RAPORT Strategia zro wnowaz onego rozwoju dla wioski bocianiej Kłopot

14. Akademia Letnia,,Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju RAPORT Strategia zro wnowaz onego rozwoju dla wioski bocianiej Kłopot Justyna Dziankowska Mariami Qalebashvili Renata Putkowska Adrian Strzałkowski Jorge Ueyonahara Łódź 3-23 lipca 2011

SPIS TREŚCI 1. Cel i zakres raportu... 4 1.1 Kłopot Bociania Wioska... 4 1.2 Muzeum Bociana Białego w Kłopocie... 5 1.3 Idea zrównoważonego rozwoju... 6 2. Analiza SWOT... 8 2.1 Mocne strony i szanse... 9 2.2 Słabe strony i zagrożenia... 10 3. Proponowane rozwiązania... 13 3.1 Administrowanie muzeum.... 14 3.1.1 Środki utrzymania... 14 3.1.2 Pracownicy muzeum... 17 3.1.3 Promocja... 18 3.1.4 Zbieranie danych... 19 3.2 Rozwiązania dla społeczności lokalnej... 20 3.2.1 Warsztaty i działania edukacyjne... 20 3.2.2 Wyjazdy edukacyjne... 22 3.2.3 Budowanie lokalnego zaangażowania... 22 3.2.4 Potencjał biznesowy... 24 3.3 Rozwiązania dla władz samorządowych... 26 3.3.1 Wytyczenie i budowa tras rowerowych... 26 3.3.2 Przedłużenie istniejącej trasy Ujście Warty... 26 Podsumowanie... 27 Źródła... 28 2

PODZIĘKOWANIA Autorzy chcieliby bardzo podziękować za nieocenioną pomoc przy realizacji tego projektu Jakubowi Kronenbergowi, Wojciechowi Rośkiewiczowi i Tomaszowi Bergierowi. 3

1. Cel i zakres raportu Niniejszy raport został stworzony przez uczestników czternastej edycji Akademii letniej Wyzwania Zrównoważonego Rozwoju w Polsce organizowanej przez Fundację Sendzimira w Centrum Szkoleniowo-Konferencyjnym Uniwersytetu Łódzkiego, która odbywała się w dniach 3-23 lipca 2011 roku. Raport przedstawia koncept strategii rozwoju wsi Kłopot zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem Muzeum Bociana Białego. Jego przygotowanie służy praktycznemu wykorzystaniu wiedzy zdobytej przez uczestników Akademii Letniej w trakcie trwania kursu. Raport składa się z 3 części: 1. Wprowadzenia i opisu wsi Kłopot, 2. Analizy SWOT jako techniki oceny obecnej sytuacji we wsi Kłopot, 3. Prezentacji rozwiązao dla wsi Kłopot na bazie dobrych praktyk 1.1 Kłopot Bociania Wioska Kłopot, nazywany "Bocianią Wioską" lub "Bocianowem", leży na terenie Krzesińskiego Parku Krajobrazowego nad rzeką Odrą w gminie Cybika, w pobliżu granicy polskoniemieckiej. Swoje dodatkowe nazwy zawdzięcza licznej kolonii bociana białego. Obecnie do lęgów przystępuje ok. 20 par. Największą liczebność bocianów w Kłopocie notowano w latach osiemdziesiątych, gdy gnieździło się ponad 30 par. Dziś po znacznym spadku liczebności, jaki miał miejsce kilka lat temu, notuje się ponowny wzrost ilości par. Obecność bocianów w wiosce Kłopot jest szczególną atrakcją krajoznawczą w regionie. Ten potencjał nie jest jednakże w pełni wykorzystywany. W wiosce brakuje odpowiedniego zaplecza turystycznego. Wynika to m.in. z z bierności lokalnego społeczeństwa w rozwijaniu infrastruktury turystycznej w wiosce. Kłopot obecnie jest zamieszkiwany przez ok. 200 mieszkańców, z czego większość stanowią ludzie starsi, 4

mający korzenie poleszuckie, będący przesiedleńcami z kresów Wschodnich po II wojnie światowej. Obok kolonii bociana do ważniejszych atrakcji należy punkt widokowy na starym odrzańskim moście oraz polder krzesińsko-bytomiecki - jeden z niewielu już w Europie wielkich otwartych obszarów łąkowych zalewanych okresowo przez wody Odry i Nysy Łużyckiej. Zidentyfikowani Interesariusze we wsi Kłopot: Liga Ochrony Przyrody w Zielonej Górze, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego Władze lokalne: Sołtys wsi Kłopot, Urząd Gminy Cybinka Jednostki naukowe: Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Zielonogórskiego, Instytut Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, indywidualni badacze z Uniwersytetu Warszawskiego i Łódzkiego, Społeczność lokalna Turyści 1.2 Muzeum Bociana Białego w Kłopocie Inicjatorem utworzenia i zarządzającym Muzeum Bociana Białego w Kłopocie jest Zarząd Okręgu Ligi Ochrony Przyrody w Zielonej Górze. Muzeum powstało w starej szkole, w centrum wsi. Oficjalne otwarcie nastąpiło w 2003 roku. Prowadzi ono edukację dzieci i młodzieży dotyczącą bociana białego i przyrody doliny Odry. W ramach Muzeum prowadzone są projekty poświęcone ochronie żerowisk bociana białego, bezpośredniej pomocy bocianom oraz we współpracy z mieszkańcami rozwój agroturystyki przyjaznej bocianom i ludziom. Przy Muzeum działa schronisko młodzieżowe i pole namiotowe dla turystów, którzy chcą zatrzymać się w Kłopocie w celu obserwacji bocianów oraz przyrody doliny Odry. Muzeum powstało dzięki pomocy finansowej: Urzędu Gminy w Cybince Organizacji Narodów Zjednoczonych (GEF SGP/UNDP) 5

Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze Fundacji Ciconia ze Szwajcarii Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Ponadto muzeum współpracuje z Krzesińskim Parkiem Narodowym, Wydziałem Nauk Biologicznych Uniwersytetu Zielonogórskiego, Instytutem Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu oraz Gminą Cybinka w celach rozwoju programów edukacyjnych i ochronnych. 1.3 Idea zrównoważonego rozwoju Termin zrównoważony rozwój definiowany jest następująco [ ] rozwój, który zaspokaja potrzeby teraźniejszości bez umniejszania możliwości zaspokajania swoich potrzeb przez przyszłe pokolenia. (Raport Komisji Brundtlanda, 1987) Celem zrównoważonego rozwoju, niezależnie od dziedziny, jest zapewnienie społeczeństwu długotrwałej wizji rozwoju. Prowadząc działania, które mają zaspokajać bieżące potrzeby, należy zawsze uwzględniać ich perspektywę długoterminową. Rozwój zrównoważony obejmuje trzy aspekty: środowiskowy, społeczny i ekonomiczny (Ilustracja 1.) Ilustracja 1. Diagram zrównoważonego rozwoju. 6

Podstawą zrównoważonego rozwoju jest równowaga między rozwojem ekonomicznym, społecznym i ekologicznym. Potrzebne jest świadome gospodarowanie dostępnymi zasobami, które zakłada dążenie i utrzymanie relacji pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko oraz zdrowiem i jakością życia człowieka. Społeczeństwo, tworzona przez nie gospodarka i otaczające nas środowisko są nierozerwalnie połączone wzajemnymi oddziaływaniami. 7

2. Analiza SWOT Celem poniższej analizy SWOT jest prezentacja obecnej sytuacji Muzeum oraz wsi. Jej celem jest zidentyfikowanie zewnętrznych i zewnętrznych czynników, które wpływają na prowadzenie wioski bocianiej, tj. mocnych stron, słabych stron, szans i zagrożeo. MOCNE STRONY SŁABE STRONY wyjątkowo liczna populacja bocianów białych (obecnie: 21 pary i 33 pisklęta ) podmiot stowarzyszony w Europejskiej Sieci Wiosek Bocianich (EVS) położenie wioski na terenie Krzesińskiego Parku Krajobrazowego krajobraz i środowisko zmienione przez człowieka tylko w niewielkim stopniu inne atrakcje turystyczne w okolicy (kościół z XIIIw., most z czasów II wojny światowej, naturalny zbiornik retencyjny, malownicza ścieżka rowerowa wzdłuż Odry długość 5 km) lokalizacja wioski blisko granicy polsko niemieckiej istnienie bazy turystycznej (muzeum, wieża widokowa, schronisko na 24 miejsca) doświadczenie w edukacji ekologicznej oraz wsparcie ekspertów Ligii Ochrony Przyrody i Uniwersytetu Zielonogórskiego podjęte działania promocyjne (strona WWW, doroczny festiwal) przyjaźnie nastawione władze lokalne (gmina) działalność sezonowa (zmienny poziom zysków) słaba jakość infrastruktury drogowej i trudności w połączeniu z innymi miastami uboga infrastruktura gastronomiczna ubóstwo mieszkańców wioski specyficzna mentalność mieszkańców (postawa roszczeniowa, brak motywacji, niechęć do pracy, problem alkoholizmu) brak znajomości języków obcych wśród pracowników muzeum i mieszkańców wsi brak koniecznych danych statystycznych potrzebnych do współpracy z innymi podmiotami i do analizy rynku niewystarczające i nie aktualizowane informacje na stronie internetowej 8

kaplica doświadczenie w wykorzystaniu funduszy SZANSE pozytywne konotacje społeczne bociana (szanse na promocje i współpracę z biznesem) rozwój agroturystyki w regionie rosnąca popularność produktów regionalnych ( moda na zdrową żywność) szansa na pełne członkostwo w EVS wykorzystanie wolontariuszy możliwość rozwoju wsi w oparciu o wykorzystanie funduszy unijnych oraz krajowych ZAGROŻENIA Wzrost liczby ośrodków o podobnej ofercie tematycznej w Polsce i za granicą Szerokie występowanie bociana białego w Polsce (niski poziom atrakcyjności dla polskiego turysty) Zanieczyszczenie terenu Starzejące się społeczeństwo wioski 2.1 Mocne strony i szanse We wsi Kłopot znajduje się jedna z najliczniejszych w Polsce bocianich kolonii. Liczy ona obecnie 21 dorosłe pary + 33 piskląt. Dodatkowo, Kłopot jest położony na terenie Krzesińskiego Parku Krajobrazowego, tereny parku nie są wykorzystywane pod działalność produkcyjną, lecz w celach rolniczych toteż krajobraz przyrodniczy tylko w niewielkim stopniu został zmieniony przez człowieka. Jednocześnie, okolica wsi Kłopot jest bardzo ciekawa - znajduje się tu wiele potencjalnych atrakcji turystycznych kościół z XIII wieku, na wpół zburzony most z czasów II wojny światowej, naturalny zbiornik retencyjny na rzece Odrze oraz ścieżka rowerowa ciągnąca się wzdłuż tej rzeki. Wieś jest niewielka, ale istnieją możliwości integracji, np. w oparciu o wspólnotę religijną (kaplica w podziemiach muzeum). Atutem wsi Kłopot jest bliskość granicy polsko-niemieckiej, co sprawia, że Niemcy stanowią znacząca część turystów odwiedzających Kłopot. W samej wsi turyści, oprócz oglądania bocianich gniazd znajdujących się na dachach i słupach elektrycznych, mogą skorzystać z dobrze przygotowanej bazy turystycznej. Czeka na nich muzeum bociana białego, wieża widokowa i schronisko młodzieżowe na 24 miejsca. Oprócz tego, muzeum 9

ma doświadczenie w prowadzeniu edukacji ekologicznej i prowadzeniu zielonych szkół dla dzieci oraz współpracuje z Ligą Ochrony Przyrody i Uniwersytetem Zielonogórskim. Podjęte zostały także pewne działania promocyjne istnieje strona internetowa w wersji polskiej i niemieckiej na temat bocianiej wioski w Kłopocie, a co roku w maju odbywa się festyn. Dodatkowo, Kłopot może liczyć na wsparcie gminy Cybinka. Władze gminy są bowiem optymistycznie nastawione do podejmowanych działań. Również dobrze układa się współpraca przedstawicieli wsi i muzeum z innymi bocianimi wioskami zrzeszonymi w ramach Europejskiej Sieci Wiosek Bocianich (ESV). Jest też możliwość uzyskania kolejnych funduszy z różnych źródeł, w tym z kooperacji z biznesem. W tym kontekście wieś Kłopot posiada duży potencjał rozwoju, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, że bocian jest ptakiem szczególnie lubianym i powszechnie kojarzącym się bardzo pozytywnie. Bliskość Parku Krajobrazowego, czyste środowisko i obecność licznych atrakcji turystycznych stwarzają szansę na rozwój turystyczny regionu. zwłaszcza jeśli chodzi o agroturystykę i promocję zdrowej żywności. Potencjalnymi szansami dla Kłopotu, które należy uwzględnić przy tworzeniu strategii dla wioski, jest też uzyskanie pełnego członkostwa w ESV oraz zaangażowanie wolontariuszy. 2.2 Słabe strony i zagrożenia Najważniejszym problemem koncepcji wioski bocianiej jest jej sezonowość. Bociany, które są główną atrakcją tego typu miejsc to ptaki migrujące, które spędzają w Kłopocie tylko pół roku ( koniec sezonu w tej wsi jest określony na 23 sierpnia). Dlatego w drugiej połowie roku, osoby zajmujący się muzeum i mieszkańcy wsi nie mają możliwości czerpać korzyści z tego typu turystyki i muszą poszukiwać innych źródeł finansowania. Również wysokość przychodów jest zmienna i zależy m.in. od trendów na rynku turystycznym, pogody czy ogólnej sytuacji finansowej. Trudno jest więc oszacować potencjalny zysk i np. zaplanować długoterminową inwestycje. Mimo, że wioska ma ekologiczny potencjał to brakuje jej zaplecza gastronomicznego i połączenia komunikacyjnego z okolicznymi miejscowościami (zły stan lokalnych dróg, rzadkie połączenia autobusowe). 10

Poważną przeszkodą w rozwoju Kłopotu jako bocianiej wioski jest też sytuacja socjalna jej mieszkańców. Długotrwałe bezrobocie i braki w wykształceniu powodują, że nowe inicjatywy ekonomiczne i społeczne spotykają się z nieufności. Doświadczenia socjalizmu wykształciły w mieszkańcach postawę roszczeniową, które determinuje brak motywacji i niechęć do pracy. Nowatorskim działaniom nie sprzyja również struktura wiekowa; młodzi ludzie emigrują do okolicznych miast, a starsi borykają się z trudnościami dnia codziennego i nie są zainteresowani aktywnym uczestnictwem w życiu wsi. Poważnym problemem jest też alkoholizm. Kolejną trudnością dla potencjalnych turystów może być bariera językowa; mieszkańcy wsi nie znają języków obcych. Problemy z komunikacją w językach innych niż polski mają również pracownicy muzeum. Na potrzeby zagranicznego turysty udało się przetłumaczyć zaledwie kilka broszur i krótkich publikacji. By zaplanować długotrwałą strategię rozwoju oraz propozycje współpracy dla potencjalnych partnerów, konieczne są dokładne dane statystyczne na temat muzeum i osób je odwiedzających, takie jak: liczba turystów, ich kraj pochodzenia, koszty i przychody generowane przez turystykę oraz preferencje odwiedzających Kłopot ( uzyskiwane na przykład za pomocą ankiet). Na chwilę obecną, tego typu dane nie są powszechnie zbierane i udostępniane więc trudno właściwie określić skalę i możliwości rozwiązania poszczególnych problemów. Do dalszych zagrożeń w rozwoju koncepcji wioski bocianiej można zaliczyć rosnącą liczbę ośrodków, które proponują podobną lub wręcz taką samą ofertę tematyczną (wioski ekologiczne, wioski bocianie, wioski ptasie itp.). Ze względu na swoje przygraniczne położenie, konkurencję dla Kłopotu mogę też stanowić niemieckie podmioty tego typu. Co więcej, szerokie występowanie bociana białego na terenie całego kraju obniża jego wartość, jako atrakcji turystycznej, co może powodować spadającą liczbę polskich turystów odwiedzających Kłopot. Kolejnym zagrożeniem może być potencjalny rozwój gospodarczy tego terenu. Jeśli będzie prowadzony w sposób niezrównoważony ekologicznie, może spowodować poważne szkody w unikatowej faunie i florze tego terenu ( w tym zniechęcić bociany do osiedlania się w tym miejscu). Szczególnie groźne wydają się potencjalne skutku problemów społecznych. Jeśli brak zaangażowania mieszkańców nadal będzie utrzymywać się na obecnym poziomie, 11

trudno będzie zrealizować efektywną strategię. Również brak młodych osób, które będą miały chęci i umiejętności do prowadzenia np. działalności turystycznej może uniemożliwić dalszy rozwój wioski. 12

3. Proponowane rozwiązania Analiza SWOT wykazuje, że aspekty społeczne i ekonomiczne oraz współpraca z innymi podmiotami są sferami, których poprawa wpłynie korzystnie na działalność muzeum oraz zrównoważony rozwój całej społeczności. Poniżej zaproponowano trzy kategorie działań na rzecz poprawy sytuacji we wsi Kłopot (1) rozwiązania dotyczące Muzeum, (2) rozwiązania dotyczące społeczności lokalnej oraz (3) rozwiązania dotyczące współpracy lokalnej. 13

3.1 Administrowanie muzeum. 3.1.1 Środki utrzymania Zwiększenie liczby turystów odwiedzających muzeum i tym samym dochodów dla jego utrzymania można osiągnąć na dwóch różnych płaszczyznach. Z jednej strony chodzi o przychody wynikające z działalności własnej muzeum (opłaty za wstęp, sprzedaż pamiątek, organizowanie zajęd edukacyjnych dla dzieci i młodzieży szkolnej itp.) Z drugiej zaś strony chodzi o przychody pochodzące z porozumień partnerskich z osobami prywatnymi i instytucjami. Może to zostać osiągnięte przy pogłębionej współpracy z Krzesioskim Parkiem Krajobrazowym jak i stronami zainteresowanymi. Źródła własnego dochodu Z ekonomicznego punktu widzenia, ważne jest stworzenie wielofunkcyjnego obiektu, który zapewni szereg usług dla odwiedzających przez cały rok. Sezon bociani trwa od maja do września. Zaproponowane rozwiązania obejmują również okres poza senonem. Ważnym źródłem dochodów jest sprzedaż pamiątek i różnego rodzaju upominków, takich jak kubki, koszulki, torby, kalendarze, upominki dla kobiet spodziewających się dziecka (co wiąże się z przekonaniem o przynoszeniu dzieci przez bociany) jak również informatorów turystycznych, map i literatury naukowej. Sprzedaż może być prowadzono zarówno na miejscu, jak i za pomocą strony internetowej (Patrz 3.1.3 Promocja). Dobrym uzupełnieniem oferty jest możliwość wynajmu rowerów i lornetek. Wszystkie informacje i wystawy, powinny być podane także w językach niemieckim i angielskim. Proponuje się skierowanie oferty zajęć edukacyjnych, które muzeum obecnie proponuje dla dzieci i młodzieży, również dla szkół niemieckich. Dodatkowym dopełnieniem mogłoby być powiązanie ich z czynną aktywnością i rekreacją, co zwiększyłoby zakres usług i zainteresowanie u innych odbiorców, na przykład: 14

Specjalne zajęcia przygodowo-terenowe aby lekcje ekologiczne były bardziej interesujące. Mogłyby one obejmować odwiedzanie najciekawszych miejsc w Kłopocie i Krzesińskim Parku Narodowym połączone np. z obserwacją różnych gatunków ptaków przez lornetki. Wymagałoby to nadzoru ze strony zatrudnionego instruktora (pracownika muzeum). Wyszkoleni lokalni mieszkańcy mogliby pełnić role przewodników i asystentów. Warsztaty i wielodniowe zjazdy dla miłośników oglądania ptaków. Stworzenie możliwości współpracy dla odwiedzających z badaczami i naukowcami w różnego rodzaju projektach realizowanych w okolicy, obejmujących np. liczenie gniazd i monitoring zarówno bocianów jak i innych gatunków ptaków. Polepszanie organizacji Dnia Bociana w Kłopocie bazując na doświadczeniach z lat ubiegłych. Festiwal uświadamiający znaczenie bocianów w okolicy mógłby obejmować gry, zabawy, przejażdżki rowerowe, turnieje piłkarskie (np. z sąsiednimi miejscowościami zarówno z Niemiec jak i Polski), turniej łucznictwa. Festiwal powinien być promowany aby zainteresował jak najszersze grona osób, nie tylko z pobliskiego rejonu, ale również z zagranicy. Konkurs malarski oraz fotograficzny mogący przyciągnąć artystów, fotografów i miłośników przyrody chcących zostać na dłuższy pobyt w Kłopocie. Porozumienia partnerskie Drugim sposobem pozyskiwania funduszy są porozumienia z lokalnymi i międzynarodowymi jednostkami, organizacjami oaz firmami. Ten rodzaj działalności może zapewnić stałe źródło dochodu w określonym czasie. Aukcja krajobrazu: Europejska Kampania Biznesu i Bioróżnorodności (The European Business and Biodiversity Campaign), istniejąca obecnie w Hiszpanii, 15

Niemczech i Holandii, może zapewnić dodatkowe fundusze dla muzeum. Aukcja krajobrazu jest narzędziem inwestycyjnym, polegającym na licytacji pomiędzy firmami, organizacjami i osobami prywatnymi pomocy finansowej na rzecz ochrony bociana białego. Przykładem może być to, że w Hiszpanii w październiku 2011 na ten cel przeznaczono sumę 5.000 euro [1, 2]. Klub Bociana Białego: Muzeum w porozumieniu z władzami lokalnymi i uczelniami wyższymi może zainicjować kampanię członkowską aby promować długoterminowe zrzeszenie osób indywidualnych. Członkowie mogliby opłacać symboliczną składkę członkowską w zamian za otrzymywanie newslettera, możliwości uczestniczenia w spotkaniach i odgrywania roli doradcy dla działań klubu. [3] Dotacje tematyczne symboliczne adoptowanie bocianów; wprowadzenie programu analogicznego do inicjatywy zapoczątkowanej w Zoo Yerevan w Armenii, mającego na celu pobieranie opłat od odwiedzających i zainteresowanych firm w zamian za nadanie imienia młodemu bocianowi. Rodzice mogą mieć możliwość monitorowania ich dziecka za pomocą kamer internetowych. Poniżej przedstawiono 3 przykłady porozumieo partnerskich powiązanych tematycznie z bocianami. Polskie bocianie szklaki - Regionalny browar, sied supermarketów, agencja turystyczna i stacja radiowa wspierają projekt popularyzacji bocianów organizowany przez Towarzystwo przyrodnicze "Bocian". W ramach projektu zostały opracowane "Polskie bocianie szlaki", które później zostały opisane i dystrybuowane w formie materiałów promocyjnych, stanowiących reklamę dla zaangażowanych firm Oprócz popularyzacji bocianich szlaków, projekt ten również zawierał wsparcie finansowe dla programu obrączkowania bocianów [1,2,3]. 16

Dostawca energii Energa opiera swoją koncepcję marketingową o symbol polskich bocianów. W konsekwencji firma finansowo wspiera 2 strony internetowe popularyzujące bociany [14,15,16]. Wieś Żywkowo - podobnie jak Kłopot nazywane jest bocianią wioską i jest odwiedzane przez około 8000 turystów rocznie. Dzięki temu mieszkaocy wioski byli w stanie uzyskad dodatkowe fundusze z budżetu UNDP przy wsparciu lokalnych władz. Od 2011 roku wioska objęta jest programem Natura 2000, co pozwala uzyskad dodatkowe środki dla rolnictwa ekologicznego i ochrony żerowisk bocianów [17]. 3.1.2 Pracownicy muzeum Muzeum powinno zaangażować się w międzynarodowe projekty edukacyjne po to aby znaleźć wolontariuszy. Wolontariusze pomogliby pracownikom muzeum w porozumiewaniu się z turystami z zagranicy oraz pomagaliby we wszystkich kwestiach związanych z administracją i marketingiem dla muzeum. Wolontariuszy można zaangażować poprzez programy takie jak EVS, SCI czy DJPW. Wolontariat Europejski - European Voluntary Service (EVS) daje możliwość młodym ludziom z różnych państw europejskich włączenia się w pracę na rzecz społeczności lokalnej w innym kraju. Na podobnych zasadach działa Stowarzyszenie Jeden Świat, polski oddział Service Civil International (SCI), który jest jedną z największych na świecie organizacji koordynujących szkolenia, seminaria i wyjazdy wolontariuszy. Obie te organizacje działają na rzecz budowania solidarności, wzajemnego zrozumienia i tolerancji. 17

Z kolei Organizacja na rzecz Polsko-Niemieckiej Wymiany Młodzieży (PNWM) promuje współpracę Polsko-Niemiecką m.in. w zakresie wspólnych projektów edukacyjnych. Jako, że wioska Kłopot leży tuż przy granicy niemieckiej i znaczna ilość turystów przyjeżdża z Niemiec warto zainteresować się tym programem. Dodatkowo możliwe było skorzystanie z funduszy finansowych Fundacji na Rzecz Współpracy Polsko- Niemieckiej (FWPN), dotującej bilateralne projekty. 3.1.3 Promocja Platforma online Głównym narzędziem popularyzacji muzeum w Internecie powinna byd aktualizowana na bieżąco strona internetowa, która oprócz informacji o muzeum może też zawierad praktyczne porady dotyczący przyjazdu i zakwaterowania na terenie wioski oraz opis oferty dydaktycznej. Strona internetowa powinna byd przygotowana w kilku wersjach językowych (angielska, niemiecka, rosyjska). Obecnie działa jedynie polska wersja językowa. W tym kontekście turysta zagraniczny ma znikomy dostęp do informacji. Kolejnym elementem promocji w Internecie może byd założenie dla muzeum profilu na popularnych portalach internetowych takich jak: Facebook. Takie rozwiązanie daje możliwośd szybkiego dzielenia się informacjami o nowościach muzeum, zdjęciami czy filmami oraz promuje jego działalnośd także wśród ludzi młodszego pokolenia. Portale społecznościowe dają też możliwośd stworzenia społeczności skupionej wokół muzeum, której członkowie zainteresowani bocianami mogą nawiązywad znajomości, wymieniad się materiałami i pomysłami na ochronę tych ptaków. Jednocześnie, przy odpowiedniej promocji, członkowie takiej społeczności mogliby wspierad finansowo Muzeum poprzez oddawanie 1% swoich dochodów w ramach akcji1% (http://jedenprocent.pl). Materiały promocyjne By zachęcić turystów do odwiedzania wioski i muzeum, warto przygotować i rozprowadzić materiały promocyjne (ulotki, broszury itp.) w okolicznych wioskach i większych miastach. Nieopodal znajduje się m.in. Międzyrzecki Rejon Umocniony i Świebodzin, które są często odwiedzane przez turystów. Władze muzeum i wioski mogłyby spróbować nawiązać współpracę za tamtejszymi biurami podróży i zachęcić je 18

do wzbogacenia ich oferty o wycieczkę do Kłopotu. Ze względu na potencjalnie duże zainteresowanie turystów niemieckich, warto zdecydować się na przygotowanie materiałów promocyjnych również w języku niemieckim. 3.1.4 Zbieranie danych By zaproponować współpracę potencjalnym parterom i rozwijać długofalową strategię rozwoju, niezbędne są dane statystyczne. Warto rozpocząć prowadzenie raportu, który będzie zbierał dane dotyczące przebywają w wiosce turystów (ich kraju pochodzenia, preferencji turystycznych) oraz działalności samego muzeum (liczba turystów, wycieczek, działań edukacyjnych, koszty i przychody). Personalne dane na temat turystów (subiektywna opinia o pobycie, komentarze na temat funkcjonowania muzeum i bazy gastronomicznej) można zbierać za pomocą kwestionariuszy rozdawanych im w muzeum. 19

3.2 Rozwiązania dla społeczności lokalnej Muzeum w Kłopocie to wyjątkowy rodzaj aktywności, który powinien być zakorzeniony w lokalnej wspólnocie. Jego działalność jest bowiem oparta na bocianach, które są rodzajem dobra wspólnego. Dlatego mieszkańcy wioski powinni w równy sposób korzystać, ale też i ponosić koszty (np. dbania o środowisko naturalnego) przedsięwzięcia jakim jest wioska bociania. Dlatego poniższe rozwiązania skupiają się na budowie zaangażowania i podnoszenia kwalifikacji mieszkańców, co będzie jednocześnie sprzyjało działaniom muzeum i zwiększy ruch turystyczny. 3.2.1 Warsztaty i działania edukacyjne By zwiększyć świadomość i podnieść poziom kwalifikacji mieszkańców wioski warto zaproponować im warsztaty i działania edukacyjne z obszarów dotyczących funkcjonowania muzeum i ruchu turystycznego np. podstawy finansów i przedsiębiorczości, aktywizacji społecznej czy ekologii. Podstawowa wiedza na temat prowadzenia własnej działalności gospodarczej może zachęcić mieszkańców, np. do zakładania gospodarstw agro- i eko turystycznych, co będzie jednocześnie uzupełnieniem działalności muzeum oraz bezpośrednią korzyścią dla mieszkańców. Udane przedsięwzięcia mogą też być motywujące dla młodych mieszkańców Kłopotu, które postanowią zostać i kontynuować tego typu działalność. Innym sposobem rozszerzenia współpracy może być nawiązanie kontaktu z Uniwersytetem Trzeciego Wieku z Zielonej Góry. Część zajęć, np. dotyczących ekologii czy historii regionu mogłaby się odbywać w wiosce i ich uczestnikami byliby też mieszkańcy. Taka współpraca miałaby bez wątpienia pozytywne przełożenie na rozpoznawalność miejsca, ale też promowałaby Kłopot, jako wioskę aktywnych osób w starszym wieku. 20

Rolę edukatora można zaproponować jednej z lokalnych lub wojewódzkich organizacji pozarządowych, które mają odpowiednie doświadczenie i fundusze na ten cel. Można też postarać się o dofinansowanie takich działań z instytucji finansowej. Poniżej podano dwa przykład takiego wsparcia: ze źródeł prywatnych (Fundacja Kronenberga przy Citi Bank Handlowy) oraz publicznych (Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich). Wsparcie na działania edukacyjne i rozwój lokalny Fundacja Kronenberga Celem fundacji jest wspieranie działao na rzecz wzbogacania kapitału społecznego w zakresie edukacji i rozwoju lokalnego. W ramach programu wsparcia, fundacja wspiera pozarządowe działania w sferach: edukacji (innowacje w edukacji, edukacja ekonomiczna, dziedzictwo kulturowe i tradycja, aktywnośd artystyczna dzieci i młodzieży); rozwój lokalny (polityka społeczna, nauczanie przedsiębiorczości). W program wpisują się warsztaty, kursy, materiały edukacyjne. O wsparcie mogą starad się stowarzyszenia, szkoły, domy kultury, biblioteki oraz władze lokalne prowadzące dany projekt. Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich jest instrumentem Wspólnej Polityki Rolnej UE, ukierunkowanym na wsparcie regionów krajów członkowskich o strukturze typowo rolniczej. Z puli środków EFRROW finansowane są projekty, mające na celu zrównoważony rozwój sektorów rolnictwa i leśnictwa, poprawę konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej, wzrost zatrudnienia i rozwój przedsiębiorczości, poprawę stanu środowiska, rozwój turystyki, rozbudowę infrastruktury, ułatwienie dostępu do usług oraz podniesienie jakości życia na terenach wiejskich. 21

3.2.2 Wyjazdy edukacyjne Innym rodzajem budowy zaangażowania mieszkańców mogą być wyjazdu do innych bocianich wiosek lub wiosek tematycznych, które będą przybliżać tą koncepcję w sposób praktyczny. Dzięki spotkaniu z mieszkańcami, którzy z sukcesem wprowadzili dany pomysł w życie, łatwiej będzie zmobilizować mieszkańców Kłopotu. Wyjazdy miałyby też charakter edukacyjny i pokazywały, jak w praktyczny i zrównoważony sposób można korzystać z usług ekosystemu. 3.2.3 Budowanie lokalnego zaangażowania Przezwyciężenie podstawowych trudności takich jak: brak wiedzy o prowadzeniu działalności gospodarczej czy nieznajomość języków obcych, jeszcze nie przesądza o pełnym zaangażowaniu mieszkańców w kolejne projekty rozwoju wsi. Dlatego są jeszcze dwa ważne aspekty: partycypacja i budowa wspólnej tożsamości. Przykłady innych polskich wiosek tematycznych pokazują, że tylko partycypacyjny sposób ich prowadzenia gwarantuje sukces (Sieraków - Wioska Hobbitów, Rodaki Gęsia Wieś). Wspólne prowadzenie działalności wydaje się w przypadku Kłopotu wręcz niezbędne. Niewielkie zasoby ludzkie i zaplecze socjalne muzeum nie pozwala mu samodzielnie rozwijać oferty turystycznej. Potrzebna jest baza gastronomiczna, kolejne miejsca noclegowe oraz wspólna dbałość o środowisko naturalny i estetykę otoczenia. 22

Rodaki gęsia wieś Projekt zakładał zakup piskląt gęsi i rozdanie ich najbardziej potrzebującym, najbiedniejszym mieszkaocom wioski. Chodziło o to, aby udzielid im pomocy poprzez oddanie do wyhodowania gęsi, z których można było w przyszłości uzyskad przychód w postaci gotówki, mięsa, czy pierza. Przygotowano szczegółowe wyliczenia, według których oszacowano zysk dla hodowców. Poprzez wyskubki czy parady gęsi podczas organizowanych imprez chciano przywrócid w wiosce zapominane obrzędy i zwyczaje związane z gęsią i pierzem, pełniące w przeszłości ważne funkcje integracyjne dla mieszkaoców Rodak. Sieraków - Wioska Hobbitów Pierwszym elementem budowy projektu wioski hobbitów było przekonanie do tego pomysłu kilku osób, które cieszyły się powszechnym poważaniem i autorytetem. To właśnie te osoby odegrały decydującą rolę w kolejnych fazach projektu pełni rolę mediatorów pomiędzy członkami społeczności i stały się liderami poszczególnych elementów projektu. Ważne też była rola dzieci, które chętnie uczestniczyły w działaniach i zachęcały do nich swoich rodziców. Dzięki wspólnym wysiłkom udało się zbudowad miniaturę wioski hobbitów i wieżę widokową do jej oglądania. Działania były połączone z edukacją na temat prozy Tolkiena. Odbyło się też kilka wydarzeo promujących wioskę. Pomocna w zakresie budowy początkowego zaufania i zaangażowania może okazać się współpraca z lokalnymi organizacjami pozarządowymi, które są wyspecjalizowane w aktywizowaniu mieszkańców i pomocy środowiskom wiejskim, np. Lubuskie Stowarzyszenie Profilaktyki Społecznej, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Stowarzyszenie Dialog Współpraca Rozwój. Działania mogą też wzorować się na udanej realizacji budowy Ecomuzeum w Lanckoronie. 23

3.2.4 Potencjał biznesowy By zintensyfikować współpracę i jednocześnie zadbać o większe przychody, można stworzyć system pakietów wycieczkowych. Pakiet może zawierać: transport do wioski, wstęp do muzeum, przejażdżkę po okolicy oraz nocleg i posiłki u miejscowych gospodarzy. Operatorem wycieczek mogłoby zostać muzeum lub inny podmiot lokalny czy gminny ( przykład: firma społeczna Horyzonty Inspiracja Turystyka Doradztwo w Lanckoronie, która pełni funkcję lokalnego touroperatora). Plusem tego pomysłu jest jego kompleksowość, która jest dla turysty atrakcyjna z logicznego punktu widzenia. Wszystko, co najpotrzebniejsze: atrakcje, noclegi i wyżywienie zostaje za niego zorganizowany. Korzysta też muzeum i społeczna lokalność, którzy mogą wcześniej określić swoje potencjalne dochody i np. zdecydować się na dodatkową inwestycję. Innym rodzajem działalności gospodarczej, którą można zaproponować mieszkańcom kłopotu jest stworzenie hotelu dla młodych małżeństw. Jak powszechnie wiadomo, bocian jest symbolem szczęścia i powodzenia, a także rozrastania się rodziny. Dlatego warto skorzystać z tych pozytywnych konotacji i przygotować pokoje dla małżeństwa i rodzin z dziećmi oraz promować je jako miejsca, które dobrze wróżą domowemu ognisku. Kolejnym przykładem mogą być punkty gastronomiczne, np. w ogródkach mieszkańców. Wystrojem mogłyby nawiązywać do bogactwa natury, które jest w Kłopocie (obrazy bocianów, zdjęcia okolicznych atrakcji turystycznych itp). Lokalne przysmaki przyrządzane w tradycyjne sposób na pewne zachęciłyby turystów do pozostania na dłużej oraz uzupełniałyby działalność muzeum, któremu brak gastronomicznego zaplecza. Co więcej, stałe źródło dochodu może też zachęcić mieszkańców wioski do tworzenia nowych atrakcji, np. odświeżenia zapomnianych tradycji tj. tańce, piosenki, zwyczaje, rękodzieła. Pomocne może okazać się stworzenie wspólnych elementów tej tożsamości np. pomnik bociana, konkurs na najciekawszą pamiątkę dla turystów, konkurs na wypiek promujący Kłopot. Przykładem takiego działania jest np. wioska Biesiekierz. 24

Biesiekierz ziemniaczana wioska Elementem integrującym mieszkaoców okazał się największy w Polsce i na świecie pomnik ziemniaka, postawiony w wiosce w czasach PRL. Społecznośd lokalna postanowiła wykorzystad tą osobliwośd. Obecnie mieszkaocy wspólnie wydają Ziemniaczaną gazetę, zebrali już ponad 100 przepisów na dania z ziemniaka oraz organizują wiele konkursów (kucharskich, artystycznych), które nawiązują do tego warzywa. Może to stać się impulsem do ożywienia lokalnej tożsamości: połączenia przeszłości z kresów wschodnich z życiem teraźniejszym na tzw. ziemiach odzyskanych. Co więcej, tego temu działalność ma potencjał finansowy. Jest wiele przykładów polskich wiosek, które właśnie na tradycji oparły swój rozwój, np. Koniaków słynący z tradycyjnych koronek czy Sejny, które są znane z tradycyjnie wypiekanych sękaczy. Z ich sprzedażą nie ma problemu dlatego, że rośnie zainteresowanie produktami lokalnymi i zdrową żywnością. Środki na powyższe programy można zdobyć z wielu źródeł, m.in. Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej, Fundacji Wspomagania Wsi, Fundacji Partnerstwo Dla Środowiska, Polskiej Izby Produktu Regionalnego czy Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. 25

3.3 Rozwiązania dla władz samorządowych Same działania społeczne i ekonomiczne prowadzone przez pracowników muzeum, mieszkańców wsi i strony trzecie są niewystarczające. Niezbędna jest współpraca z władzami samorządowymi. Ten rozdział proponuje dwa (w pewnym stopniu przeciwstawne) rozwiązania do podjęcia na szczeblu regionalnym, mające na celu zwiększenie liczby gości odwiedzających Kłopot. Zanim jednak przejdzie się do omówienia tych rozwiązań, pragnie się zaznaczyć, że położenie wioski na obszarze dość oddalonym od głównych szlaków komunikacyjnych ma też swoje zalety. Jedną z nich jest to, że Kłopot może się promować jako urocza i spokojna wioska. 3.3.1 Wytyczenie i budowa tras rowerowych W Kłopocie powinno się rozwijać alternatywne środki komunikacji takie jak rowery. Władze kilku okolicznych wiosek mogłyby rozważyć wytyczenie tras rowerowych, którymi turyści mogli by przemieszczać się z jednej wioski do drugiej. To byłoby też okazją do zacieśnienia współpracy z tymi wioskami i byłoby korzystne dla wszystkich zainteresowanych stron. 3.3.2 Przedłużenie istniejącej trasy Ujście Warty Innym pomysłem w pewnym stopniu przeciwstawnym do wcześniejszego jest przydłużenie istniejącej trasy obserwacyjnej bociana białego Rzeczpospolita Ptasia, Ujście Warty o Kłopot. Zaletą tego pomysłu jest fakt, że trasa ta już istnieje, a nawet została opisana w ulotce promocyjnej piwa Kasztelan. 26

Podsumowanie W niniejszym raporcie zaprezentowano rozwiązania mające na celu przyczynienie się do rozwoju wsi Kłopot w oparciu o zasady zrównoważonego rozwoju i poszanowanie bioróżnorodności. Kłopot jest szczególną atrakcją krajoznawczą na jego obszarze znajduje się bardzo liczna kolonia bociana białego, a w pobliżu wiele bogatych przyrodniczo terenów. Fakt ten sprawia, że Kłopot ma bardzo duży potencjał pod względem rozwoju turystyki. Aby jednak skutecznie zwiększyd ofertę turystyczną należy: - zaaktywizowad lokalną społecznośd i włączyd ją w obsługę turystów, - nawiązad współpracę z podmiotami zewnętrznymi tak aby jeszcze bardziej urozmaicid ofertę turystyczną Kłopotu. Warto przy tym zauważyd, że aby wprowadzid w życie proponowane rozwiązania i rozszerzyd ofertę turystyczną wsi Kłopot, niekoniecznie wymagane są duże nakłady finansowe, lecz ciekawe pomysły. Wydaje się więc, że rozwiązania te są łatwo dostępne i możliwe do wprowadzenia w życie. 27

Z ro dła [1] http://www.business-biodiversity.eu/default.asp?menue=86&project=714 [2] http://www.business-biodiversity.eu/default.asp?menue=49&news=271 [3] http://www.tajima-portal.com/kounotori/fanclubtoha/index.html [4]http://www.pp-lonjskopolje.hr/Lonjsko_polje_english/Posjete_Tradicionalne_manifestacije_en.htm [5] http://www.ciconia.lt/?lng=en&content=news&id=124 [6] http://www.honzoosoc.org/programs.htm#art [7] http://bovm.wordpress.com/ [8] http://www.burdr.com/2010/04/blue-stork/ [9] http://www.pp-lonjsko-polje.hr/lonjsko_polje_english/posjete_en.htm [10] http://www.fuglasafn.nett.is/enska/index_enska.htm [11] http://www.rmf.fm/f/na-bocianim-szlaku.html [12] http://www.browarkasztelan.pl/index2.html#/strona-gowna [13] http://www.browarkasztelan.pl/regulaminy/szlaki_bocianie/pojezierze_leczycko_wlod awskie.pdf [14] http://dbajobociany.pl/ [15] http://www.bocianopedia.pl/ [16] http://www.energagroup.com/environmental_care.xml#/home/section9 [17] http://www.bociany.info 28