dr Barbara Ptaszyńska Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu WYRÓWNYWANIE POZIOMU ROZWOJU POLSKI I UNII EUROPEJSKIEJ Wprowadzenie Podstawowym celem wspólnoty europejskiej jest wyrównanie poziomu rozwoju poszczególnych jej członków. Jest to również ważne dla Polski, której poziom dochodów mierzony PKB per capita stanowi zaledwie 50% średniego poziomu Unii Europejskiej. Hipoteza konwergencji sugeruje, że w sprzyjających warunkach może nastąpić wyrównanie poziomów rozwoju gospodarczego różnych krajów. Względne zacofanie kraju może sprzyjać jego rozwojowi. Celem artykułu jest zbadanie postępującej między Polską a UE konwergencji mierzonej wartością PKB per capita i określenie kiedy nastąpi wyrównanie poziomu rozwoju naszego kraju i średniego poziomu Unii. Pojęcie i rodzaje konwergencji Konwergencja (łac. convergere- zbieranie się) oznacza proces, który prowadzi do zanikania nierówności między różnymi początkowo podmiotami. Gdy podmiotami są kraje lub regiony, to w wyniku konwergencji zanikają różnice między nimi. Z punktu widzenia ekonomii różnice te mogą dotyczyć warunków i poziomów życia, ale również kosztów i cen. W pierwszym przypadku mówimy o konwergencji realnej, której miarą są wskaźniki PKB per capita, w drugim- o konwergencji nominalnej, która przejawia się m. innymi w zmniejszaniu wahań kursów walutowych (Wolszczak- Derlacz, 2007, s. 10). W teorii ekonomii wyróżnia się następujące typy konwergencji: typu beta- dotyczy wyrównania poziomów rozwoju gospodarczego i mówi o szybszym wzroście gospodarek o niższym wyjściowym poziomie danej zmiennej (PKB per capita, cen, kosztów, kursów walutowych), typu sigma- oznacza zmniejszanie się zróżnicowania danych zmiennych pomiędzy poszczególnymi regionami (krajami), typu gamma- oznacza sytuację, w której w danym okresie kraje zmieniają pozycję w rankingu zamożności (Wolszczak- Derlacz, 2007, s. 9-11)
Konwergencja typu beta może być absolutną, gdy różniące się gospodarki zmierzają do identycznego poziomu rozwoju gospodarczego, a tendencja taka występuje automatycznie, niezależnie od warunków wyjściowych. Może być też konwergencją względną (warunkową), gdy różniące się początkowo gospodarki zmierzają do własnych stanów równowagi, czyli rozwijają się po różnych ścieżkach wzrostu gospodarczego. Innymi słowy, w wyniku konwergencji absolutnej wszystkie gospodarki dążą do tego samego stanu równowagi i w konsekwencji dochodzi do osiągnięcia tego samego poziomu zamożności. W przypadku konwergencji względnej każda gospodarka zmierza do swojego stanu równowagi. W efekcie poziom zamożności poszczególnych krajów nadal może być różny, a całkowite wyrównanie dochodów może nie zostać osiągnięte. Różnice w konwergencji typu absolutnego i warunkowego przedstawia rysunek 1. W pierwszym przypadku kraje zmierzają do wspólnego poziomu zmiennej (konwergencja absolutna), w drugim do własnych poziomów analizowanej zmiennej (konwergencja warunkowa). Rys. 1 Konwergencja beta typu absolutnego i warunkowego Przypadek 1- konwergencja typu absolutnego Poziom zmiennej Poziom zmiennej Przypadek 2- konwergencja warunkowa Poziom zmiennej
Źródło: J.Wolszczak- Derlacz, Wspólna Europa, różne ceny- analiza procesów konwergencji, Wyd. CeDeWu, Warszawa 2007, s. 12 Integracja ekonomiczna czynnikiem konwergencji Hipoteza konwergencji, wysunięta po raz pierwszy przez Aleksandra Gerchenkrona z Uniwersytetu Harvarda sugeruje, że w sprzyjających warunkach może nastąpić wyrównanie poziomów rozwoju gospodarczego różnych krajów. Względne zacofanie kraju może sprzyjać jego rozwojowi. Istotnym elementem tej teorii jest hipoteza o tworzeniu tzw. klubów korwengencji, z której wynika, że zjawisko doganiania dotyczy wybranych grup krajów lub regionów. Podmioty te tworzące klub konwergencji charakteryzują się występowaniem podobnych cech strukturalnych oraz podobnych uwarunkowań wyjściowych, jak również silnymi wzajemnymi powiązaniami ekonomicznymi. Wykorzystując zróżnicowanie wydajności pracy i krańcowej produktywności kapitału mogą rozwijać się szybciej. 1 Modelowym klubem konwergencji powinna więc być wspólnota europejska, której celem jest przecież zbliżenie poziomu rozwoju poszczególnych jej członków. Szczególnie ważne jest to dla nowych krajów członkowskich, w tym Polski, których poziom rozwoju znacznie odbiega od średniej UE. Rozszerzenie Unii Europejskiej w roku 2004 miało nietypowy charakter. Wszystkie dotychowe rozszerzenia obejmowały od jednego do trzech krajów. W 2004 roku było ich dziesięć. W dotychowych rozszerzeniach kraje przyjmowane do wspólnoty były gospodarczo zbliżone do dotychowych członków Unii. Ostatnio przyjęte charakteryzowały się dość zróżnicowanym poziomem rozwoju, co jeszcze zwiększało wewnętrzne zróżnicowanie UE. Najmocniejszy ekonomicznie Luksemburg charakteryzujący się z wartością wskaźnika PKB per capita dwukrotnie wyższą niż średnia w tej grupie państw. Najsłabsze to Grecja oraz Portugalia, w których wartość wskaźnika kształtowała się na podobnym poziomie jak w najbogatszych nowych krajach unijnych takich jak Słowenia, Cypr czy Malta. Polska z poziomem 46% średniej UE-25 zajęła przedostatnie miejsce wśród 25 krajów wspólnoty. W roku 2007 dołączyły do wspólnoty jeszcze Rumunia i Bułgaria, co 1 W teoriach wzrostu gospodarczego doszukać się można uzasadnienia zjawiska konwergencji. Tak np. wg teorii neoklasycznych wykorzystując różnice w wydajności pracy i krańcowej produktywności kapitału kraje biedniejsze doganiają kraje bogatsze. Przy czym im niższa początkowa wartość dochodów, tym szybsze powinno być tempo wzrostu. W modelach wzrostu endogenicznego zakumulowana wiedza determinuje postęp techniczny, co prowadzi do efektywniejszego wykorzystania czynników produkcji. Gospodarka uczy się. Zdobyte doświadczenie umożliwia lepsze wykorzystanie posiadanych czynników, co przyśpiesza wzrost.
podniosło wartość polskiego wskaźnika do 54,6% średniej UE-27. Omawiane wielkości przedstawia poniższa tabela i wykres. Tabela 2 Wartości wskaźnika PKB per capita średnie dla UE-15 oraz dla wybranych krajów UE w porównaniu do wartości średniej UE-27. lata 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 terytorium UE-27 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 UE-15 115,5 115,4 115,3 115,2 114,8 114,2 113,7 113,1 112,7 112,1 111,1 111,3 Polska 46,9 48,0 48,7 48,4 47,7 48,5 49,1 50,8 51,3 52,2 54,6 55,6 Belgia 126,1 123,3 123,4 126,4 124,0 125,5 123,5 121,2 121,3 120,0 120,1 118,0 Bułgaria 26,5 27,0 27,0 27,9 29,4 31,1 32,6 33,9 35,4 36,7 38,3 39,3 Czechy 73,2 70,7 69,8 68,7 70,5 70,7 73,7 75,4 76,7 78,7 81,2 82,0 Cypr 86,2 87,0 87,7 89,1 91,3 89,6 89,3 90,6 92,7 92,1 91,6 90,1 Malta 80,8 80,8 81,3 84,0 78,2 79,8 78,7 76,9 77,5 77,1 77,3 76,2 Dania 133,7 132,4 131,3 132,1 128,4 128,9 124,7 126,1 126,8 126,0 124,8 121,4 Niemcy 124,8 122,8 122,6 118,9 117,1 115,6 117,0 116,8 115,3 114,3 114,6 112,9 Irlandia 115,3 121,8 126,7 131,2 133,0 138,5 141,1 142,1 143,9 145,7 146,5 144,5 Grecja 84,9 83,6 83,1 84,4 87,5 91,1 92,4 94,0 96,3 97,4 98,9 98,6 Łotwa 34,7 35,7 36,2 36,8 38,9 41,4 43,5 45,8 50,0 54,2 58,8 61,1 Luksemburg 215,4 218,2 238,2 244,7 235,1 241,2 247,6 253,6 264,6 279,6 284,6 284,7 Węgry 51,7 52,9 53,7 56,3 59,1 61,7 63,5 63,4 64,3 65,0 64,1 63,5 Źródło: Europa- Eurostat W roku 2004 stosunek PKB per capita kraju najbogatszego w UE do najbiedniejszego wynosił 7,48. W roku 2008 relacja ta zmniejszyła się do poziomu 7,24. Nadal krajem o najwyższym dochodzie na jednego mieszkańca jest Luksemburg, krajem najuboższym- Bułgaria.
Wykres 1 Wartości wskaźnika PKB per capita średnio dla UE-15 oraz Polski 140 120 100 80 60 PKB per capita w UE-15 PKB per capita w Polsce 40 20 0 Źródło: na podstawie danych zawartych w tabeli 2 Analizując dane zawarte w tab. 2 oraz wykres 1 można stwierdzić, że proces doganiania poziomu rozwoju gospodarczego starych krajów UE przez Polskę mierzone jest procesem powolnym, ale zauważalnym. Zmniejsza się również dystans różniący poziom rozwoju starych państw UE od nowych krajów członkowskich. Przyjmując pewne założenia można obliczyć, kiedy nastąpi wyrównanie poziomu rozwoju Polski i UE. I tak np. w roku 2038 polskie PKB per capita będzie porównywalne do PKB per capita UE-27, jeżeli przez cały ten rozwój Polski będzie dwa razy większy niż średni w UE, a nastąpi to 10 lat wcześniej gdy Polska rozwijać się będzie w tempie 5% rocznie. 2 Obecny poziom PKB per capita Unii- 27 Polska osiągnie w roku 2023 rozwijając się w tempie 4% rocznie, trzy lata wcześniej w tempie 5%. Drogę wyrównywania dochodów Polski i UE przedstawia poniższy wykres. 2 Podstawowe założenia, to oczywiście tempo wzrostu PKB. W obliczeniach przyjęłam, ze UE będzie rozwijać się w dotychowym tempie 2% rocznie, natomiast Polska w tempie 4-5% w skali roku, do momentu w którym osiągnie poziom rozwoju UE. Dalszy wzrost PKB będzie taki sam jak w Unii. Każde przyśpieszenie rozwoju UE a spowolnienie Polski spowoduje wydłużenie okresu wyrównania poziomu rozwoju.
Wykres 2 Wyrównywania dochodów per capita Polski i UE przy założeniu, że UE-27 rozwija się średnio 2% rocznie a Polska w I wariancie 4%, wariancie II 5% rocznie. 200 180 160 140 120 100 80 60 wzrost PKB w UE-27 wzrost PKB w Polsce wariant I wzrost PKB w Polsce wariant II 40 20 0 Źródło: obliczenia własne W powyższej analizie przyjmuje się szereg uproszczonych założeń. Najważniejsze z nich dotyczy tempa wzrostu, które w Polsce powinno być znacznie większe niż w krajach UE. Poza tym wzrost powinien być stabilny. Jednak należy pamiętać, że im większa jest luka rozwojowa, tym przyśpieszenie wzrostu jest większe; mniejsza luka- to wolniejszy wzrost. Zróżnicowanie wydajności pracy i krańcowej produktywności kapitału ( ogólnej efektywności czynników produkcji) zmniejsza się w miarę wyrównywania dochodów. Spowolnienie rozwoju Polski wydaje się więc być nieuniknione. Wydłuży to jednak wyrównywania poziomu rozwoju. Niezależnie od trafności tych prognoz, faktem jest ze na dogonienie potrzeba Polsce i pozostałym krajom nowej UE kilkudziesięciu lat. W tym miejscu jeszcze raz przytoczę słowa autorów Raportu, że ekonomiczne konsekwencje rozszerzenia UE będą również zależały od polityki aktywnego doganiania wśród nowych krajów członkowskich. 3 3 Raport CESIfo, s.11; cyt. za: M. Chałas, Unia Europejska, Łódź 2005, Instytut Europejski, s. 71
Podsumowanie Od 2004 roku dziesięć nowych krajów członkowskich UE otrzymało duże szanse przyśpieszenia rozwoju gospodarczego. Polska znalazła się w tym gronie. Od momentu rozszerzenia UE zmniejsza się dystans rozwojowy różniący poszczególne kraje wspólnoty mierzony wartością PKB per capita. Proces konwergencji przebiega jednak bardzo powoli. Potrzeba kilkudziesięciu lat, by dogonić kraje wysoko rozwinięte. Jeżeli tempo wzrostu PKB w Polsce będzie dwa razy większe niż w UE, to będzie to w roku 2038. Jeżeli mniejsze, to znacznie później. LITERATURA Chałas M (2005), Unia Europejska, Łódź, Instytut Europejski Europa- Eurostat Home Page Wolszczak- Derlacz J. (2007), Wspólna Europa, różne ceny- analiza procesów konwergencji, Wyd. CeDeWu, Warszawa