MNIEJSZOSCI WYZNANIOWE W POLSCE W SWIADOMOSCI SPOLECZNEJ Warszawa, lipiec 1999 Przewazajaca wiekszosc Polaków (90%) zetknela sie z informacjami na temat mniejszosci wyznaniowych. Glównym zródlem informacji na ten temat jest telewizja (72%). Wiekszosc Polaków (prawie 60%) zadeklarowala, ze zna osoby, które sa wyznawcami innych religii niz rzymsko-katolicka. Najczesciej badani (52%) mieli kontakt ze Swiadkami Jehowy. Najczesciej Polacy deklaruja obojetnosc wobec innych ugrupowan religijnych. Wyjatek stanowia Satanisci wobec których 48% badanych odczuwa wrogosc, a 21% niechec. OBOP Osrodek Badania Opinii Publicznej Sp. z o.o. ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa Tel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 Fax: (48 22) 644 9947 e-mail: obop@obop.com.pl www.obop.com.pl Biura w ponad 30 krajach Grupa Taylor Nelson Sofres
Cytowanie, publiczne odtwarzanie oraz wykorzystanie w innej formie danych, informacji i opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla. W Polsce obok Kosciola rzymsko-katolickiego istnieje okolo 150 róznych wyznan religijnych. Nalezy do nich kilka procent Polaków. Czesc z nich to Koscioly o wielowiekowej tradycji takie jak np. Kosciól prawoslawny, luteranski, Zwiazek Wyznawców Religii Mojzeszowej, czesc to mlodsze ugrupowania religijne takie jak np. Zielonoswiatkowcy, Mariawici, Swiadkowie Jehowy i inne. Jakie miejsce w swiadomosci polskiego zajmuja mniejszosci wyznaniowe? Jakie sa opinie i postawy Polaków wobec tych ugrupowan religijnych? W maju br. Osrodek Badania Opinii Publicznej na zlecenie prof. Marii Libiszowskiej Zóltkowskiej z Instytutu Socjologii UMCS w Lublinie przeprowadzil sondaz na ten temat. 1 Zródla informacji o wyznaniach nierzymsko-katolickich Przewazajaca wiekszosc Polaków (90%) zetknela sie z informacjami na temat innych wyznan. Przy tym najbardziej popularnym zródlem informacji o mniejszosciach wyznaniowych jest telewizja (72%). Pozostale - takie jak np. rodzina, znajomi, prasa, Kosciól, radio wymieniane byly znacznie rzadziej. Zaledwie 10% badanych stwierdzilo, ze nie dotarly do nich informacje o innych wyznaniach, badz ze nie interesuja sie tymi sprawami. Szczególowe dane prezentuje ponizsze zestawienie. 1 Badanie zostalo przeprowadzone w dniach 15-17 maja 1999 r. na reprezentatywnej, losowej próbie mieszkanców Polski powyzej 15-tego roku zycia. Zrealizowano 1041 wywiadów. Maksymalny blad statystyczny dla takiej wielkosci próby wynosi +/-3,0%.
Gdzie zetknal(ela) sie Pan(i) z informacjami na temat innych wyznan, niz rzymsko-katolickie? w telewizji 72% w rodzinie, u znajomych 6% w prasie 4% w nauczaniu Kosciola 3% w radio 2% w bezposrednich kontaktach z wyznawcami 2% w ksiazkach, w literaturze 1% w pracy 1% w szkole 1% gdzie indziej 2% nie zetknalem(am) sie, nie interesuje sie tym 10% Procenty nie sumuja sie do 100%, poniewaz respondenci mogli wymienic wiecej, niz jedna odpowiedz Znajomosc wyznawców innych religii Wiekszosc Polaków (prawie 60%) zadeklarowala, ze zna osoby, które sa wyznawcami innych religii. Nie mialo takich kontaktów dwie piate (39%) badanych. Srednio jedna osoba zetknela sie z przedstawicielami dwóch wyznan. Najczesciej respondenci mieli kontakt ze Swiadkami Jehowy (52%). Jedna piata badanych zadeklarowala, ze zna osoby wyznania prawoslawnego. Co dziesiaty Polak zetknal sie z Zielonoswiatkowcami. Zaledwie 7% osób stwierdzilo, ze zna wyznawców judaizmu. Znajomosc wyznawców innych religii podanych w ankiecie wymieniana byla minimalnym odsetkiem glosów, co obrazuje ponizsze zestawienie. 3
W Polsce, poza katolikami, sa takze wyznawcy innych religii. Czy zna Pan(i) kogos, kto jest innego wyznania niz katolickie? Swiadkowie Jehowy 52% Prawoslawni 20% Zielonoswiatkowcy 9% Wyznawcy judaizmu (zydzi) 7% Luteranie 5% Buddysci 3% Muzulmanie 3% Krysznowcy 3% Mariawici 2% inne wyznanie 4% nie znam nikogo 39% Procenty nie sumuja sie do 100%, poniewaz respondenci mogli wymienic wiecej, niz jedna odpowiedz 4
Stosunek do mniejszosci wyznaniowych Aby zbadac stosunek Polaków do mniejszosci wyznaniowych, zapytano respondentów o to, czy wobec wyznawców poszczególnych religii odczuwaja sympatie, obojetnosc, niechec czy wrogosc. Jak wynika z sondazu - najczesciej Polacy deklaruja obojetnosc wobec innych ugrupowan religijnych. Wyjatek stanowia tu Satanisci, wobec których przewaza uczucie wrogosci (48%) i niecheci (21%). W sumie ponad dwie trzecie ma do nich negatywny stosunek. Dominacja poczucia obojetnosci moze swiadczyc o tolerancyjnej postawie wobec wyznawców innych religii. Mimo, ze nie oznacza ona sympatii, to jednoczesnie brak w niej elementów niecheci czy wrogosci. Równiez w stosunku Polaków do Zydów dominuje postawa obojetnosci, a uczucia niecheci lub wrogosci wymienia bardzo maly odsetek badanych. W podobnie tolerancyjny sposób deklaruja Polacy swoja postawe wobec osób niewierzacych. Nalezy poza tym zwrócic uwage, ze oprócz wspomnianych juz wczesniej Satanistów, wzglednie najwieksza niechec (20%) Polacy deklaruja wobec Swiadków Jehowy, co wiaze sie zapewne z intensywna dzialalnoscia prozelityczna tego ugrupowania. Trzeba uswiadomic sobie, ze generalnie w polskim spoleczenstwie mala jest znajomosc mniejszosci wyznaniowych. Badani najczesciej deklaruja nieznajomosc Mariawitów (38%), nastepnie Luteran, Zielonoswiatkowców i Krysznowców (ok. 31%) oraz Buddystów (26%). Prosze powiedziec, czy wobec nastepujacych grup wyznaniowych odczuwa Pan(i): sympatie obojetnosc niechec wrogosc trudno powiedziec nie znam Prawoslawnych 12 67 4 1 16 Buddystów 7 62 4 1 26 Swiadków jehowy 7 65 14 6 8 Luteran 5 61 3 1 30 Wyznawców judaizmu - zydów 5 68 7 3 17 Niewierzacych - ateistów 4 69 8 2 17 Zielonoswiatkowców 4 61 3 1 31 Krysznowców 3 56 8 2 31 Mariawitów 3 56 3 0 38 5
Satanistów 1 17 21 48 13 Opinie o wyznawcach róznych religii Aby poznac opinie badanych o wyznawcach poszczególnych religii, w kolejnych pytaniach przedstawiono pary przeciwstawnych twierdzen charakteryzujacych tych wyznawców. Respondentów poproszono o ocene twierdzen wedlug skali pieciostopniowej. Ocenie badanych poddano wiernych siedmiu róznych wyznan, w tym dla porównania takze katolików. Na wstepie trzeba zauwazyc, ze w kolejnym pytaniu potwierdza sie mala znajomosc mniejszosci wyznaniowych w Polsce. Przewazajaca wiekszosc badanych nie potrafila ocenic Zielonoswiatkowców (ok. 80%), Krysznowców (ok. 80%), Muzulmanów (ponad 70%) oraz Buddystów (ponad 60%). W zwiazku z tym zostana tutaj omówione tylko te wyznania, które charakteryzuja sie najnizszym odsetkiem nieznajomosci, a zatem Swiadkowie Jehowy i Satanisci oraz dla porównania katolicy. Pozostale wyznania zamieszczone sa w aneksie. Swiadkowie Jehowy ze wzgledu na rózne kryteria ocen sa czesciej postrzegani pozytywnie niz negatywnie. Ponad polowa Polaków uwaza, ze nie stwarzaja oni zagrozenia dla, a jedynie 6% osób jest przeciwnego zdania. Prawie polowa badanych twierdzi, ze Swiadkowie Jehowy sa przyjazni i uczciwi, dwie piate postrzega ich jako tolerancyjnych, ponad jedna czwarta sadzi, ze sa wyksztalceni. Ponad polowa badanych uwaza, ze sa oni podporzadkowani wlasnym, a jedna piata, ze sa przesadni. OPINIE O SWIADKACH JEHOWY brak opini i tolerancyjni 20 18 13 8 11 30 nietolerancyjni 38 19 wyksztalceni 11 17 30 8 2 32 niewyksztalceni 28 10 przyjazni 24 24 17 5 3 27 nieprzyjazni 48 8 podporzadkowani wlasnym 37 18 9 3 2 31 nie podporzadkowani wlasnym 55 5 uczciwi 26 21 14 5 3 31 nieuczciwi 47 8 stwarzajacy zagrozenie dla 3 3 10 11 43 30 nie stwarzajacy zagrozenia dla 6
6 54 ulegajacy przesadom 11 9 15 7 10 48 nie ulegajacy przesadom 20 17 Satanisci sa postrzegani bardzo krytycznie. Wystepuje wyrazna przewaga opinii negatywnych nad pozytywnymi. Dwie trzecie Polaków ocenia ich jako nietolerancyjnych i nieprzyjaznych. Podobny odsetek badanych (prawie dwie trzecie) uwaza, ze stanowia zagrozenie dla. Ponad polowa osób postrzega ich jako nieuczciwych, a dwie piate, ze ulegaja przesadom i sa niewyksztalceni. OPINIE O SATANISTACH brak opini i tolerancyjni 1 0 1 2 64 32 nietolerancyjni 1 66 wyksztalceni 1 4 11 9 30 45 niewyksztalceni 5 39 przyjazni 0 1 1 3 63 32 nieprzyjazni 1 66 podporzadkowani wlasnym 54 8 1 1 6 30 nie podporzadkowani wlasnym 62 7 uczciwi 1 0 4 6 52 37 nieuczciwi 1 58 stwarzajacy zagrozenie dla 58 5 1 0 9 27 nie stwarzajacy zagrozenia dla 63 9 ulegajacy przesadom 36 7 5 2 7 43 nie ulegajacy przesadom 43 9 7
Katolicy sa generalnie czesciej postrzegani pozytywnie niz negatywnie. Dwie trzecie badanych uwaza, ze nie stwarzaja oni zagrozenia dla, a co dziesiaty respondent jest przeciwnego zdania. Dwie piate osób ocenia ich jako przyjaznych, ponad jedna trzecia jako tolerancyjnych. Zdaniem ponad jednej czwartej badanych katolicy sa wyksztalceni i uczciwi. Jedna trzecia respondentów uwaza, ze sa oni podporzadkowani wlasnym. OPINIE O KATOLIKACH brak opini i tolerancyjni 16 21 31 12 15 5 nietolerancyjni 37 27 wyksztalceni 9 19 53 12 2 5 niewyksztalceni 28 14 przyjazni 14 25 42 10 5 4 nieprzyjazni 39 15 podporzadkowani wlasnym 14 22 31 16 10 7 nie podporzadkowani wlasnym 36 26 uczciwi 9 17 47 14 8 5 nieuczciwi 26 22 stwarzajacy zagrozenie dla 4 5 20 12 53 6 nie stwarzajacy zagrozenia dla 9 65 ulegajacy przesadom 13 17 31 16 15 8 nie ulegajacy przesadom 30 31 8
Zakres swobód religijnych w róznych krajach Aby zbadac wyobrazenia Polaków o swobodach religijnych istniejacych w innych krajach zapytano respondentów o zakres tych wolnosci w Rosji, USA oraz dla porównania w Polsce. Najlepiej pod tym wzgledem - co wydaje sie oczywiste - oceniane sa Stany Zjednoczone uznawane generalnie jako kraj swobód demokratycznych. Trzy czwarte badanych twierdzi, ze mniejszosci wyznaniowe posiadaja tam duzy zakres swobód religijnych. Podobnie oceniana jest Polska, gdzie prawie dwie trzecie badanych twierdzi, ze poziom tych swobód jest duzy. Rosja, w której do niedawna jeszcze wystepowaly liczne ograniczenia w tym zakresie, a od zmiany systemu wiele zmienilo sie, traktowana jest nadal jako kraj o niskim stopniu swobód religijnych. Zaledwie co szósty respondent ocenia, ze wolnosci religijne w tym kraju sa duze. Mniejszosci religijne maja rózny zakres swobód religijnych w poszczególnych krajach. Jak sie Panu(i) wydaje, w którym z ponizej wymienionych krajów swobody religijne sa duze, a w którym male? bardzo duze duze ani duze ani male male bardzo male trudno powiedziec w Polsce 15 48 25 6 1 5 w Rosji 3 13 20 28 8 28 w USA 41 32 8 2 0 17 Przekonanie, ze zakres swobód religijnych mniejszosci wyznaniowych w Polsce jest duzy podzielaja przede wszystkim osoby o pogladach zdecydowanie prawicowych, respondenci z wyksztalceniem wyzszym oraz srednim i pomaturalnym, a takze kierownicy i specjalisci. Poza tym im wyzszy jest udzial badanych w praktykach religijnych, tym czesciej uwazaja oni, ze mniejszosci wyznaniowe maja w Polsce duzy zakres swobód religijnych. O wysokim poziomie swobód religijnych w USA mówia glównie kierownicy oraz prywatni przedsiebiorcy i specjalisci. Poglad ten jest tym czesciej wyrazany, im wyzsze jest wyksztalcenie respondentów. 9
A N E K S 10
OPINIE O ZIELONOSWIATKOWCACH brak opini i tolerancyjni 4 5 8 2 1 80 nietolerancyjni 9 3 wyksztalceni 3 4 10 2 1 80 niewyksztalceni 7 3 przyjazni 3 6 9 2 0 80 nieprzyjazni 9 2 podporzadkowani wlasnym 4 5 7 1 1 82 nie podporzadkowani wlasnym 9 2 uczciwi 4 5 9 1 0 81 nieuczciwi 9 1 stwarzajacy zagrozenie dla 0 1 6 3 10 80 nie stwarzajacy zagrozenia dla 1 13 ulegajacy przesadom 1 4 8 2 2 83 nie ulegajacy przesadom 5 4 OPINIE O BUDDYSTACH brak opini i tolerancyjni 9 10 9 3 4 65 nietolerancyjni 19 7 wyksztalceni 6 7 12 5 3 67 niewyksztalceni 13 8 przyjazni 10 9 10 3 2 66 nieprzyjazni 19 5 podporzadkowani wlasnym 16 8 7 1 2 66 nie podporzadkowani wlasnym 24 3 uczciwi 9 8 10 3 1 69 nieuczciwi 17 4 stwarzajacy zagrozenie dla 3 2 5 5 19 66 nie stwarzajacy zagrozenia dla 5 24 ulegajacy przesadom 5 7 9 3 4 72 nie ulegajacy przesadom 12 7 11
OPINIE O MUZULMANACH brak opini i tolerancyjni 1 3 5 4 15 72 nietolerancyjni 4 19 wyksztalceni 1 1 12 6 5 75 niewyksztalceni 2 11 przyjazni 2 3 8 7 6 73 nieprzyjazni 5 13 podporzadkowani wlasnym 17 6 4 1 1 71 nie podporzadkowani wlasnym 23 2 uczciwi 2 4 12 4 3 75 nieuczciwi 6 7 stwarzajacy zagrozenie dla 6 4 6 5 7 72 nie stwarzajacy zagrozenia dla 10 12 ulegajacy przesadom 7 5 8 2 2 76 nie ulegajacy przesadom 12 4 OPINIE O KRYSZNOWCACH brak opini i tolerancyjni 4 4 6 2 3 81 nietolerancyjni 8 5 wyksztalceni 2 3 7 2 3 83 niewyksztalceni 5 5 przyjazni 4 5 6 2 3 80 nieprzyjazni 9 5 podporzadkowani wlasnym 11 3 4 1 0 81 nie podporzadkowani wlasnym 14 1 uczciwi 4 4 7 1 1 83 nieuczciwi 8 2 stwarzajacy zagrozenie dla 3 2 4 3 8 80 nie stwarzajacy zagrozenia dla 5 11 ulegajacy przesadom 3 3 6 2 2 84 nie ulegajacy przesadom 6 4 12