Ruch naturalny ludności przegląd podstawowych tendencji w Polsce Na ruch naturalny ludności składają się: zawieranie i rozwiązywanie związków małżeńskich oraz urodzenia i zgony. Wymienione fakty demograficzne pociągają za sobą zmiany w stanie liczebnym i strukturze ludności według płci wieku i stanu cywilnego. W analizie ruchu naturalnego podstawowe znaczenia ma analiza urodzeń i zgonów. Zawieranie małżeństw oraz wiek nowożeńców rozpatrywane są przede wszystkim z punktu widzenia potrzeb analizy urodzeń. Poziom urodzeń i zgonów jest zależny od zmiennych: 1.) wymiernych, których wielkość można wyznaczyć liczbowo i określać dla nich przybliżone trendy 2.) niewymierne, których siły oddziaływania nie daje się określić liczbowo, lecz jedynie kierunek ich oddziaływania. W pierwszej grupie zmiennych należy wymienić: a.) w zakresie poziomu i natężenia urodzeń: - liczbę i strukturę kobiet w wieku rozrodczym, - liczbę zawieranych małżeństw i strukturę nowożeńców według wieku,, - liczbę oraz strukturę według wieku migrantek ze wsi do miasta, -wzorzec płodności, -wzorzec umieralności, zwłaszcza niemowlęcej i dziecięcej, b.) w zakresie poziomu i natężenia zgonów: - liczbę i strukturę ludności według płci i wieku, - wzorzec umieralności według płci i wieku. Prze wzorzec płodności lub umieralności należy rozumieć rozkład współczynników cząstkowych według wieku, płci i innych cech demograficznych w określonym miejscu i czasie. Chodzi o wyznaczanie typowych dla danej populacji rozkładów.
Zmienne niewymierne odziaływujące na poziom urodzeń i zgonów: Do drugiej grupy czynników zalicza się: a.) w zakresie poziomu i natężenia urodzeń: - politykę zatrudnienia a zwłaszcza stopień aktywizacji zawodowej kobiet, - politykę wykształcenia społeczeństwa, - perspektywy wychowania i wykształcenia potomstwa w powiązaniu z warunkami życia ludności, - system płac, dotyków rodzinnych i bodźców ekonomicznych, - warunki mieszkaniowe, - dostępność środków antykoncepcyjnych, - działanie przepisów prawnych dopuszczających przerywanie ciąży, - wierzenia religijne, b.) w zakresie poziomu i natężenia zgonów: - zmiany poziomie życia ludności (dieta, warunki zdrowotne, warunki mieszkaniowe, warunki pracy, stopień degeneracji środowiska naturalnego), - postęp medyczny w zakresie zwalczania przedwczesne umieralności.
1946 1948 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 Ludność 31XII w latach 1946-2006 w tysiącach lata 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
1946 1948 1950 1952 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Ruch naturalny w latach 1946-2006 w tys. Przyrost naturalny rok Urodzenia żywe Zgony ogółem
Ruch naturalny w Polsce w latach 1990-2006 w tys. 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Urodzenia Zgony
1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 Małżeństwa i rozwody w latach 1946-2006 w tys. Małżeństwa Rozwody 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
1946 1948 2000,0 1800,0 1600,0 1400,0 1200,0 1000,0 800,0 600,0 400,0 200,0 0,0 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Imigracja i emigracja w Polsce w latach 1946-2006 Imigracja Emigracja
Emigracja i Imigracja w Polsce w latach 1990-2006 w tys. 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Imigracja Emigracja
600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0-100,0-200,0-300,0-400,0 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 Przyrost naturalny i rzeczywisty przyrost naturalny w Polsce w latach 1946-2006 przyrost naturalny rzeczywisty przyrost naturalny 1998 2000 2002 2004 2006
25 20 15 10 5 0-5 -10-15 1946 1948 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 Współczynnik przyrostu naturalnego oraz rzeczywisty współczynnik przyrostu naturalnego na 1000 mieszkańców w Polsce w latach 1946-2006 Współczynnik przyrostu naturalnego Rzeczywisty współczynnik przyrostu naturalnego 2002 2004 2006
OBECNA SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W POLSCE Liczba ludności Polski zmniejsza się od 10 lat, w latach 1997-2006 ubyło nas ok. 170 tys. Przyczyny zmniejszania się liczby ludności Polski: o migracje zagraniczne o systematyczny spadek liczby urodzeń (notowany od 1984 r.) przy prawie nieistotnych zmianach w liczbie zgonów. Od 1993 r. urodzenia kształtują się na poziomie poniżej 500 tys., a od 1998 r. poniżej 400 tys. o Nadal znajdujemy się w depresji urodzeniowej, aczkolwiek od czterech lat obserwuje się stopniowy wzrost liczby urodzeń. o W 2007 r. odnotowano istotny wzrost liczby urodzeń oraz nieznaczne zwiększenie liczby zgonów. Pod koniec 2006 roku liczba ludności Polski wynosiła 38 122 tys. osób (2006 r był ósmym z kolei, rzeczywistego ubytku liczby ludności) Ubytek liczby ludności wyniósł ok. 35 tys. osób głównie w wyniku migracji zagranicznych Na stałe wyjechało za granicę ok. 51 tys. osób tj. dwukrotnie więcej niż średnio w latach poprzednich, a zamieszkało na stałe w Polsce ok. 11 tys. przybywających z zagranicy. Skalę ubytku migracyjnego tylko w niewielkim stopniu zmniejszył, pierwszy po czterech latach, niewielki przyrost naturalny (prawie 6 tys.). 30 września 2007 ludność Polski liczyła ok. 38126 tys. osób, tj. o ok. 8 tys. mniej niż przed rokiem (30 września 2006) Jednak w porównaniu z końcem grudnia 2006 r. liczba ludności nie uległa znaczącej zmianie. Oznacza, że dodatni w okresie ostatnich trzech kwartałów przyrost naturalny zrównoważył ujemne saldo migracji zagranicznych.
Małżeństwa i rozwody Zawarcie małżeństwa lub związku małżeńskiego oznacza zawarcie związku między dwiema osobami płci odmiennej, pociągającego za sobą pewne wzajemne prawa i obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajowych. Rozwód oznacza rozwiązanie związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawem. W polskiej praktyce statystycznej informacje o rozwodach są rozpatrywane najczęściej w następujących ujęciach: - rozwody według wieku małżonków w momencie zawarcia małżeństwa, - rozwody według wieku małżonków w momencie rozpoczęcia oddzielnego zamieszkania, - rozwiedzenie według okresu wspólnego zamieszania oraz wieku w momencie wspólnego zamieszkania.
Małżeństwa i rozwody - tendencje pozytywne i negatywne Pozytywy: wzrost liczby zawieranych małżeństw. w 2005 r o 15,1 tys. więcej niż w roku 2004 (wzrost o 7,9%), a w 2006 r. o 19,1 tys. więcej niż w roku 2005 (tj. o 9,2% więcej)- jeżeli tendencja ta utrzyma się przez kilka lat to może przełożyć się w na wzrost urodzeń w najbliższych latach. ustabilizowanie się odsetka małżeństw pierwszych (stanowią ok. 87% nowo zawieranych małżeństw - panna + kawaler); spadek skłonności do zawierania związków małżeńskich przez nastolatków oraz zmniejszanie się ich udziału wśród nowożeńców; przesuwanie się rozpadu małżeństw na coraz późniejszy wiek, coraz dłuższy okres pożycia małżeńskiego zmniejszenie udziału dzieci w wieku przedszkolnym wśród ogółu dzieci z rozwiedzionych małżeństw; Negatywy: odwrócenie w 1993 r. spadkowej tendencji natężenia rozwodów. od 2002 roku tempo wzrostu liczby rozwodów zdecydowanie wzrasta i w 2006 r. rozwiodło się 73,0 tys. małżeństw, co oznacza przyrost o 5,1 tys. w porównaniu z rokiem poprzednim. W latach 1995-2002 orzekano ok. 40-45 tys. rozwodów rocznie. W 1993 r na 1000 nowo zawartych małżeństw 134 rozwiodło się, w 2000 r. 202,5.a w 2005 r-327. Wysoka dynamikę rozwodów w ostatnich kilku latach wiąże się m.in. z nową ustawą o zasadach przyznawania zasiłków rodzinnych obowiązującą od 1 maja 2004 r., różnicującą znacznie wysokość zasiłków na korzyść rodzin z jednym z rodziców. W ponad 2/3 przypadków powództwo o rozwód wnosi kobieta. Natomiast orzeczenie rozwodu z winy żony następuje w niespełna 3% przypadków, ale najczęściej w ponad 70% przypadków - wina nie jest orzekana. Wzrost ilości dzieci z rozwiedzionych małżeństw Obecnie ok. 89 dzieci na 10 tys. w wieku poniżej 18 lat pochodzi z rozwiedzionych małżeństw (w 1989 r., 44) - dwukrotny wzrost Najczęstsze przyczyny rozwodów to alkoholizm (męża), zdrada lub trwały związek uczuciowy z inną osobą, brak zainteresowania rodziną oraz znęcanie się fizyczne. Rozwiedzeni małżonkowie przeżywają ze sobą średnio 13 lat.
Przyczyny rozwiązania małżeństw w Polsce 140000 136895 120000 126250 123678 119423 118697 100000 93627 80000 67578 71912 60000 43773 39833 47032 42436 4332642770 41922 41950 40000 36034 34574 20000 0 1970 1980 1990 2000 2005 2006 lata śmierć męża śmierć żony rozwód
Małżeństwa zawarte i rozwiązane przez śmierć lub rozwód 350000 300000 280311 307373 250000 200000 209856 255369 226363 228923 232559 226181 211150 209774 206916 164235 150000 100000 50000 0 1970 1980 1990 2000 2005 2006 Małżeństwa zawarte Małżeństwa rozwiązane
Nowożeńcy według wieku w Polsce w roku 2006 120000 100000 95088 99219 80000 77895 60000 58890 40000 35792 20000 0 13478 2126 19 lat i mniej 20457 11135 6057 5331 3222 32033979 27863162 18112409 4138 2184 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60 lat i więcej wiek Kobiety Mężczyźni
MAŁŻEŃSTWA WYZNANIOWE ZAWARTE W 2006 R. KOŚCIOŁY/ZWIĄZKI WYZNANIOWE Ogółem Total Miasta Urban areas Wieś Rural areas POLSKA POLAND 157231 a 88429 68802 Kościół Katolicki 156059 87721 68338 Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny 532 320 212 Kościól Ewangelicko-Augsburski 274 168 106 Kościól Ewangelicko-Reformowany 14 8 6 Kościól Ewangelicko-Metodystyczny 87 35 52 Kościół Chrześcijan Baptystów 46 41 5 Kościól Adwentystów Dnia Siódmego 24 18 6 Kościól Polskokatolicki 58 31 27 Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich 2 2 - Kościól Starokatolicki Mariawitów 45 15 30 Kościól Zielonoświątkowy 87 70 17 Nieustalone wyznanie 3-3
Małżeństwa zawarte w 2006 r. wdł. różnicy wieku między małżonkami 70000 60000 58554 57818 50000 40000 30000 28069 30629 25528 20000 10000 10398 10795 0 1-2 lata 3-5 6-10 11 lat i więcej 1-2 lata 3626 764 3-5 6-10 11 lat i więcej Małżonkowie w równym wieku Mąż starszy od żony o Żona starsza od męża o
Kobiety zawierające związek małżeński w Polsce w 2006 r wedł. poziomu wykształcenia 43,89% 14,40% wyższe policealne 1,94% 5,23% 0,04% średnie zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe niepełne podstawowe 1,69% 32,81% Mężczyźni zawierajcy związek małżeński w Polsce w 2006 r. wedł. poziomu wykształcenia 0,37% 7,17% 0,05% 24,40% wyższe policealne 27,65% średnie 0,83% zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe niepełne podstawowe 39,54%
Urodzenia żywe małżeńskie w 2006 r.według okresu trwania małżeństwa 80000 74243 70000 60000 60128 50000 40000 38955 39726 30000 20000 10000 29898 24925 21568 20056 17827 14914 11851 9593 0 poniżej 1 roku - razem w tym poniżej 9 m- cy 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 lat i więcej Okres trwania małżeństwa
Rozwody w Polsce w wybranych latach roku w przekroju miasto - wieś 70000 Miasta Wieś 60000 57915 53611 50000 41078 40000 33868 34299 36040 30000 20000 13846 13807 10000 5862 7752 7287 6654 0 1980 1985 1990 2000 2005 2006 lata
Rozwody w Polsce w 2006 r. wedł. okresu trwania małżeństwa 5447 8% 3945 5% 13332 19% 0-4 lata 5-9 8710 12% 10-14 15-19 11107 15% 16730 23% 20-24 25-29 30 lat i więcej 12641 18%
Rozwody w Polsce w 2006r. wedł. wieku małżonków Mężczyźni Kobiety 40000 37614 37671 35000 30000 25000 20000 17389 19750 15000 10597 10000 5394 5000 4159 3070 2168 1934 1410 1202 576 412 317 161 0 19 lat i mniej 20-24 25-29 30-34 35-39 40-49 50-59 60 lat i wiecej
ROZWODY W 2006 R. WEDŁUG PRZYCZYN ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO ORAZ WINY STRON PRZYCZYNY ROZKŁADU POŻYCIA MAŁŻEŃSKIEGO Ogółem wina męża wina żony wina obu stron Orzeczenie o winie Guilt of spouses bez orzeczenia o winie OGÓŁEM TOTAL 71912 16007 2161 3354 50390 Niedochowanie wierności malżeńskiej Infidelity Wyłącznie 7834 2497 872 232 4233 Z innymi przyczynami With other causes 9043 2401 533 894 5215 Nadużywanie alkoholu Alcohol abuse Wyłącznie 6311 2559 157 157 3438 Z innymi przyczynami 10404 4762 105 451 5086 Naganny stosunek do czlonków rodziny Objectionable relation towards family Wyłącznie 2954 1380 91 173 1310 Z innymi przyczynami 2414 576 49 311 1478 Trudnosci mieszkaniowe Housing problems Wyłącznie 117 3-3 111 Z innymi przyczynami 573 26 5 35 507 Nieporozumienia na tle finansowym Financial misunderstandings Wyłącznie 1824 253 32 82 1457 Z innymi przyczynami 4346 309 39 245 3753 Niezgodność charakterów Discrepancy of characters Wyłącznie 23403 937 172 679 21615 Z innymi przyczynami 1025 58 19 46 902 Niedobor seksualny Sexual defficiency Wyłącznie 294 24 2 8 260 Z innymi przyczynami 8 - - 1 7 Inne Others Wyłącznie 1022 173 56 31 762 Dluższa nieobecność Long absence Wyłącznie 329 49 29 5 246 Różnice światopoglądowe Philosophy of life Wyłącznie 11 - - 1 10
Rozwody w 2006 r. w Polsce wedł. liczby małoletnich dzieci 30000 26888 28225 25000 20000 15000 12938 10000 5000 2815 0 bez dzieci 1 2 3 4 dzieci i więcej o liczbie dzieci 1046
Dzieci pozostające z małżeństw rozwiedzianych w 2006 r. w Polsce wedł. wieku 45000 40000 38718 35000 30000 25000 20000 16569 15000 10000 5000 1521 2383 2958 5101 0-1 2 0-2 lata 3-6 7-15 16-17 lat
ROZWODY a W 2006 R. WEDŁUG DECYZJI SĄDU O WYKONYWANIU WŁADZY RODZICIELSKIEJ I OPIEKI NAD MAŁOLETNIMI b DZIEĆMI Rozwiedzione małżeństwa o WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem liczbie dzieci 1 2 3 4 i więcej OGÓŁEM TOTAL 45024 28225 12938 2815 1046 Wykonywanie władzy rodzicielskiej powierzono: matce 27792 17259 7997 1824 712 ojcu 1731 1087 475 120 49 razem matce i ojcu 14601 9702 3993 709 197 oddzielnie matce i ojcu 408-305 78 25 Dziecko powierzono d : placówce wychowawczej 126 35 45 28 18 rodzinie zastępczej 260 142 75 30 13 Inne przypadki powierzenia władzy rodzicielskiej 106-48 26 32 a Uwzględniono małżeństwa, które miały małoletnie dzieci. b Poniżej 18 lat. c. Jeżeli dwoje lub więcej dzieci. d Przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej
Współczynnik dzietności w Polsce w wybranych latach 3,500 3,000 2,908 Miasta Wieś Ogółem Współczynnik ten oznacza liczbę dzieci, które urodziłaby przeciętnie kobieta ciągu całego okresu rozrodczego, przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością taką, jaką pokazują cząstkowe współczynniki płodności dla badanego roku. 2,500 2,276 2,576 2,000 1,928 1,991 1,721 1,652 1,500 1,201 1,367 1,399 1,409 1,149 1,243 1,179 1,267 1,000 0,500 0,000 1980 1990 2000 2005 2006