Sztuka starożytnego Egiptu Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od IV tysiąclecia p.n.e. Pełniła funkcję służebną w stosunku do władzy państwowej i religii. Większość przedmiotów, które przetrwały do naszych czasów, została stworzona po to, aby wiecznie towarzyszyć zmarłemu w zaświatach, miała zastępować swoje ziemskie odpowiedniki i zapewniać wieczyste trwanie duszy zmarłego. Kanon i konserwatyzm sztuki egipskiej wynika z doktryny funkcjonalnego rozumienia świata oraz ze swoistego rozumienia postępu i trwania. Cechą egipskiej sztuki jest trwałość i względna jednolitość form artystycznych.
Paleta Narmera (ok. 3100 rok p.n.e. wys. 63,5 cm)
Symboliczna jest wymowa scen przedstawionych w środkowej części palety; po jednej stronie widzimy Narmera w hieratycznej postawie, chwytającego za czub pojmanego wroga i uderzającego weń maczugą trzymaną w podniesionej ręce. Do korony przywiązana jest rzemykiem sztuczna broda władcy. Jego biodra osłania krótki fartuszek, a do pas przymocowany jest ogon zwierzęcy, opadający luźno na łydki. Siłę króla podkreśla starannie wymodelowana muskulatura jego rąk i nóg. Sokół wcielenie faraona; swym ludzkim ramieniem Horus-sokół, trzyma na uwięzi wroga, wyobrażonego skrótowo jako głowa tworząca całość ze skrawkiem ziemi, którego wyrastają zarośla papirusu. Za królem figura pomywacza stóp niosącego sandały faraona. Pod nogami Narmera dwóch padających lub uciekających Azjatów, za nimi zaś symboliczny kwadrat murów miejskich z ich wykuszami
Upamiętniająca zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu przez pierwszego dynastycznego władcę. W pochodzie ze sztandarami król nosi koronę Dolnego Egiptu. Na odwrocie palety centralną scenę, stanowią dwie lwice o wydłużonych i splecionych szyjach symbol zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu. Powyżej Narmer w czerwonej koronie Dolnego Egiptu w triumfalnym pochodzie ze sztandarami przed ciałami pokonanych wrogów o odciętych głowach.
Stare Państwo (ok. 2686 ok. 2181 p.n.e.)
Piramida Dżesera w Sakkara (ok. 2650 p.n.e. wym. podstawa 125x109 m; wys. 62,3 m). Piramida schodkowa w Sakkara. Budowla ta, dzieło legendarnego Imhotepa, stanowi ogromny krok w rozwoju architektury egipskiej, będąc transpozycją konstrukcji drewniano-ceglanych na monumentalne formy kamienne. Pośrodku temenosu piramida schodkowa, wokół niej kaplice i dziedzińce o różnym przeznaczeniu.
Posąg Dżesera jest jednym z pierwszych wizerunków władców w sztuce monumentalnej. Stał on pierwotnie w zamurowanej komorze. Skupiona i dostojna twarz o wystających kościach policzkowych nosi cechy rzeźby portretowej. Na ramiona króla opada rozłożysta peruka, która okrywa chusta zwana nemesem jeno z najczęściej spotykanych okryć głowy władców egipskich. Oznaką majestatu faraona jest także sztuczna broda.
Sfinks (ok. 2600 rok p.n.e.) Obok zespołu grobowego piramidy Chefrena leży wykuty w skale sfinks o głowie króla najstarsza rzeźba egipska ogromnych rozmiarów: wysokość 20m, długość 57 m. Stoi on obok dolnej świątyni grobowej wzniesionej z bloków kamiennych o wadze od 40 do 135 ton.
Triada Króla Mykerinosa (ok. 2530 roku p.n.e. wys. 96 cm). Rzeźba z zielonego łupku przedstawiająca władcę w koronie Górnego Egiptu, stojącego między boginią Hathor i żeńską personifikacją jednego z nomów prowincji górnoegipskich. Hathor ma na głowie tarczę słoneczną umieszczoną między rogami krowy, druga zaś bogini symbol prowincji, którą reprezentuje. Rzeźba ta należy do zespołu posągów o podobnej kompozycji znalezionych w świątyni grobowej Mykerinosa z IV dynastii.
Gęsi z Meidum (ok. 2600 roku p.n.e.) Fragment sławnego fryzu Gęsi z Meidum datowany na początek IV dynastii jest jednym z pierwszych malowideł ściennych Starego Państwa. Obok bieli i czerni dzieło wprowadza gamę kolorów o wyszukanych odcieniach. Artysta użył w nim barwników w stanie naturalnym: tlenku żelaza dla czerni i odcieni brunatnych oraz malachitu i azurytu dla tonów zielonkawych i niebieskich. Wyjątkowa precyzja przedstawienia pozwala szczegółowo badać gęś nilową jak gdyby była to ilustracja w podręczniku zoologii.
Książę Rahotep i jego żona Nofret (IV dynastia) Niniejsza rzeźba grupowa została znaleziona w grobowcu Rahotepa w Mejdum. Przedstawia ona księcia Rahotepa, który był najwyższym kapłanem w Heliopolisie, oraz jego żonę księżniczkę Nofret. Portretowane osoby zostały wykute z dwóch oddzielnych bloków wapienia, ale w zamyśle miały stanowić całość oglądaną razem. Oba posągi są malowane w doskonałym stanie. Należy zwrócić uwagę na różnicę w odcieniu skóry mężczyzny i kobiety, zawsze starannie podkreślaną w sztuce starożytnego Egiptu.
Skryba z Sakkara (ok. 2400 rok p.n.e. wys. 55 cm) Statua pisarza siedzącego ze skrzyżowanymi nogami i trzymającego na kolanach rozłożony zwój papirusu. Wykonana z wapienia rzeźba zachowuje żywą polichromię, a indywidualny wyraz twarzy podkreślają inkrustowane oczy. Rogówki wykonano z białego kwarcu, tęczówki z kryształu górskiego, a zielenice z hebanu.
Posąg Mykerinosa i jego małżonki (ok. 2470 roku p.n.e. wys. 142 cm) Posąg wykonany z łupku, odznacza się miękkim modelunkiem struktury ciała. Intymność małżeńską podkreśla zarówno czuły gest królowej, jak i wyobrażenie obydwu postaci w jednakowej skali w podobnej postawie. Wraz z kilku triadami rzeźba ta zdobiła dolną świątynię grobową należącą do piramidy Mykerinosa w Giza.
Piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa w Giza (lata ok. 2550 2470 p.n.e.). Trzy słynne piramidy królów czwartej dynastii w Giza. Największa z nich piramida Cheopsa, miała początkowo wysokość ponad 146 m, Chefrena 137 m; Mykerinosa 62 m. Boki jej podstawy mają długość 230 m, kąt nachylenia 51º 50. Pierwotna okładzina piramidy, wykonana ze szczególnie delikatnego wapienia, została w czasach nowożytnych rozebrana. Na południe od piramidy Mykerinosa wznoszą się trzy mniejsze groby o podobnym kształcie: dwa z nich to piramidy królowych, trzeci ma charakter kultowy i mógł być miejscem tymczasowego pochówku króla.
Nowe Państwo (ok. 1567 ok. 1085 p.n.e.)
Kolumny i kapitele egipskie Kolumny papirusowe: zamknięta, wiązkowa, otwarta, zamknięta
Kolumny papirusowe wiązkowe (Nowe Państwo)
Kolumna papirusowa otwarta (Rammeseum, Karnak)
Kolumna lotosowa
Kolumna palmowa
Kolumny hatoryckie (Deir el-bahari, Dendera)
Świątynia Hatszepsut Deir el-bahari. (ok. 1460 rok p.n.e.) Świątynia z XVIII dynastii, wzniesiona przez Senenmuta, faworyta i doradcę królowej, którego grób wykuto w skale u podnóża świątyni. Zniszczona częściowo już w starożytności przez trzęsienie ziemi.
Świątynia Ramzesa II Abu Simbel w Nubii. Największy z władców starożytnego Egiptu, Ramzes II z XIX dynastii, panujący w latach 1301 1234 p.n.e., polecił wznieść na południowym skraju swojego państwa dwie monumentalne świątynie grobowe, jedną dla samego siebie, drugą dla swojej żony Nefertari. Budowle powstały w skale z różowego piaskowca. W pochyłej ścianie wydrążono fasady świątyń wraz ze zdobiącymi je ogromnymi posągami małżonków. Świątyni faraona strzegą jego cztery ogromne siedzące statuy (trzy świetnie zachowane), zaś drugiej sześć figur Nefertari. Jedna z najciekawszych budowli sakralnych starożytnego Egiptu, świątynia wykuta w skale u brzegu Nilu. Przez stulecia świątynie pozostawały zasypane przez pustynię. Odkryto je (J.L. Burckhardt 1813) i odkopano (G. Belzoni 1817) w początkach XIX w. Tak przetrwała ponad 3tys lat. Jej dalsze losy musiały się rozstrzygnąć przed dwudziestu kilku laty, gdy po zbudowaniu drugiej tamy asuańskiej Nil utworzył w Nubii wielkie jezioro. Świątynię uratowano przed zlaniem w ten sposób, że pocięto ją na bloki, które przeniesiono na wyższy poziom i ponownie złożono, tworząc sztuczne wzgórze.
Statua faraona Senusereta I (górna część), Muzeum Egipskie w Berlinie
Kolosy Memnona (ok. 1370 rok p.n.e. wysokość ok. 20 m). Kolosy w Tebach Zachodnich -posągi Amenhotepa III, XVIII dynastia, pozostałość po świątyni grobowej tego króla. Monolityczne rzeźby wykuto w blokach kwarcytu przetransportowanych tu z okolic Heliopolis, 700km na północ od Teb.
Złota maska Tutanchamona (ok. 1338 rok p.n.e. wys. 54 cm). Maska z jego grobu w Dolinie Królów, Teby Zachodnie. Przykrywała ona głowę zmarłego władcy ze schyłku XVIII dynastii. Inkrustowana elementami z pasty szklanej maska oddaje młodzieńcze rysy faraona. Magiczną ochronnej jego czoła stanowią głowy kobry i sępa świętych zwierząt Dolnego i Górnego Egiptu. Sztuczna broda o zagiętym końcu identyfikuje króla z bogiem zmarłych, Ozyrysem. W wizerunkach żywych faraonów broda ma koniec prosto ścięty. Grobowiec Tutanchamona, odkryty w 1922 roku, jest jedynym grobem królewskim Nowego Państwa nie splądrowanym przez rabusiów.
Królowa Nefertiti (ok. 1375 rok p.n.e. wys. 58,5 cm ) Studium portretu królowej Nefertiti, małżonki Echnatona, znaleziona w warsztacie rzeźbiarskim w Tell el-amarna głowa świadczy zarówno o egipskim ideale kobiecego piękna, jak o kunszcie ówczesnych artystów. Znakomicie zachowana polichromia podkreśla subtelne rysy twarzy. Tiarę królowej zdobi ureusz i kolorowa przepaska. Rzeźbę wykonano z wapienia.
Muzykantki / Tancerka i dwie muzykantki. (ok. 1410 p.n.e.) Malowidło w grobie Nachta (Teby) Spokój muzykujących dziewcząt kontrastuje z gibkimi ruchami tancerki, której ciało jest odsłonięte i ozdobione biżuterią, zgodnie z obyczajem zabaw w okresie XVIII dynastii
Dwie Tancerki Fragment malowideł ze sławnego grobu Nebamona ilustruje ucztę podczas pięknego święta Doliny, ku czci bogów, zmarłych, a także pozostających przy życiu krewnych i przyjaciół. Postacie dwu tancerek są świadectwem wyzwolenia artysty z więzów konwencji. Twarze dwu muzykantek przedstawione zostały z przodu, co jest wyjątkiem w dziejach malarstwa egipskiego.
Płaczki z grobowca Ramzesa III w Tebach
Portrety trumienne z Fajum
Epoka grecka (332 30 p.n.e.)
Świątynia Horusa Edfu. (ok.237 pne) W starożytności ośrodek kultu Horusa; w południowej części Edfu znajduje się świątynia Horusa. Pylon świątyni jednej z największych i najlepiej zachowanych budowli sakralnych okresu ptolemejskiego (III I wiek p.n.e.) Relief świątyni z około 60 roku pne na pylonie przedstawia Neosa Dionizosa zabijającego wrogów Egiptu przed Horusem i Hathor.
W Karnaku znajduje się zespół świątyń wzniesionych w różnym czasie, poświęconych bogom tebańskim. Centralne miejsce zajmuje największa na świecie świątynia z salą kolumnową - tzw. "Wielki Hypostyl" świątynia Amona-Re. Od północy przylega do niej świątynia Montu boga wojny, a na południe położone jest sanktuarium bogini Mut, żony Amona.
Karnak, światynia Amona, Wielki Hypostyl Egipt, Karnak, kolos Ramzesa II w świątyni Amona.
Kamień ten odkryty został w czerwcu 1799 r. nieopodal miasta położonego w Delcie Nilu, zwanego w starożytności Rosetta, a obecnie al Raszid. Natrafili na niego francuscy saperzy z armii Napoleona, którzy mieli przygotowywać fundamenty pod budowę fortu. Jest to fragment steli z czarnego bazaltu (o wymiarach - wysokość: 118 cm, szerokość: 77 cm, grubość: 30 cm, waga: 762 kg) zachowany w stanie szczątkowym. Wypisana na niej inskrypcja pozwoliła na dokładniejsze określenie czasu jej powstania - dziewiąty rok panowania Ptolemeusza V Epifanesa. Jest to kopia (być może nie jedyna) dekretu generalnego konsylium kapłanów egipskich oddająca cześć królowi, z wyszczególnieniem przywilejów dla ludu i świątyń egipskich. Szczególnie ważnym dla nauki był fakt, iż zawarto w nim tekst napisany w trzech rodzajach pisma: hieroglifach - kolor czerwony, pismie demotycznym - kolor brązowy, alfabecie greckim - kolor czarny