ROZDZIAŁ IX ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 DOBROSTAN I ZDROWIE 1 Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Neurologicznego UM w Lublinie 1 Chair and Department of Neurological Nursing Medical University of Lublin 2 Student UM w Lublinie 2 Student Medical University of Lublin ELŻBIETA PRZYCHODZKA 1, REGINA LORENCOWICZ 1, EWA GRĄDEK 2, KRZYSZTOF TUROWSKI 1, JÓZEF JASIK 1 Back pain problems in occupationally active nurses Słowa kluczowe: pielęgniarki, bóle kręgosłupa Key words: nurses, low back pain Zespoły bólowe kręgosłupa uważane są za problem zdrowotny, uznaje się, że około 60-80% społeczeństwa po 32 roku życia uskarża się na występowanie bólu kręgosłupa. Powyżej 55 roku życia problemem bólu pleców dotkniętych jest 98%, populacji, aż u 11% dolegliwości uniemożliwiają wykonywanie pracy zawodowej [2]. Praca zawodowa pielęgniarki przynosi satysfakcję, związana jest z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego. Konieczność bezwzględnej dyspozycyjności, radzenia z problemami na stanowisku pracy jak i w życiu codziennym, może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie i samopoczucie [4, 6]. Ta grupa zawodowa szczególnie narażona jest na przeciążenia układu ruchu czyli działanie czynników mechanicznych przekraczających wytrzymałość fizyczną oraz powstanie długotrwałych obciążeń statycznych i dynamicznych. To zjawisko powoduje pojawienie się bólu mięśni i zespołów bólowych kręgosłupa [8].
136 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Znaczna część czynności zawodowych wykonywanych przez pielęgniarki to praca fizyczna, która wpływa na rodzaj i charakter przeciążeń. Czynności wykonywane są w krótkim czasie, wielokrotnie podczas dyżuru. Prowadzi do zmian strukturalnych w narządzie ruchu, powodując dolegliwości bólowe. Konsekwencją obciążenia jest zmęczenie, przeciążenie narządu ruchu, pogorszenie stanu zdrowia i samopoczucia a w efekcie obniżenie efektywności i jakości pracy oraz zagrożenie bezpieczeństwa swojego i innych. Istotne znaczenie ma także stres, który jest również czynnikiem powstania zespołów bólowych kręgosłupa. Grupa pielęgniarek jest narażona na obciążająca związane ze sferę psychiczną. Obejmuje ona odpowiedzialność za ludzi chorych i cierpiących. [1, 4,5]. Celem pracy była ocena problemu występowania zespołów bólowych kręgosłupa w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek. MATERIAŁ I METODA Materiał badawczy został zebrany za pomocą kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz ankiety składał się z dwóch części. Pierwsza to autorski kwestionariusz ankiety, składający się z 13 pytań zamkniętych. Pytania dotyczyły wieku, płci, wzrostu i masy ciała na podstawie których wyliczono BMI, miejsca zamieszkania, miejsca pracy, systemu zatrudnienia, preferowanych zachowań diagnostycznoleczniczych podejmowanych przez respondentów w związku z zespołami bólowymi kręgosłupa oraz sposób spędzania wolnego czasu. W badaniach wykorzystano wskaźnik masy ciała Queteelleta (BMI- Body Mass Index) wyznaczający stopień masy ciała. Druga część kwestionariusza ankiety to standaryzowany test Oswestry Low Back Pain Disability Oestionnaire, służący do oceny wpływu dolegliwości bólowych kręgosłupa na życie codzienne. Odpowiedzi pozwalają określić w jakim stopniu zespoły bólowe kręgosłupa ograniczają aktywność respondentów na postępowanie określonych czynnościach. Dla dokonania rozpoznania dysfunkcji kręgosłupa w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek posłużono się testem oceniającym dolegliwości bólowe kręgosłupa szyjnego i lędźwiowo- krzyżowego. Pytania dotyczyły dolegliwości bólowych odcinka szyjnego i odcinka lędźwiowokrzyżowego kręgosłupa oraz wpływ bólu kręgosłupa na zachowania w życiu codziennym. Wskaźnik niesprawności (Disability Index) oblicza się po dodaniu punktów i wyliczaniu procentowego wskaźnika sprawności. Otrzymane wyniki umożliwiają opis stopnia niesprawności kwalifikując do pięciu grup. Badania przeprowadzono w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Kraśniku w okresie od października do listopada 2012 roku. Badaniami objęto grupę 101 pielęgniarek i pielęgniarzy pracujących w szpitalu na oddziałach zachowawczych i zabiegowych. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów mierzalnych przedstawiono przy pomocy wartości średniej i odchylenia standardowego a dla niemierzalnych przy pomocy liczności i odsetka. Dla niepowiązanych cech jakościowych do wykrycia istnienia różnic między porównywanymi
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, grupami użyto testu jednorodności Chi2. Do zbadania istnienia zależności między badanymi cechami użyto testu niezależności Chi2. Przyjęto poziom istotności p<0,05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic bądź zależności. Bazę danych i badania statystyczne przeprowadzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe STATISTICA 10.0 (StatSoft, Polska). Badaniom ankietowym poddano 101 czynnych zawodowo pielęgniarek i pielęgniarzy w wieku od 23 do 58 lat. Grupa zróżnicowana wiekowo z dominacją osób powyżej 40 roku życia. Średnia wieku ankietowanych wynosiła 43,88 ± 9,18 lat. Rozkład wiekowy respondentów jest na tym samym zbliżonym poziomie liczności w ustalonych grupach wiekowych czyli statystycznie nie ma znaczących różnic ilościowych. Zdecydowana większość ankietowanych osób to kobiety 97,03%, (n=98), natomiast tylko 2,97% (n=3) respondentów stanowili mężczyźni. Większość ankietowanych osób mieszkała w mieście, (n=69; 68,32%), z kolei 31,68%, (n=32) badanych zamieszkiwało na wsi. Spośród badanej grupy respondentów 44,55%, (n=45) pracowało na oddziałach zabiegowych, natomiast 55,45%, (n=56) ankietowanych pielęgniarek pracowało na oddziałach o profilu zachowawczym. Odnośnie stażu pracy dominującą grupę respondentów 40,60%, (n=41) stanowiły osoby pracujące czynnie zawodowo od 11 do 25 lat. Badana grupa pracowała w zawodzie pielęgniarki od 6 miesięcy do 37 lat. Średni staż pracy w zawodzie wynosił 20,16 ± 10,38 lat. Ankietowani w większości pracowali w systemie pracy dwuzmianowej z dwoma dyżurami 12 godzinnymi: dziennym i nocnym, (n=84; 83,18%), tylko natomiast 11,88%, (n=12) badanych pracowało w systemie jednozmianowym i 4,95%, (n=5) w innym systemie pracy zmianowej. Analizując wskaźnik masy ciała stwierdzono, iż około połowa badanej grupy miała prawidłowy wskaźnik BMI, (n=49; 48, 51%). Natomiast niepokojącym jest fakt, że co trzecia pielęgniarka 33,67% (n=34) miała nadwagę oraz 17,82% (N=18) otyłość. WYNIKI Ocena wpływu dolegliwości bólowych kręgosłupa na sprawność życia codziennego określona w oparciu o standaryzowany test Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire (DTI) Z przeprowadzonych badań wynika, że w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek tylko 20,79% w dniu badania nie odczuwa w ogóle bólu kręgosłupa. Pozostali respondenci stwierdzali, iż odczuwają ból o różnym natężeniu. Aż 10,89% badanych przyznało, że odczuwany ból jest znaczący, jednak wytrzymują bez środków przeciwbólowych, zaś 15,84% ocenianych pielęgniarek potwierdziło, iż odczuwany ból jest średni/ nieznaczny i nie stosują leków p/bólowych. W grupie pielęgniarek wspomagających się farmakoterapią, przyjmującej środki p/bólowe 21,78% badanych przyznało, że środki p/bólowe całkowicie zmniejszają ból, zaś u 22,77% środki p/bólowe w sposób odczuwalny całkowicie znoszą ból. Tylko 6,94% respondentek przyznało, że środki przeciwbólowe w nieznacznym stopniu zmniejszają ból i 0,99% badanych odpowiedziało, że leki nie łagodzą bólu. 137
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Przedstawiając ocenę wpływu dolegliwości bólowych na wykonywane czynności dnia codziennego, ankietowani najczęściej (44,55%) podkreślali, że mimo iż niektóre codzienne czynności nasilają bóle kręgosłupa, jednak funkcjonują normalnie bez niczyjej pomocy. szczegółową analizę obrazuje tabela I. Tabela I. Ocena wpływu dolegliwości bólowych na wykonywanie codziennych czynności w badanej grupie nie odczuwam bólu kręgosłupa 21 20,79 codzienne czynności nie nasilają bólu, dlatego jestem całkowicie samodzielna/y 14 13,86 niektóre codzienne czynności nasilają bóle, funkcjonuję normalnie bez niczyjej pomocy 45 44,55 odczuwam ból podczas codziennych czynności, wykonuję je jednak wolniej i ostrożniej 18 17,83 potrzebuję pomocy, jednak w dużej mierze jestem samodzielna/y 3 2,97 potrzebuję pomocy codziennie w większości wykonywanych przeze mnie czynności 0 0,00 nie mogę się samodzielnie ubrać, mycie sprawia mi problemy, leżę w łóżku 0 0,00 Analizując wpływ dolegliwości bólowych na podnoszenie przedmiotów ankietowani w 22,77% przyznali, że mogą podnosić ciężkie przedmioty, jednak odczuwają przy tym silniejszy ból. Co piąta oceniana pielęgniarka 20,79% przyznała, że ból uniemożliwia jej podnoszenie ciężkich przedmiotów z podłogi, jednak mogą je podnieść jeśli przedmioty są dogodnie umiejscowione, na poziomie pasa. Nieliczne 14,85% badanych odpowiedziało, że ból uniemożliwia podnoszenie im ciężkich przedmiotów, jednak mogę podnieść średnio lekkie przedmioty jeśli są dogodnie umiejscowione. Tylko 4,96% ankietowanych potwierdziło, iż mogło podnosić tylko bardzo lekkie przedmioty. Badania wykazały, że tylko 14,85% pielęgniarek deklaruje, iż może podnosić ciężkie przedmioty i nie odczuwali bólu kręgosłupa. Bóle kręgosłupa szczególnie w szyjnym odcinku kręgosłupa są przyczyną występowania bólów głowy. W ocenie częstości występowania bólów głowy 35,65% respondentów przyznało, że miewa nieznaczne bóle głowy, które pojawiają się nieregularnie. Prawie co trzecia pielęgniarka (30,69% ), deklaruje iż miewa średnio nasilone bóle głowy, które pojawiają się dość rzadko. Nieliczna grupa badanych pielęgniarek 12,87% odczuwa średnio nasilone bóle głowy, które pojawiają się często, 1,98% ankietowanych miewa bóle głowy, które pojawiają się często, zaś 1,98% odczuwa ciągły ból głowy. Tabela II. przedstawia opinię osób badanych, dotyczącą wpływu bólu kręgosłupa na tak podstawowe czynności dnia codziennego jak czytanie. Zdecydowana większość ankietowanych osób deklaruje, iż mogą czytać tak długo jak chcą bez 138
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, bólu kręgosłupa, (36,64%), a co trzecia badana pielęgniarka 31,68% potwierdza, iż może czytać długo, jednak odczuwa nieznaczne bóle szyi. Tabela II. Ocena wpływu bólu kręgosłupa na czytanie w badanej grupie mogę czytać jak długo zechcę bez bólu szyi 37 36,64 mogę czytać jak długo zechcę lecz odczuwam nieznaczne bóle szyi 32 31,68 mogę czytać jak długo zechcę lecz odczuwam średnie bóle szyi 15 14,85 nie mogę czytać jak długo zechcę z powodu średnich bólów szyi 11 10,89 nie mogę czytać jak długo zechcę z powodu znacznych bólów szyi 4 3,96 nie mogę czytać z powodu dolegliwości bólowych szyi 2 1,98 Dolegliwości bólowe kręgosłupa nasilają się podczas wymuszonej pozycji, która najczęściej ma związek z prowadzeniem samochodu. Ankietowani w większości twierdzili, że mogą kierować samochodem jak długo zechcą, bez bólów szyi. W grupie osób, które ból w jakimś stopniu ogranicza 6,74% ankietowanych przyznaje że odczuwa niewielkie bóle szyi, 16,83% średni, zaś 5,94% ankietowanych nie mogło długo kierować z powodu średnich bólów szyi, i 2,97% badanych przyznało, że z powodu znacznych bólów szyi, ciężko im kierować samochodem. Tylko 1,98% ankietowanych nie mogło kierować samochodem w ogóle, (tabela III). Tabela III. Ocena wpływu bólu kręgosłupa na kierowanie samochodem w badanej grupie mogę kierować samochodem jak długo zechcę, bez bólów szyi 46 45,54 mogę kierować samochodem jak długo zechcę, odczuwając niewielkie bóle szyi 27 26,74 mogę kierować samochodem jak długo zechcę, odczuwając średnie bóle szyi 17 16,83 nie mogę kierować samochodem z powodu średnich bólów szyi 6 5,94 z powodu znacznych bólów szyi, ciężko mi kierować samochodem 3 2,97 wcale nie mogę kierować samochodem 2 1,98 Kolejnym obszarem ocen była analiza, w jakim stopniu ból kręgosłupa wpływa na zdolność koncentracji u badanych pielęgniarek (tabela IV).Ocena wpływu bólu kręgosłupa na koncentrację pokazała, że ponad połowa ankietowanych mogła bez trudu skoncentrować się w każdej chwili, (54,46%). Z powodu bólu kręgosłupa 32,67% ankietowanych mogło się skoncentrować z niewielkim wysiłkiem. Tylko 10,89% badanych miało znaczne problemy z koncentracją w związku z bólem, zaś niewielka grupa ankietowanych 1,98% przyznała, że koncentracja wymaga od nich dużego wysiłku. 139
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Tabela IV. Ocena wpływu bólu kręgosłupa na koncentrację w badanej grupie bez trudu mogę się skoncentrować, kiedy tylko chcę 55,0 54,46 z niewielkim wysiłkiem, mogę się skoncentrować, kiedy tylko chcę 33,0 32,67 mam znaczne problemy z koncentracją 11,0 10,89 mam duże problemy ze skupieniem uwagi 2,0 1,98 koncentracja wymaga ode mnie dużego 0,0 0,00 wysiłku nie potrafię się skoncentrować 0,0 0,00 Tabela V. przedstawia opinie respondentów, w jakim stopniu ból utrudnia im siedzenie. Przeprowadzona ocena zebranych opinii wykazała, iż zdecydowana większość badanej grupy pielęgniarek nie odczuwa bólu w związku z wymuszoną pozycją siedzącą. Bólu nie odczuwała większość ankietowanych i mogli siedzieć długo na obojętnie jakim krześle, była to grupa (34,66%). Natomiast 23,76% badanych z powodu bólu kręgosłupa mogło siedzieć długo tylko na ulubionym krześle. W grupie osób, która potwierdzała nasilenie bólu w związku z pozycję siedzącą aż 29,70% respondentów przyznało, że ból uniemożliwia im siedzenie dłuższe niż 1 godzinę, (tabela V). Tabela V. Ocena stopnia w jakim ból kręgosłupa utrudnia siedzenie w badanej grupie mogę długo siedzieć na obojętnie jakim krześle i nie odczuwam bólu 35 34,66 mogę długo siedzieć tylko na moim ulubionym krześle 24 23,76 ból uniemożliwia mi siedzenie dłuższe niż 1 30 29,70 godzinę ból uniemożliwia mi siedzenie dłuższe niż pół godziny 6 5,94 z powodu bólu nie mogę siedzieć dłużej niż 1 minutę 1 0,99 bóle uniemożliwiają mi siedzenie 5 4,95 Tabela VI. obrazuje opinie ankietowanych w jakim stopniu ból kręgosłupa utrudnia chodzenie pielęgniarkom czynnym zawodowo. Przeprowadzona analiza wykazała, iż w ocenianej grupie zdecydowana większość osób mogła chodzić swobodnie (56,44%), W grupie osób deklarujących obciążenie problemem 29,70% przyznało, że bóle podczas chodzenia nasilają się, 140
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, 10,89% ankietowanych odpowiedziało, że ból uniemożliwia im pokonywanie dystansów większych niż 1,5 km, (tabela VI). Tabela VI. Ocena stopnia w jakim ból kręgosłupa utrudnia chodzenie w badanej grupie mogę chodzić swobodnie 57 56,44 bóle podczas chodzenia nasilają się 30 29,70 ból uniemożliwia mi pokonywanie większych dystansów niż 1,5 km 11 10,89 ból uniemożliwia mi pokonywanie większych dystansów niż 700 m 1 0,99 mogę chodzić tylko przy pomocy kul lub,,balkonika 2 1,98 przez większą część dnia przebywam w łóżku lub w pozycji siedzącej 0 0,00 Z badań wynika, że tylko 23,76% ocenianych pielęgniarek może stać długo i nie odczuwa bólu kręgosłupa. Pozostała grupa badanych deklaruje ból podczas wymuszonej pozycji stania, ból zaburza ich wydolność w różnym nasileniu. Prawie co czwarta oceniana pielęgniarka (23,76%) podczas stania odczuwa bóle, które mają stałe nasilenie. Aż 44,56% badanych przyznało, że dłuższe stanie powoduje nasilenie bólu, 3,96% ankietowanych odczuwało ból po 30 minutach stania, zaś 3,96% odczuwało ból już po 10 minutach wymuszonej pozycji, (tabela VII). Tabela VII. Ocena stopnia w jakim ból kręgosłupa utrudnia stanie w badanej grupie mogę stać jak długo zechcę i nie odczuwam bólu 24 23,76 podczas stania odczuwam bóle, które się nie nasilają 24 23,76 dłuższe stanie powoduje nasilenie bólu 45 44,56 ból nasila się po 30 minutach w pozycji stojącej 4 3,96 ból nasila się po 10 minutach w pozycji stojącej 4 3,96 unikam stania, gdyż od razu odczuwam ból 0 0,00 Choroby kręgosłupa stosunkowo często objawiają się dyskomfortem utrudniającym sen i wypoczynek. Przeprowadzona ocena i jej analiza wykazały, iż zdecydowana większość badanych pielęgniarek nie deklaruje bólu, który występowałby podczas snu, (76,24%). Tylko 10,89% ankietowanych odczuwało ból w łóżku, który jednak nie przeszkadzał im w zaśnięciu. W grupie osób z nasilonym zespołem bólowym 2,97% badanych twierdzi, iż z powodu bólu nie przesypiało 1/4 nocy, u dwóch osób ból zakłócał sen w połowie nocy, 4,95% z powodu bólu nie przesypiało ¾ nocy, zaś trzy osoby (2,97%) stwierdziły, że ból jest tak dokuczliwy, że uniemożliwia im zaśnięcie, (tabela VIII). 141
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Tabela VIII. Ocena stopnia w jakim ból kręgosłupa utrudnia spanie w badanej grupie nie odczuwam bólu podczas snu 77 76,24 odczuwam ból w łóżku, który jednak nie przeszkadza mi w zaśnięciu 11 10,89 z powodu bólu nie przesypiam ¼ nocy 3 2,97 z powodu bólu nie przesypiam połowy 2 1,98 nocy z powodu bólu nie przesypiam ¾ nocy 5 4,95 ból uniemożliwia mi zaśnięcie 3 2,97 Z badań wynika, że tylko 30,69% ocenianych pielęgniarek stwierdziło, że ich aktywność zawodowa jest normalna i nie powoduje zwiększonych dolegliwości bólowych kręgosłupa. Pozostała część grupy przyznała, że ich aktywność zawodowa jest z pewnym stopniu zaburzona (41,58%), twierdzi, iż ich aktywność zawodowa jest prawie normalna, lecz powoduje nieznaczne dolegliwości bólowe, natomiast 24,76% badanych przyznało, że ich aktywność zawodowa jest prawie normalna, lecz powoduje znaczne dolegliwości bólowe. Tylko dwie osoby stwierdziły, że musiało poważne ograniczyć swoją aktywność zawodową, korzysta ze zwolnień lekarskich co najmniej raz na pół roku. Jedna osoba korzystała ze zwolnień lekarskich długich, powyżej 3 miesięcy oraz z rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej, (tabela IX). Tabela IX. Ocena stopnia w jakim ból kręgosłupa wpływa na aktywność zawodową w badanej grupie moja aktywność zawodowa jest normalna 31 30,69 i nie powoduje zwiększonych dolegliwości bólowych moja aktywność zawodowa jest prawie normalna, lecz powoduje nieznaczne 42 41,58 dolegliwości bólowe moja aktywność zawodowa jest prawie normalna, lecz powoduje znaczne dolegliwości 25 24,76 bólowe moja aktywność zawodowa jest poważnie ograniczona, korzystam ze zwolnień lekarskich co najmniej 2 1,98 jeden raz na pół roku moja aktywność zawodowa jest poważnie ograniczona, zmuszona była do zmiany stanowiska pracy 0 0,00 i/ lub zmiany wymiaru czasu pracy moja aktywność zawodowa jest poważnie ograniczona, korzystałam ze zwolnień lekarskich powyżej 1 0,99 3 miesięcy i/ lub z rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej 142
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, Na podstawie 16 pytań oceniających poziom wydolności/ sprawności w życiu codziennym obliczono wskaźnik niesprawności pielęgniarek czynnych zawodowo. Średnia wartość wskaźnika DTI w badanej grupie wyniosła 32,03% (zakres od 13% do 60%). W grupie pielęgniarek z oddziałów zabiegowych wskaźnik wyniósł 32,82, zaś z oddziałów zachowawczych 31,39%. Na podstawie wyliczonych wskaźników wydolności wyodrębniono, trzy grupy badanych: (ryc.1), Grupa I (0%-20%) minimalna niesprawność n=23; - 22,77% Grupa II (21%-40%) umiarkowana niesprawność n =54; - 53,47% Grupa III (41%-60%) ciężka niesprawność n = 24; - 23,76% 23,76% 22,77% 53,47% minimalna umiarkowana ciężka Ryc. 1. Odsetek badanych z uwzględnienim stopnia niesprawności (DTI) OMÓWIENIE WYNIKÓW Zawody, w których częstym problemem jest pojawienie się bólu kręgosłupa to między innymi zawody medyczne. Problem bólu kręgosłupa jest znamienny dla grupy zawodowej pielęgniarek [7]. Należałoby wnioskować, iż zespół bólowy kręgosłupa można a wręcz powinno się uznać za chorobę zawodową pielęgniarek a nie para zawodową. W przeprowadzonych badaniach na grupie pielęgniarek czynnych zawodowo podjęto próbę określenia wpływu zespołów bólowych kręgosłupa na sprawność i wydolności tychże osób w życiu codziennym i zawodowym. Dominującą grupę badanych stanowiły kobiety 97,03%, natomiast panowie to tylko 2,97% ankietowanych. Badana grupa pielęgniarek i pielęgniarzy była zróżnicowana pod względem wieku, miejsca zamieszkania, systemu pracy jak i wskaźnika BMI. Przeprowadzone badania ukazały, że ponad 80% pielęgniarek potwierdza problem występowania bólu kręgosłupa. W zakresie lokalizacji zmian 55,45 %, odczuwało ból w odcinku lędźwiowo- krzyżowym kręgosłupa, zaś 25,74% badanych zwracało uwagę na lokalizację bólu w różnych odcinkach kręgosłupa w tym odcinku szyjnym oraz obejmującą cały kręgosłup. Tylko 18,81 % pielęgniarek nie zgłaszało dolegliwości bólowych kręgosłupa. 143
144 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie Podobne spostrzeżenia wykazała w swoich badaniach naukowych Derecka [3] analizując problem występowania bólu kręgosłupa w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie. Wykazała ona zbliżony stopień niesprawności pielęgniarek spowodowany bólem, podobną grupę skarżących się na zespoły bólowe pielęgniarek, ujawniła zbliżone przyczyny występowania bólu oraz w podobnym zakresie wpływ tychże problemów na poziom funkcjonowania respondentów w różnych obszarach życia społecznego i psychofizycznego, w tym pod kątem jakości i możliwości wykonywania zawodu. W badaniach przeprowadzonych przez Derecką w 2010 wśród pielęgniarek w oddziałach zabiegowych, wykazano że, ból występował w podobnej grupie. 81% pielęgniarek skarżyło się na bóle kręgosłupa w tym, 40,51% ankietowanych pielęgniarek odczuwało ból w odcinku lędźwiowokrzyżowym kręgosłupa. Natomiast 40,51% respondentek odczuwało ból w różnych odcinkach kręgosłupa. Tylko 10,13% nie odczuwało bólu kręgosłupa [3]. Autorka tegoż projektu wykazała, iż w oddziałach zabiegowych takich jak: ortopedia, anestezjologia, blok operacyjny pielęgniarki częściej narażone były na występowanie zespołów bólowych kręgosłupa. Literatura przedmiotu potwierdza, że wśród czynników, które determinują powstanie problemu bólu kręgosłupa jest wiek metrykalny, wskaźnik BMI oraz brak aktywność w czasie wypoczynku, wymuszona postawa ciała, jaką muszą przyjmować pielęgniarki w związku z wykonywaniem zadań zawodowych (przeciążenia odcinka lędźwiowo-krzyżowego). W dalszej ocenie podjęto próbę określenia wpływu dolegliwości bólowych na wykonywanie codziennych czynności. Wykazano, iż 44,55% badanych pielęgniarek, potwierdziło, negatywny wpływ bólu na wykonywanie codziennych czynności, jednocześnie stwierdzają, że mimo wszystko radzą sobie bez pomocy. Na znaczący wpływ bólu przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów z podłogi skarży się 22,77%, a 20,79% stwierdza, że ból im wręcz uniemożliwia wykonanie takiej czynności. Na ból głowy, który pojawia się rzadko i nieregularnie skarży się 35,65%, a dość rzadko 30, 69% badanych. Ból szyi o nieznacznym nasileniu dotykał 31,68 % badanych. Natomiast znaczne problemy z koncentracją w związku z bólem zgłasza tylko 11% ankietowanych, zaś 2 % przyznaje, ze koncentracja wymaga od nich dużego wysiłku. Wykazano, iż bóle kręgosłupa nie mają znaczącego wpływu na ruchomość i bóle szyi, głowy oraz na koncentrację, natomiast sprawiają problemy przy dźwiganiu, szczególnie przedmiotów o znaczącym ciężarze, nisko położonych. Badania ukazały, wpływ bólów kręgosłupa na siedzenie, chodzenie i stanie respondentów. Tylko 56,44% pielęgniarek stwierdza, że może chodzić swobodnie, zaś 29,70% potwierdza, że bóle nasilają się w czasie chodzenia. W ocenie siedzenia, aż 23,76% i 29,70% stwierdza, ze ból ma wpływ na długość siedzenia i wybór odpowiedniego sprzętu do siedzenia. Tylko co trzecia badana pielęgniarka nie ma żadnych problemów w tym zakresie. Aż 44,56% uskarża się na poważne problemy ze staniem, 23,76% stwierdza, że bóle znacząco nasilają się podczas stania. Podczas wymuszonej pozycji stojącej, pozycja pionowa, utrzymywana dłużej i wymuszona
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, rodzajem czynności ma zdecydowanie negatywny wpływ na nasilanie się bólów kręgosłupa u respondentów. Analiza stopnia w jakim ból kręgosłupa wpływa na aktywność zawodową wykazała, iż tylko 2 pielęgniarki potwierdziły znaczne graniczenia w pracy spowodowane zespołem bólowym kręgosłupa, około 2/3 badanych pielęgniarek pomimo odczuwanych dolegliwości zachowuje normalną aktywność zawodową. Tylko 1/3 pielęgniarek przyznaje, iż praca nie powoduje zwiększonych dolegliwości bólowych kręgosłupa. Z przeprowadzonych badań i ocen skali problemu bólu kręgosłupa w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek, można wnioskować, że pielęgniarki są grupą zawodową szczególnie narażoną na występowanie zespołów bólowych kręgosłupa. WNIOSKI 1. Pielęgniarki oddziałów szpitalnych potwierdzają występowanie bólu kręgosłupa o znacznym nasileniu zlokalizowanym w odcinku lędźwiowo- krzyżowym kręgosłupa. 2. Ból kręgosłupa zaburza funkcjonowania pielęgniarek w życiu codziennym. 3. Obciążenia zawodowe znacznie przyczyniają się do nasilania bólu kręgosłupa u czynnych zawodowo pielęgniarek, jednak ból tylko w nieznacznym stopniu wpływa na ograniczenia w ich aktywności zawodowej. PIŚMIENNICTWO 1. Bilski B. (red).: Zespoły bólowe kręgosłupa, Higiena pracy w pielęgniarstwie, Poznań 2009, s. 141-151. 2. Chmielewski H.: Klinika zespołów bólowych kręgosłupa, Kwartalnik Ortopedyczny, 2009, (3), s.238-243. 3. Darecka M.: Problem bólu kręgosłupa u pielęgniarek pracujących w szpitalu w oddziałach zabiegowych, Praca magisterska UM Lublin, 2010. 4. Kułagowska E., Kosińska M.: Obciążenia fizyczne pielęgniarek przyczyny i skutki, Zdrowie Publiczne, 2002, 112, (1), s. 109-112. 5. Leszczyńska A., i wsp.: Wpływ ergonomii pracy pielęgniarek na występowanie dolegliwości bólowych w obrębie kręgosłupa, Kwartalnik Ortopedyczny 2008, (2), s. 210-216. 6. Lewandowska A., Litwin B.: Wypalenie zawodowe jako zagrożenie w pracy pielęgniarskiej, 2009,55, (3), s. 86-89. 7. Spannbauer A., Denek J.: Czy bóle pleców to też problem?, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne, (4), 2008, s. 129-135. 8. Zyznawska., i wsp.: Dolegliwości bólowe kręgosłupa w grupie pielęgniarek, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne, 2011, (2), s. 54-58. 145
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2014 Dobrostan i zdrowie STRESZCZENIE Problem bólu kręgosłupa, to problem globalny. Dotyczy nie tylko aspektu medycznego ale również determinuje aspekt społeczny i ekonomiczny. Zawody, w których częstym problemem jest pojawienie się bólu kręgosłupa to między innymi zawody medyczne. Problem bólu kręgosłupa jest znamienny dla grupy zawodowej pielęgniarek. Celem pracy była ocena występowania zespołów bólowych kręgosłupa w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek, w swoim środowisku pracy. Badaniami objęto grupę 101 pielęgniarek/pielęgniarzy pracujących w Szpitalu Powiatowym w Kraśniku. Do przeprowadzenia powyższych badań użyto kwestionariusza ankiety oraz standaryzowanego narzędzia badawczego Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie. Przeprowadzone badania dowodzą, że ponad 80% pielęgniarek potwierdza problem występowania bólu kręgosłupa. Najczęstszym miejscem odczuwania dolegliwości bólowych (55,45 %) był odcinek lędźwiowo- krzyżowym kręgosłupa. Niemalże połowa (44,55%) badanych pielęgniarek, potwierdziła negatywny wpływ bólu na wykonywanie codziennych czynności. Wykazano, iż bóle kręgosłupa nie mają wpływu znaczącego na ruchomość i bóle szyi, głowy oraz na koncentrację, natomiast sprawiają problemy przy dźwiganiu, szczególnie przedmiotów o znacznym ciężarze, nisko położonych. Przedstawiono wpływ bólów kręgosłupa na siedzenie, chodzenie i stanie. Tylko co trzecia z badanych osób nie ma żadnych problemów w tym zakresie. Z przeprowadzonych badań i ocen skali problemu bólu kręgosłupa w grupie czynnych zawodowo pielęgniarek, można wnioskować, że pielęgniarki są grupą zawodową szczególnie narażoną na występowanie zespołów bólowych kręgosłupa. 146 ABSTRACT The problem of back pain is a global burden. It deals not only with medical aspect but also determines social and economic issues.the occupational groups which are often susceptible to the onset of back pain include, among others, medical staff. The back pain problem is attributed to active nursing profession. The goal of this paper is to assess the prevalence of back pain syndromes in a group of occupationally active nurses in their work environment. The study covered 101 nurses from Szpital Powiatowy w Kraśniku [District Hospital in Kraśnik]. The survey questionnaire and standardized research tool, Oswestry Low Back Pain Disability Questionnaire, were used to conduct the above mentioned study. The obtained results were analyzed statistically. The conducted study proved that more than 80% of nurses had confirmed their problems with back pain. The most often indicated location of pain (55.45%) was the lumbosacral segment of the spine. Nearly half (44.55%) of the nurses participating in the study confirmed the negative effects of pain on their daily activities. The study proved that back pain has no significant effect on neck mobility and pain, headache, and on concentration, but that it causes problems with lifting, especially with lifting of heavy or low-lying objects. The influence of pain on sit-
Elżbieta Przychodzka, Regina Lorencowicz, Ewa Grądek, Krzysztof Turowski, Józef Jasik, ting, walking and standing was also presented. Only one out of three persons taking part in the studies has no problems in this area. The performed study and evaluation of the scale of back pain problem in the group of occupationally active nurses may indicate that nurses are the occupational group which is particularly exposed to back pain syndromes. Artykuł zawiera 28540 znaków ze spacjami + grafika 147