu jest współpraca wszystkich grup interesariuszy Metodologia pracy Diagnoza służąca określeniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana w oparciu o analizę wskaźnikową oraz badania ilościowe i jakościowe. Za jednostki analityczne przyjęto podział administracyjny gminy na sołectwa i miasto Radzymin. Analiza danych ilościowych została oparta o poniższe wskaźniki: Liczba ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Wskaźnik obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Liczba uczniów otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw w 2015 r. w gminie Radzymin Liczba wykroczeń popełnionych w 2015 roku w gminie Radzymin Liczba zarejestrowanych zdarzeń przez Komisariat Policji w Radzyminie w latach Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 roku Działalność organizacji pozarządowych wykaz organizacji pozarządowych Użytkowanie terenów gminy Radzymin w 2014 roku ogólne kategorie

8 Długość dróg gminnych według miejscowości Drogi kwalifikowane do remontu Stopień zgazyfikowania miejscowości w gminie Radzymin Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości gminy Radzymin Stan budynków użyteczności publicznej Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach Gospodarka wodno-ściekowa i odpadami w gminie Radzymin w latach Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie w Radzymin w latach Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach wg sekcji PKD Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Rodzaje wsparcia udzielonego przez PUP w Wołominie na rzecz osób bezrobotnych w Gminie Radzymin w 2014 roku Liczba osób bezrobotnych w gminie Radzymin (stan na dzień r.) Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości przyznana w 2015 r. w gminie Radzymin Wskaźniki zostały przeliczone na 100 mieszkańców danej miejscowości. Jednakże ze względu na nierównomierny rozkład liczby ludności oraz duże dysproporcje pomiędzy sołectwami, wskaźniki zostały uzupełnione o badania jakościowe, m.in. spotkania z mieszkańcami. Dlatego w uzasadnionych przypadkach, jeśli wskaźnik ilościowy nie przedstawiał rzeczywistej skali problemu, uzupełniono opis danych ilościowych o informacje uzyskane z badań jakościowych. Badanie społeczne metodą wywiadu kwestionariuszowego (PAPI) zostało przeprowadzone w okresie r., w którym wzięło udział 424 osoby. Badanie jakościowe to wywiady telefoniczne z liderami opinii (badanie odbyło się również na przełomie marca i kwietnia, próba wyniosła 20 respondentów) oraz spotkania warsztatowe: pierwsze odbyło się na etapie opracowania diagnozy określenia charakteru problemów i potrzeb rewitalizacyjnych, drugie odbyło się na etapie opracowania wizji i działań rewitalizacyjnych. Dodatkowo przeprowadzono konsultacje społeczne projektu Programu rewitalizacji, na które składała się możliwość zgłaszania uwag do projektu dokumentu na formularzu uwag oraz spotkanie informacyjno-konsultacyjne.

9 2. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy Poniżej wskazano najważniejsze dokumenty strategiczne gminy, które są zbieżne z wizją i celami Programu Rewitalizacji. W tabelach zestawione zostały cele strategiczne i operacyjne dokumentów strategicznych wraz z celami Programu Rewitalizacji. Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata z projekcją do 2030 roku Strategia zawiera pięć celów strategicznych, którym przypisane są cele operacyjne i działania. Cele wpisują się w pięć obszarów wyróżnionych podczas przeprowadzonej analizy potrzeb, tj. przestrzeń i transport, gospodarka, środowisko i energetyka, społeczeństwo, kultura i turystyka. Struktura ta jest również kompatybilna ze strukturą celów zawartą w Strategiach regionalnych Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030, Innowacyjne Mazowsze, Strategią Rozwoju ZIT WOF oraz Strategią Rozwoju Obszaru Metropolitalnego Warszawy. Podstawą do oceny zgodności Programu rewitalizacji ze Stategią Rozwoju Gminy Radzymin był rozdział III. Rozwój strategiczny w latach z projekcją do 2030 roku obejmujący strony zawarty w w/w dokumencie. Cel strategiczny 1 wpisuje się w obszar Przestrzeń i transport oraz środowisko i energetykę: Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Cel strategiczny 2 wpisuje się w obszar Społeczeństwo Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie. Cel strategiczny 3 wpisuje się w obszar Gospodarka Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych. Cel strategiczny 4 wpisuje się w obszar Kultura i turystyka Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cel strategiczny 5 wpisuje się w obszar Społeczeństwo Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu.

10 W Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata dostrzeżono potrzebę prowadzenia działań rewitalizacyjnych w szczególności na obszarze miasta. Zarówno we wskazanym dokumencie, jak i we wcześniej obowiązującej strategii w latach podkreśla się konieczność podjęcia działań naprawczych i ochronnych dla obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe, historyczne, przemysłowe w celu poprawy atrakcyjności turystycznej, a także podniesienia jakości życia mieszkańców. Tabela 1. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata i Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 1. Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego. Cele operacyjne: poprawa stanu technicznego regionalnej infrastruktury drogowej, w tym również ścieżek i dróg rowerowych; rozwój powiązań komunikacyjnych w regionie; rozwój i poprawa jakości infrastruktury towarzyszącej przy odcinkach drogowych oraz dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z dziećmi; obniżenie emisyjności gospodarki; uporządkowanie systemu gospodarki wodno-ściekowej oraz kanalizacji deszczowej; zwiększenie dostępności do obiektów użyteczności publicznej poprzez systematycznie usuwanie barier architektonicznych; zwiększenie liczby miejsc do parkowania oraz stworzenie systemu Parkuj i Jedź; zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz środowiska glebowo-wodnego; zwiększenie efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych; zwiększenie wykorzystania technologii odnawialnych źródeł energii na terenie Gminy Radzymin; poprawa dostępności oraz jakości do bazy zdrowotnej, sportowej, rekreacyjnej, turystycznej oraz kulturalnej; zwiększenie gminnej, ogólnodostępnej bazy rekreacyjno - sportowej przeznaczonej dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych: place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.; Cel strategiczny 2. Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie. Cele operacyjne: rozwój systemowego wsparcia w zakresie rozwoju Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców

11 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata kompetencji zawodowych i aktywizacji osób bezrobotnych; aktywizacja osób wykluczonych społecznie, głównie w obszarze społeczno- ekonomicznym; zmniejszenie nierówności społecznych; wzmocnienie współpracy w obszarze sektor publiczny a sektor organizacji pozarządowych; rozwój i wsparcie ekonomii społecznej jako czynnika aktywizującego mieszkańców, w szczególności osób zagrożonym wykluczeniem społecznym Cel strategiczny 3. Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych Cele operacyjne: podniesienie poziomu przedsiębiorczości w Gminie; tworzenie nowych miejsc pracy; zmniejszenie poziomu bezrobocia; wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw w regionie; promowanie i rozwój przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystania nowych pomysłów oraz sprzyjaniu tworzeniu nowych firm; wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej Gminy poprzez stworzenie warunków do inwestowania dla obecnych i nowych przedsiębiorców przyczyniających się do wzrostu liczby nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia; Cel strategiczny 4. Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cele operacyjne: efektywne wykorzystanie potencjału przyrodniczego do rozwoju atrakcyjności turystycznej Gminy Radzymin; atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społecznogospodarczego Gminy; rozwój systemu ścieżek rowerowych; efektywna i skuteczna promocja potencjału przyrodniczo-kulturalnego Gminy do kreowania marki, budowania większej rozpoznawalności w regionie i rozwoju gospodarczego obszaru; rozwój współpracy międzygminnej w zakresie rozwoju kultury i turystyki; aktywna promocja turystyczna i kulturalna regionu; poprawa stanu technicznego oraz odnowienie wartości historycznej zabytkowych obiektów i Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3.1. Wzrost aktywności gospodarczej Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych 1

12 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata lokalnych miejsc pamięci oraz pomników przyrody; zwiększanie świadomości historyczno-kulturalnej mieszkańców Gminy. Cel strategiczny 5. Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu. Cele operacyjne: rozwój kluczowych kompetencji wśród dzieci i młodzieży; wzmacnianie kompetencji kadry dydaktycznej; wzmocnienie i rozwój współpracy instytucjonalnej oraz wymiany młodzieży, organizacji praktyk i realizacji wspólnych projektów edukacyjnosportowych; rozwój współpracy międzysektorowej; kształtowanie obywatelskich postaw wśród dzieci i młodzieży; rozwijanie tożsamości kulturalnej, historycznej wśród dzieci i młodzieży; Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Źródło: opracowanie własne Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata Dokument określa problemy społeczne w gminie Radzymin oraz cele i kierunki działań służące ich rozwiązaniu. Misją jest wzmacnianie rodzin poprzez stwarzanie jej członkom możliwości rozwoju, przeciwdziałanie różnym formom marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności lokalnej. Podstawą do opracowania spójności Programu rewitalizacji ze Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin był rozdział iii. Misja, cele i kierunki działań obejmujący zakres stron w w/w dokumencie. Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych Cel strategiczny 3.Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cel strategiczny 4.Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Tabela 2. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata i Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju Cele operacyjne: 1. Pomoc rodzinom w wypełnianiu ich funkcji oraz Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców 2

13 Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniego dostępu do kształcenia i umożliwienie im wszechstronnego rozwoju. 2. Zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa socjalnego, udzielanie pomocy poszukującym pracy oraz zagrożonym lub dotkniętym bezdomnością. 3. Wspieranie osób i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie. Cele strategiczne i operacyjne Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych Cele operacyjne: 1. Usprawnianie seniorów oraz poprawianie dostępności i jakości świadczonych im usług. 2. Tworzenie warunków do społecznej i zawodowej aktywności osób niepełnosprawnych. Cel strategiczny 3. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cele operacyjne: 1. Zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. 2. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich. Cel strategiczny 4. Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Cele operacyjne: 1. Wzmacnianie lokalnych służb społecznych. 2. Wspieranie organizacji należących do sektora pozarządowego oraz rozszerzanie z nimi współpracy. Źródło: opracowanie własne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Podstawą kształtowania kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Radzymin opisaną w Studium jest stworzenie warunków przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych, dzięki którym będzie możliwe jednolite zagospodarowanie przestrzeni. Podstawą do sporządzenia celów było zdefiniowanie atutów oraz barier, które pomogą w realizacji założonych celów rozwoju gminy. Podstawą do opracowania spójności Programu rewitalizacji ze Studium uwarunkowań były zapisy zawarte w w/w dokumencie w rozdziale IV Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy na stronie 78. Cele strategiczne i operacyjne zostały przedstawione w poniższej tabeli. 3

14 Tabela 3.Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cele strategiczne i operacyjne Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin Cel strategiczny 1. Zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko rozumianych usług Cel strategiczny 2. Stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy Cel strategiczny 3. Rozwój ruchu turystycznego Cel strategiczny 4. Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Cel operacyjny 1. Usprawnienie gminnego systemu transportu i powiązanie go z układem zewnętrznym poprzez przebudowę istniejących i budowę projektowanych dróg Cel operacyjny 2. Udostępnienie terenów dla lokalizacji nowych terenów działalności gospodarczej Cel operacyjny 3. Ukształtowanie przestrzeni publicznych, w tym ukształtowanie funkcjonalnego centrum gminy poprzez rozbudowę nowych terenów budowlanych w rejonie Radzymin Cel operacyjny 4.Stworzenie w rejonach najbardziej atrakcyjnych nowych zespołów mieszkaniowo turystycznych, zapewniających wysokie standardy zagospodarowania przestrzeni oraz wysokie nasycenie usługami z zakresu turystyki, rekreacji i sportu, Cel operacyjny 5. Udostępnienie najbardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym rejonów gminy poprzez rozwój systemu ścieżek rowerowych i zespołu parkingów Cel operacyjny 6. Rozbudowa systemów infrastruktury technicznej (dozbrojenie terenów) Cel operacyjny 7. Utrzymanie i podkreślenie walorów przyrodniczych gminy Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Źródło: opracowanie własne Polityka samorządu gminy jest zbieżna z nadrzędnymi dokumentami wojewódzkimi, tj. Strategią rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku, Strategią polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata , Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego do 2030 roku Głównym celem Strategii jest zrównoważony rozwój. Program rewitalizacji wpisuje się w cele strategiczne określone w Strategii rozwoju województwa mazowieckiego. Szczególnie zapisy Programu rewitalizacji korespondują z celami strategicznymi oraz kierunkami szczegółowymi: Wzrost konkurencyjności regionu poprzez rozwój działalności gospodarczej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii, 4

15 Poprawa dostępności i spójności terytorialnej regionu oraz kształtowanie ładu przestrzennego Poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki Cel ramowy Wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego oraz walorów środowiska przyrodniczego dla rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia Kierunek 10. Restrukturyzacja miast w celu wzmocnienia ich funkcji społeczno-gospodarczych Kierunek 11. Wzmacnianie potencjału rozwojowego i absorpcyjnego obszarów wiejskich Powyższe cele zawarte w Strategii są spójne z celami strategicznymi Programu rewitalizacji: Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Strategia polityki społecznej województwa mazowieckiego na lata Strategia skupia się na podejmowaniu działań profilaktycznych oraz aktywizujących lokalną społeczność oraz wypracowaniu mechanizmów wzmacniania osób i rodzin. Cele polityki społecznej Mazowsza zostały podzielone na cel strategiczny oraz trzy cele główne po jednym w każdym z trzech obszarów oraz ich uszczegółowienie. Poniżej zostały wymienione cele Strategii zbieżne z celem strategicznym 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Programu rewitalizacji. OBSZAR I REGIONALNE POLITYKI PUBLICZNE Z WYODRĘBNIONYMI PROGRAMAMI WOJEWÓDZKIMI DLA ZIDENTYFIKOWANYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Zwiększenie aktywności zawodowej osób pozostających bez zatrudnienia, w szczególności z grup defaworyzowanych (bezrobocie) Wyrównywanie szans dla osób z niepełnosprawnością oraz przeciwdziałanie ich wykluczeniu społecznemu (niepełnosprawność) Wzrost kompetencji rodziców i opiekunów dzieci zagrożonych dysfunkcja w zakresie sprawowania funkcji rodzicielskich (Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych) Obszar II REGIONALNE POLITYKI PUBLICZNE BEZ WYODRĘBNIONYCH PROGRAMÓW WOJEWÓDZKICH DLA ZIDENTYFIKOWANYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu osób i rodzin (ubóstwo) Obszar III NOWE REGIONALNE POLITYKI PUBLICZNE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA Rozwój zróżnicowanych form oraz usług społecznych wspierających samodzielność i aktywność osób starszych (polityka senioralna) Rozwój ekonomii społecznej jako integralnego elementu życia społeczno-gospodarczego regionu opartego na zasadach międzysektorowego partnerstwa (polityka rozwoju ekonomii społecznej) Plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego Zapisy Programu rewitalizacji są spójne z planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, który opisuje dziewięć Polityk przestrzennych. Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy, Cel strategiczny 3. 5

16 Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy oraz Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Programu rewitalizacji wpisują się w następujące zapisy Planu : Wzrost konkurencyjności miast powiatowych i ośrodków lokalnych o istotnym potencjale rozwojowym: tworzenie i rozwój centrów logistycznych, centrów handlowo-usługowych oraz centrów wypoczynku i rekreacji w miastach położonych przy drogach wysokich klas (szczególnie w: Pruszkowie, Grodzisku Mazowieckim, Żyrardowie, Piasecznie, Grójcu, Białobrzegach, Radzyminie, Wyszkowie, Ostrowi Mazowieckiej, Łomiankach, Nowym Dworze Mazowieckim, Płońsku, Mińsku Mazowieckim, Garwolinie, Sochaczewie); rewitalizację obiektów zabytkowych oraz ich adaptację na potrzeby turystyki i kultury; rewitalizację zdegradowanych obszarów miast; rozwój infrastruktury turystycznej w oparciu o walory kulturowe miast oraz walory przyrodnicze obszarów w ich otoczeniu; W zakresie wykorzystania potencjału kulturowego wsi poprzez wykorzystanie wartości kulturowych wsi do rozwoju turystyki, w tym agroturystyki; promowanie regionalnych produktów turystycznych W zakresie poprawy warunków i jakości życia poprzez odnowę tkanki osadniczej ośrodków lokalnych i ponadlokalnych, oraz tworzeniu przestrzeni publicznych, będących miejscem koncentracji i aktywizacji społeczności lokalnych; Ograniczenie emisji liniowej poprzez: zintegrowane planowanie rozwoju zbiorowego systemu komunikacji na terenie miast, wprowadzanie stref z ograniczeniem poruszania się pojazdów w centrach miast oraz budowę ścieżek rowerowych; organizację systemu bezpiecznych parkingów na obrzeżach miast obsługiwanych przez środki transportu zbiorowego rozszerzanie stref wolnych od ruchu samochodowego w miastach (lub stref z ograniczeniami) oraz tworzenie warunków do bezpiecznego ruchu rowerowego i pieszego; Zachowanie ciągłości dziedzictwa kulturowego regionu poprzez: ochronę i przywracanie wartości dziedzictwa materialnego o wyrazistej tożsamości, w tym rewitalizację i rewaloryzację zdegradowanych obiektów i obszarów historycznych, a zwłaszcza architektury drewnianej, dworskiej, poprzemysłowej, obiektów budownictwa obronnego Umiejętne zarządzanie zasobami dziedzictwa kulturowego poprzez stymulowanie wykorzystania dziedzictwa kulturowego w obszarze przemysłów kultury i czasu wolnego, zwłaszcza produktów turystyki kulturowej; adaptację obiektów zabytkowych dla współczesnych funkcji kulturalnych, turystycznych i edukacyjnych; 6

17 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych. Charakterystyka gminy Charakterystyka społeczna gminy Struktura demograficzna i społeczna gminy Liczba mieszkańców gminy Radzymin na dzień 30 kwietnia 2016 roku wyniosła osób, o 5672 osób więcej niż w roku W latach obserwowano systematyczny wzrost liczby ludności. Gęstość zaludnienia w 2014 roku na 1 km 2 wynosiła 194 osoby i była większa niż w 2011 roku (178 osób/km 2 ). Głównym czynnikiem wzrostu liczby mieszkańców w gminie Radzymin jest bliskie sąsiedztwo atrakcyjnego rynku pracy w Warszawie 1. W 2015 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności, 10 lat wcześniej wskaźnik ten wynosił 50,8%. Wskaźnik feminizacji wzrósł z 103 do 105. Wykres 1. Zmiana liczby ludności gminy Radzymin w latach Dane na koniec roku, za wyjątkiem * - dane na dzień r., ** - dane na dzień r. Źródło: BDL GUS, Urząd Miasta i Gminy Radzymin Najwięcej, bo aż 42,8% mieszkańców gminy (tj osób) mieszkało w mieście Radzymin. Drugą pod względem liczby ludności była miejscowość Słupno (10,9%), kolejną zaś Nadma (6,6%). Pozostałe miejscowości zamieszkiwało mniej niż 1000 osób, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to: Popielarze (10 osób), Wiktorów (139 osób) oraz Emilianów (200 osób). W latach w większości miejscowości gminy Radzymin liczba mieszkańców wzrosła. Najsilniejszy wzrost obserwowano w miejscowościach: Nowe Załubice (15,6%), Arciechów (13,8%) 1 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 7

18 oraz w mieście Radzymin (13,3%), obszary te można uznać za najbardziej atrakcyjne osadniczo. W dwóch miejscowościach, tj. Sieraków oraz Popielarze liczba mieszkańców nie uległa zmianie, w kolejnych dwóch Nowy Janków oraz Rżyska zanotowano nieznaczny ubytek mieszkańców (odpowiednio o 2,4% oraz 2,3%). Tabela 4. Zmiana liczby ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Miejscowość Liczba ludności Arciechów Borki Cegielnia Ciemne Dybów-Kolonia Emilianów Łąki Łosie Mokre Nadma Nowe Załubice Nowy Janków Popielarze Radzymin Ruda Rżyska Sieraków Słupno Stare Załubice Stary Dybów Stary Janków Wiktorów Zawady Zwierzyniec Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin Struktura wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest zróżnicowana. Najmniejszy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Mokre (21,1%), Arciechów (21,6%) oraz Cegielnia (22,0%). W Popielarzach nie mieszkał w tym okresie nikt w wieku poniżej 18 lat. Największy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w miejscowościach: Dybów Kolonia (28,8%), Emilianów (28%) oraz Łąki (27,9%). Największy odsetek osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Popielarze (50,0%) oraz Rżyska (11,7%) i Stare Załubice (11,2%). W miejscowości Stary Janków odsetek ten był mniejszy i wynosił 6,4%. Niewielki udział osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano również w miejscowościach: Dybów Kolonia (7,6%) oraz Słupno (7,9%). Trudna sytuacja demograficzna związana ze starzeniem się ludności występuje przede wszystkim w miejscowościach Rżyska, Stare Załubice, Arciechów oraz Mokre. 8

19 Tabela 5. Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015 Miejscowość przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny % Arciechów 14,36 67,55 18,09 21,56 67,43 11,01 Borki 15,71 65,00 19,29 22,48 64,43 13,09 Cegielnia 13,87 68,46 17,67 22,01 67,15 10,84 Ciemne 12,67 67,40 19,93 24,50 65,55 9,95 Dybów-Kolonia 8,61 68,61 22,78 28,80 63,59 7,61 Emilianów 12,36 67,42 20,22 28,00 62,50 9,50 Łąki 9,35 65,81 24,84 27,90 64,58 7,52 Łosie 11,30 69,21 19,49 23,31 68,56 8,13 Mokre 11,92 70,50 17,57 21,12 68,73 10,16 Nadma 12,59 69,56 17,85 23,64 66,88 9,49 Nowe Załubice 12,28 68,67 19,05 24,52 66,81 8,67 Nowy Janków 13,95 63,57 22,48 25,00 62,70 12,30 Popielarze 50,00 50,00 0,00 0,00 50,00 50,00 Radzymin 13,69 66,86 19,45 25,81 64,10 10,09 Ruda 10,55 70,98 18,47 23,26 68,04 8,70 Rżyska 14,29 66,98 18,73 23,05 65,26 11,69 Sieraków 10,60 67,55 21,85 25,83 65,78 8,39 Słupno 10,06 68,76 21,19 26,24 65,89 7,87 Stare Załubice 13,56 65,97 20,47 26,18 62,62 11,20 Stary Dybów 11,22 69,85 18,93 24,96 66,67 8,37 Stary Janków 8,55 69,23 22,22 25,96 67,66 6,38 Wiktorów 13,82 69,92 16,26 25,18 65,47 9,35 Zawady 12,37 65,89 21,74 26,17 63,86 9,97 Zwierzyniec 12,61 69,13 18,26 24,69 65,02 10,29 Gmina 12,67 67,66 19,66 25,25 65,08 9,68 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Ze strukturą wieku ludności związane są wskaźniki obciążenia ekonomicznego. W gminie Radzymin w okresie liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym wzrosła z poziomu 47,8 do 53,7. Ma to związek ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Wskaźnik liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym znacznie zmalał z wartości 155,1 w 2011 roku do wartości 38,3 w 2015 roku, co wiąże się to z korzystnym zjawiskiem znacznego wzrostu odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności (wzrost z 12,7% w 2011 do 25,25% w 2015 roku). Jednocześnie zmalała wartość wskaźnika liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym z 29,1 w 2011 roku do 14,9 w 2015 roku.

20 Wykres 2. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin Struktura grup ludności według wieku w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin jest silnie zróżnicowana. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów- Kolonia, Łąki oraz Słupno. Tabela 6. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w poszczególnych miejscowości gminy Radzymin w 2015 roku Miejscowości Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Arciechów 48,30 51,06 16,33 Borki 55,21 58,21 20,31 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 Ciemne 52,56 40,60 15,18 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 Emilianów 60,00 33,93 15,20 Łąki 54,85 26,97 11,65 Łosie 45,85 34,88 11,86 Mokre 45,51 48,11 14,78 Nadma 49,53 40,14 14,19 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 Popielarze 100,00-100,00 Radzymin 56,00 39,08 15,74 Ruda 46,96 37,38 12,78 Rżyska 53,23 50,70 17,91 Sieraków 52,01 32,48 12,75 Słupno 51,76 29,99 11,94 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 1

21 Miejscowości Ludność w wieku Ludność w wieku Ludność w wieku Zawady 56,59 38,10 15,61 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 Gmina 53,7 38,3 14,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Liczba gospodarstw domowych na terenie gminy Radzymin systematycznie wzrasta w latach W okresie od 1 stycznia do 31 września 2013 r. w gminie było 5124 gospodarstw domowych, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2014 roku już 5 843, a do 28 września 2015 roku liczba gospodarstw domowych wzrosła do Saldo migracji wewnętrznych w gminie Radzymin w latach pozostawało dodatnie, ale systematycznie malało: z 636 do 407 osób. Saldo migracji zagranicznych jest natomiast bardzo małe, a w badanym okresie zanotowano niewielki spadek (z 5 do 4 osób rocznie). W latach przeważały zameldowania i wymeldowania do gminy Radzymin z miast. Większą mobilnością w tym zakresie cechowały się kobiety Frekwencja wyborcza Miernikiem często stosowanym do oceny kapitału społecznego jest też frekwencja w wyborach. W wyborach samorządowych w 2014 roku, wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz wyborach Prezydenckich w 2015 roku, frekwencja wyborcza w gminie Radzymin była wyższa od średniej dla Polski. Świadczy to o zaangażowaniu w sprawy gminy i kraju. Najwyższy poziom osiągnęła frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w okręgu wyborczym nr 3 (północna część miasta oraz śródmieście Radzymina). W wyborach aktywnie uczestniczyli również mieszkańcy okręgów wyborczych nr 5 (północno-wschodnia część miasta Radzymin), 8 (Sołectwa: Arciechów, Borki, Nowe Załubice, Opole, Ruda, Stare Załubice, Wolica) i 11 (Nadma Pólko, Nadma Stara). Najniższy poziom frekwencji odnotowano w okręgach wyborczych nr 2 (południowo-wschodnia część miasta Radzymin) oraz 4 (sołectwo Łąki oraz południe miasta Radzymin), 7 (Sołectwa: Ciemne, Dybów Kolonia, Nowy Janków, Rżyska, Stary Janków, Wiktorów) i 10 (Słupno Osiedle). Największe zainteresowanie udziałem w wyborach samorządowych wykazali się mieszkańcy północnej, wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina, północno-wschodniej części gminy. Najmniej zaangażowani byli natomiast mieszkańcy wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina oraz miejscowości w południowo-wschodniej części gminy. 2 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 2

22 Wykres 3. Frekwencja w wyborach w 2014 i 2015 roku - średnia dla Polski i gminy Radzymin Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Rysunek 1. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Edukacja i poziom oświaty W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych oferujących łącznie 1132 miejsc. Do placówek tych uczęszczało 898 dzieci. W latach na 3

23 terenie gmino otwarto dwie nowe placówki, a liczba miejsc wzrosła o 27%. Liczba etatów w placówkach przedszkolnych w 2014 roku wyniosła łącznie 78,05, czyli o 11,5 etatu więcej niż w 2011 roku. Średnio na jedną placówkę przedszkolną przypadało 7,8 etatu. W 2014 roku w gminie Radzymin objętych wychowaniem przedszkolnym było 3309 dzieci (w tym w mieście 869). W latach wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie o 4,4 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 3-4 lat oraz o 4,9 punktów procentowych w przypadku dzieci w wieku 4-6 lat. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie zwiększył się zarówno w mieście Radzymin, jak i w pozostałych miejscowościach. Warto zauważyć, że w mieście odsetek ten przekracza 100% co oznacza, że do radzymińskich przedszkoli uczęszczają również dzieci z innych miejscowości. Tabela 7. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie Radzymin w latach 2011 i Radzymin Dzieci w wieku 3-4 lat % Dzieci w wieku 4-6 lat W mieście 104,70 119,60 Na wsi 17,80 42,70 W mieście 85,50 101,00 Na wsi 31,60 62,40 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS BDL Sieć publicznych placówek oświatowych w latach nie uległa zmianie. W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych. Na przestrzeni analizowanego okresu liczba uczniów w szkołach wzrosła o 20% (z 1595 w roku 2011 do 1999 w roku 2014). Zwiększyła się również liczba etatów z 95,6 w 2011 do 118,6 w 2014 roku. Szkoły podstawowe działające w gminie to: 1. Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, 2. Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie, wchodząca w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Michaliny Chełmońskiej Szczepankowskiej w Słupnie, 5. Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach, 6. Szkoła Podstawowa w Ciemnem, wchodząca w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, 7. Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie. W 2014 roku w gminie działały cztery szkoły gimnazjalne. W latach liczba uczniów zmniejszyła się o 10% (z 774 osób w 2011 do 695 osób w 2014 roku). Nieznacznie zmalała również liczba etatów w szkołach z 60,6 w 2011 do 54,6 w 2014 roku. Gimnazja działające w gminie Radzymin: 1. Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie, 2. Gimnazjum nr 2 w Radzyminie, wchodzące w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Gimnazjum w Słupnie, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4

24 4. Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach. Rysunek 2. Dostępność do szkół podstawowych na terenie gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Radzymin W latach zmniejszyła się liczba szkół ogólnokształcących w gminie Radzymin z trzech do dwóch placówek. Znacznie zmalała liczba uczniów kształcących się w tych szkołach zanotowano spadek o 33,5% (z 526 do 350 osób). Liczba etatów w szkołach ogólnokształcących w gminie w 2014 roku wyniosła 19,34, w tym w liceach ogólnokształcących dla młodzieży (bez specjalnych) 17,37 etatów oraz w liceach ogólnokształcących dla dorosłych 1,97 etatów. W latach liczba etatów zmalała o 27,7%. Szkoły podstawowe są rozmieszczone w różnych gminy Radzymin. Ich koncentracja dostrzegalna jest w części centralnej oraz południowej gminy. Biorąc pod uwagę rozmieszczenie szkół podstawowych w gminie, najlepszy dostęp do tych placówek mają mieszkańcy miasta Radzymin oraz Starych Załubic, Sierakowa i Słupna, Ciemnego oraz Nadmy. Miejscowości Arciechów, Popielarze, Łosie, Łąki, Mokre, Zawady, Emilianów, Zwierzyniec, Stary Dybów, Wiktorów, Dybów Kolonia oraz Rżyska korzystają z oddalonych szkół dzięki transportowi szkolnemu. Poziom edukacji jest wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, a także określa możliwości budowania kapitału ludzkiego. Jednym ze sposobów pomiaru poziomu edukacji są wyniki sprawdzianu szóstoklasisty oraz egzaminu gimnazjalnego. Wyniki sprawdzianu pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z polskiego oraz matematyki (minimalnie niższe wyniki w porównaniu ze średnią powiatu). Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były gorsze niż wyniki odnotowane w powiecie 5

25 wołomińskim (poniżej średniej powiatu). Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki (46,6%) oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym (49,6%), najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie (po 61,9%) oraz z języka polskiego (60,5%). Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. Porównanie wyników egzaminów do wyników pozostałym gmin w powiecie wołomińskim znajduje się poniżej. Tabela 8. Średnie wyniki procentowe sprawdzianu szóstoklasisty w 2015 r. w powiecie wołomińskim Część pierwsza (%) Część druga (%) Gmina J. polski Matematyka Ogółem Język angielski Kobyłka 76,7 59,0 68,1 80,6 Marki 76,5 65,7 71,3 85,6 Ząbki 79,5 67,1 73,5 84,3 Zielonka 76,9 65,4 71,3 82,2 Dąbrówka 73,4 55,4 64,7 77,1 Jadów 70,3 57,4 64,0 69,9 Klembów 76,1 61,7 69,1 75,3 Poświętne 69,1 59,5 64,5 71,6 Radzymin 73,7 63,4 68,7 80,1 Strachówka 62,5 39,8 51,3 61,2 Tłuszcz 75,5 56,0 66,0 78,2 Wołomin 75,6 58,1 67,1 81,2 Powiat wołomiński 75,8 61,4 68,8 80,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie Tabela 9. Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w powiecie wołomińskim Gmina Historia i WOS J. polski Matematyka Przedmioty przyrodnicze Język obcy na poziomie podstawowym - angielski Język obcy na poziomie rozszerzonym - angielski Język obcy na poziomie podstawowym - niemiecki Kobyłka 71,0 66,7 54,8 55,6 79,0 62,2 58,5 Marki 66,0 67,8 49,3 50,9 69,1 47,5 67,0 Ząbki 69,9 69,1 52,5 53,6 75,0 54,7 63,8 Zielonka 61,3 56,9 43,4 48,6 65,5 44,5 0 Dąbrówka 68,9 66,3 48,6 51,9 67,2 49,0 78,0 Jadów 56,9 52,4 36,0 41,0 56,9 39,3 0 Klembów 62,4 62,4 45,1 47,5 63,5 43,9 0 Poświętne 66,8 57,2 47,5 47,6 65,4 41,2 51,9 Radzymin 61,9 60,5 46,6 49,0 68,5 49,6 50,7 Strachówka 65,4 60,8 40,5 41,4 47,5 30,3 0 Tłuszcz 62,1 63,0 45,0 47,4 62,2 42,3 42,5 Wołomin 64,8 65,2 46,2 50,2 70,9 53,2 52,5 Powiat wołomiński 65,1 63,9 52,4 51,5 71,7 51,3 55,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie OKE w Warszawie Najwyższa liczba uczniów korzystających z dofinansowania do obiadów szkolnych występuje w Szkole Podstawowej w Ciemnem, Radzyminie (SP nr 2 i SP nr 1) i Słupnie (SP nr 1 i SP nr 2). Ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny, najwięcej dzieci korzysta w SP nr 2 i SP nr 1 w Radzyminie oraz w SP nr 1 w Słupnie. Z dofinansowania na wycieczki szkolne skorzystało najwięcej uczniów w SP nr w Słupnie, SP nr 2 w Radzyminie. Udział w koloniach letnich wzięło 6

26 najwięcej uczniów z SP nr 1 i SP nr 2 w Radzyminie. Najwięcej dzieci posiadających orzeczenie było w SP nr 1 w Słupnie, SP nr 1 i SP 2 w Radzyminie. Reasumując najwięcej uczniów korzystających z pomocy pojawia się najczęściej w Szkołach Podstawowych w Radzyminie oraz w Słupnie. W szkołach w Słupnie, Ciemnem, Nadmie oraz Radzyminie najwyższy odsetek uczniów korzysta z takiego wsparcia. Ze względu na niewielką ilość szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin można powiedzieć, że w każdej placówce ilość dzieci korzystających z dofinansowania jest dosyć podobna w placówkach w Słupnie i Radzyminie. Mniejsza ilość uczniów korzystających z dofinansowania jest widoczna w gimnazjum z Starych Załubicach. 7

27 Tabela 10. Liczba uczniów (zamieszkujących gminę Radzymin) w szkołach podstawowych i gimnazjalnych objęta pomocą. Dane za rok szkolny 2015/2016 Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie Uczniowie, korzystający z obiadów szkolnych, dofinansowy wanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej Liczb a uczni ów % Uczniowie, korzystający ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Liczb a uczni ów % Uczniowie korzystający z dofinansowan ia na wycieczki szkolne Liczba uczni ów Szkoła Podstawowa % Uczniowie korzystający z wypoczynku letniego, finansowane go przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) Liczb a % uczni ów Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Liczb a uczni ów % Liczba ucznió w w szko le 15 2, ,64 0 0, ,49 6 0, , , ,52 7 1,17 5 0, , , ,89 3 1,06 9 3, , ,17 6 4,35 6 4,35 2 1, ,25 2 0, ,08 4 1,89 3 1, , ,40 4 2,80 6 4,20 5 3, ,89 0 0, ,09 3 3,30 2 2,20 91 Gimnazjum 7 2,88 0 0,00 0 0,00 6 2,47 5 2, Gimnazjum nr 2 w Radzyminie 9 4,76 4 2,12 2 1,06 3 1,59 3 1, Gimnazjum w Słupnie 8 5,06 7 4,43 0 0,00 5 3,16 1 0, Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach 3 4,55 1 1,52 0 0,00 2 3,03 2 3,03 66 Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy 8

28 Rysunek 3. Liczba uczniów w szkołach podstawowych objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 9

29 Rysunek 4. Liczba uczniów w gimnazjach objęta pomocą w podziale na obwody - dane za rok szkolny 2015/2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Poniższa tabela ilustruje podział na miejscowości, w których zamieszkują uczniowie otrzymujący wsparcie w danej placówce. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, 10

30 korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie (łącznie 80 osób), Słupnie (łącznie 51 osób) i w miejscowości Ciemne (łącznie 26 osób). Tabela 11. Uczniowie otrzymujący pomoc w placówce szkolnej w podziale na miejsce zamieszkania Szkoła Szkoła Podstawowa nr 1 im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach Szkoła Podstawowa w Ciemnem Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie Razem Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 3 Radzymin 2 Stary Dybów 1 Dybów Kolonia Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny Szkoła Podstawowa 6 Radzymin 0 Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) 4 Radzymin 1 Stary Dybów Miejsce zamieszkiwania i liczba posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 3 Radzymin 1 Mokre 1 Wiktorów 1 Mokre 1 Zawady 7 Radzymin 15 Radzymin 3 Radzymin 1 Łąki 11 Radzymin 1 Łąki 6 Radzymin 1 Józefów 1 Ruda 5 Słupno 6 Słupno 3 Nadma 6 Słupno 1 Sieraków 2 Nadma 2 Cegielnia 1 Cegielnia 3 Słupno 1 Nadma 1 Cegielnia 11 Słupno 1 Sieraków 2 Słupno 1 Słupno 3 Słupno 3 Słupno 1 Słupno 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Sieraków 1 Sieraków 1 Sieraków 4 Stare Załubice 3 Borki 2 Ruda 2 Nowe Załubice 2 Nowe Załubice 3 Ruda 9 Stare Załubice 2 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Ruda 1 Ruda 1 Stare Załubice 1 Borki 11 Ciemne 1 Ciemne 5 Ciemne 3 Radzymin 1 Stary Janków 2 Ciemne 4 Ciemne 3 Stary Janków 1 Radzymin 1 Radzymin 2 Nowy Janków 1 Nowy Janków 3 Nadma 0 2 Nadma 2 Nadma 1 Nadma 13 Radzymin 11 Ciemne 7 Słupno 4 Stare Załubice 3 Borki 3 Stary Janków 17 Radzymin 7 Słupno 2 Nadma 2 Cegielnia 2 Ciemne 2 Nowe Załubice 15 Radzymin 14 Słupno 9 Stare Załubice 4 Ciemne 3 Nadma 3 Ruda 2 Nowe 11 Radzymin 6 Słupno 5 Ciemne 2 Nadma 2 Arciechów 1 Sieraków 7 Radzymin 7 Słupno 2 Sieraków 1 Cegielnia 1 Mokre 1 Zawady 1 Nadma 11

31 Szkoła Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie Gimnazjum nr 2 w Radzyminie Gimnazjum w Słupnie Gimnazjum im. Anieli Janusz ps. Jagoda w Starych Załubicach 3 Nadma 2 Sieraków 2 Stary Dybów 2 Nowy Janków 2 Ruda 1 Dybów Kolonia 1 Wiktorów 1 Łąki Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających z obiadów szkolnych, dofinansowywanych przez Ośrodek Pomocy Społecznej 1 Ciemne 4 Dybów Kolonia 1 Stary Janków 1 Stary Dybów Gimnazjum Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów, korzystających ze zniżki na obiady szkolne w ramach Powiatowej Karty Rodziny 0 0 Załubice 2 Cegielnia 1 Ruda 1 Łąki 1 Sieraków Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z dofinansowania na wycieczki szkolne 1 Stary Dybów 1 Mokre 1 Stare Załubice 1 Ruda Miejsce zamieszkiwania i liczba uczniów korzystających z wypoczynku letniego, finansowanego przez Urząd Miasta i Gminy Radzymin (kolonie letnie) 1 Nowy Janków 1 Dybów Kolonia 2 Radzymin 1 Łosie 1 Mokre 1 Nowy Janków 1 Stary Janków 1 Józefów 1 Ciemne 1 Ruda 1 Stare Załubice 1 Borki Miejsce zamieszkiwania i liczba dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego 2 Ciemne 1 Radzymin 2 Stary Dybów 4 Radzymin 2 Radzymin 4 Radzymin 2 Radzymin 3 Radzymin 1 Łąki 1 Nadma 4 Słupno 3 Słupno 2 Słupno 1 Sieraków 2 Radzymin 0 1 Sieraków 1 Cegielnia 1 Słupno 1 Nadma 1 Nadma 1 Nadma 2 Borki 1 Stare Załubice 1 Nowe Załubice 0 1 Arciechów 1 Stare Załubice 1 Nowe Załubice 1 Łosie Źródło: opracowanie własne na podstawie ankietyzacji w szkołach publicznych na terenie gminy Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia mieszka w Radzyminie oraz Nadmie, Słupnie, Starych Załubicach oraz w Kolonii Dybów. Pomoc materialna w gminie Radzymin jest przyznawana na dwa sposoby: jako stypendium szkolne dla uczniów, kiedy w rodzinie miesięczna wysokość dochodu na osobę nie przekracza kwoty 456,00 zł netto, lub jako zasiłek szkolny może być przyznany uczniowi znajdującemu się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej z powodu zdarzenia losowego. Przyznawany jest w formie świadczenia pieniężnego na pokrycie wydatków związanych z procesem edukacyjnym lub w formie pomocy rzeczowej o charakterze edukacyjnym. 3 O tę formę pomocy można ubiegać się w terminie nie dłuższym niż dwa miesiące od wystąpienia zdarzenia uzasadniającego przyznanie tego zasiłku. Wnioski o przyznanie stypendium należy składać u dyrekcji szkoły do której uczęszcza uczeń. 3 Informacja uzyskana ze strony internetowej Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 12

32 Tabela 12. Liczba uczniów otrzymujących pomoc materialną o charakterze socjalnym - stypendia szkolne w roku szkolnym 2015/2016 Miejscowość Liczba uczniów Cegielnia 7 Ciemne 7 Dybów Kolonia 14 Emilianów 1 Górki 2 Łąki 4 Łosie 6 Mokre 5 Nowy Janków 3 Rżyska 9 Sieraków ul. Sienkiewicza 2 Słupno 19 Stary Dybów 3 Stary Janków 8 Wiktorów 7 Zawady 4 Zwierzyniec 7 Popielarze 2 Stare Załubice 18 Nadma 34 Radzymin 83 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Bezpieczeństwo mieszkańców Na terenie gminy Radzymin zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego realizują 4: 1. Komenda Powiatowa Policji z siedzibą w Wołominie na obszarze gminy działa Komisariat Policji w Radzyminie przy ul. Konstytucji 3 Maja 22, 2. Dzielnicowi działający w poszczególnych dzielnicach na terenie miasta Radzymin, 3. Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej z siedzibą w Wołominie oraz jednostki terenowe w postaci Ochotniczych Straży Pożarnych na terenie Gminy Radzymin: w Radzyminie, w Starych Załubicach, w Zawadach, w Mokrem, w Rudzie oraz w Nadmie oraz w Słupnie (w organizacji) Analiza poziomu bezpieczeństwa mieszkańców może być opracowana na podstawie danych zebranych przez Komisariat Policji w Radzyminie. Analiza poziomu bezpieczeństwa mieszkańców może być opracowana na podstawie danych zebranych przez Komisariat Policji w Radzyminie. W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw; z czego 39,9% stanowiły włamanie do nieruchomości, 38,0% kradzieże cudzej własności. Najwięcej przestępstw odnotowano w 2015 roku w mieście Radzymin (157) oraz Słupnie (39), Nadmie (25). W miejscowościach Stary Janków oraz Zwierzyniec nie stwierdzono żadnego przestępstwa. 4 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 13

33 Kradzież cudzej rzeczy Zabieranie w celu przywłaszczenia energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego Włamanie do samochodu Rozbój Włamanie do nieruchomości Uszkodzenia mienia Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Suma przestępstw Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Największa koncentracja przestępstw w tym okresie, mierzona liczbą zdarzeń na 100 mieszkańców, wystąpiła w miejscowości Popielarze (10), Emilianów (9,5) oraz Arciechów (4,59). Najmniejsze nasycenie natomiast odnotowano w miejscowościach Zawady (0,62), Rżyska (0,65) Wiktorów (0,72) oraz Mokre (0,80). W porównaniu ze średnią dla gminy, wyższy wskaźnik przestępstw podobnie wykazują wyżej wymienione miejscowości. Należy mieć na uwadze, iż wskaźnik został przeliczony na 100 mieszkańców danej miejscowości, co oznacza, że w przypadku miejscowości o niskiej liczebności mieszkańców wskaźnik jest zdecydowanie wyższy. Popielarze jest zamieszkiwane przez zaledwie 10 osób, Arciechów liczy 218 mieszkańców a Emilianów 200 osób (informacje dot. ludności znajdują się w tabeli nr. 1). Natomiast miasto Radzymin, które jest obarczone największą liczbą przestępstw zamieszkuje osób. W Radzyminie dokonano najwięcej kradzieży cudzej rzeczy oraz włamań do nieruchomości. Mieszkańcy miasta zauważają niewystarczającą ilość i nieefektywność monitoringu wizyjnego. W sposób naturalny mieszkańcy miasta są bardziej narażeni na kradzieże czy włamanie nie tylko do mieszkań, ale np. do prowadzonej działalności gospodarczej. Tabela 13. Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw w 2015 r. w gminie Radzymin Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw Miejscowość Arciechów ,59 Borki ,34 Cegielnia ,00 Ciemne ,47 Dybów-Kolonia ,36 Emilianów ,50 Łąki ,19 Łosie ,08 Mokre ,80 Nadma ,42 Nowe Załubice ,48 Nowy Janków ,78 Popielarze ,00 Radzymin ,38 Ruda ,52 Rżyska ,65 Sieraków ,10 Słupno ,35 Stare Załubice ,42 Stary Dybów ,40 Stary Janków ,00 Wiktorów ,72 Zawady ,62 14

34 Kradzież cudzej rzeczy Zabieranie w celu przywłaszczenia energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego Włamanie do samochodu Rozbój Włamanie do nieruchomości Uszkodzenia mienia Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Suma przestępstw Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Liczba przestępstw w podziale na typ przestępstw Miejscowość Zwierzyniec ,00 Gmina ,41 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie W 2015 roku na terenie gminy odnotowano 275 wykroczeń, spośród których 88% stanowiły kradzieże. Najwięcej wykroczeń popełniono w Radzyminie (174) oraz Emilianowie (33) i Cegielni (27). Na terenie 11 miejscowości nie doszło do wykroczeń. Największa koncentracja wykroczeń wystąpiła w miejscowości Emilianów (16,5 wykroczeń na 100 mieszkańców). Tabela 14. Liczba wykroczeń popełnionych w 2015 roku w gminie Radzymin Miejscowość art. 119 kw - kradzież art. 124 kw - uszkodzenie mienia Rejon Suma wykroczeń Liczba wykroczeń na 100 mieszkańców Radzymin - miasto , ,5 Arciechów ,0 Borki ,0 Dybów Kolonia ,5 Emilianów ,5 Łąki ,6 Łosie ,8 Mokre ,8 Nowe Załubice ,2 Popielarze ,0 Ruda ,0 Stare Załubice ,0 Stary Dybów ,0 Wiktorów ,7 Zawady ,0 Zwierzyniec ,0 Cegielnia ,0 Ciemne ,3 Nadma ,3 Nowy Janków ,0 4 Rżyska ,3 Sieraków ,0 Słupno ,6 Stary Janków ,0 Razem ,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie 15

35 W 2014 roku w Radzyminie zarejestrowano łącznie 774 przestępstw; z czego 35,3% stanowiły kradzieże cudzej własności, 17,4% kradzieże z włamaniem. W latach liczba zarejestrowanych przestępstw ulegała nieznacznym zmianom: wzrosła liczba kradzieży cudzej własności i kradzieży pojazdu, zmalała natomiast liczba kradzież z włamaniem oraz uszkodzeń mienia. W latach liczba zarejestrowanych wykroczeń znacznie wzrosła. W 2014 roku zarejestrowano 904 wykroczenia, tj. o 139,8% więcej aniżeli w poprzednim roku. Najczęściej stwierdzano wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym, stanowiły one 45,6% ogółu zarejestrowanych wykroczeń w 2014 roku, ich liczba nieznacznie się zmniejszyła. W latach doszło do wyraźnego spadku liczby wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia oraz przeciwko mieniu, wzrosła natomiast liczba wykroczeń przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu oraz zaliczanych do kategorii inne. Tabela 15. Liczba zarejestrowanych zdarzeń w latach Kategoria / rodzaj Przestępstwa Kradzieże cudzej własności Kradzież pojazdu Kradzież z włamaniem Rozbój Bójka, pobicie Uszkodzenie mienia Uszczerbek na zdrowiu Ogółem Bezpieczeństwu w ruchu Drogowym Porządkowi i spokojowi publicznemu Bezpieczeństwu osób i mienia Wykroczenia, w tym przeciwko: Mieniu Inne Ogółem Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) Z informacji przekazanych przez Komisariat Policji w Radzyminie wynika, że rejony najbardziej zagrożone przestępczością przeciwko mieniu to miasto Radzymin z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta (ul. Nowa), miejscowości Ciemne i Słupno oraz obszary działek letniskowych (Załubice, Łosie, Łąki). Przeprowadzone w lutym i marcu 2016 roku konsultacje społeczne w zakresie Założeń Krajowej Mapy zagrożeń bezpieczeństwa w Polsce wykazały, że obszarem szczególnie zagrożonym wandalizmem jest teren placu zabaw we wsi Słupno (przy ulicy Żeromskiego) 5. W 2015 roku funkcjonariusze policji wypełnili 20 formularzy Niebieskiej Karty, służących dokumentowaniu faktów związanych z przemocą w rodzinie i ocenie zagrożenia dalszą przemocą. Aż 70% wypełniono na obszarach wiejskich, znacznie rzadziej natomiast stwierdzano przemoc w rodzinie na terenie miasta Radzymin. 5 Informacja dotycząca konsultacji i zgłoszonych wniosków przez mieszkańców miasta i gminy Radzymin, Komisariat Policji w Radzyminie 16

36 Większość osób, co do których istniało podejrzenie że są dotknięte przemocą, stanowiły kobiety (79,2%). O stosowanie przemocy w rodzinie zdecydowanie częściej podejrzewani byli mężczyźni, w tym będący pod wpływem alkoholu. Łącznie w gminie Radzymin w 2015 roku stwierdzono 85 przypadków stosowania przemocy. Najczęściej dopuszczano się przemocy psychicznej (43,5%) oraz przemocy fizycznej (41,2%). Wykres 4. Liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy stwierdzonych w gminie Radzymin w 2015 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisariatu Policji w Radzyminie Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń Zadania z zakresu pomocy społecznej na poziomie gminy Radzymin realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej, będący jednostką organizacyjną Gminy Radzymin i wykonujący następujące zadania 6: przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych; przyznawanie pomocy rzeczowej; przyznanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie; udzielenie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym; świadczenie usług, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania; pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne, w szczególności osób bezdomnych i innych, które nie mają żadnych źródeł utrzymania i nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym; udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego; praca socjalna; sprawienie pogrzebu; zapewnienie środków na wynagrodzenie pracowników i warunków realizacji w/w zadań. Na terenie gminy działa Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, który jest jednostką organizacyjną Starostwa Powiatowego w Wołominie. Dom realizuje zadania powiatu, zapewniając 6 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 17

37 całodobową opiekę osobom niesprawnym, przewlekle somatycznie chorym, które z uwagi na stan zdrowia, warunki mieszkaniowe i rodzinne nie mogą samodzielnie funkcjonować w środowisku. Terenem działania Domu Pomocy jest obszar powiatu wołomińskiego. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej takich jak świetlice socjoterapeutyczne i spółdzielnie socjalne. Niedobór infrastruktury społecznej jest widoczny na terenie całej gminy. Prócz placówek szkolnych, do infrastruktury społecznej można zaliczyć Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu i Bibliotekę Publiczną w Radzyminie z filią w Nadmie. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. Świadczenia przyznano w ramach zadań zleconych i zadań łącznie 777 osobom, co stanowi 3,2% mieszkańców gminy. W strukturze udzielonych świadczeń największy udział stanowią: inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (przyznane 494 osobom), posiłki (259 osób) oraz zasiłki stałe ogółem (119 osób). Najwięcej środków finansowych przeznaczono natomiast na odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej ( zł), zasiłki stałe ogółem ( zł) oraz inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem ( zł). Tabela 16. Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku Świadczenia Liczba osób, którym przyznano świadczenia Liczba świadczeń Kwota świadczeń (w zł) Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi Zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną Pomoc ogółem, przyznana cudzoziemcom Zasiłki stałe ogółem Zasiłki okresowe ogółem Schronienie Posiłek Ubranie Usługi opiekuńcze ogółem Sprawienie pogrzebu Inne zasiłki celowe i w naturze ogółem 494 X Zasiłki celowe przyznane niezależnie od dochodu Pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie ogółem Poradnictwo specjalistyczne X X X 0 0 Interwencja kryzysowa X X X 0 0 Pomoc socjalna X X X Odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) 18

38 W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Pomoc z tego powodu otrzymały 343 rodziny, co stanowiło 30,4% wszystkich rodzin korzystających z pomocy. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba (19,7%), kolejnym zaś bezrobocie (16,6%). Struktura przyznawania pomocy społecznej była niemalże taka sama na wsi i w mieście. Mimo iż z powodu alkoholizmu przyznawana pomoc w 2015 r. była znacznie niższa niż w pozostałych dziedzinach, należy zwrócić uwagę na fakt, iż jednym z najczęściej występujących problemów w gminie, które podawano podczas warsztatów diagnostycznych był właśnie alkoholizm. Niestety jest to problem dosięgający wciąż znaczną ilość rodzin, który jest powszechnie tolerowany w kulturze środkowo-wschodniej Europy. Wykres 5. Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) Pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku objęte były 562 rodziny (1389 osób), z czego 54,4% z nich zamieszkiwało na wsi. W strukturze rodzin objętych pomocą przeważały rodziny jednoosobowe (47,9%). Pomocą objęto 246 rodzin z dziećmi, z których 57,7% zamieszkiwano na obszarach wiejskich gminy. Najliczniejszą grupę stanowiły rodziny z 1 dzieckiem (34,6%) oraz 2 dzieci (32,5%). Wsparciem otoczono również 89 rodzin niepełnych, z których 50,6% zamieszkiwało na wsi. Większość stanowiły rodziny jednoosobowe (46,1%). Tabela 17. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku Liczba rodzin Liczba osób Typy rodzin Ogółem w tym na wsi w rodzinach Rodziny ogółem O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób 6 i więcej W tym rodziny z dziećmi ogółem O liczbie dzieci O liczbie dzieci

39 Typy rodzin Liczba rodzin Liczba osób O liczbie dzieci O liczbie dzieci O liczbie dzieci O liczbie dzieci O liczbie dzieci 7 i więcej Rodziny niepełne ogółem O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób O liczbie osób 4 i więcej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej (OPS) Najwięcej świadczeniobiorców OPS zamieszkuje w miejscowości Radzymin, Słupno, Nadma, Ciemne. Wskaźnik świadczeniobiorców przeliczony na 100 mieszkańców danej miejscowości wskazuje, iż poniżej średniej dla gminy znajduje się 10 miejscowości gminy. Wartości wyższe niż średnia gminy występują w 12 miejscowościach: Sieraków, Słupno, Ciemne, Nadma, Dybów Stary, Janków Stary, Borki, Rżyska, Dybów Kolonia, Janków Nowy, Wiktorów. Tabela 18. Świadczeniobiorcy pomocy społecznej w 2015 roku Miejscowość Liczba świadczeniobiorców Liczba osób w rodzinach Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Radzymin ,56 Słupno ,53 Nadma ,93 Ciemne ,46 Sieraków ,42 Dybów Stary ,02 Załubice ,53 Janków Stary ,11 Borki ,36 Rżyska ,25 Cegielnia ,00 Dybów Kolonia ,45 Janków Nowy ,57 Łąki Radzymińskie ,88 Mokre ,20 Wiktorów ,32 Łosie ,35 Ruda ,09 Zawady 5 9 1,56 Zwierzyniec 2 9 0,82 Myszyniec Arciechów 1 1 0,46 Wesoła - Emilianów 1 4 0,50 Gmina ,85 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Ośrodka Pomocy Społecznej 20

40 Działalność organizacji pozarządowych Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje 41 organizacji pozarządowych. Można podzielić je na następujące kategorie: sportowe i turystyczne, ekologiczne, gospodarcze, edukacyjne i kulturalne, społeczne. Wśród stowarzyszeń związanych ze sportem i turystyką dominują kluby sportowe. Są to organizacje szkolne i uczniowskie, ale również te, które swoją działalność kierują do wszystkich mieszkańców miasta oraz są nastawione na realizację zadań związanych z wybraną dyscypliną. Kluby sportowe i stowarzyszenia kultury fizycznej, działające aktywnie w obszarze upowszechniania kultury fizycznej i sportu, to w szczególności: Radzymiński Klub Sportowy Mazur, Klub Piłkarski Rządza Załubice, Klub Sportowy Fanaberia, Klub Sportowy Rokis" Radzymin, Międzyszkolny Klub Sportowy Karate Kyokushin, Akademia Michała Podlaskiego Uczniowski Klub Sportowy Victoria Radzymin, Stowarzyszenie Piłki Ręcznej Rokis Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Dwójka Radzymin, Uczniowski Klub Sportowy Nadma. Ważną grupę stanowią również stowarzyszenia i fundacje aktywnie wspierające i promujące kulturę, sztukę, ochronę dóbr kultury i dziedzictwa narodowego, podtrzymujące i upowszechniające tradycję narodową, rozwój świadomości obywatelskiej i kulturowej, a także edukację, oświatę i wychowanie. Do grupy tej należą: Towarzystwo Przyjaciół Radzymina, Stowarzyszenie Radzymińskie Forum, Stowarzyszenie Miłośników Miasta Radzymin I Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Fundacja Kamyk, Fundacja Kreatywni, Na terenie gminy Radzymin funkcjonują również organizacje o charakterze historycznym, związane z wydarzeniami lub osobami, które były świadkami historii. Organizacje takie to: Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód Rajski Ptak W Radzyminie. Organizacje działające na rzecz osób w wieku emerytalnym oraz na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, to w szczególności: Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów (Koła w Radzyminie, w Słupnie, w Starych Załubicach, w Nadmie), 21

41 Stowarzyszenie Seniorów Ziemi Radzymińskiej, Stowarzyszenie Aktywnych 50+. Podstawową formułę samoorganizacji społecznej stanowią w gminie Ochotnicze Straże Pożarne w Radzyminie, Starych Załubicach, Zawadach, Mokrem, Rudzie, Nadmie (aktualnie w organizacji jest OSP w Słupnie). Wymienione jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych czerpią swój rodowód z doświadczeń wielu pokoleń i bogatej tradycji ochrony przeciwpożarowej. Ziemia Radzymińska ma bogatą historię ruchu strażackiego. Ochotnicze Straże Pożarne zawsze odgrywały i odgrywają niezwykle ważną rolę w życiu lokalnej społeczności. Istotną rolę w obszarze działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości odgrywa Radzymiński Oddział Izby Gospodarczej Powiatu Wołomińskiego. Gmina Radzymin jest także członkiem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania (LGD) Zalew Zegrzyński, Stowarzyszenia Lokalna Grupa Rybacka (LGR) Zalew Zegrzyński, Związku Gmin Zalewu Zegrzyńskiego oraz Związku Gmin Wiejskich. Lokalna Grupa Działania jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem stowarzyszeń i innych osób prawnych i osób fizycznych o celach niezarobkowych, które ma na celu: a) działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, b) aktywizowanie ludności wiejskiej i rozwój zasobów ludzkich na obszarach wiejskich, c) opracowanie i realizację lokalnej strategii rozwoju (LSR) dla obszaru gmin Dąbrówka, Jabłonna, Nieporęt, Radzymin, Serock, Somianka, Wieliszew, d) mobilizowanie ludności wyżej wymienionych gmin do wzięcia aktywnego udziału w procesie rozwoju obszarów wiejskich tych gmin, e) upowszechnianie i wymianę informacji o inicjatywach związanych z aktywizacją ludności, na obszarach wiejskich w Polsce i za granicą, f) wdrażanie projektów współpracy z innymi LGD na Mazowszu, w kraju i za granicą, g) wspieranie tworzenia i rozwoju mikroprzedsiębiorstw, h) wspieranie procesu odnowy i rozwoju wsi. Na terenie gminy nie funkcjonuje Centrum Organizacji Pozarządowych, ani żadna inna komórka zrzeszająca działające fundacje i stowarzyszenia. Niestety mimo działających organizacji, kapitał społeczny i zaangażowanie w sprawy gminy ze strony mieszkańców wciąż są na niskim poziomie. Wielokrotnie podczas każdego ze spotkań konsultacyjnych podkreślano fakt, że mieszkańcy nie czują się odpowiedzialni za rozwój gminy, a poziom identyfikacji z miejscem zamieszkania jest dosyć niski. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w miejscowości Radzymin. Ponadto organizacje funkcjonują na terenie 8 miejscowości. Tabela 19. Organizacje pozarządowe zarejestrowane w gminie Radzymin w 2015 roku według miejscowości Miejscowość Organizacje pozarządowe (liczba) Arciechów 0 Borki 0 Cegielnia 0 Ciemne 0 Dybów-Kolonia 0 Emilianów 0 Łąki 1 Łosie 0 Mokre 3 Nadma 2 22

42 Miejscowość Organizacje pozarządowe (liczba) Nowe Załubice 2 Nowy Janków 1 Popielarze 0 Radzymin 21 Ruda 0 Rżyska 0 Sieraków 1 Słupno 5 Stare Załubice 3 Stary Dybów 1 Stary Janków 0 Wiktorów 0 Zawady 1 Gmina 41 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wykazu organizacji pozarządowych, strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin ( Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy Gmina Radzymin położona jest w powiecie wołomińskim, w centralnej części województwa mazowieckiego. W latach gmina należała do województwa warszawskiego. Gmina Radzymin należy do Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego, ujęta została jako podmiot instytucjonalny w Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych WOF. Gmina Radzymin graniczy: od północy z miejsko-wiejską gminą Serock (powiat legionowski), od wschodu z gminami wiejskimi Dąbrówka i Klembów oraz gminą miejsko-wiejską Wołomin (powiat wołomiński), od południa z miejskimi gminami Kobyłka i Marki (powiat wołomiński), od zachodu z wiejską gminą Nieporęt (powiat legionowski). 23

43 Rysunek 5. Mapa gminy Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie Open Street Map 24

44 Powierzchnia gminy Radzymin wynosi ha, co stanowi 13,6% powierzchni powiatu wołomińskiego. Obszar miasta zajmuje 2339 ha a obszar wiejski gminny ha. Powierzchnia gminy w latach zmniejszyła się o 41 ha (była to powierzchnia obszaru wiejskiego). Gminę tworzy miasto Radzymin oraz dwadzieścia osiem sołectw: Arciechów, Borki, Cegielnia, Ciemne, Dybów Folwark, Dybów Kolonia, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nadma Pólko, Nadma Stara, Nowe Słupno, Nowe Załubice, Nowy Janków, Opole, Ruda, Rżyska, Sieraków, Słupno Osiedle, Stare Słupno, Stare Załubice, Stary Dybów, Stary Janków, Wiktorów, Wolica, Zawady, Zwierzyniec. Gmina Radzymin położona jest na obrzeżu Równiny Wołomińskiej, wchodzącej w skład większej jednostki fizjograficznej Niziny Środkowomazowieckiej. Równina ta ograniczona jest od północy Doliną Dolnego Bugu, od wschodu Niziną Południowopodlaską, od południa Równiną Garwolińską, a od zachodu Kotliną Warszawską i Doliną Środkowej Wisły. Na północny zachód od gminy znajduje się Zalew Zegrzyński, stanowiący ważny punkt na turystycznej mapie regionu. Przez gminę przepływają rzeki: Bug, Rządza, Beniaminówka i Czarna Struktura użytkowania gruntów Użytki rolne zajmują łącznie 7321 ha powierzchni gminy, z czego ponad połowę (aż 3733 ha) stanowią grunty orne. Grunty orne dzieli się na obszary występowania gleb o dużych, średnich, oraz słabych wartościach użytkowych. Gleby o dużych wartościach użytkowych stanowią kompleks pszenny dobry i żytni bardzo dobry i są to gleby bielicowe i pseudobielicowe z glin lekkich, średnich, piasków gliniastych oraz iłów 7. Niewielki udział w powierzchni gminy zajmują łąki i pastwiska trwałe, użytki rolne zabudowane oraz sady. Znaczną część powierzchni gminy Radzymin zajmują natomiast grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione. Tabela 20. Użytkowanie terenów gminy Radzymin w 2014 roku ogólne kategorie Typ ha % Użytki rolne razem ,6 Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem ,9 Grunty pod wodami razem 323 2,5 Grunty zabudowane i zurbanizowane razem ,4 Nieużytki 198 1,5 Tereny różne 21 0,1 Powierzchnia ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL W latach powierzchnia gminy Radzymin zmniejszyła się o 41 ha, zaś struktura użytkowania terenów gminy nie uległa znacznej zmianie. W tym okresie powierzchnia użytków rolnych zmniejszyła się o 128 ha, zmalała również powierzchnia gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych (o 42 ha) oraz nieużytków (o 5 ha). Wzrosła natomiast powierzchnia gruntów zabudowanych i zurbanizowanych (o 134 ha). 7 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na Lata (z projekcją do roku 2030) 25

45 Rysunek 6. Zmiany struktury użytkowania terenów gminy Radzymin w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo) Infrastruktura transportowa i komunikacyjna Układ drogowy obsługujący gminę i zapewniający jej powiązania komunikacyjne z obszarem zewnętrznym tworzą: droga ekspresowa S8, łącząca aglomeracje: wrocławską, łódzką, warszawską i białostocką; trasa na odcinku Wrocław Ostrów Mazowiecka stanowi polską część trasy E67, natomiast odcinek Warszawa Ostrów Mazowiecka to polski odcinek trasy Via Baltica; drogi wojewódzkie o numerach 631 i 635; drogi powiatowe; drogi gminne. Przez gminę Radzymin przechodzą drogi o dużym natężeniu ruchu, przede wszystkim są to: droga Warszawa Białystok (droga krajowa nr 8) wraz z obwodnicą Radzymina, Wołomin Radzymin (droga wojewódzka nr 635). Główną osią komunikacyjną gminy, zapewniającą powiązania regionalne i międzyregionalne, jest droga krajowa nr 8. Droga przebiega przez miasto oraz zainwestowane tereny w Słupnie i prowadzi zarówno ruch tranzytowy jak i ruch lokalny. Jest to droga klasy droga główna ruchu przyspieszonego. Dla wyprowadzenia ruchu tranzytowego z miasta w ciągu drogi nr 8 wybudowana została południowa obwodnica Radzymina (S8). W trakcie budowy jest droga ekspresowa S8 od Węzła "Marki" (bez węzła) do węzła Radzymin Płd.. Łączna długość dróg wojewódzkich wynosi 36 km, powiatowych 67 km, a gminnych 225 km. Duże natężenie ruchu powoduje zanieczyszczenia powietrza oraz generuje hałas komunikacyjny. Problem ten dostrzegalny jest zwłaszcza na terenie Słupna i Radzymina. Na terenie gminy brakuje ścieżek rowerowych (wyłączając turystyczne szlaki rowerowe), które byłyby uzupełnieniem ruchu samochodowego i transportu publicznego. Zdecydowana większość dróg gminnych jest nieutwardzona lub częściowo utwardzona (70,1% ich łącznej długości). W miejscowościach: Borki, Łosie, Ruda, Rżyska oraz Stary Janków wszystkie drogi gminne nie są utwardzone na całej długości. Wysoki odsetek takich dróg występuje także w miejscowościach Emilianów, Sieraków, Słupno, Mokre, Nowe Załubice (powyżej 80% łącznej 26

46 długości). W miejscowościach Dybów-Kolonia oraz Zwierzyniec wszystkie drogi o statusie gminnym są utwardzone. Najmniej dróg gminnych znajduje się w miejscowości Zwierzyniec i Stary Janków. Najmniejszy odsetek dróg gminnych nieutwardzonych lub częściowo utwardzonych jest w Starym Dybowie, Radzyminie i Nadmie. Przez gminę Radzymin przebiega łącznie 30,3 km chodników. Na obszarze miasta Radzymin i Słupno, które skupiają największą ilość podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze usług, brakuje miejsc parkingowych. Rozwiązaniem problemu byłoby wybudowanie systemów parkingowych Parkuj i Jedź (P+R Park and Ride). Dzięki temu samochody przyjeżdżające do centrum miasta w celu skorzystania z usług będą mieć zagwarantowaną większą ilość miejsc parkingowych, podniesie to prestiż inwestycyjny miasta i gminy. Osoby przyjeżdżające do pracy w Słupnie czy w Radzyminie również będą mogły zostawić pojazd na parkingu i skorzystać z komunikacji miejskiej. Kompleksowy i zrównoważony transport miejski musi składać się z dostatecznej ilości ścieżek rowerowych i atrakcyjnej oferty komunikacji publicznej. Tylko wtedy problem dużego natężenia ruchu samochodowego na tych terenach może zostać rozwiązany. Tabela 21. Długość dróg gminnych według miejscowości Miejscowość Drogi gminne (m) Drogi gminne nieutwardzone/częściowo utwardzone (m) Odsetek dróg gminnych nieutwardzonych/częściowo utwardzonych (m) Arciechów ,75 Borki ,00 Cegielnia ,71 Ciemne ,38 Dybów-Kolonia ,00 Emilianów ,78 Łąki ,54 Łosie ,00 Mokre ,88 Nadma ,98 Nowe Załubice ,34 Radzymin ,27 Ruda ,00 Rżyska ,00 Sieraków ,46 Słupno ,25 Stare Załubice ,81 Stary Dybów ,11 Stary Janków ,00 Zwierzyniec ,00 Gmina ,15 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Stan infrastruktury drogowej jest istotnym czynnikiem podwyższającym jakość życia mieszkańców i bezpieczeństwo na drogach. Wielokrotnie mieszkańcy podczas badań ankietowych i konsultacji społecznych zwracali uwagę iż jednym z problemów jest zły stan dróg. W gminie Radzymin do wykonania zaplanowano przeprowadzenie remontów 178 odcinków dróg o łącznej długości 138,422 km. Najwięcej inwestycji drogowych ma być prowadzonych w mieście Radzymin oraz w sołectwach Słupno i Arciechów, najmniej natomiast w sołectwie Stary Janków, Zwierzyniec i Sieraków. W sołectwach Nowy Janków oraz Popielarze nie ma w planach remontów dróg gminnych. 27

47 Tabela 22. Drogi kwalifikowane do remontu Przebieg Arciechów 8,28 Borki 4,74 Cegielnia 4,63 Ciemne 3,04 Dybów-Kolonia 5,67 Emilianów 2,62 Łąki 2,83 Łosie 1,97 Mokre 3,96 Nadma 4,35 Nowe Załubice 1,35 Nowy Janków 0,00 Popielarze 0,00 Radzymin 41,00 Ruda 3,45 Rżyska 3,80 Sieraków 0,27 Słupno 13,32 Stare Załubice 2,48 Stary Dybów 7,97 Stary Janków 0,69 Wiktorów 1,46 Zawady 1,52 Zwierzyniec 0,36 Załubice Stare-Wolica 2,17 Załubice Stare-Dąbrowa 3,76 Załubice Stare-Opole Dąbrowa 2,40 Opole - gr.gminy Radzymin 1,72 Ruda-Łosie Parcele-(DP 4305W) 2,66 Mokre-Radzymin Rejentówka 3,28 Słupno-Nadma 3,49 Suma 139,24 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Km Infrastruktura komunalna Poziom rozwoju infrastruktury komunalnej w gminie Radzymin może być oceniony jako średni. Licząca 132 km sieć wodociągowa doprowadza wodę do 4030 gospodarstw domowych, korzysta z niej osób (74,1% mieszkańców). W latach odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej w gminie Radzymin wzrósł o 12,9%. Liczba przyłączy wzrosła o 385 (z 3530 w 2011 roku do 3883w 2014 roku). W 2014 roku mieszkańcom gminy dostarczono 556,8 dam 3 wody a więc o 97,7 dam 3 więcej aniżeli w 2011 roku. W latach sieć kanalizacyjna w gminie Radzymin znacznie się wydłużyła (z 34,2 km do 68,8 km). W 2014 roku z sieci kanalizacyjnej w gminie korzystało osób. Liczba przyłączy wzrosła o 47% (z 743 w 2011 roku do 1575 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększył się odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w mieście z 42,0% w 2011 roku do 51% w 2014 roku. W gminie planowana jest rozbudowa infrastruktury komunalnej: 28

48 planowana do budowy długość sieci wodociągowej (Ruda, Załubice, Borki, Emilianów) - ok. 23 km, planowana do budowy długość sieci kanalizacyjnej (Słupno, Sieraków, Stary Dybów, Ciemne, Radzymin zlewnie ul. Ogrodowej, ul. Korczaka, ul. Batalionów Chłopskich, ul. Nowej, Witosa, Patriotów, Zacisznej): ok 70 km, ilość planowanych pompowni ścieków: 37 szt. Dystrybutorem gazu na terenie gminy Radzymin jest Polska Spółka Gazownictwa (PSG Sp. z o.o.) z oddziałem Zakładu Gazowniczego w Warszawie, która dostarcza gaz ziemny dla celów komunalnobytowych mieszkańców, usług i handlu oraz do celów grzewczych. Licząca m sieć gazowa doprowadzona jest do 4333 budynków, korzysta z niej osób (74,4% mieszkańców). W latach odsetek mieszkańców korzystających z sieci gazowej wzrósł o 20,4%. Zdecydowana większość miejscowości na terenie gminy Radzymin jest zgazyfikowana. Sieci gazowej nie ma na terenie pięciu miejscowości: Łąki, Łosie, Opole, Popielarze. Tabela 23. Stopień zgazyfikowania miejscowości w gminie Radzymin Arciechów Borki Cegielnia Ciemne Dybów-Kolonia Emilianów Łąki Łosie Mokre Myszyniec Nadma Nowe Załubice Nowy Janków Opole Popielarze Radzymin Ruda Rżyska Sieraków Słupno Stare Załubice Stary Dybów Stary Janków Wiktorów Wolica Zawady Zwierzyniec Miejscowość Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Niezgazyfikowana Niezgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Niezgazyfikowana Niezgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Zgazyfikowana Stopień gazyfikacji Źródło: Projekt Założeń do Planu Zaopatrzenia w Ciepło, Energię Elektryczną I Paliwa Gazowe dla Gminy Radzymin na lata

49 Wykres 6. Korzystający z instalacji w % ogółu ludności gminy Radzymin w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Gmina Radzymin zaopatrywana jest w energię elektryczną przez Polską Grupę Energetyczną Dystrybucja S.A. Oddział Warszawa oraz PKP Energetyka. Wszystkie miejscowości Gminy Radzymin posiadają pełną dostępność do sieci elektroenergetycznej. Zadania związane z gospodarką wodno-ściekową w gminie Radzymin realizuje Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Radzyminie. W gminie Radzymin znajduje się oddana do użytku w 1996 roku Stacja Uzdatniania Wody, o wydajności 3000 m³/dobę. W celu poprawy jakości wody, jak również bezpieczeństwa zaopatrzenia mieszkańców, PWiK Sp. z o.o. w 2009 roku dokonała wielu inwestycji: wybudowano nowe ujęcie wody, opomiarowano ujęcia wody i filtry, wymieniono rury stalowe na rury z polietylenu, położono kable komunikacyjne między studniami, założono przetworniki częstotliwości do sterowania pompami i rozbudowano monitoring procesu technologicznego 8. Jednym z zagrożeń w gminie Radzymin są lokalne podtopienia oraz wylewy rzek. Na terenie gminy Radzymin ograniczona jest retencja wód i jej magazynowanie. W planach są kompleksowe rozwiązania gospodarki wodnej polegające na sukcesywnym odtwarzaniu, modernizacji, odbudowie i cyklicznej konserwacji całego systemu odwadniającego najbardziej zagrożone podtopieniami rejony gminy. Na obszarach zalewowych nie powinno się wydawać pozwoleń na realizację obiektów budowlanych. Ochrona wód wymaga również wyznaczania stref i obszarów chronionych, uporządkowania terenów spływu wód do cieków i zbiorników wodnych oraz rozbudowy i modernizacji systemu kanalizacji sanitarnej i deszczowej 9. Obecnie infrastruktura techniczna zapewniająca drożność kanałów odwadniających jest w złym stanie. Lata zaniedbań i braku konserwacji sprawiły, że w wyniku podtopień i powodzi będą nieefektywne. Do uszkadzania i osłabiania korpusów wałów przeciwpowodziowych oraz podwyższonego poziomu wody, co znacząco zwiększa zagrożenie powodziowe, przyczyniają się również bobry. Populacja bobra europejskiego na terenie gminy Radzymin zwiększa się. Bobry tworzą tamy między Program Edukacji Ekologicznej Dla Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin na lata

50 innymi na rzece Beniaminówce nieopodal mostu kolejowego przy granicy z gminą Nieporęt sołectwo Łąki. Do podtopień przyczynia się również niedbanie o rowy melioracyjne przez mieszkańców. W okresie roztopów dochodzi do podtopień i zalewania terenów rolnych i budowlanych na terenie gminy Radzymin, również z powodu braku regularnego oczyszczenia i udrożnienia rowów melioracyjnych, które przebiegają przez prywatne działki, a których niedrożność jest główną przyczyną powstawania lokalnych podtopień. W okresie odwilży do podtopień dochodzi najczęściej na terenie Słupna i Załubic. Podtapiane są również drogi powiatowe, za których utrzymanie odpowiada Starostwo Powiatowe w Radzyminie. Na terenie gminy Radzymin występują obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi oraz obszary, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne. Ryzyko wystąpienia powodzi na rzece Rządza występuje, ale prawdopodobieństwo wystąpienia tego zjawiska jest niewielkie (0,5%). W Raporcie z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego odcinek 0-25 km tej rzeki został wskazany do wykonania MZP i MRP w I cyklu planistycznym, odcinek rzeki km wskazany jest do wykonania MZP i MRP w II cyklu planistycznym, ze względu na przekroczoną wartość progową na krótkim odcinku rzeki 10. Rysunek 7. Mapa obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi dla woj. Mazowieckiego (fragment) Źródło: 10 Raport z wykonania wstępnej oceny ryzyka powodziowego, IMGW, 2011, ( 31

51 Rysunek 8. Mapa obszarów, na których wystąpienie powodzi jest prawdopodobne w woj. mazowieckiego (fragment) Źródło Infrastruktura mieszkaniowa Budynki mieszkalne zlokalizowane na terenie gminy Radzymin obejmują przede wszystkim zabudowę jednorodzinną, w mniejszym stopniu wielorodzinną. Budynki te charakteryzują się niskim poziomem energooszczędności (efektywności energetycznej). Według danych GUS w 2014 roku w gminie Radzymin nie było pustostanów. W 2014 roku zasób mieszkaniowy gminy Radzymin tworzyło 7049 mieszkań, w których znajdowało się w izb o łącznej powierzchni użytkowej m 2. W latach zasób mieszkaniowy gminy zwiększył się o 850 mieszkań, a tym samym powierzchnia użytkowa wzrosła o m 2. Nieco ponad połowa mieszkań zlokalizowana była w mieście Radzymin. Tabela 24. Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach Powierzchnia użytkowa Mieszkania Izby mieszkań Miasto Wieś Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wyniosła w gminie Radzymin 93,9 m 2, w latach zmalała o 1,2m 2. Przeciętna powierzchnia użytkowania mieszkania na mieszkańca w gminie Radzymin wyniosła w 2014 roku 26,4 m 2 a więc o 1 m 2 więcej aniżeli w 2011 roku. W 2015 roku oddano do użytku 119 mieszkań indywidualnych. Łączna liczba izb oddanych do użytku wyniosła 693. Łączna powierzchnia użytkowa nieruchomości to m 2. 32

52 Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne: 29 lokali o łącznej powierzchni 1120,58 m 2. (w dwóch budynkach wielorodzinnych stanowiących współwłasność gminy), 70 lokali o łącznej powierzchni 2047,45 m 2 (w budynkach mieszkalnych stanowiących współwłasność gminy), 23 lokali o łącznej powierzchni 591,21 m 2 (w dwóch budynkach mieszkalnych będących w samoistnym posiadaniu gminy). 33

53 Tabela 25. Zasób mieszkaniowy gminy Radzymin Ogółem ilość Adres budynku Powierzchnia w m2 Opis budynku lokali Budynki mieszkalne stanowiące współwłasność gminy (w budynkach Wspólnot mieszkaniowych i administrowane przez Wspólnoty mieszkaniowe) Stary Rynek 23 /od 2000 r. budynek w zarządzie wspólnoty 2 69,88 murowany, blacha, rok budowy-ok.1970, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe murowany, blacha, rok budowy 2007, ul. Ogrodowa 6 B ,7 woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Budynki mieszkalne stanowiące własność gminy Al. Jana Pawła II 10a 1 69,79 Kolonie Nasze ,00 ul. Ogrodowa 2, 2 A ,00 ul. Pagórkowa 17 a 2 37,68 ul. Polna ,65 murowany, papa, rok budowy-ok.1970, woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe murowany, papa, rok budowy- przed 1939 r. murowany, papa, rok budowy 1992, szambo murowany, papa, rok budowy przed 1939 r. murowany, dachówka, rok budowy-xix w., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Polna ,50 brak murowany, papa, przed 1980 r., woda, ul. Strzelców Wileńskich ,00 kanalizacja, gaz murowane, papa, przed 1939 r. woda, ul. Traugutta ,63 kanalizacja ul. Wiejska ,15 murowane, papa, przed 1939 r., szambo ul. Zduńska ,05 murowane, papa, przed 1920 r., wodociąg, kanalizacja ul. Weteranów ,58 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja ul. Weteranów 1 A 4 145,04 murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja ul. Piaskowa ,37 brak ul. Piaskowa ,00 brak ul. Stary Rynek ,50 brak Lokale mieszkalne w budynkach będących w posiadaniu gminy ul. Norwida 33 A 6 152,97 ul. Traugutta ,21 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin murowany, papa, przed 1939 r., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe murowane, papa, przed 1939 r., wodociąg, kanalizacja 34

54 Rysunek 9. Budynki komunalne wchodzące w zasób Gminy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Radzymin 35

55 W 2013 roku nie sprzedano żadnego mieszkania należącego do zasobu gminnego. W 2009 roku sprzedano 2 mieszkania w budynkach wielorodzinnych o łącznej powierzchni użytkowej 73 m2. W latach orzeczono sądownie 3 eksmisje z lokali mieszkalnych w zasobach gminnych, wszystkie z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie, wykonano jednak tylko 1 eksmisję (w 2009 roku). W okresie tym orzeczono ponadto eksmisje z lokali w zasobie: spółdzielni mieszkaniowych (wykonano 441 wyroków), zakładów pracy - 76 (wykonano - 26), osób fizycznych we wspólnotach mieszkaniowych (wykonano 115), Towarzystw Budownictwa Społecznego (wykonano 32), Skarbu Państwa 121 (wykonano 89). Na terenie gminy Radzymin działają 25 wspólnoty mieszkaniowe i jedna spółdzielnia mieszkaniowa. Tabela 26. Wykaz budynków wielorodzinnych na terenie gminy Radzymin Nazwa Wspólnota Mieszkaniowa 1 Maja w Radzyminie Radzymin, ul 1 Maja 9 Wspólnota Mieszkaniowa SILIKATY Radzymin, ul. Weteranów 74 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12 CDE w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12FGH Wspólnota Mieszkaniowa przy ul Reymonta 23 i 25 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Budynków 61, 63,65, 67, 69, 71, 73, 75, 77, 79, przy Słowackiego w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Adres Radzymin, ul Reymonta 12 CDE Radzymin, ul. Reymonta 12 FGH Radzymin, ul. Reymonta 25 Radzymin, ul. Słowackiego 63 ADM Radzymin, Al. Jana Pawła II 24B Wspólnota Mieszkaniowa Kilińskiego 21 w Radzyminie Radzymin, ul. Kilińskiego 21 Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, ul Ogrodowa 6 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12, 12 A, 12B Radzymin, ul. Reymonta 12 Wspólnota Mieszkaniowa Wyszyńskiego w Radzyminie Radzymin, ul. Wyszyńskiego 2b Wspólnota Mieszkaniowa "Słowackiego 51" w Radzyminie Radzymin, ul. Słowackiego 51 Wspólnota Mieszkaniowa Słowackiego 53 w Radzyminie Radzymin, ul. Słowackiego 53 Społeczna Wspólnota Mieszkańców w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. Wyszyńskiego 52 w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 8A Radzymin, ul. Wyszyńskiego 52 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 3 w Radzyminie Radzymin, ul. Falandysza 3 Wspólnota Mieszkaniowa Jana Pawła II 14 w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 14 Wspólnota Mieszkaniowa Stary Rynek 23 Radzymin, Stary Rynek 23 Wspólnota Mieszkaniowa OSIEDLE CENTRUM PARK I ul. Falandysza 11 Radzymin, ul. Falandysza 11 Wspólnota Mieszkaniowa Tetmajera 1-55 Radzymin, ul. Tetmajera 1-55 Wspólnota Mieszkaniowa Mistrza i Małgorzaty 1-42 Radzymin, ul. Mistrza Małgorzaty 1-47 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 6 w Radzyminie Warszawa, ul. Monte Casino 8 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 8 w Radzyminie Radzymin, ul. Kotowskiego 11 Spółdzielnia Mieszkaniowa Zorza Radzymin, ul. Stary Rynek 25 Komitet WETERANÓW Radzymin, ul. Weteranów 100 Wspólnota Mieszkaniowa Armii Krajowej 4/6/8/10 Radzymin, Aleja Armii Krajowej 4,6,8,10 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 36

56 Odsetek wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne w 2013 roku znajdował się poniżej średnich wielkości dla gmin województwa mazowieckiego. Można jednak zauważyć, że w latach sytuacja w tym zakresie poprawiła się znacząco. Nadal jednak kwestię niewystarczającego poziomu uzbrojenia działek w sieć kanalizacji sanitarnej podkreślano wielokrotnie podczas spotkań konsultacyjnych (problem jest dotkliwy zwłaszcza w miejscowości Zawady). Niedostateczny poziom infrastruktury technicznej jest problemem, z którym gmina mierzy się od wielu lat. Sukcesywnie sytuacja poprawia się, w opinii mieszkańców nie jest to jednak poziom zadowalający. Rysunek 10. Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Negatywnym zjawiskiem jest obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty azbestowo-cementowe. W 2015 roku zidentyfikowano takich obiektów. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre, Łosie, oraz Słupno. Najmniej obiektów znajduje się w miejscowości Popielarze (9). Pokrycia azbestowo-cementowe wykonane są z płyt płaskich i falistych. Zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata , na podstawie wykonanej wówczas inwentaryzacji stwierdzono, że na terenie Gminy Radzymin nie występują płyty azbestowo-cementowe w elewacjach budynków osób fizycznych, nie są wykorzystywane rury i złącza azbestowe, nie ma dróg utwardzonych odpadami zawierającymi azbest. Tabela 27. Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości gminy Radzymin Miejscowość Liczba dachów Powierzchnia płyt azbestowocementowych [w m2] Masa płyt azbestowo-cement. [w Mg] Arciechów ,2 Borki ,4 Cegielnia ,3 Ciemne ,5 Dybów-Kolonia ,1 37

57 Miejscowość Liczba dachów Powierzchnia płyt azbestowocementowych [w m2] Masa płyt azbestowo-cement. [w Mg] Emilianów ,9 Łąki ,6 Łosie ,1 Mokre ,4 Nadma ,0 Nowe Załubice ,4 Nowy Janków ,0 Popielarze ,9 Radzymin ,9 Ruda ,0 Rżyska ,0 Sieraków ,2 Słupno ,2 Stare Załubice ,3 Stary Dybów ,5 Stary Janków ,8 Wiktorów ,1 Zawady ,8 Zwierzyniec ,4 Razem Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin na lata (str. 23) Budynki użyteczności publicznej Poniżej w tabeli umieszczono zestawienie budynków użyteczności publicznej, z uwzględnieniem stopnia termomodernizacji. Z poniższych danych wynika, że połowa budynków nie jest objęta termomodernizacją. Tylko 6 budynków jest kompletnie wyremontowanych. Niepokojący jest fakt, że w części budynków szkolnych nie była przeprowadzana termomodernizacja, a budynki te wymagają remontu (Przedszkole nr 2 w Radzyminie, Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1, Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum nr 1 w Radzyminie, Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, Zespół Szkół w Słupnie). Placówki użyteczności publicznej są w większości niedostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. 38

58 Tabela 28. Stan budynków użyteczności publicznej Nazwa obiektu Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Weteranów 31 (siedziba np. Powiatowego Urzędu Pracy) Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Komunalna 2 (siedziba: Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Radzyminie, Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Radzyminie) Urząd Miasta i Gminy w Radzyminie, Pl. T. Kościuszki 2 Budynek administracyjny w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 19 (siedziba np.: Urzędu Stanu Cywilnego w Radzyminie, Urzędu Miasta i Gminy Radzymin, Starostwa Powiatowego Wydziału Budownictwa) Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 7 Oczyszczalnia Ścieków Komunalnych w Radzyminie, ul. Księżycowa 13 Przedszkole nr 2 w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 28 Przedszkole Publiczne nr 1 w Radzyminie, ul. Batorego 8 Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu w Radzyminie, Np. Jana Pawła II 20 Centrum Medyczne im. Bitwy Warszawskiej 1920 roku, Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej w Radzyminie, ul. Konstytucji 3 Maja 17 Stacja Uzdatniania Wody w Radzyminie, ul. Batalionów Chłopskich 8 Oddział przedszkolny w Łosiu przy Szkole Podstawowej nr 1 w Radzyminie Szkoła Podstawowa nr 1 im. Ppłk pil. Mariana Pisarka i Gimnazjum Nr 1 im. Mjr. Stefana Waltera w Radzyminie, ul. 11 Listopada 2 Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie, ul. Szkolna 3 Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie, ul. Szkolna 7 Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, Ciemne 113 Zespół Szkół im. Ks. Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, ul. Marii Konopnickiej 24 Zespół Szkół Terenów Zieleni im np. Czesława Nowaka w Radzyminie, Np. Jana Powierzchnia użytkowa [m2] Typ kotłowni Zużycie energii finalnej [MWh] 300,00 gazowa 85,85 B 611,00 gazowa 126,25 B 866,00 gazowa 121,20 B 477,95 gazowa 116,15 B 2958,00 gazowa 808,82 C 386,00 gazowa 126,73 K 800,00 brak 90,60 B 450,00 gazowa 122,88 C 3290,90 kotłownia 376,25 K 3537,45 gazowa 531,65 C 673,49 brak 11,70 K 130,00 gazowa 0,65 B 2031,50 gazowa 351,94 B 250,00 gazowa 62,37 B 737,43 gazowa 164,63 K 1180,00 gazowa 292,35 K 3200,00 gazowa 1 001,78 B 5736,00 gazowa 1 056,66 K Przeprowadzona Termomodernizacja (K-kompletna, C- częściowa, B- brak) 39

59 Pawła II 18 Nazwa obiektu Powierzchnia użytkowa [m2] Typ kotłowni Zużycie energii finalnej [MWh] Zespół Szkół w Słupnie, Np. Jana Pawła II ,92 gazowa 67,70 B Zespół Szkół w Starych Załubicach, Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej, Stare Załubice 23A 2013,60 gazowa 287,97 C Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej Przeprowadzona Termomodernizacja (K-kompletna, C- częściowa, B- brak) Charakterystyka środowiska przyrodniczego Pod względem fizyczno-geograficznym gmina Radzymin znajduje się (wg J. Kondrackiego) w obrębie trzech mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej. Dominująca część gminy leży w północno-zachodniej części tzw. Równiny Wołomińskiej, część północna położona jest w Dolinie Dolnego Bugu, a część zachodnia w Kotlinie Warszawskiej. Mezoregiony te różnią się między sobą nie tyle charakterem rzeźby terenu, co genezą i wiekiem powstania. Teren gminy jest płaski, wznoszący się lekko w kierunku południowo wschodnim. Najbardziej charakterystycznymi elementami rzeźby terenu są wydmy paraboliczne i wałowe. Przez gminę Radzymin przepływają rzeki: Rządza, Czarna oraz Beniaminówka, starorzecze rzeki Bug, mające swoje ujście do Zalewu Zegrzyńskiego, z którym gmina graniczy. Stan czystości rzek przepływających przez obszar gminy jest niezadowalający. Na obszarze gminy Radzymin występują złoża surowców mineralnych wykorzystywane do produkcji ceramiki budowlanej. Są to głównie iły i muły zastoiskowe (warwowe) tzw. zastoiska warszawskiego, są one przedmiotem wieloletniej intensywnej eksploatacji. Surowce te występują w całej południowej i środkowej części gminy oraz wąskim pasem ciągnącym się na północ od Radzymina po wieś Łosie. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Powierzchnia lasów w latach nieznacznie zmalała (z 1592,60 ha do 1568,32 ha). Grunty leśne gminne zajmowały jedynie 2 ha. W strukturze gruntów leśnych prywatnych przeważały grunty leśne prywatne osób fizycznych (95,4%). Na terenie gminy, w miejscowościach Słupno, Mokre, Łosie i Zawady funkcjonowały cegielnie. Obecnie tereny poddawane są rekultywacji, część odpadów po rekultywacji stanowi zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców oraz stanu środowiska. W niektórych regionach gminy cegielnie nadal funkcjonują. Mieszkańcy pobliskich terenów dostrzegają negatywny wpływ cegielni na jakość życia (zanieczyszczenie, hałas,). Stan i ochrona przyrody Na terenie gminy Radzymin wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody: obszary chronionego krajobrazu wchodzącego w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, pomniki przyrody. Ze względu na duże walory przyrodnicze część gminy Radzymin włączono w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego na podstawie rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego (Rozporządzenie nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 roku). Są to tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość 40

60 zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem a także pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Radzymin obejmuje swym zasięgiem północne, zachodnie i południowe tereny, tj. obręby ewidencyjne: Arciechów, Stare Załubice, Popielarze, Nowe Załubice, Ruda, Borki, Łosie, Łąki, Radzymin, Mokre, Ciemne, Janków Nowy, Nadma ponadto kompleksy leśne: Uroczysko Czarna Struga, Rozrzutek oraz Uroczysko Koziak i Ciemne. Jest to łącznie aż 65 % obszaru gminy. Rysunek 11. Powierzchniowe formy ochrony przyrody w gminie Radzymin Źródło: opracowanie własne na podstawie [dostęp z r.] Obszar gminy graniczy z terenami Natura 2000: Ostoja Nadbużańska SOO 9 Specjalne Obszary Chronione) i Dolina Dolnego Bugu OSO. Korytarz ekologiczny o znaczeniu ponadregionalnym wyznaczono wzdłuż Bugu, Zalewu Zegrzyńskiego i rzeki Rządzy. Ochroną prawną objęte są również liczne drzewa będące pomnikami przyrody (ochronie podlega drzewo wraz ze strefą w promieniu 15 metrów od pnia). Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej, odznaczające się indywidualnymi cechami. 41

61 Na terenie gminy Radzymin występują 32 pomniki przyrody oraz ok. 300 drzew posiadających wymiary pomnikowe. Pomniki przyrody reprezentuje przede wszystkim dąb szypułkowy. Ponadto występują pojedyncze egzemplarze wiązu szypułkowego, wiązu górskiego, sosny pospolitej oraz lipy drobnolistnej 11. Znaczna powierzchnia terenów zieleni, wysoka różnorodność biologiczna oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego to niewątpliwe atuty gminy Radzymin. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa Białystok 12. Pomiary stanu powietrza dla obszaru gminy, prowadzone przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Wołominie i Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Warszawie, wykazują przekroczenie poziomu dopuszczalnego stężenia dla pyłu zawieszonego PM10. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają przede wszystkim zanieczyszczenia z komunikacji samochodowej oraz emisje ze źródeł położonych w pozostałej części województwa (głównie z energetyki i przemysłu miasta Warszawa). Zakłady zlokalizowane na terenie gminy Radzymin nie są natomiast istotnymi emitorami zanieczyszczeń. Problemem w gminie Radzymin jest również zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Klasyfikacja wód powierzchniowych uwzględniająca cechy fizyczno chemiczne bakteriologiczne wykazała, że na terenie gminy nie ma ani jednego odcinka rzeki, który odpowiadałby I lub II klasie czystości wód powierzchniowych. Co więcej, zanieczyszczone są również wody podziemne. Jakość wody gruntowej w większości studni lokalnych, z których korzystają mieszkańcy gminy nie spełnia norm przewidzianych dla wody pitnej ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne. Do najczęstszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy należą 13 : spływy obszarowe z terenów rolnych, nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, źle składowane i zabezpieczone pryzmy obornika oraz zbiorniki na gnojowicę położone w pobliżu cieków wodnych, niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, ścieki komunalne i przemysłowe powodują wzrost stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Na terenie gminy znajduje się zrekultywowane dzikie wysypisko, znajdujące się na działce przemysłowej, zlokalizowanej przy ul. Wróblewskiego. Tereny zieleni W 2014 roku w gminie Radzymin powierzchnia terenów zieleni wyniosła 73,02ha i była większa o 33,4% aniżeli w roku Na terenie gminy był jeden park spacerowo-wypoczynkowy, trzy zieleńce oraz cztery cmentarze. W latach zmieniła się struktura terenów zieleni wzrósł udział zieleni ulicznej (o 27,4%) oraz parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej (o 29,5%). 11 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 12 Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Radzymin na lata Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 42

62 Rysunek 12. Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach Źródło: GUS BDL Gospodarka wodno-ściekowa oraz gospodarka odpadami W latach zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności zmniejszyło się o ok. 18,9% (z 1613,6 dam 3 do 1990,7 dam 3 ). Odnotowano wahania w zużycia wody zarówno na potrzeby eksploatacji sieci wodociągowej jak i dla przemysłu. Największe zużycie wody odnotowano w 2013 roku. Rysunek 13. Struktura zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w gminie Radzymin w latach Źródło: BDL GUS W 2014 roku zużycie wody na 1 mieszkańca gminy Radzymin wyniosło 80,3 m 3 i było znacznie niższe od średniej dla województwa mazowieckiego - 550,9 m 3. W latach zużycie wody na 1 mieszkańca w gminie wzrosło o 11,5%. W okresie tym nieznacznie wzrósł udział przemysłu w zużyciu wody, z 60% w 2011 roku do 61,9% w 2014 roku. W latach odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków znacznie wzrósł; z 34,2% do 54,3%. 43

63 W 2014 roku w gminie Radzymin wytworzono łącznie 4,7 ha odpadów, z których 1,6 ha unieszkodliwiono a 3,1 ha przekazano innym odbiorcom. W 2014 roku zebranych zostało 3 365,07 ton zmieszanych odpadów komunalnych, a więc o 26,3% więcej w porównaniu z 2011rokiem. W 2014 roku większość odpadów komunalnych pochodziła z gospodarstw domowych (69,4%). Było to 2 333,90 ton, co oznacza wzrost o 37,9% w porównaniu z 2011 rokiem. Wzrosła również masa zmieszanych odpadów komunalnych przypadająca na 1 mieszkańca w 2011 roku było to 109,3 kg, w 2014 roku już 135,7 kg. Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów, działa także stacjonarny Punkt Selektywnej Zbiorki Odpadów. Tabela 29. Gospodarka wodno-ściekowa i odpadami w gminie Radzymin w latach Wybrane wskaźniki Zużycie wody na 1 mieszkańca (w m 3 ) 71,1 80,3 Udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków 34,2 54,3 Zmieszane odpady komunalne na 1 mieszkańca (w kg) 109,3 135,7 Źródło: BDL GUS Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej Około 80% powierzchni gminy Radzymin stanowią tereny, na których występuje użytkowanie terenu zgodne z historycznym. W Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin rekomendowane jest objęcie ochroną konserwatorską (w formie strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu) kulturowego terenów, których wartość historyczną stanowi zachowana ciągłość użytkowania. Gmina Radzymin leży w centrum historycznego Mazowsza. Założenia urbanistyczne miasta Radzymin to jedne z najcenniejszych obiektów krajobrazu kulturalnym regionu. Są to między innymi: ślady osady targowej- obszar Starego Rynku, tereny przyłączone po lokacji- obszar Placu Wolności, zabudowa wzdłuż osi miasta- obszar ulicy Konstytucji 3-go Maja, pozostałości głównych ciągów komunikacyjnych, pojedyncze budynki będące w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, układy zieleni miejskiej Pl. Wolności, Pl. Kościuszki, ul. Norwida, ul. Warszawska (aktualnie: Al. Jana Pawła II), cmentarze: wojenny ( z okresu wojny w 1920 roku), parafialny, żydowski, ewangelicki przy ul. Polnej 14. Na terenie gminy Radzymin znajduje się wiele obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym Ziemi Radzymińskiej, m.in. krzyże przydrożne, kapliczki, pomniki i mogiły oraz leśniczówki. Ochroną konserwatorską są objęte trzy kapliczki: w centrum Radzymina oraz we wsiach Nadma i Dybów. Ważny element krajobrazu kulturowego gminy stanowią również cegielnie, zlokalizowane głównie w okolicach Radzymina, Słupna, Cegielni i Ciemnego. W granicach gminy znajduje się także 14 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) 44

64 pole bitewne Boju o Radzymin w 1920 roku, będące jednym z lepiej zachowanych terenów tego rodzaju w Polsce. W gminie Radzymin występują archeologiczne relikty osadnicze. Niektóre stanowiska, ze względu na szczególne wartości, wskazuje się do objęcia ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Najwyższą wartość posiada zespół 21 kopców ziemnych we wsi Arciechów jest to jedyny na terenie gminy obiekt o własnej formie krajobrazowej, wpisany do rejestru zabytków pod Nr A Ze względu na atrakcyjność i walory poznawcze obiektu wskazane jest, po dokonaniu odpowiednich badań i zabezpieczeń, udostępnienie go zwiedzającym. W Radzyminie istnieje wiele obiektów zabytkowych, z których trzy wyróżniają się szczególną wartością: Klasycystyczny kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, Klasycystyczna szkoła z lat (obecnie Studium Nauczycielskie i Liceum Pedagogiczne), Klasycystyczny szpital z 1830 roku. W ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wpisanych jest siedem obiektów z terenu gminy, wszystkie są zlokalizowane na terenie miasta Radzymin. Do gminnej ewidencji wpisane są natomiast czterdzieści trzy obiekty usytuowane w mieście Radzymin oraz po jednym ze wsi Nadma i Dybów. Tabela 30. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego Numer i data wpisu Rejestru zabytków / / / A Cmentarz parafialny Nagrobki Ogrodzenie Drzewostan Nazwa obiektu Kościół Przemienienia Pańskiego Dzwonnica Szkoła, dawne koszary obecnie Studium Nauczycielskie Dawny szpital z 1830 roku Siedziba władz powiatu radzymińskiego, od 1952 liceum pedagogiczne, obecnie Internat Studium Nauczycielskiego Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowano-drewnianym pozostałość po założeniu pałacowoparkowym w stylu angielskim Cmentarz Wojenny Kaplica Brama Nagrobki Groby żołnierzy Kwatery Drzewostan Budynek dozorcy cmentarza 4A Kamienica z początku XX w. Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin (2009). Radzymin ul. P.O.W. 1 Radzymin Plac Kościuszki Adres Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 26 Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 19 Radzymin ul. Gen L. Żeligowskiego Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) Radzymin ul. Warszawska 64 (obecnie: Al. Jana Pawła II 64) Radzymin ul. Konstytucji 3 Maja 4 45

65 Zabytkowe kamienice w centrum miasta Radzymin wymagają generalnego remontu. Stanowią potencjał kulturowy miejsca, są również atrakcją turystyczną. Dzięki odrestaurowaniu tych zabytków, centrum miasta uzyskałoby historyczny wygląd. Stanowiłoby wizytówkę nie tylko miasta, ale także całej gminy. Ponadto dzięki temu jakość życia mieszkańców w zabytkowych kamienicach automatycznie uległaby poprawie. Obiekty wpisane do gminnej ewidencji zabytków: remiza strażacka ul. Strzelców Kaniowskich 2, Radzymin, willa ul. Batorego 3, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul. Daszyńskiego 10, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 7, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 9, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 11, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 13, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 15, Radzymin, budynek ul. Kilińskiego 17, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 4, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 5, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 6, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 7, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 8, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 10, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 2 Maja 12, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 14, Radzymin, kino ul. Konstytucji 3 Maja 15, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 16, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 17, Radzymin, budynek ul. Konstytucji 3 Maja 20, Radzymin, szkoła ul. 11 Listopada 5, Radzymin, budynek ul. 11 Listopada 7, Radzymin, willa ul. Ks. E. Czartoryskiej 2, Radzymin, budynek ul. Polna 2, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 2, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul. Kard. Wyszyńskiego 3b, Radzymin, budynek ul. Traugutta 1, Radzymin, budynek ul. Traugutta 3, Radzymin, budynek ul. Traugutta 6, Radzymin, dworzec PKS ul. Warszawska 5, Radzymin, budynek ul. Warszawska 24a, Radzymin, budynek ul. Warszawska 26, Radzymin, plebania Plac Kościuszki, Radzymin, brama kościelna Plac Kościuszki, Radzymin, budynek Plac Wolności 15, Radzymin, budynek Plac Wolności 17, Radzymin, łaźnia miejska ul. Zduńska 22, Radzymin, budynek ul. Zduńska 24, Radzymin, budynek ul. Żeromskiego 1. Radzymin, kapliczka, Dybów, kapliczka, Nadma. Do objęcia ewidencją Konserwatora Zabytków rekomendowano ponadto następujące obiekty: cmentarz żydowski, Radzymin, ul. Mickiewicza, cmentarz ewangelicki, Radzymin, ul. Polna, cmentarz ewangelicki, Wiktorów. 46

66 W gminie Radzymin wyznaczono ponadto strefę ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar historycznego rozplanowanie miejskiego centrum Radzymina 15. Ochroną objęto: historyczne rozplanowanie miejskie, w tym układ ulic i trzech placów miejskich, zachowane pierzeje ulic, skalę i charakter zabudowy, osie widokowe z kościołem pw. Przemienienia Pańskiego Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna Infrastruktura rekreacyjna Atrakcyjność rekreacyjna i turystyczna gminy Radzymin związana jest z bliskością Zalewu Zegrzyńskiego, z którym graniczy część gminy. Krajobraz, tj. kompleksy leśne poprzecinane wydmami, sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego oraz budowie infrastruktury rekreacyjnej. Funkcję letniskową Radzymin pełni od początku XX wieku. Już wtedy istniały Letniska Radzymińskie położone na północny wschód od Radzymina oraz Letniska położone na północ od Rejentówki. Zabudowa letniskowa występuje przede wszystkim w północno-zachodniej części gminy w pobliżu Zalewu Zegrzyńskiego i wśród lasów na północ od miasta. Tereny przeznaczone do rekreacji i wypoczynku zajmują w gminie Radzymin 161 ha, co stanowi 1,24% powierzchni gminy. Gmina wyróżnia się pod tym względem w regionie, odsetek ten dla województwa mazowieckiego wynosi jedynie 0,14%. Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Odsetek ten jest zbliżony do średniej dla województwa mazowieckiego, wynoszącej 23,20%. Największe kompleksy leśne znajdują się w południowo zachodniej części gminy. Dominują bory świeże i bory suche, lokalnie występują bory mieszane i tereny bagienne oraz łęgi i olsy. Infrastruktura rekreacyjna w gminie jest w niskiej jakości. Prócz Stadionu (zaniedbany, wymaga renowacji) oraz boisk sportowych w każdej ze szkół, infrastruktura rekreacyjna w przestrzeni publicznej nie jest w pełni wykorzystana. Z przeprowadzonych badań jakościowych wynika, że parki miejskie są zaniedbane i nie spełniają swojej funkcji, a tereny zieleni w gminie nie są wystarczająco zagospodarowane pod rozbudowę szlaków rowerowych czy turystyki pieszej. Obiektem centralnym jest Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, w którym znajduje się sauna, siłownia oraz boiska do gier zespołowych. Prowadzone są tam również zajęcia cykliczne: fitness, karate, joga oraz łucznictwo. Na terenie Ośrodka organizowane są również wydarzenia sportowo-rekreacyjne. Atrakcyjność rekreacyjno-turystyczną gminy podnoszą Radzymińskie Szlaki Rowerowe Bitwy Warszawskiej 1920 rok. Zostały one opracowane przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina przy finansowym wsparciu Gminy Radzymin i noszą imiona bohaterów historycznych: Turystyczny Szlak Rowerowy Na I Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Majora Stefana Waltera - szlak niebieski długości 30 km. Rozpoczyna się przed Kolegiatą Radzymińską i biegnie do Cmentarza Żołnierzy Polskich 1920 roku w Radzyminie. 15 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 47

67 Turystyczny Szlak Rowerowy Na II Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Kapitana Stefana Pogonowskiego - szlak czerwony długości 25 km. Rozpoczyna się przed Radzymińską Kolegiatą, prowadzi do Cmentarza Żołnierzy Polskich 1920 roku a następnie Drogą Golgoty Narodu Polskiego do centrum Radzymina. Od 2014 roku atrakcją dla mieszkańców gminy oraz turystów są spływy kajakowe rzekami Rządza, Bug i Narew do Jeziora Zegrzyńskiego oraz szlak wodny wiodący przez Jezioro Zegrzyńskie do Kanału Żerańskiego. Spływy Rządzą, rzeką silnie meandrującą, rekomendowane są doświadczonym kajakarzom, natomiast w spływach Bugiem i Narwią mogą brać udział osoby niedoświadczone oraz rodziny z dziećmi. W 2016 roku przygotowano nowy, dłuższy o 4 km i wzbogacony o kilka przeszkód odcinek spływu Rządzą. W sezonie istnieje możliwość wypożyczenia kajaka na cały dzień uczestnicy spływu są zawożeni do miejsca wodowania, a następnie odbierani z umówionego miejsca. Infrastruktura turystyczna Do głównych atrakcji turystycznych należy zaliczyć przede wszystkim zabytki. Są to m.in. klasycystyczny budynek instytutu nauczycieli elementarnych, neoklasycystyczny budynek szpitala wojskowego, szkoła elementarna i przytułek dla ubogich fundacji księżnej Eleonory Czartoryskiej, cmentarz żołnierzy polskich 1920 roku, plebania murowana z II połowy XVIII wieku, dzwonnica klasycystyczna projektu J.Ch. Kamsetzera, kapliczka w stylu zakopiańskim na zjawieniu, kolegiata radzymińska, stary cmentarz parafialny, pomnik Tadeusza Kościuszki, pomnik Wincentego Witosa, figura św. Jana Nepomucena z II połowy XVIII wieku, pomnik Cypriana Kamila Norwida. Szczególnie ważnym miejscem jest park, który jest niewielką pozostałością po kompleksie pałacowo-parkowym, który należał do księżnej Eleonory Czartoryskiej. Obecnie teren ten wraz z zapleczem (domkiem administratora, tzw. Dworek Księżnej Eleonory Czartoryskiej) wyznaczają obecne ulice Warszawska Norwida Czartoryskiej. Po rozebraniu pałacu, park funkcjonował jako park publiczny aż do I wojny światowej. 16 Kompleks jest wpisany do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków pod nazwą Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora murowanodrewnianym, pozostałość po założeniu pałacowo-parkowym w stylu angielskim pod numerem A, wpisanym w dniu roku. Obecnie park nie spełnia funkcji rekreacyjnej, wymaga prac modernizacyjnych. Plac ze względu na położenie w Śródmieściu miasta mógłby być docelowo: miejscem spotkań, integrującym mieszkańców czy zapleczem dla wydarzeń kulturalnych na świeżym powietrzu. Potencjał tego miejsca można wykorzystać dzięki renowacji zabytkowego budynku tzw. Domu Administratora, dodaniu małej architektury i uporządkowaniu zieleni. Wyjątkowym miejscem w gminie Radzymin jest Droga Golgoty Narodu Polskiego, upamiętniająca czyn żołnierzy polskich 1920 roku i stanowiąca wotum dziękczynne dla Papieża Jana Pawła II za jego wizytę w Radzyminie. Pomysłodawcami budowy Drogi Golgoty Narodu Polskiego byli członkowie 16 Lokalny Program Rewitalizacji Dla Miasta Radzymin Na Lata (s.12) 48

68 Towarzystwa Przyjaciół Radzymina, koncepcja ten inicjatywy wiązała się z wypowiedzią Prymasa Tysiąclecia ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który podczas uroczystości 500-lecia radzymińskiej parafii w 1973 roku nazwał szosę warszawską Drogą Golgoty Narodu Polskiego. Ksiądz Prymas nawiązywał do wydarzeń historycznych związanych z bitwą o Radzymin w czasie wojny z bolszewikami w sierpniu 1920 roku, osią wydarzeń była właśnie szosa warszawska, wzdłuż której rozwijały swoje tyraliery polskie pułki piechoty i nacierały czołgi, wożono nią rannych żołnierzy do szpitali polowych w Pustelniku i Markach. Budowę Drogi Golgoty rozpoczął powołany w roku 1998 przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina Społeczny Komitet Przygotowania Miasta do Wizyty Ojca Świętego i Jubileuszy Radzymina w roku 2000, a kontynuuje ją przekształcony z poprzedniego, Społeczny Komitet Upamiętnienia Bitwy o Radzymin w 1920 roku we współpracy ze Starostą Wołomińskim i Burmistrzem Radzymina 17. Bitwa Warszawska roku 1920 jest także rdzeniem innych produktów turystycznych gminy Radzymin, np. serii radzymirów kolekcjonerskich pozłacanych o nominale 1920, wykonanych z mosiądzu pozłacanego 24 karatowym złotem. Nominał 1920 nawiązuje do daty Bitwy Warszawskiej roku 1920, w której zwycięski Bój o Radzymin miał kluczowe znaczenie, a także daty bliskiej sercu Polaków - roku urodzenia Ojca Świętego Jana Pawła II, który 13 czerwca 1999 roku nawiedził Radzymin, modlił się na Cmentarzu Żołnierzy Polskich 1920 roku i złożył hołd żołnierzom przed Bratnią Mogiłą Bohaterów Poległych w 1920 roku. Prócz serii kolekcjonerskich radzymirów gmina nie posiada innych produktów turystycznych związanych z miejscami historycznymi czy dawnym przemysłem cegielnianym. Wiele budynków poprzemysłowych mogłoby zostać wykorzystanych w celu budowy szlaku wytwórni cegieł. Aspekt historyczny, jak i przemysłowy stanowi potencjał do rozwoju marki gminy Radzymin. Gmina posiada liczne walory turystyczne, jednak nie są one w pełni wykorzystywane, a baza noclegowa jest słabo rozwinięta. W 2014 roku w gminie Radzymin funkcjonowały 4 turystyczne obiekty noclegowe: jeden motel oraz trzy zajazdy Przestrzenie publiczne Przestrzeń publiczną stanowi ( ) obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy 18. Powierzchnia przestrzeni publicznych w gminie Radzymin wynosi 80,75 ha. Kluczowe przestrzenie publiczne w gminie to: 17 Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin ( 18 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Dz.U Nr 80 poz

69 Stadion miejski Mazur Plac Zabaw Nivea, Park krajobrazowy ul. 11 listopada, Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu, Park miejski w Radzyminie Targowisko miejskie. Największa powierzchnia przestrzeni publicznych występuje na terenie miasta Radzymin. Mieszkańcy 13 miejscowości nie mają dostępu do przestrzeni publicznych. Należy jednak odkreślić, że ich niedobór stanowi problem w miejscowościach o większej gęstości zaludnienia. W przypadku miejscowości pełniących funkcje rekreacyjne czy letniskowe brak przestrzeni publicznych nie jest tak odczuwalny. Największym nasyceniem przestrzeni publicznych, poza miastem Radzymin, wyróżnia się Zwierzyniec, Wiktorów oraz Słupno. Warto jednak zauważyć, że istniejące przestrzenie publiczne w opinii mieszkańców nie są wystarczające, są zaniedbane i nie spełniają swoich funkcji. Problem ten zgłaszany był wielokrotnie podczas warsztatów i konsultacji społecznych z mieszkańcami. Tabela 31. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Miejscowość Powierzchnia (w ha) Powierzchnia (w ha) na 100 mieszkańców Arciechów 0,000 0,000 Borki 0,000 0,000 Cegielnia 0,281 0,031 Ciemne 0,520 0,054 Dybów-Kolonia 0,000 0,000 Emilianów 0,000 0,000 Łąki 0,187 0,059 Łosie 0,100 0,027 Mokre 0,000 0,000 Nadma 0,000 0,000 Nowe Załubice 0,000 0,000 Nowy Janków 0,000 0,000 Popielarze 0,000 0,000 Ruda 0,060 0,001 Rżyska 0,000 0,000 Sieraków 0,120 0,039 Słupno 0,480 0,106 Stare Załubice 0,094 0,003 Stary Dybów 0,000 0,000 Stary Janków 0,000 0,000 Wiktorów 0,530 0,226 Zawady 0,000 0,000 Zwierzyniec 0,780 0,243 Radzymin 18,096 7,447 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Radzymin Tabela 32. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin Nazwa Hala widowiskowo - sportowa w Radzymińskim Ośrodku Kultury i Sportu Plac zabaw Nivea (przy Centrum Medycznym w Radzyminie) Plac Zabaw Nivea w Nadmie Powierzchnia 0,8994 ha 0,9028 ha 0,3026 ha 50

70 Ciemne Stare Załubice Wiktorów Łosie Cegielnia Łąki Słupno Sieraków Zwierzyniec Ruda Nazwa Powierzchnia 0,2500 ha 0,2700 ha 0,0492 ha 0,0449 ha 0,5300 ha 0,1000 ha 0,1508 ha 0,1300 ha 0,0936 ha 0,0935 ha 0,4800 ha 0,1200 ha 0,5400 ha 0,2400 ha 0,0600 ha P. T. Kościuszki w Radzyminie 0,7809 ha Park przy ul. Konstytucji 3 Maja Park krajobrazowy ul. 11 listopada (dworek) Ul. Wołomińska (stadion Miejski Mazur ) Tereny komunikacyjne-drogi Aleja Jana Pawła II (lądowisko przy cmentarzu) Radzymin Cmentarze Parafii Rzymsko-Katolickich Radzymin Cmentarz ewangelicki w Radzyminie Cmentarz żydowski w Radzyminie Targowisko Miejskie Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin 0,4776 ha 1,2002 ha 2,5962 ha 58,3318 ha 1,8156 ha 2,0889 ha 1,4461 ha 1,2026 ha 0,4276 ha 2,0539 ha 2,2042 ha 3.3. Charakterystyka gospodarcza gminy Liczba i struktura podmiotów gospodarczych Liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Radzymin wyniosła w 2015 roku 3009, co oznacza przyrost o 17,4% w stosunku do roku 2011 roku (2486). W badanym okresie liczba podmiotów gospodarki narodowej rosła systematycznie. Na terenie gminy nie działa inkubator przedsiębiorczości, ani Specjalna Strefa Ekonomiczna. 51

71 Rysunek 14. Zmiana liczby podmiotów gospodarki narodowej w gminie w Radzymin w latach Źródło: BDL GUS 52

72 W 2015 roku na terenie gminy Radzymin zarejestrowane były następujące podmioty: cztery spółdzielnie, w tym dwie w sekcji G, jedna w sekcji A, jedna w sekcji L; dwieście dwadzieścia pięć spółek handlowych, w tym dwadzieścia dwie spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Sześćdziesiąt cztery spółki działały w sekcjach B, C, D i E, trzydzieści trzy w sekcji F, pięćdziesiąt dziewięć w sekcji G a osiem w sekcji L. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało pięć spółek handlowych cywilnych oraz sto siedemdziesiąt spółek handlowych z ograniczoną odpowiedzialnością (dwadzieścia z udziałem kapitału zagranicznego). W latach liczba podmiotów należących do sektora prywatnego wzrosła z 2449 do Większość stanowiły przedsiębiorstwa należące do osób fizycznych, a w analizowanym okresie ich liczba wzrosła o 16%. Wzrosła również liczba spółek handlowych (29,7%), fundacji (75,0%) oraz stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych (23,8%). Tabela 33. Podmioty w sektorze prywatnym w gminie Radzymin w latach Podmioty Osoby fizyczne Spółki handlowe Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie 4 4 Fundacje 2 8 Stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne Źródło: BDL GUS Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wzrosła o 6,9% (z 1073 w 2011 roku do 1152 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększyła się również liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności z 110 w 2011 roku do 115 w 2014 roku. W latach struktura wielkości podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin nie zmieniła się. Największy udział miały mikroprzedsiębiorstwa (0-9 zatrudnionych). W 2011 stanowiły one roku 95,7% wszystkich podmiotów gospodarczych. W 2015 roku ich udział był nieznacznie wyższy - 96,2%. Udział małych podmiotów gospodarczych (10-49 zatrudnionych) utrzymywał się na poziomie poniżej 4%, w 2011 roku było to 3,7%, w 2015 roku nieznacznie mniej 3,2%. Najmniejszy udział miały przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych i więcej. Te pierwsze zarówno w 2011 roku jak i w 2015 roku stanowiły 0,6% podmiotów. W gminie Radzymin działa jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249 osób. Biorąc pod uwagę zmiany demograficzne w gminie Radzymin, liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. osób w wieku produkcyjnym wzrosła o 8,4% (z 166,4 w 2011 roku do 181,7 w 2014 roku). Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1000 ludności w 2011 roku wynosiła 87 a do 2014 roku wzrosła do 92. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie Radzymin wzrosła w okresie o 17,4%. Zmiana nie była jednak jednakowa dla każdej sekcji. W pięciu sekcjach zanotowano spadek liczby podmiotów, były to sekcja A (spadek o 26%), sekcja O (spadek o 14%), sekcja K (spadek o 7%), sekcja R (spadek o 3%). Likwidacji uległ również jeden z dwóch podmiotów działających w sekcji B. Pozostałe sekcje zwiększyły swoją liczebność. Na szczególną uwagę zasługują sekcje, w których liczba podmiotów wzrosła o ponad 30%: sekcja P wzrost o 30%, sekcja N o 30%, M- o 31%, J- o 33%, S i T o 34%. 53

73 Tabela 34. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach wg sekcji PKD Sekcja Opis sekcji Zmiana (liczba) Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo Sekcja B Górnictwo i wydobycie Sekcja C Przetwórstwo przemysłowe Sekcja D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i parę wodną Sekcja E Dostawa wody Sekcja F Budownictwo Sekcja G Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów Sekcja H Transport i gospodarka magazynowa Sekcja I Działalność z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Sekcja J Informacja i komunikacja Sekcja K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Sekcja L Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Sekcja M Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Sekcja N Działalność z zakresie usług administrowania Sekcja O Administracja publiczna i obrona narodowa Sekcja P Edukacja Sekcja Q Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Sekcja R Działalność związana z kultura, rozrywką i rekreacją Sekcje S i T Pozostała działalność usługowa, gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Źródło: BDL GUS Podstawę działalności w gminie Radzymin stanowią przedsiębiorstwa produkujące materiały budowlane, głównie cegłę, przedsiębiorstwa owocowo-warzywne, cukiernicze, produkcji napojów i wód mineralnych, artykułów z tworzyw sztucznych. Uzupełnieniem działalności są usługi głównie remontowo-budowlane, instalatorskie, stolarskie, transportowe oraz działalność handlowa 19. Według danych na 2016 rok podmioty gospodarcze są zlokalizowane na całym terenie gminy Radzymin. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (1091 podmioty) oraz miejscowości Nadma (115). Najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów (6), Rżyska (12), Borki (13), Emilianów (14), Nowy Janków (15) oraz Zwierzyniec (15). W miejscowości letniskowej Popielarze nie funkcjonuje żaden podmiot gospodarczy. Tabela 35. Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości Miejscowość Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Arciechów 17 7,80 Borki 13 4,36 Cegielnia 70 7,74 Ciemne 70 7,33 Dybów-Kolonia 17 4,62 Emilianów 14 7,00 Łąki 33 10,34 Łosie 23 6,23 Mokre 34 6,77 19 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin

74 Miejscowość Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Liczba podmiotów na 100 mieszkańców Nadma 115 6,53 Nowe Załubice 52 10,99 Nowy Janków 15 5,95 Popielarze 0 0,00 Radzymin ,59 Ruda 28 6,09 Rżyska 12 3,90 Sieraków 25 5,52 Słupno 268 9,29 Stare Załubice 59 6,96 Stary Dybów 44 6,82 Stary Janków 18 7,66 Wiktorów 6 4,32 Zawady 18 5,61 Zwierzyniec 15 6,17 Gmina ,33 Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG Rysunek 15. Liczba podmiotów wpisana do CEIDG Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG Według stanu na koniec września 2015 roku na terenie Gminy Radzymin działało 2177 gospodarstw rolnych, nieruchomości rolnych było W latach liczba gospodarstw rolnych powiększyła się o 631 podmiotów, co stanowi wzrost o 9,75%. Sfera działalności gospodarczej zdaniem mieszkańców powinna być oddzielona od sfery mieszkaniowej, ze względu na 55

75 liczba bezrobotnych występujące konflikty interesów. Uciążliwość ta jest szczególnie dotkliwa w miejscowości Słupno i Radzymin Stan i struktura bezrobocia Według danych na koniec lipca 2016 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1048 bezrobotnych, tj. o 0,4% więcej aniżeli w roku W badanym okresie liczba bezrobotnych ulegała znacznym zmianom, najwięcej osób zarejestrowanych było w 2013 roku (1600 osób). Rysunek 16. Bezrobotni zarejestrowani w gminie Radzymin w latach roku Źródło: BDL GUS W analizowanym okresie liczba osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 548. Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 501 osób. Liczba osób bezrobotnych w wieku produkcyjnym wynosiła 315 osób. Udział osób bezrobotnych w gminie Radzymin względem liczby osób w wieku produkcyjnym wyniósł w 2014 roku 8,53% i był nieco niższy w roku ubiegłym (w roku 2013 wskaźnik ten wynosił 10,19%). Osoby pozostające bez pracy mają możliwość udziału w programach i mechanizmach wspierających ich kompetencje. W 2014 roku 71 mieszkańców pozostających bez pracy skorzystało ze szkoleń, 97 osób z płatnych staży organizowanych przez PUP Wołomin, a 2 osoby skierowane zostały na staż w ramach bonu stażowego do przedsiębiorców. Kolejne 24 osoby skorzystały z mechanizmu wsparcia rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej. W 2014 roku na terenie gminy utworzonych zostało 23 nowe miejsca pracy. Tabela 36. Rodzaje wsparcia udzielonego przez PUP w Wołominie na rzecz osób bezrobotnych w Gminie Radzymin w 2014 roku Rodzaj pomocy / wsparcia Liczba osób Staż 97 Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej 24 Wyposażenie i dostosowanie stanowiska pracy 23 Prace interwencyjne 21 Szkolenia 17 56

76 Rodzaj pomocy / wsparcia Liczba osób Roboty publiczne 6 Bony szkoleniowe 2 Bon stażowy 1 Razem 191 Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata (z projekcją do roku 2030) Najwięcej osób bezrobotnych w przeliczeniu na 100 mieszkańców przypada w miejscowości Rżyska (8,77), Ciemne (6,18), Wiktorów (5,76), Stary Janków (5,53). Liczba osób bezrobotnych powyżej 12 miesięcy w największym stopniu widoczna jest w miejscowości Rżyska (4,55), Ciemne (3,77), Łąki (3,45). Najwięcej bezrobotnych bez wykształcenia średniego w największej liczbie, w przeliczeniu na 100 mieszkańców, wystąpiło w miejscowości Rżyska (5,52), Arciechów (3,67), Wiktorów (3,60). Tabela 37. Liczba osób bezrobotnych w gminie Radzymin (stan na dzień r.) Miejscowość Liczba osób bezrobotnych Liczba osób bezrobotnych powyżej 12 miesięcy Liczba osób bezrobotnych bez wykształcenia średniego ogółem na 100 mieszkańców ogółem na 100 mieszkańców ogółem na 100 mieszkańców Arciechów 11 5,05 6 2,75 8 3,67 Borki 8 2,68 4 1,34 5 1,68 Cegielnia 47 5, , ,32 Ciemne 59 6, , ,41 Dybów-Kolonia 15 4,08 7 1, ,99 Emilianów 5 2,50 3 1,50 2 1,00 Łąki 17 5, , ,45 Łosie 14 3,79 7 1,90 4 1,08 Mokre 22 4, , ,19 Nadma 69 3, , ,76 Nowe Załubice 21 4, , ,33 Nowy Janków 9 3,57 7 2,78 5 1,98 Popielarze 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Radzymin 449 3, , ,91 Ruda 23 5, , ,17 Rżyska 27 8, , ,52 Sieraków 14 3,09 9 1, ,43 Słupno 136 4, , ,94 Stare Załubice 35 4, , ,00 Stary Dybów 29 4, , ,02 Stary Janków 13 5,53 7 2,98 4 1,70 Wiktorów 8 5,76 4 2,88 5 3,60 Zawady 10 3,12 5 1,56 4 1,25 Zwierzyniec 7 2,88 3 1,23 4 1,65 Gmina , , ,02 Źródło: Filia PUP Radzymin Gospodarka finansowa gminy W 2014 roku dochody ogółem budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca wyniosły 2 851zł, tj. mniej od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 115 zł). Dochody budżetu gminy w ostatnich latach wyraźnie wzrastały. W latach znacznie wzrosły również wydatki ogółem budżetu gminy 57

77 Radzymin na 1 mieszkańca, z zł do zł. Wskaźnik ten był jednak nadal niższy od średniej dla gmin powiatu wołomińskiego (3 109 zł). Rysunek 17. Dochody i wydatki budżetu gminy Radzymin na 1 mieszkańca w latach dochody ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca wydatki ogółem budżetu gmin na 1 mieszkańca Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Kluczowym źródłem dochodów budżetowych polskich gminą są dochody z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz dochody z podatku od nieruchomości. Udział dochodów z PIT stanowił 35,6% w dochodach własnych JST, udział dochodów z podatku od nieruchomości 19,8% 20. Istotnym problemem gminy Radzymin, zmniejszającym jej dochody własne jak również świadczącym o trudnej sytuacji ekonomicznej mieszkańców jest nie regulowanie podatku od nieruchomości. W 2015 roku władze lokalne podjęły 68 decyzji o umorzeniu podatku od nieruchomości. Najwięcej pozytywnie rozpatrzonych wniosków dotyczyło nieruchomości w mieście Radzymin oraz miejscowościach Nadma, Borki i Słupno. Najwyższe kwoty przyznanego umorzenia odnosiły się do nieruchomości położonych w mieście Radzymin oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Wskaźnik kwoty przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców był najwyższy dla miasta Radzymin oraz miejscowości Borki i Słupno. Można wnioskować zatem, największe problemy z regulowaniem podatku od nieruchomości mają mieszkańcy miasta Radzymina oraz miejscowości Stare Załubice, Borki i Słupno. Tabela 38. Decyzje o umorzeniu podatku od nieruchomości przyznana w 2015 r. w gminie Radzymin Miejscowość Liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków Kwota przyznanego umorzenia Kwota przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców Arciechów 0 0,00 0,00 Borki , ,39 Cegielnia ,00 261,06 Ciemne ,00 106,39 20 Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego 2014, GUS, Warszawa. 58

78 Miejscowość Liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków Kwota przyznanego umorzenia Kwota przyznanego umorzenia na 100 mieszkańców Dybów-Kolonia 0 0,00 0,00 Emilianów 0 0,00 0,00 Łąki 0 0,00 0,00 Łosie 1 225,00 60,98 Mokre 1 514,00 102,39 Nadma ,13 129,10 Nowe Załubice ,00 321,35 Nowy Janków 1 270,00 107,14 Popielarze 0 0,00 0,00 Ruda 3 573,00 5,04 Rżyska 3 656,00 142,61 Sieraków ,00 375,65 Słupno ,56 728,38 Stare Załubice ,00 122,91 Stary Dybów 3 340,00 40,09 Stary Janków 1 197,00 30,54 Wiktorów 0 0,00 0,00 Zawady 0 0,00 0,00 Zwierzyniec 0 0,00 0,00 Radzymin , ,70 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urząd Miasta i Gminy Radzymin 3.4. Podsumowanie analizy wskaźnikowej. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i do rewitalizacji Sfera społeczna Liczba ludności w gminie Radzymin rośnie, na dzień 30 kwietnia 2016 roku gminę zamieszkiwało osób, tj. o osób więcej niż w roku Najwięcej mieszkańców gminy mieszkało w mieście Radzymin, następnie w miejscowościach Słupno oraz Nadma, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to Popielarze, Wiktorów oraz Emilianów. Należy mieć to na uwadze analizując dane statystyczne, ponieważ niewielka liczba mieszkańców tych miejscowościach często zawyża wskaźnik przeliczony na 100 mieszkańców i zakrzywia rzeczywiste występowanie i natężenie problemów w gminie Radzymin. Do obszarów atrakcyjnych osadniczo, których liczba mieszkańców wyraźnie wzrasta zalicza się Nowe Załubice, Arciechów oraz miasto Radzymin, nieznaczny ubytek ludności odnotowano w miejscowościach Nowy Janków oraz Rżyska. Struktura wieku ludności ulega korzystnym zmianom, gmina nie jest silnie dotknięta zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Struktura ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin była zróżnicowana; trudna sytuacja demograficzna związana ze starzeniem się ludności występuje przede wszystkim w miejscowościach Rżyska, Stare Załubice, Arciechów oraz Mokre. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów-Kolonia, Łąki oraz Słupno. Gmina Radzymin pozostaje atrakcyjną lokalizacją dla nowych osadników, saldo migracji wewnętrznych jest dodatnie. Frekwencja w wyborach jest jednym z mierników oceny kapitału społecznego. W wyborach samorządowych w 2014 roku, wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz 59

79 wyborach Prezydenckich w 2015 roku, frekwencja wyborcza w gminie Radzymin była wyższa od średniej dla Polski, co pozwala ocenić pozytywnie zaangażowanie mieszkańców w sprawy publiczne. Najwyższy poziom osiągnęła frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 roku w okręgu wyborczym nr 3 (północna część miasta oraz śródmieście Radzymina), najniższy poziom frekwencji odnotowano w okręgach wyborczych nr 2 (południowo-wschodnia część miasta Radzymin). Największe zainteresowanie udziałem w wyborach samorządowych wykazali się mieszkańcy północnej, wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina, północno-wschodniej części gminy. Najmniej zaangażowani byli natomiast mieszkańcy wschodniej i południowo-wschodniej części Radzymina oraz miejscowości w południowo-wschodniej części gminy. W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych oferujących łącznie 1132 miejsc, w ciągu 3 lat na terenie gminy otwarto dwie nowe placówki, a liczba miejsc wzrosła o 27%. W latach wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie, wzrost odnotowano zarówno w mieście jak i we wszystkich miejscowościach w gminie Radzymin. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych, cztery szkoły gimnazjalne oraz dwie szkoły ogólnokształcące. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost liczby uczniów w szkołach podstawowych o 20% w latach , liczba gimnazjalistów natomiast zmniejszyła się o 10%. Znacznie zmalała natomiast liczba licealistów (o ponad 30%). Wyniki sprawdzianu szóstoklasisty pokazują, że uczniowie gminy Radzymin osiągają wysokie wyniki z części językowej oraz plasują się na dobrym poziomie w części I sprawdzającej stan wiedzy z j.polskiego oraz matematyki. Natomiast wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były niższe niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim. Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym, najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie oraz z języka polskiego. Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni. Najlepszy dostęp do szkół podstawowych mają mieszkańcy centralnej części miasta oraz miejscowości Stare Załubice, Słupno, Cegielnia, Nadma oraz Stary Janków. Część budynków oświatowych wymaga modernizacji. Trudna sytuacja dzieci i młodzieży, wyrażona wskaźnikiem liczby uczniów objętych pomocą (dofinansowane obiady, zniżki na obiady, dofinansowane wycieczki szkolne oraz wypoczynek letni) występuje przede wszystkim wśród uczniów szkół w Radzyminie oraz Słupnie, Ciemnem i Nadmie. Najwięcej uczniów szkół podstawowych jak i gimnazjalnych, korzystających z dofinansowania oraz posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, zamieszkuje w Radzyminie, Słupnie i w miejscowości Ciemne. Najwięcej uczniów otrzymujących stypendia mieszka w Radzyminie oraz Nadmie, Słupnie, Starych Załubicach oraz w Kolonii Dybów. W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowano łącznie 350 przestępstw; najwięcej przestępstw popełniono w mieście Radzymin oraz w Słupnie, Nadmie, Emilianowie i miejscowości Ciemne. W miejscowościach Stary Janków oraz Zwierzyniec nie stwierdzono żadnego przestępstwa. Ze względu na niewielką liczbę osób zamieszkałych na obszarach wiejskich gminy, z przeliczenia wskaźnika popełnionych przestępstw wynika, że największa koncentracja przestępstw w tym okresie widoczna jest w miejscowości Popielarze, Emilianów, Arciechów oraz Nowy Janków. Nie odzwierciedla to jednak rzeczywistej skali przestępczości, najwięcej zdarzeń zarejestrowano w mieście Radzymin oraz w Słupnie. W gminie Radzymin popełniono 275 wykroczeń, spośród których 60

80 88% stanowiły kradzieże. Najwięcej wykroczeń popełniono w Radzyminie oraz Emilianowie i Cegielni. Na terenie 11 miejscowości nie doszło do wykroczeń. W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba, kolejnym bezrobocie. Korzystnym procesem jest spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej oraz spadek liczny osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku. Największa liczba osób w rodzinach pobierających świadczenia jest w Radzyminie i Sierakowie. W miejscowości Janków Stary i Sieraków wykazano najwyższy wskaźnik świadczeniobiorców Ośrodka Pomocy Społecznej (znacząco przekracza średnią dla gminy). O aktywności mieszkańców świadczy działanie na terenie gminy Radzymin 40 organizacji pozarządowych. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO aktywnie działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Zawady, Ruda i Stary Dybów. Na terenie gminy brakuje podmiotów ekonomii społecznej oraz miejsc integracji. 61

81 Tabela 39. Delimitacja - sfera społeczna Miejscowości Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Liczba przestępstw na 100 mieszkańców Liczba przestępstw ogółem Liczba wykroczeń na 100 mieszkańców Liczba przyznanych świadczeń Liczba świadczeniobiorców na 100 mieszkańców Arciechów 48,30 51,06 16,33 4, ,5 1 0,46 Borki 55,21 58,21 20,31 1,34 4 0,0 10 3,36 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 1,00 9 0,0 9 1,00 Ciemne 52,56 40,60 15,18 1, ,5 33 3,46 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 1, ,5 22 4,48 Emilianów 60,00 33,93 15,20 9, ,6 1 0,50 Łąki 54,85 26,97 11,65 2,19 7 0,8 0 0,00 Łosie 45,85 34,88 11,86 1,08 4 0,8 5 1,35 Mokre 45,51 48,11 14,78 0,80 4 0,2 6 1,20 Nadma 49,53 40,14 14,19 1, ,0 34 1,93 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 1,48 7 0,0 0 1,53 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 2,78 7 0,0 9 3,57 Popielarze 100,00-100,00 10,00 1 0,0 0 0,00 Radzymin 56,00 39,08 15,74 1, , ,56 Ruda 46,96 37,38 12,78 1,52 7 0,0 5 1,09 Rżyska 53,23 50,70 17,91 0,65 2 0,0 10 3,25 Sieraków 52,01 32,48 12,75 1,10 5 3,0 20 4,42 Słupno 51,76 29,99 11,94 1, ,3 73 2,53 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 1, ,3 13 1,53 Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 1,40 9 0,0 0 0,00 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 0,00 0 0,3 12 5,11 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 0,72 1 0,0 6 4,32 Zawady 56,59 38,10 15,61 0,62 2 0,6 5 1,56 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 0,00 0 0,0 2 0,82 62

82 Rysunek 18. Występowanie problemów w sferze społecznej na terenie gminy Źródło: opracowanie własne Przeprowadzona analiza wykazała, że do czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze społecznej należą: dewastacja przestrzeni publicznych w gminie - wandalizm średni poziom edukacji, spadek liczby uczniów w szkołach gimnazjalnych oraz liceach ogólnokształcących, nierównomierny dostęp do szkół na terenie gminy wysoki wskaźnik bezrobocia wysokie nakłady na pomoc społeczną i duża ilość rodzin objętych pomocą niski kapitał społeczny Problemy społeczne rozłożone są na terenie gminy nierównomiernie. Najtrudniejsza sytuacja społeczna występuje na następujących obszarach: Ciemne, Sieraków, Słupno, Radzymin, Emilianów, Zawady Nowy Janków. 63