JAKOŚĆ OPAKOWAŃ I ICH FUNKCJE Opakowanie to szczególny łącznik ogniw obrotu: od producenta przez handlowca po konsumenta. Spełnia tę rolę, o ile jest akceptowane przez wytwórcę towaru, hurtownika, detalistę i konsumenta. Już w fazie projektowania opakowania należy zatem uwzględniać opinię uczestników rynku. Nie mniej ważna jest znajomość specyfiki poszczególnych towarów. Szczególne znaczenie ma to w przypadku świeżych produktów ogrodniczych, bardzo delikatnych, łatwo ulegających uszkodzeniom. Dodatkowo w warunkach wolnego rynku, a więc konkurencji, opakowanie jest głównym źródłem informacji na temat produktu. Przy dużej produkcji owoców i warzyw, skomplikowanych procesach dystrybucji, zwiększonych wymaganiach hurtowników i detalistów coraz większą uwagę zwraca się także na jakość opakowania. Termin ten kryje w sobie: rodzaj użytego surowca, walory logistyczne, funkcjonalność, łatwość ekspozycji produktu. Pojęcie jakości odnosi się tu do przewozu towarów od producenta do odbiorcy, czynnościach załadunkowych i rozładunkowych, a także dystrybucji produktów i ich identyfikacji w różnych ogniwach handlu. Pożądane jest więc opakowanie atrakcyjne dla nabywców, poręczne, zajmujące małą powierzchnię w trakcie składowania. Hurtownicy przywiązują
2 także wagę do właściwego oznaczenia opakowania umożliwiającego szybką, łatwą identyfikację. Detaliści natomiast są zainteresowani przystosowaniem opakowania do czynności manipulacyjnych. W sprzedaży świeżych owoców i warzyw występują opakowania jednostkowe oraz transportowe. Największe znaczenie ma wytrzymałość opakowań, szczególnie ważna w przypadku opakowań transportowych. Warunki gospodarki rynkowej, a także wzrastająca konkurencja powodują często wzrost obowiązujących wymagań w stosunku do opakowań. Na uwadze należy mieć również restrykcyjne przepisy w zakresie norm higieniczno-sanitarnych czy gospodarki zużytymi opakowaniami, stwarzające konieczność stosowania nowoczesnych modeli pakowania. Efektem są stopniowa rezygnacja ze stosowania opakowań drewnianych oraz tych z tworzyw sztucznych oraz zastępowanie ich wyprodukowanymi z tektury falistej, cechującej się istotnymi walorami marketingowymi. Zaprojektowanie dobrego opakowania wymaga prześledzenia całej przyszłej drogi produktu.
3 Właściwe dobranie opakowania transportowego do określonego towaru nie jest łatwe, wymaga dużej wiedzy i doświadczenia. Przy tworzeniu założeń, a także w czasie projektowania należy uwzględnić wiele czynników. Wśród nich pod uwagę wziąć trzeba: masę pakowanego towaru, wymiary i kształt produktu, właściwości towaru, strukturę i oddziaływanie na opakowania, właściwości oraz wrażliwość towaru za uszkodzenia mechaniczne, a także przewidywany sposób transportu wypełnionych opakowań. Przed przystąpieniem do projektowania należy prześledzić całą drogę produktu, od producenta aż do miejsca sprzedaży. Zły dobór opakowania może doprowadzić do uszkodzenia produktu czy jego strat, a także utrudnień podczas przemieszczania. Wytrzymałość podstawowy element jakości opakowania, jest sumą dwóch czynników: jakości stosowanych surowców oraz konstrukcji samego opakowania. Przy zastosowaniu opakowań tekturowych należy dobrać odpowiednio mocną tekturę. Najważniejszym parametrem, który służy do określenia wytrzymałości opakowania, jest BCT (Box Compression Test), a więc wytrzymałość opakowania na zgniatanie kolumnowe. Opakowanie pełni kilka niezwykle istotnych funkcji: FUNKCJA OCHRONNA Jest to podstawowa, a zarazem najstarsza znana funkcja towaroznawcza. Opakowanie chroni produkt przed uszkodzeniem mechanicznym, wpływem czynników zewnętrznych, zepsuciem, zniszczeniem i utratą świeżości. Funkcja ochronna wobec produktu, jako podstawowa, musi być bezwzględnie spełniona przez opakowanie. Dotyczy to m.in. pełnego bezpieczeństwa bezpośredniego zetknięcia się produktu z opakowaniem, a więc interakcji: opakowanie produkt, które mogą być następstwem np. warunków klimatycznych. Należy wziąć tu pod uwagę właściwości produktu. Opakowania powinny zabezpieczyć produkty przed
4 niszczącym działaniem narażeń mechanicznych i klimatycznych oddziałujących podczas przewozów, składowania oraz przeładunku. FUNKCJA LOGISTYCZNA Nie mniej ważna niż poprzednia i ściśle z nią związana. Usprawnia dystrybucję produktów, ich przygotowanie oraz związane z tym czynności transportowo-magazynowe podczas składowania i sprzedaży. Celem procesów logistycznych jest dostarczenie w przeznaczone miejsca w określonym czasie żądanej ilości określonych produktów przy zachowaniu dobrej jakości oraz po niskich kosztach. Opakowanie odgrywa bardzo ważną rolę w działaniach dystrybucji, ponieważ niemal cała masa produktów jest przemieszczana, a także składowania w opakowaniach. W czasie fizycznego przemieszczania towarów istotna jest funkcja identyfikacji i informacji o produkcie. Cały wysiłek organizatorów handlu towarami powinien być skierowany na spełnienie wymagań hurtowników i detalistów w zakresie ciągłej poprawy bezpieczeństwa towarów podczas transportu, zmniejszenia ryzyka uszkodzeń i zapewnienia bezpieczeństwa obsługi podczas przemieszczania produktów, a także obniżenia kosztów całego procesu. Pojedyncze opakowania (skrzynki, pudła) na ogół ustawia się na palecie płaskiej ładunkowej, następnie nakłada się narożniki na krawędzie ładunku i spina taśmami zwykle z polipropylenu co zapewnia stabilność ładunku. FUNKCJA EKOLOGICZNA Uwzględnia ona stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego zużytymi opakowaniami oraz ich zagospodarowanie. Zwrócenie uwagi na ten aspekt jest konieczne przy projektowaniu, a także wprowadzaniu na rynek nowych opakowań. Materiał, z którego wykonano opakowanie, ma być przyjazny otoczeniu i łatwo ulegać degradacji. Zagospodarowanie zużytych opakowań
5 stanowi duży problem, dlatego w miarę możliwości pożądane jest wielokrotne ich wykorzystanie lub powtórny przerób (recykling). Przydatność użytych materiałów do recyklingu to ważny aspekt projektowania opakowań. FUNKCJA MARKETINGOWA Czyli promocyjno-informacyjna, to kolejna z funkcji opakowania wpływająca na decyzję kupna. Istotna jest więc reklamowa jakość opakowania: atrakcyjne opakowanie szybko sprzeda produkt. Ważne, aby na tle innych postrzegano je jako wyjątkowe, zwracając uwagę na wygląd, formę, kolorystykę, umiejscowienie etykiet czy opisów. Korzystne jest umieszczenie napisów czy nadruków na ścianach opakowania lub dołączonej etykiecie z informacją, że jest to np. produkt polski, jabłka smaczne, znanej i polecanej odmiany o wysokich walorach odżywczych i klasy jakości ekstra lub pierwszej. Istnieje bowiem ścisły związek między opakowaniami, a pakowaniem towaru, ponieważ konsumenci postrzegają opakowanie i jego zawartość jako całość.
6 Wrażenie wyjątkowości opakowania tworzą: forma, kolorystyka czy umiejscowienie etykiet. Biorąc pod uwagę wyszczególnione funkcje opakowań, często zauważyć można sprzeczność interesów sprzedających i kupujących. Najlepszym rozwiązaniem jest tu zapewnienie użytkownikowi zrównoważonego oddziaływania. Aktualnie najlepszymi opakowaniami polecanymi do pakowania świeżych owoców i warzyw są te wykonane z tektury. dr inż. Tadeusz Cąderek COBRO