234 ODRZAŃSKA DROGA WODNA STAN OBECNY I PERSPEKTYWICZNY KONFERENCJA MIĘDZYNARODOWA (Wrocław, 20-22 X 2010) Konferencję zorganizowało Polskie Towarzystwo Geofizyczne przy współudziale Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego Wydział Programu dla Odry 2006, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Wydziału Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddziały w Poznaniu i Wrocławiu, Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej w Gliwicach, Wrocławiu, Szczecinie i Poznaniu, Urzędu Żeglugi Śródlądowej we Wrocławiu i Kędzierzynie Koźlu oraz Wrocławskiej Agencja Rozwoju Regionalnego. Patronat nad konferencją objęło Ministerstwa Infrastruktury, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej Leszek K a r wowski, JM Rektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Roman Koł acz. Patronat medialny sprawowała Redaktor naczelna Gospodarki Wodnej Ewa S k u p i ń ska. W Konferencji uczestniczyli JE Ks. Henryk Kardynał Gulbinowicz, Wojewoda Dolnośląski Rafał Jurkowlaniec, Rektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu prof. dr hab. Andrzej Drabiń ski, wybitni przedstawiciele nauki, Ministerstwa Infrastruktury, Urzędów Wojewódzkich i Urzędów Marszałkowskich województw Śląskiego, Opolskiego, Dolnośląskiego, Lubuskiego, Wielkopolskiego i Zachodniopomorskiego. Odra jest drugą co do wielkości rzeką w Polsce, a siódmą w Europie ze względu na jej długość, powierzchnię dorzecza, potencjał powodziowy i wielkość odpływu. Od ponad 200 lat służy społeczeństwu jako droga wodna do komunikacji i przewozu towarów. Już w XIII wieku Odra była międzynarodową drogą wodną, łączącą północ z południem Europy. Żegluga coraz bardziej się rozwijała, ale równocześnie na drodze swojego rozwoju napotykała liczne trudności. Po roku 1746 za sprawą Urzędu ds. Żeglugi Odra odzyskała swoją świetność. Stan kanalizacji i żeglugi Odra uzyskała po upływie 100 lat (1819-1923). Ostatni stopień wodny Brzeg Dolny wybudowano w roku 1958. Nadmierna eksploatacja bez remontów, konserwacji i modernizacji stały się powodem degradacji odrzańskiej drogi wodnej. Fatalne dla Odry były lata po roku 1972. Celem konferencji była zatem prezentacja stanu obecnego drogi wodnej i żeglugi. Rozważano, co należy uczynić, aby przywrócić Odrze charakter drogi wodnej o statusie międzynarodowym. Konferencja była forum, na którym omówiono szeroki wachlarz problemów, m. in. dotyczących Odry jako szlaku wodnego, jej roli w systemie dróg wodnych w Europie, żeglugi w Europie Środkowej, roli Odry w systemie gospodarczego rozwoju obszarów nadodrzańskich, a także potrzebie zmian taboru pływającego i edukacji nowych załóg pływających. Równolegle z modernizacją i częściową przebudową drogi wodnej prezentowano zagadnienia związane z zachowaniem siedlisk o szczególnych walorach przyrodniczych, ponieważ obszary wzdłuż osi Odry są objęte programem Natura 2000. Z prezentowanych w tej kwestii referatach oraz dyskusji hydrotechników, armatorów i ekologów wynikało, że przy wzajemnym zrozumieniu można pogodzić interesy jednych i drugich, zachowując w dobrym stanie cenne dla Polski i Europy ekosystemy. Bardzo ważna dla żeglugi była prezentacja wyników otrzymanych z badań nad przebiegiem procesów naturalnych hydrometeorologicznych i morfologicznych zmian korytotwórczych, tak erozyjnych, jak i sedymentacyjnych. Z tymi problemami żegluga na Odrze swobodnie płynącej może i powinna się uporać, wprowadzając dobrze zorganizowany system gospodarki wodnej na zbiornikach retencyjnych. Dotychczasowy system regulacji i zabudowy hydrotechnicznej w opinii hydrotechników, a zwłaszcza armatorów, wymaga przebudowy, biorąc pod uwagę zwiększony przewóz towarów po wybudowaniu kanału Odra Dunaj Łaba. Wiele różnych programów dotyczących rozwoju śródlądowych dróg wodnych nie doczekało się szczęśliwego końca. Realny jest już realizowany Program dla Odry 2006. Podkreślono potrzebę pilnego zakończenia inwestycji rozpoczętych, takich jak stopień
235 Fot. 1. Powitanie gości i otwarcie Konferencji przez Prezesa PTGeof. doc. dr. Alfreda Dubickiego wodny Malczyce (budowa trwa 12 lat), zbiornik retencyjny Racibórz Dolny, a także podjęcia budowy zbiornika Kamieniec na Nysie Kłodzkiej i zbiorników przeciwpowodziowych w dorzeczu Nysy Kłodzkiej. W wielu referatach z troską odnoszono się do słabych rezultatów żeglugi na odcinku Odry swobodnie płynącej. Zaproponowano konkretne rozwiązania w zakresie modernizacji i przebudowy systemu regulacji Odry od Malczyc do Gozdowic. Ważniejsze z nich to: częściowa zmiana systemu regulacji na zabudowę brzegów wklęsłych tamami podłużnymi, przebudowa odcinków przemiałowych, przebudowa zbyt ostrych łuków, częściowa dalsza kanalizacja rzeki, wprowadzenie sterowanego systemu zasilania drogi wodnej ze zbiorników retencyjnych. Rynny erozyjne powstałe po powodzi w 1997 r., zwłaszcza na 7-kilometrowym odcinku poniżej Brzegu Dolnego, oraz ubytki dna rzeki w innych miejscach mogą być zlikwidowane przez ich wypełnienie rumowiskiem wleczonym poniżej Malczyc lub specjalnie dobranym materiałem, a następnie coroczne dokarmianie rzeki. Na odcinku Odry swobodnie płynącej, w sposób bezinwestycyjny, można uzyskać głębokość 180 cm w roku mokrym, przeciętnym i zbliżonym do przeciętnego poprzez właściwe wykorzystanie pojemności użytkowej zbiorników retencyjnych, zlokalizowanych w górnym i środko-
236 Fot. 2. Wystąpienie Rektora Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu prof. dr. hab. inż. Andrzeja Drabińskiego wym dorzeczu Odry. Wymaga to z jednej strony opracowania sterowalnego systemu alimentacji Odry ze zbiorników retencyjnych, z drugiej zaś zmiany ustawy zezwalającej na zwiększenie rezerwy powodziowej kosztem pojemności użytkowej. Ministerstwo Infrastruktury, w gestii którego znajduje się problematyka modernizacji śródlądowych dróg wodnych, przygotowuje Strategię Rozwoju Transportu, która w maju 2011 r. będzie przyjęta przez Radę Ministrów. Dobrym zwiastunem dla śródlądowych dróg wodnych jest podpisanie umowy (6 X 2010) z firmami ECORYS Nederland BV i ECORYS Polska na wykonanie projektu Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego w Polsce. Będzie on realizowany z pożyczki Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. Opracowanie będzie gotowe do czerwca 2011 r. Przywrócenie III klasy żeglowności na wybranych odcinkach Odry i umożliwienie systematycznych przewozów towarowych zapewni realizacja Operacyjnego Programu Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Odra swobodnie płynąca od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej znalazła swoje miejsce również w Krajowym Programie Reform 2008-2011. Niezależnie od tego, jakie będą efekty wrocławskiego spotkania, Międzynarodowa Konferencja Odrzańska Droga Wodna stan obecny i perspektywiczny stała się forum wymiany myśli i poglądów oraz konkretnych propozycji. Komitet Organizacyjny wzmocniony specjalistami z dziedziny hydrotechniki, budownictwa, hydrologii, ekologów i armatorów przekształci się w zespół szeroko pojętego Lobbingu Odrzańskiego, działającego na rzecz rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej i Nadodrza. Jednostronnie ustalono, że następna konferencja pod takim samym hasłem odbędzie się za 4 lub 5 lat, tj. w roku 2014 lub 2015. W czasie trzydniowego spotkania, od 20 do 22 X 2010 r., wygłoszono 41 referatów. W konferencji uczestniczyło 110 osób różnych specjalności. Ponieważ Konferencja była jednym z punktów podsumowujących program Promocja Odry 2010 Unii Izb Wrocław Magdeburg Odra Oder, uczestnicy przyjęli zaproponowany przez Unię Izb apel o następującej treści:
237 Fot. 3. Obrady konferencji Apel Rewitalizacja żeglugi śródlądowej w środkowoi wschodnioeuropejskim obszarze gospodarczym Wraz z rozszerzeniem Unii Europejskiej w roku 2004 ożyła dyskusja o rozbudowie sieci śródlądowych szlaków wodnych godnych wykorzystania gospodarczego przede wszystkim w Republice Czeskiej i Polsce. Prowadzone są rozmowy o niezbędnym połączeniu dróg wodnych Europy Środkowej i Wschodniej z istniejącą zachodnioeuropejską siecią śródlądowych szlaków wodnych, o przyszłości warunków dla żeglugi śródlądowej na Łabie, na Odrze oraz o korytarzu wodnym Dunaj Odra Łaba. W tym procesie biorą udział niezliczone stowarzyszenia w Republice Czeskiej, Polsce i Niemczech. Celem Unii Izb Łaby/Odry jest przyspieszenie procesu tworzenia opinii o możliwie jak najlepszym wykorzystaniu gospodarczym śródlądowych szlaków wodnych. Z tego powodu Unia Izb Łaby/Odry wcieliła w życie akcję promocyjną ODRA ODER 2010. Unia Izb Łaby/Odry, która jest związkiem 32 współpracujących ze sobą izb przemysłowo-handlowych w Polsce, Republice Czeskiej i Niemczech, wraz z niżej podpisanymi reprezentantami europejskich, gospodarczych, naukowych i społecznych organizacji, stowarzyszeń i administracji, apeluje do rządów państw środkowoeuropejskich i Unii Europejskiej w sprawie koordynacji działań w transporcie wodnym i turystyce wodnej oraz wykorzystania gospodarczego rzek, w celu ulepszenia warunków i standardów w transporcie pasażerskim i towarowym na śródlądowych szlakach wodnych oraz wyrównywania różnic w infrastrukturze i poziomach gospodarczych w regionach środkowej Europy.
238 1. Apelujemy do Unii Europejskiej i do państw członkowskich o opracowanie strategii dla żeglugi śródlądowej w okresie finansowania 2014-2020 i o przydzielanie środków niezbędnych do pracy. Uwzględniając interesy mieszkańców, gospodarek państw i władz samorządowych wszystkich szczebli, kierujemy ten apel do rządów w Czeskiej Republice, w Polsce, w Niemczech, na Słowacji i na Węgrzech. 2. Apelujemy o kontynuację i podjęcie nowych dużych inwestycji hydrotechnicznych, które stworzą możliwość pełnego wykorzystania rzek regionu, w tym Odry i Łaby, dla potrzeb transportowych, gospodarczych, turystycznych, rekreacyjnych i przeciwpowodziowych. 3. Apelujemy o podjęcie regionalnej międzynarodowej współpracy między Republiką Czeską, Polską, Niemcami, Słowacją, Austrią i Węgrami, przy wsparciu Unii Europejskiej, w sprawie budowy Kanału Dunaj Odra Łaba i jego przyjęcie do projektów priorytetowych transeuropejskich sieci transportowych. W celu realizacji projektu apelujemy o jego finansowe wsparcie przez UE oraz środki przeznaczone w ramach regionalnej i międzynarodowej współpracy. 4. Apelujemy o intensyfikację współpracy czesko-polsko-niemieckiej w sprawie wspólnych działań przystosowania Odrzańskiej Drogi Wodnej do żeglugi międzynarodowej. 5. Apelujemy o ratyfikację przez wszystkie państwa Europy Środkowej Umowy AGN i wpisanie Odry (E-30), połączenia Odra Wisła (E-70) oraz połączenia Wisła Brześć (E-40) do sieci TNT-T. 6. Apelujemy o stworzenie wspólnego planu rozwoju turystyki żeglarskiej na rzekach regionu Europy Środkowej, w tym m.in. na Łabie, Wełtawie, Morawie, Odrze, Warcie, Wiśle i Wagu dla budowy marin i infrastruktury żeglarskiej. 7. Apelujemy o wspólne stworzenie warunków do rozwoju Makroregionu Odry i Łaby, który jest ogniwem łączącym m. in. Czechy, Niemcy i Polskę, będącym pomostem między osią rozszerzenia UE w kierunku wschodnim i południowym. Obszar ten ma szansę stać się nowym europejskim regionem gospodarczym i turystycznym, może odegrać istotną rolę w dalszym rozwoju UE pod warunkiem nowoczesnego i zintegrowanego podejścia do żeglugi śródlądowej, sportu i rekreacji na rzece dla zrównoważonego rozwoju krajobrazu kulturowego. Usuwajmy w zjednoczonej Europie różnice w zakresie żeglugi śródlądowej! Uczestnicy Konferencji Odrzańska Droga Wodna Alfred Dubicki, Dorota Olearczyk