Informacje dla pacjentów Język polski 34 Rak nerki miejscowo zaawansowany Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku. Po zdiagnozowaniu miejscowo zaawansowanego raka nerki lekarz może zaproponować leczenie przez nefrektomię radykalną lub embolizację. Każda z tych metod ma swoje zalety i wady wybór zależy od stanu danego pacjenta. guz mniejszy n i ż 7 c m nerka powięź nerkowa nadnercze żyła główna aorta brzuszna węzły chłonne W tym dziale znajduje się opis różnych procedur, które należy przedyskutować ze swoim lekarzem i dopasować do własnej sytuacji. Trzeba również mieć na uwadze, że w różnych krajach istnieją różne systemy opieki zdrowotnej. żyła nerkowa moczowód Ryc. 1. Stopień III guz nacieka żyłę nerkową i/lub tkankę tłuszczową okołonerkową i/lub żyłę główną dolną. Co to jest rak nerki miejscowo zaawansowany? Rak nerki miejscowo zaawansowany jest nowotworem, który z nerki rozprzestrzenił się do sąsiadujących z nią (bezpośrednio lub pośrednio) naczyń krwionośnych, innych tkanek, narządów czy węzłów chłonnych. W zależności od zakresu występowania zmian przerzutowych (jak daleko guz rozprzestrzenił się poza nerkę) określa się III lub IV stopień (stadium) zaawansowania. (ryc. 1 i 2). Guz większy niż 7 cm Ryc. 2. Stopień IV guz nacieka poza nerkę, przekraczając powięź nerki i zajmuje nadnercza. Może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych. Strona 1 / 8
Terminy, których może użyć lekarz: operacja otwarta zabieg, w którym chirurg rozcina powłoki skórne i znajdujące się poniżej tkanki w celu uzyskania bezpośredniego dostępu do nerki operacja laparoskopowa małoinwazyjna technika chirurgiczna, w której lekarz wprowadza narzędzia przez małe nacięcia w powłokach brzusznych (dzięki temu po zabiegu pozostaje kilka niewielkich blizn zamiast jednej dużej) robot chirurgiczny urządzenie służące do wykonywania operacji laparoskopowych, sterowane zdalnie przez chirurga za pomocą specjalnej konsoli Metody leczenia Najczęstszym sposobem postępowania przy raku nerki miejscowo zaawansowanym jest chirurgiczne usunięcie zmienionego chorobowo narządu. W przypadku nowotworu nerki miejscowo zaawansowanego zwykle stosuje się procedurę zwaną nefrektomią radykalną. Oznacza to, że usuwa się zmienioną nowotworowo nerkę oraz otaczające ją tkanki. Nefrektomia radykalna może być przeprowadzona techniką operacji otwartej lub laparoskopowej. Jeśli zabieg chirurgiczny jest niemożliwy lub zbyt ryzykowny, lekarz może zalecić embolizację. Przy planowaniu ścieżki leczenia należy omówić z lekarzem następujące zagadnienia: dotychczasową historię swojego zdrowia występowanie nowotworów nerek w rodzinie stan czynnościowy nerek ewentualna obecność tylko jednej nerki występowanie nowotworu w jednej lub w obu nerkach metody leczenia dostępne w danym szpitalu doświadczenie lekarza w zalecanej metodzie leczenia osobiste preferencje chorego wsparcie podczas leczenia i po jego zakończeniu. Strona 2 / 8
Nefrektomia radykalna Nefrektomia radyklana czyli całkowite usunięcie narządu jest metodą najczęściej stosowaną w nowotworach nerki miejscowo zaawansowanych. Jest to operacja chirurgiczna, której celem jest usunięcie całej zmienionej nowotworowo nerki i otaczającej ją tkanki tłuszczowej. Przy raku miejscowo zaawansowanym nie jest możliwe wykonanie nefrektomii częściowej czyli pozostawienie zdrowej części nerki. Większość ludzi mających jedną nerkę może żyć i funkcjonować zupełnie normalnie. W celu dokładnego usunięcia wszystkich zmian nowotworowych mogą być potrzebne dodatkowe zabiegi chirurgiczne obejmują one usunięcie powiększonych węzłów chłonnych i/lub nadnercza. Jak przeprowadza się nefrektomię radykalną? Nefrektomię radykalną wykonuje się zarówno metodą otwartą, jak i laparoskopową. Radykalne wycięcie nerki w operacji otwartej jest standardowym leczeniem raka nerki miejscowo zaawansowanego. Chirurg najpierw określa wielkość guza oraz sprawdza, które z sąsiednich tkanek lub narządów zostały dotknięte chorobą. Potem przecina ścianę brzucha, by uzyskać bezpośredni dostęp do nerki. Następnie zamyka (klipsuje) i odcina od nerki tętnicę nerkową, żyłę nerkową i moczowód (ryc. 3), po czym usuwa sam narząd. Żeby zachować sterylność onkologiczną (zapobiec kontaminacji), chirurg usuwa nerkę wraz z otaczającą ją warstwą tkanki tłuszczowej. Nefrektomia radykalna wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. Podczas operacji pacjent leży na boku lub na plecach, zależnie od lokalizacji i rozmiaru guza. Laparoskopowa nefrektomia radykalna należy do małoinwazyjnych zabiegów chirurgicznych. Podczas takiej operacji chirurg poprzez niewielkie nacięcia guz zaklipsowana tętnica nerkowa zaklipsowana żyła nerkowa nerka zaklipsowany moczowód Ryc. 6: Usunięcie guza wraz z całą nerką Strona 3 / 8
laparoskop instrument chirurgiczny Ryc. 4. Przy zabiegu laparoskopowym chirurg wprowadza narzędzia przez niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych ściany brzucha wprowadza małe plastikowe rurki, przez które następnie wsuwa do wnętrza jamy brzusznej odpowiednie narzędzia pozwalające na usunięcie nerki (ryc. 4). Przez jedną z tych rurek wprowadzana jest kamera umożliwiająca obserwowanie na monitorze telewizyjnym narządów wewnętrznych a tym samym przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. bieg taki nazywa się limfadenektomią). W niektórych przypadkach wykonana przed zabiegiem tomografia komputerowa ujawnia powiększone węzły chłonne, więc lekarz może przed operacją omówić z pacjentem sposobu postępowania (zakres operacji). W innych przypadkach gdy urolog stwierdza powiększone węzły chłonne w czasie operacji wówczas decyduje o ich usunięciu. Zabiegi laparoskopowe, w porównaniu do operacji otwartych, umożliwiają szybszą rekonwalescencję pacjenta jednak technika ta jest trudna i wymaga od lekarza dużego doświadczenia w tej dziedzinie. Zabieg laparoskopowy może być wykonany także przy pomocy robota chirurgicznego. Wycięcie nowotworu nerki miejscowo zaawansowanego techniką zarówno otwartą, jak i laparoskopową, charakteryzuje się taką sama skutecznością onkologiczną. Usunięcie węzłów chłonnych Jeśli węzły chłonne są powiększone, urolog może podjąć decyzję, aby usunąć w czasie operacji (za- Usunięcie nadnercza Nadnercze jest gruczołem umiejscowionym na górnym biegunie nerki (ryc. 1). Wytwarza ono hormony antystresowe (głównie adrenalinę) i hormony sterydowe. Jeśli nowotwór zajął nadnercze, gruczoł ten musi być usunięty wraz z nerką. Procedura ta jest znana jako adrenalektomia. Często przedoperacyjna tomografia komputerowa wykazuje, że guz rozprzestrzenił się do nadnercza. Zdarza się też, że urolog podczas zabiegu stwierdza naciek guza do nadnercza, wówczas decyduje o jego usunięciu. Drugie pozostawione nadnercze nadal produkuje wszystkie potrzebne hormony. Strona 4 / 8
Jak przygotować się do zabiegu? Lekarz szczegółowo poinformuje o tym, jak należy postępować. Nie wolno spożywać pokarmów i płynów ani palić tytoniu przez co najmniej sześć godzin przed zabiegiem. Niekiedy na kilka dni przed zabiegiem konieczne jest przerwanie przyjmowania rutynowo zażywanych leków. Lekarz podejmie decyzję które leki i kiedy należy zaprzestać stosować. Jakie są skutki uboczne? Zwykle pacjent przebywa w szpitalu kilka dni. Należy pamiętać, że długość hospitalizacji bywa różna w poszczególnych krajach. Po zabiegu otwartym może przez kilka tygodni występować ból po stronie operowanej. Zalecenia na okres od czterech do sześciu tygodni po zabiegu: pić od 1 do 2 litrów płynów dziennie (zwłaszcza wody) nie dźwigać przedmiotów cięższych niż 5 kilogramów unikać obciążających ćwiczeń fizycznych informować lekarza prowadzącego o wszelkich przepisanych lekach. Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub udać się do szpitala, jeśli: wystąpi gorączka lub silny ból wystąpi krwawienie. Więcej informacji na ten temat znajduje się w sekcji Wsparcie przy raku nerki miejscowo zaawansowanym. Jakie mogą być konsekwencje leczenia? Nefrektomia radykalna jest typową procedurą wykonywaną u chorego z rakiem nerki miejscowo zaawansowanym. W konsekwencji zabiegu posiadanie tylko jednej nerki zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej niewydolności nerek a stan taki może być z kolei czynnikiem ryzyka chorób układu krwionośnego. Jak wyglądają badania kontrolne? Po wykonaniu zabiegu prowadzący lekarz ustala terminy wizyt kontrolnych. Ich częstotliwość uzależniona jest od rodzaju i stopnia zaawansowania usuniętego nowotworu (dział Diagnostyka i klasyfikacja ). Pacjent pozostaje pod obserwacją przez okres co najmniej dziesięciu lat, ale może ona trwać także całe życie. W okresie tym wykonywane są różne badania mające za zadanie wykrycia potencjalnej wznowy, na przykład tomografia komputerowa jamy brzusznej i klatki piersiowej, ultrasonografia, prześwietlenia rentgenowskie klatki piersiowej oraz analizy moczu i krwi. Ich celem jest określenie i monitorowanie: powikłań związanych z zabiegiem stanu drugiej nerki ewentualnych nawrotów lub przerzutów. Jest bardzo ważne, aby wznowy i przerzuty wykryć jak najwcześniej, gdyż dzięki temu można usunąć je operacyjnie. Zabieg chirurgiczny po nawrocie Jeżeli w okresie obserwacji zostanie wykryty nawrót, prawdopodobnie będzie potrzebna dodatkowe leczenie - operacja. Lekarz może zalecić zastosowanie terapii antyangiogiennej przed planowanym zabiegiem, dzięki której guz ulegnie zmniejszeniu. Embolizacja Embolizacja jest jedną z metod leczenia raka nerki miejscowo zaawansowanego. Lekarz może wybrać embolizację, jeśli stan pacjenta nie pozwala na przeprowadzenie procedury chirurgicznej a nowotwór powoduje krwawienie lub ból. Zabieg ten jest zalecany tylko wtedy, gdy operacja jest niemożliwa do wykonania lub zbyt ryzykowna. Podczas tej procedury wprowadza się (przez małe wkłucie w pachwinie) do naczyń krwionośnych zaopatrujących nerkę cewnik, przez który podaje się materiał zatorowy w celu zablokowania naczyń nerkowych i w ten sposób spowodowania martwicy tkanek guza. Strona 5 / 8
Wsparcie chorego z rakiem nerki miejscowo zaawansowanym Zdiagnozowanie choroby nowotworowej w istotny sposób wpływa na życie zarówno pacjenta, jak i jego najbliższych. Może powodować niepokój, niepewność, strach, a nawet depresję. Leczenie nowotworu jest intensywne i oddziałuje na życie zawodowe i społeczne pacjenta. Wsparcia należy szukać przede wszystkim u lekarza prowadzącego lub innego personelu medycznego. Są oni w stanie przekazać informacje na temat organizacji pacjenckich lub innych podmiotów, które mogą udzielić pomocy psychicznej, a także praktycznej (np. porad finansowych). Przygotowanie do konsultacji Przygotowanie się do wizyty u lekarza może być bardzo pomocne. Umożiwi to lekarzowi szybsze ustalenie przyczyny dolegliwości, a pacjentowi pozwoli uzyskać odpowiedź na nurtujące go problemy. Poniżej przedstawiono kilka porad do wykorzystania: Zapisz na kartce pytania, jakie chcesz zadać lekarzowi. Sprawi to, że nie zapomnisz, o co planujesz zapytać. Spisanie pytań na kartce umożliwi również usystematyzowanie całej rozmowy. Jeżeli to możliwe, zabierz z sobą bliską osobę. Jest to również dobry sposób na zapamiętanie większej ilości informacji, jakie lekarz ma do przekazania, gdyż osoba towarzysząca zapewne zwróci uwagę na inne rzeczy. Spytaj o dokładny typ nowotworu i stopień jego zaawansowania oraz o możliwe sposoby leczenia. Jeśli lekarz używa słownictwa, którego nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie. Powiedz lekarzowi, jakie leki zażywasz i czy stosujesz metody medycyny niekonwencjonalnej. Może mieć to istotny wpływ na przebieg leczenia. Po konsultacji możesz: poszukać dokładniejszych informacji o swoim nowotworze w Internecie lub bibliotece. Należy pamiętać, że nie wszystkie informacje znalezione przez Internet są wiarygodne. Lekarz prowadzący lub inny wykwalifikowany pracownik służby zdrowia wskaże odpowiednie strony internetowe. nawiązać kontakt z odpowiednią organizacją pacjencką w celu uzyskania dodatkowych informacji oraz wsparcia omówić z zespołem leczącym ewentualne kwestie finansowe związane z terapią. Osoby te mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających porad w tym względzie, a nawet pomocy materialnej. poprosić o opinię innego specjalistę (jeśli odczuwasz taką potrzebę). Wsparcie po operacji Przez pierwsze dni lub tygodnie możesz potrzebować pomocy w zakresie codziennych czynności. Jeśli to możliwe, poproś rodzinę, przyjaciół lub sąsiadów o pomoc w robieniu zakupów, gotowaniu, sprzątaniu, praniu, czy pracy w ogródku. W placówce leczącej można zapytać też o informacje dotyczące profesjonalnej opieki domowej. Normalnym stanem po operacji jest osłabienie. Możesz czuć się bardziej niż zwykle zmęczony i pozbawiony energii, mogą pojawić się problemy z koncentracją, przy czym dolegliwości te nie ustąpią nawet po odpoczynku i śnie. Większość pacjentów doświadcza wymienionych objawów przez okres od 6 miesięcy do roku po operacji. Z osłabieniem można walczyć poprzez: traktowanie priorytetowo, uprzednio spisanych, czynności dających energię korzystanie z pomocy w pracach domowych (pranie, sprzątanie, prace w ogródku) krótkie drzemki kilkakrotnie w ciągu dnia jak najczęstszą aktywność fizyczną (lepsze efekty przynoszą codzienne krótkie spacery niż jeden długi raz w tygodniu) planowanie życia towarzyskiego (odwiedziny, wyjścia, wycieczki). Pamiętaj, że w ciągu dnia możesz potrzebować odpoczynku dłuższego niż zwykle. Poinformuj o tym swoją rodzinę, przyjaciół lub opiekuna. Nie krępuj się mówić o swoim zmęczeniu. Strona 6 / 8
Wizyty kontrolne Po zabiegu operacyjnym pacjent regularnie odwiedza swojego lekarza prowadzącego. Pierwsza wizyta kontrolna ma na celu omówienie wyników zabiegu i ustalenie harmonogramu kolejnych wizyt. Poproś lekarza o plan opieki uwzględniający częstość kontroli i badania obrazowe, które trzeba wcześniej wykonać (plan taki jest zależny od rodzaju nowotworu). Przed każdą wizytą spisz pytania, które chcesz zadać na przykład: Czy nowotwór został całkowicie usunięty i jakie jest ryzyko wznowy? Czy potrzebne jest dodatkowe leczenie? Jeśli tak, na czym ma polegać? W jaki sposób rak nerki oraz jego leczenie wpłynie na jakość mojego życia? Jakie badania należy wykonać przed kolejną wizytą? Wskazówki dotyczące stylu życia Bardzo ważne jest utrzymywanie zdrowego stylu życia zarówno podczas leczenia, jak i po jego zakończeniu. Staraj się regularnie ćwiczyć; znajdź też czynności, które będziesz wykonywać z przyjemnością. Jeśli masz wątpliwości w kwestii tego, co możesz robić, poproś swojego lekarza o skierowanie do fizjoterapeuty. Stosuj zrównoważoną dietę, z odpowiednią mieszanką warzyw i owoców, jak też produktów mlecznych. Pamiętaj również o pokarmach zawierających skrobię (chleb, ziemniaki, makaron, ryż) oraz bogatych w białko (mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe). Ogranicz spożycie cukru, soli i tłuszczów. Jeśli masz jakieś pytania, poproś lekarza o skierowanie do dietetyka. Spróbuj rzucić palenie pomoże to szybciej odzyskać pełną sprawność po operacji. Wsparcie psychiczne Po zabiegu pacjenci często martwią się o swój stan zdrowia: rokowanie, długość przeżycia oraz wpływ choroby na sytuację finansową i inne aspekty życia. Normalną rzeczą jest obawa przed nawrotem raka dotyczy to większości chorych oraz ich bliskich. Zawsze można spytać lekarza o indywidualne ryzyko nawrotu, a także poprosić o wsparcie psychiczne. Istnieją również organizacje społeczne zajmujące się tego typu pomocą. Leczenie choroby nowotworowej może wpływać na aktywność seksualną. Ważną rzeczą jest rozmowa z partnerem lub partnerką na temat swoich uczuć. Istnieje wiele sposobów utrzymania dobrej więzi intymnej. Jeśli chcesz unikać aktywności seksualnej, bądź blisko drugiej osoby, dotykaj jej, obejmuj ją lub po prostu siedź lub leż obok niej. Podczas leczenia nie będziesz w stanie pracować. Porozmawiaj ze swoim przełożonym o kwestiach dotyczących powrotu do pracy (być może w niepełnym wymiarze godzin lub na innym stanowisku). Jeśli będziesz mieć problemy z powrotem do normalnego trybu życia lub dotychczasowej pracy, skonsultuj się z lekarzem lub inną wykwalifikowaną osobą, które pomogą w znalezieniu placówki oferującej odpowiednie wsparcie i leczenie. Rozpoznanie raka może zmienić priorytety i sposób patrzenia na różne kwestie, a także odcisnąć piętno na życiu zawodowym i osobistym, wywołując przy tym uczucie dezorientacji i niepewności. Rozmawiaj o tym z rodziną i przyjaciółmi, przeznaczając na to tyle czasu, ile potrzebujesz. Jeśli czujesz się nieswojo, poruszając te problemy ze swoimi najbliższymi, poproś o skierowanie do psychologa. Psycholog zaoferuje narzędzia do radzenia sobie z tymi uczuciami i pomoże wprowadzić zmiany, których chcesz lub potrzebujesz. Wsparcie rodziny i przyjaciół Zdiagnozowanie raka dotyka nie tylko pacjenta, ale również jego otoczenie. Jako bliska osoba możesz okazać wsparcie na wiele różnych sposobów, również poprzez wyręczanie chorego w codziennych domowych czynnościach, takich jak pranie, gotowanie czy zakupy. Pomocne jest wspólne pójście do lekarza. Możesz zaoferować podwiezienie lub pomoc w formułowaniu Strona 7 / 8
pytań zadanych w trakcie wizyty. Obecność drugiej osoby podczas samej wizyty także będzie przydatna: zapewne skupi się ona na innych zagadnieniach i lepiej je zapamięta, co ułatwi późniejsze wspólne ich omówienie. Będziesz też mieć okazję zapytać lekarza, jak choroba i/lub rekonwalescencja wpłynie na życie pacjenta i jego bliskich (konieczność opieki, skutki psychiczne itp.). Diagnoza nowotworu i jego leczenie silnie wpływa na życie emocjonalne wszystkich, których to dotyka. Leczenie raka jest trudne i wprowadza wiele komplikacji, co może pociągnąć za sobą nagłą zmianę trybu życia. Chory będzie najprawdopodobniej też zadawać wiele pytań, w tym na temat rokowania, efektów leczenia i nawet możliwości śmierci. Jako bliska osoba bądź przy nim i uważnie go słuchaj nie musisz mieć gotowych odpowiedzi. Jeśli potrzebujesz rozmowy, zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu lub kogoś z zespołu medycznego w celu otrzymania wsparcia. Pomoc, także finansową i prawną, dla rodzin i przyjaciół osób chorych oferują również organizacje pacjenckie. Niniejsze informacje zaktualizowano w maju 2014 roku. Ulotka ta jest częścią poradnika pacjenta na temat raka nerki. Zawiera ogólne informacje na temat tej choroby. W przypadku szczegółowych pytań dotyczących konkretnej sytuacji zdrowotnej, należy skonsultować się z lekarzem. Żadna ulotka nie może zastąpić osobistej rozmowy z lekarzem. Podane informacje zostały opracowane przez Europejskie Towarzystwo Urologiczne we współpracy z jego Sekcją Urologii Onkologicznej, grupą roboczą Młodych Urologów Akademickich ds. raka nerki oraz Europejskim Stowarzyszeniem Pielęgniarek Urologicznych. Zawartość ulotki jest zgodna z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Urologicznego. Te i inne informacje na temat schorzeń urologicznych można znaleźć na naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org Autorzy serii: dr Bülent Akdoǧan dr Sabine D. Brookman-May prof. dr Martin Marszalek dr Andrea Minervini prof. Haluk Özen dr Alessandro Volpe Bodil Westman Ankara, Turcja Monachium, Niemcy Wiedeń, Austria Florencja, Włochy Ankara, Turcja Novara, Włochy Sztokholm, Szwecja Polska wersja opracowana przez Romana Sosnowskiego oraz studentów CMUJ. we współpracy z: Strona 8 / 8