Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

RAPORT Z BADAŃ EWALUACYJNYCH Wpływ uzyskanej dotacji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Priorytetu I i III ZPORR na lata 2004 2006 na wzrost wydatków inwestycyjnych w gminach w województwie wielkopolskim. Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Projekt współfinansowany z Europejskiego Funduszu Regionalnego Unii Europejskiej oraz budŝetu państwa w ramach pomocy technicznej ZPORR

Spis treści 1 Informacje wstępne...5 1.1 Identyfikacja obszaru badawczego...5 1.2 Pytania badawcze...9 2 Metodologia badania i źródła informacji... 11 2.1 Źródła danych oraz metody ich zbierania... 11 2.1.1 Analiza źródeł wtórnych (desk research)... 11 2.1.2 Indywidualne wywiady pogłębione - badanie z wykorzystaniem metody jakościowej badań... 12 2.1.3 Wywiady telefoniczne z przedstawicielami ośrodków gminnych odpowiedzialnych za budŝet oraz wykorzystanie środków na projekty realizowane w ramach Priorytetów I i III ZPORR.... 13 2.1.4 Studium przypadku (ang.: case study)... 13 2.2 Metodologia planowanej ewaluacji... 14 2.2.1 Kryteria ewaluacyjne... 14 2.2.2 Sposób analizy danych część ilościowa badania... 15 2.3 Narzędzia badawcze... 16 3 Analiza wyników przeprowadzonych badań... 17 3.1 Analiza wyników badań ilościowych (wywiady telefoniczne w wybranych gminach województwa wielkopolskiego)... 17 3.1.1 Charakterystyka badanej grupy... 17 3.1.2 Opis realizacji projektów w ramach ZPORR przez objęte badaniem gminy. 20 3.1.3 Ocena efektów realizowanych inwestycji porównanie gmin realizujących i nie realizujących projekty ZPORR... 24 3.1.4 Dodatkowe wnioski składane przez gminy, które nie zostały przyjęte do dofinansowania w ramach ZPORR... 25 3.1.5 Wzrost nakładów inwestycyjnych w gminach realizujących i nie realizujących projekty w ramach ZPORR... 27 3.1.6 Inwestycje planowane do przeprowadzenia przez gminy w kolejnych latach..... 31 3.1.7 Podsumowanie wyników badania telefonicznego w gminach... 31 3.2 Analiza danych statystycznych dotyczących gmin... 32 3.2.1 Opis struktury przeprowadzonej analizy danych statystycznych, podział województwa na obszary według trzech kryteriów (dochody własne gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca; potencjał rozwojowy obszarów wiejskich; podział terytorialny NUTS)... 32 3.2.2 Wpływ realizacji projektów w ramach ZPORR na dochody ogółem gmin... 42 3.2.3 Wpływ realizacji projektów w ramach ZPORR na dochody własne gmin... 46 3.2.4 Środki na dofinansowanie własnych zadań pozyskane przez gminy ze źródeł pozabudŝetowych... 49 3.2.5 Wartość dofinansowania oraz wartość całkowita projektów realizowanych w ramach ZPORR przez gminy w podziale na podregiony (NUTS) oraz dochody własne gmin w przeliczeniu na 1 mieszkańca... 52 3.3 Studium przypadków... 54 3.3.1 Przypadek pierwszy... 55 3.3.2 Przypadek drugi... 59 3.3.3 Przypadek trzeci... 62 3.3.4 Przypadek czwarty... 67 3.3.5 Przypadek piąty... 70 3.3.6 Wnioski ze studiów przypadku... 74 3.4 WdraŜanie ZPORR na poziomie Instytucji biorących udział w realizacji Programu..... 78 2

3.5 Czy inwestycje zrealizowane w województwie wielkopolskim w okresie 2004 2006, dofinansowane z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w ramach Priorytetu I i III ZPORR, były adekwatne do zapotrzebowania występującego w regionie... 82 3.6 Wartość wsparcia uzyskanego przez gminy w ramach ZPORR... 92 3.7 Ocena udzielonego wsparcia pod względem wybranych kryteriów... 97 3.7.1 Trafność udzielonego wsparcia... 97 3.7.2 Skuteczność udzielonego wsparcia... 99 3.7.3 Trwałość efektów udzielonego wsparcia...101 3.7.4 Spójność wewnętrzna oraz zewnętrzna z dokumentami strategicznymi...102 3.8 Podsumowanie wyników badania...102 3.9 Wnioski i rekomendacje...109 Załączniki Spis tabel, map i wykresów 3

SPIS SKRÓTÓW BK EFRR GUS IDI PO KL SPO RZL UE U ZPORR UW UM Beneficjent końcowy; ostateczny odbiorca pomocy, projektodawca, wnioskodawca Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Główny Urząd Statystyczny Individual In-Depth Interviews, Indywidualne Wywiady Pogłębione Program Operacyjny Kapitał Ludzki Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich Unia Europejska Uzupełnienie ZPORR Urząd Wojewódzki Urząd Marszałkowski WRPO Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 ZPORR Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 4

1 Informacje wstępne Niniejszy dokument stanowi raport końcowy dot. badania Wpływu uzyskanej dotacji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Priorytetu I i III ZPORR na lata 2004 2006 na wzrost wydatków inwestycyjnych w gminach w województwie wielkopolskim. 1.1 Identyfikacja obszaru badawczego CEL BADANIA Zgodnie z treścią Opisu Przedmiotu Zamówienia, celem głównym badania było dokonanie oceny szacunkowej w ramach Priorytetu I i III ZPORR (komponentu regionalnego) na lata 2004 2006 i uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat wpływu dotacji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na wzrost wydatków inwestycyjnych w gminach w województwie wielkopolskim. Dokonana ewaluacja identyfikuje i ocenia: średnio- i długoterminowe potrzeby; cele, które powinny zostać osiągnięte; oczekiwane rezultaty; kwantyfikowane wartości wskaźników; spójność strategii; wspólnotową wartość dodaną; zakres, w jakim zostały uwzględnione priorytety Wspólnoty; monitoring i zarządzanie finansowe. W wyniku ewaluacji zostaną wskazane konieczne zmiany w finansowaniu tego typu działań mające na celu poprawę jakości, skuteczności i spójności pomocy z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności oraz strategii i realizacji Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. OBSZAR BADAWCZY Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym z siedmiu programów operacyjnych, które posłuŝyły do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/CSF). Program ten rozwija cele NPR, określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które zostały uruchomione z udziałem funduszy strukturalnych w pierwszym okresie członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Celem ZPORR jest, zgodnie z zapisami Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji w taki sposób, aby 5

sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską 1. Cel programu powinien zostać osiągnięty poprzez koncentrację krajowych środków publicznych i towarzyszącego im współfinansowania ze strony funduszy strukturalnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego) w czterech Priorytetach: Priorytet I: Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŝącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów, Priorytet II: Wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, Priorytet III: Rozwój lokalny, Priorytet IV: Pomoc techniczna. Instytucją odpowiedzialną na szczeblu centralnym za zarządzanie ZPORR jest Departament WdraŜania Programów Rozwoju Regionalnego w Ministerstwie Gospodarki i Pracy, we właściwym zakresie Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego oraz Urząd Wojewódzki, którym powierzona jest część funkcji na poziomie regionalnym. Przedmiotem niniejszego badania jest realizacja celów i załoŝeń Priorytetów I i III w województwie wielkopolskim. W ramach badanych Priorytetów ZPORR przyjęto następujące cele, załoŝenia, działania i oczekiwane rezultaty 2 : Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŝącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów współfinansowany jest z EFRR i ukierunkowany jest na wsparcie regionalnej infrastruktury technicznej wszystkich podsystemów (w tym infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej, społeczeństwa informacyjnego, energetycznej, badawczo-rozwojowej, ochrony środowiska, edukacji, społecznej i ochrony zdrowia, a takŝe kulturowej, sportowej i turystycznej) mającej decydujące znaczenie dla perspektyw rozwojowych polskich regionów w Unii Europejskiej. Celem realizacji Priorytetu I ZPORR jest wzrost atrakcyjności wszystkich regionów przez oddziaływanie na obecne mocne strony regionów za pomocą inwestycji w infrastrukturę. Priorytetowo będą traktowane modernizacja i rozwój infrastruktury technicznej i społecznej wpływającej na rozwój potencjału regionu jako całości, w tym ze znajdującymi się na jego obszarze najbardziej dynamicznymi centrami wzrostu. 1 Źródło - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006 (załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz. U. Nr 166, poz. 1745); 2 Źródło - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006, (załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 1 lipca 2004r. w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 2004-2006, Dz. U. Nr 166, poz. 1745); 6

Bardziej szczegółowo, cele realizacji tego Priorytetu to: wzrost znaczenia centrów regionalnych jako miejsca inwestycji i koncentracji działalności gospodarczej, społecznej, turystycznej, sportowej i kulturalnej; ochrona środowiska i zachowanie zasobów naturalnych; poprawa powiązań infrastrukturalnych pomiędzy ośrodkami regionalnymi i pozostałymi obszarami województwa dla zwiększenia moŝliwości równomiernego rozwoju gospodarczego, dostępu do zatrudnienia, nauki, kultury i wypoczynku; uzupełnienie powiązań z krajowym i międzynarodowym układem transportowym; poprawa dostępu mieszkańców do infrastruktury technicznej i społecznej decydującej o moŝliwościach rozwojowych regionów; poprawa funkcjonowania transportu publicznego w miastach i aglomeracjach. Jeśli chodzi o spodziewane rezultaty działań podjętych w ramach realizacji tego Priorytetu, w dłuŝszej perspektywie rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej w miastach oraz poprawa połączeń pomiędzy ośrodkami regionalnymi przyczyni się do zwiększenia mobilności zawodowej i przestrzennej mieszkańców. Realizacja Działania 1.1 Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego przyczyni się do poprawy dostępności komunikacyjnej regionów. Oznacza to szybsze i bezpieczniejsze powiązania pomiędzy ośrodkami centralnymi, a pozostałymi obszarami województw oraz lepszy dostęp do sieci dróg krajowych, międzynarodowych i transeuropejskich, a takŝe poprawę miejskich systemów transportowych, w tym transportu publicznego w celu zwiększenia atrakcyjności miast jako miejsca rozwoju działalności gospodarczej. Realizacja Działania 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska ma na celu poprawę jakości środowiska naturalnego, co w efekcie przyczyni się do polepszenia standardu Ŝycia mieszkańców i zwiększenia moŝliwości inwestycyjnych, w szczególności w zakresie sektora usług (turystyka) i przyjaznego środowisku sektora przemysłu. Realizacja działania przyczyni się do wdroŝenia wspólnotowego dorobku prawnego (acquis communautaire) w obszarze ochrony środowiska. Obejmuje działania w zakresie ochrony wód powierzchniowych, ochrony powietrza, gospodarki odpadami oraz wsparcia zarządzania ochroną środowiska. Głównym celem Działania 1.3 Regionalna infrastruktura społeczna jest podniesienie poziomu Ŝycia mieszkańców poprzez poprawę jakości infrastruktury społecznej, w tym infrastruktury edukacyjnej i infrastruktury ochrony zdrowia. Celem szczegółowym działania jest wzmocnienie roli szkół wyŝszych i przygotowanie ich do odgrywania kluczowej roli w procesie tworzenia konkurencyjnej gospodarki regionalnej. Dodatkowo działanie dotyczy poprawy jakości usług medycznych w regionach. 7

Działanie 1.4 Rozwój turystyki i kultury ma na celu wzrost roli kultury i turystyki jako czynników stymulujących rozwój społeczny i gospodarczy regionów z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia zrównowaŝonego rozwoju i ochrony środowiska, ułatwienie dostępu do atrakcji obiektów turystycznych i kulturalnych oraz wydłuŝenie sezonu turystycznego. Działanie 1.5 Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego ma na celu rozwój regionalnej i lokalnej infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, a takŝe wyrównanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania Internetu i innych technik informatycznych pomiędzy regionami w Polsce, Unii Europejskiej oraz w układzie wewnątrzregionalnym pomiędzy duŝymi ośrodkami, a obszarami wiejskimi i małymi miastami. W kontekście realizacji ZPORR szczególne znaczenie dla perspektyw rozwojowych i wzrostu konkurencyjności regionów ma zniwelowanie róŝnic w infrastrukturze i usługach z zakresu dostępu do Internetu, telekomunikacji, warunków dla rozwoju komunikacji, gospodarki elektronicznej oraz e-administracji, e-bezpieczeństwa, e-zdrowia i e-edukacji. Celem Działania 1.6 Rozwój transportu miejskiego w aglomeracjach jest poprawa atrakcyjności Polski dla lokalizacji inwestycji zagranicznych i zwiększenie moŝliwości rozwoju województw poprzez rozwój systemów transportu publicznego w największych aglomeracjach Polski. Działanie przyczyni się do zmniejszenia zatłoczenia na ulicach, poprawy stanu środowiska i bezpieczeństwa transportu. Priorytet III ZPORR Rozwój lokalny współfinansowany równieŝ z EFRR a ukierunkowany jest na wspieranie ośrodków gospodarczych poprzez realizację projektów z zakresu infrastruktury technicznej, zwłaszcza połączeń transportowych pomiędzy centrami regionalnymi, lokalnej infrastruktury turystycznej, kulturowej i rekreacyjnej, edukacyjnej oraz ochrony zdrowia, tworzenia i rozwoju lokalnych mikroprzedsiębiorstw oraz infrastruktury słuŝącej działalności gospodarczej oraz rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich i przemysłowych, jak równieŝ rewitalizacji obszarów poprzemysłowych i powojskowych. Celem Priorytetu jest aktywizacja społeczna i gospodarcza obszarów zagroŝonych zjawiskami stałej peryferyzacji i marginalizacji (zwłaszcza obszarów wiejskich, podlegających restrukturyzacji, zdegradowanych społecznie i ekonomicznie miast, obszarów poprzemysłowych oraz powojskowych), w celu umoŝliwienia im włączenia się w procesy rozwojowe kraju i Europy (przejawem tych zjawiska jest utrzymujące się długotrwałe bezrobocie, problemy społeczne, niski poziom wykształcenia ludności, niskie dochody oraz duŝy udział przychodów ze źródeł socjalnych). W spodziewanym oddziaływaniu, miarą sukcesu projektów rozwoju lokalnego będzie wzrost partycypacji mieszkańców w działaniach podejmowanych w regionach na rzecz rozwoju. 8

Celem Działania 3.1 Obszary wiejskie jest wsparcie udzielone projektom dotyczącym infrastruktury publicznej stymulującym lokalną inicjatywę, inwestycje i mobilność zawodową. Inwestycje współfinansowane z EFRR będą skupiały się w ograniczonej liczbie ośrodków lokalnych o liczbie mieszkańców nie przekraczającej 20 tys., które funkcjonują jako centra rozwoju i restrukturyzacji obszarów wiejskich. Inwestycje będą wynikały z planów rozwoju lokalnego i będą prowadziły do wzrostu zatrudnienia poza rolnictwem. Celem Działania 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji jest społeczna i gospodarcza odnowa obszarów podlegających restrukturyzacji zidentyfikowanych na podstawie następujących kryteriów: wysoki poziom bezrobocia, wysoki udział zatrudnionych w przemyśle w stosunku do ogółu zatrudnionych, znaczący spadek zatrudnienia w przemyśle w ostatnich latach. Projekty kwalifikujące się do współfinansowania z EFRR w ramach działania będą wynikały z planów rozwoju lokalnego. Celem Działania 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe jest rozwój nowych funkcji zdegradowanych obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych oraz przywrócenie utraconych funkcji społeczno-gospodarczych zdegradowanych obiektów i obszarów. Celem Działania 3.4 Mikroprzedsiębiorstwa jest rozwój przedsiębiorstw poprzez udzielanie wsparcia. Głównym celem Działania 3.5 Lokalna infrastruktura społeczna jest poprawa jakości infrastruktury społecznej, w tym lokalnej infrastruktury edukacyjnej i ochrony zdrowia, szczególnie w kontekście zwalczania dysproporcji w tym zakresie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi. 1.2 Pytania badawcze PoniŜsze zestawienie przedstawia te zagadnienia, których rozpatrzenie stanowi przedmiot zamówienia. Zagadnienie 1. Weryfikacja analizy społeczno-gospodarczej oraz trafności rankingu głównych problemów. PYTANIA EWALUACYJNE 1. Czy diagnoza została prawidłowo przygotowana? Czy była dynamiczna, tj. uwzględniała zachodzące zmiany? Czy przedstawiła główne tendencje działalności inwestycyjnej? 2. Czy problemy w poszczególnych sektorach zostały trafnie zidentyfikowane i w przypadku, gdy to dotyczy danego sektora przeanalizowano równieŝ kwestie związane ze spójnością terytorialną? 3. Czy Priorytety I i III ZPORR były odzwierciedleniem potrzeb inwestycyjnych? 4. Czy analiza dotychczasowego wykorzystania wsparcia publicznego, w tym UE, dla poszczególnych sektorów została trafnie wykonana, czy obejmowała wszystkie sektory? 9

5. Czy wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko znalazły potwierdzenie w zrealizowanych inwestycjach? 6. Czy ocena identyfikuje nowe elementy, które sprzyjają spójności społecznogospodarczej oraz realizacji zasady trwałego rozwoju? 7. Czy wnioski z analizy efektu makroekonomicznego dały poŝądane efekty w wyniku zrealizowanych inwestycji? Zagadnienie 2. Ocena uzasadnienia ekonomicznego, trafności strategii w stosunku do wykonanych inwestycji, trafności alokacji środków oraz efektywności. PYTANIA EWALUACYJNE 1. Czy interwencja publiczna w poszczególnych priorytetach była uzasadniona? 2. Czy w kontekście celu głównego program przedstawiał właściwą strategię by sprostać wyzwaniom stojącym przed poszczególnymi priorytetami? 3. Czy strategia była właściwie zdefiniowana, miała przejrzysty cel główny, oraz priorytety? Czy cele Priorytetów były konkretne i mierzalne? 4. Czy cele i priorytety odpowiadały potrzebom, równieŝ w zakresie wzmacniania spójności terytorialnej? Czy zapewniona była spójność pomiędzy częścią diagnostyczną i strategiczną a wyborem Priorytetów? 5. Czy priorytety były komplementarne? 6. Czy i w jakim zakresie wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko wpłyną na modyfikację Priorytetów i działań w nowym okresie programowania? 7. Czy wybrane priorytety uwzględniają w odpowiednim stopniu kwestie zrównowaŝonego rozwoju i ochrony środowiska, równości szans kobiet i męŝczyzn, zatrudnienia oraz społeczeństwa informacyjnego? 8. Czy dane alokacje zasobów finansowych na poszczególne priorytety były adekwatne do zidentyfikowanych potrzeb? 9. W jaki sposób wnioski z prognozy oddziaływania na środowisko znalazły odzwierciedlenie w dokonanych inwestycjach? 10. Czy było moŝliwe osiągnięcie zakładanych celów przy niŝszych kosztach niŝ zaplanowano? Zagadnienie 3. Ocena oczekiwanego rezultatu i oddziaływania. PYTANIA EWALUACYJNE 1.Czy osiągnięto zakładane wartości docelowe poszczególnych wskaźników? 2. Jakie jest w kategoriach ilościowych oddziaływanie programu? 3. Jaki był wkład Priorytetów I i III ZPORR na lata 2004 2006 w osiąganie celów spójności społecznej, ekonomicznej i terytorialnej Unii Europejskiej, w tym w realizację polityk wspólnotowych? 4. W jakim stopniu realizacja Priorytetów I i III ZPORR na lata 2004 2006 zapewniła osiągnięcie wartości dodanej, przy zachowaniu zasady dodatkowości oraz efektu wzmocnienia (tzw. efektu dźwigni)? 10

Zagadnienie 4. Ocena oczekiwanego rezultatu i oddziaływania. PYTANIA EWALUACYJNE 1. Jaka była liczba gmin o dochodzie na mieszkańca poniŝej średniej w województwie, które skorzystały z pomocy EFRR? 2. Ile wynosiła wartość wkładu własnego, jaki pociąga za sobą współfinansowanie inwestycji z EFRR (w procentach)? 3. Jakie typy inwestycji poczyniono w realizowanych w ramach ZPORR projektach (procentowy udział: wartości inwestycji/ alokacja)? 4. Czy nastąpił wpływ inwestycji współfinansowanych ze ZPORR na wzrost liczby inwestycji realizowanych przez podmioty prywatne? 5. Czy nastąpił wpływ inwestycji współfinansowanych ze ZPORR na wzrost liczby inwestycji realizowanych ze środków budŝetowych? 6. Jaki, szacunkowo, był wpływ inwestycji realizowanych w ramach ZPORR na strukturę dochodów gmin? 7. Czy nastąpił wpływ inwestycji realizowanych w ramach ZPORR na wzrost wykonania wydatków budŝetowych? 2 Metodologia badania i źródła informacji 2.1 Źródła danych oraz metody ich zbierania 2.1.1 Analiza źródeł wtórnych (desk research) Analiza źródeł wtórnych to poszukiwanie informacji, które juŝ istnieją. Polega ona na analizie danych zgromadzonych przez inne podmioty. W celu uzyskania wiarygodnych wyników badania i udzielenia odpowiedzi na załoŝone pytania badawcze niezbędne będzie przeanalizowanie róŝnorodnych rodzajów danych z zastosowaniem metody triangulacji. Punktem wyjścia będzie zapoznanie się z dokumentami strategicznymi, wytycznymi, danymi pochodzącymi z monitoringu, dokumentacją projektową, opracowaniami dotyczącymi ZPORR. W ramach prowadzonej ewaluacji proponujemy przeanalizować następujące dokumenty: Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006; Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006; Sprawozdania z realizacji ZPORR Priorytety I i III (udostępnione przez Zamawiającego); Sprawozdania z realizacji działań i poddziałań objętych badaniem (udostępnione przez Zamawiającego); Baza danych Wnioskodawców (udostępnione przez Zleceniodawcę); Baza danych Beneficjentów (udostępnione przez Zleceniodawcę); 11

Dokumentacja projektowa (udostępnione przez Zamawiającego); Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006; Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego 2000 i 2005; Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013; Ogólnodostępne bazy danych GUS (www.stat.gov.pl); 2.1.2 Indywidualne wywiady pogłębione - badanie z wykorzystaniem metody jakościowej badań Indywidualne Wywiady Pogłębione (IDI) - (z ang. Individual In-Depth Interviews) stanowią jedną z bardziej popularnych metod badań jakościowych. Badania te koncentrowały się na celowo dobranych pojedynczych osobach i polegały na szczegółowej, wnikliwej rozmowie moderatora (członka zespołu badawczego) z respondentem. Rozmowa odbywała się na podstawie z góry wyznaczonego schematu określonego w narzędziu scenariuszu. Metoda ta została zastosowana w przypadku wywiadów z: Przedstawicielami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego odpowiedzialnymi za wybór wniosków składanych w ramach konkursów; Przedstawicielem Instytucji Pośredniczącej (Urząd Wojewódzki) odpowiedzialnej za monitoring, sprawozdawczość i płatności; Przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego realizującymi projekty w ramach ZPORR (wybrane jednostki w ramach studium przypadku). Tabela 1. Liczba przeprowadzonych wywiadów pogłębionych Osoby objęte badaniem Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Urząd Wojewódzki Wywiady realizowane wśród wybranych beneficjentów (studium przypadku) Liczba wywiadów 2 wywiady 1 wywiad 5 wywiadów Wywiady zostały przeprowadzone po zebraniu części danych i zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą realizowanych projektów przez członków zespołu badawczego. 12

2.1.3 Wywiady telefoniczne z przedstawicielami ośrodków gminnych odpowiedzialnych za budŝet oraz wykorzystanie środków na projekty realizowane w ramach Priorytetów I i III ZPORR. Badaniem zostało objętych 60 gmin, w tym: 40 jednostek, w których zrealizowane zostały inwestycje związane ze ZPORR. 20 jednostek, w których nie były realizowane projekty ZPORR lub składające wniosek o dofinansowanie, który odrzucono (eksperymentalna grupa kontrolna). Wywiady zostały przeprowadzone metodą badań telefonicznych. Wyspecjalizowany w tego typu badaniach ankieter prowadził rozmowę telefoniczną z wyznaczoną jednostką samorządu terytorialnego z wyznaczonej bazy gmin realizujących i nie realizujących. Lista gmin objętych badaniem znajduje się w załączniku. Opis próby badawczej Informacje na temat beneficjentów ZPORR zostały pozyskane od Zleceniodawcy. 3 Charakterystyka respondentów: - ośrodki gminne, w których były realizowane projekty ZPORR; - ośrodki gminne, w których takie projekty nie zostały zrealizowane lub składające wniosek o dofinansowanie, który odrzucono; Liczebność próby: razem N-60; Metoda doboru próby: dobór celowy; 2.1.4 Studium przypadku (ang.: case study) Jest to jedna z metod badań jakościowych, polegająca na dogłębnej analizie wybranych przypadków z uwzględnieniem elementów objętych badaniem. W przypadku niniejszego badania metoda ta została zastosowana do przeanalizowania studiów przypadków: 5 gmin, w których zostały przeprowadzone działania w ramach Priorytetu I i III ZPORR. W ramach analizy konkretnego przypadku został przeprowadzony wywiad (lub w razie konieczności 2 wywiady) pogłębiony/e z osobą (osobami) odpowiedzialnymi za wdraŝanie projektu. Przeanalizowana została równieŝ dokumentacja związana bezpośrednio z wdraŝaniem projektu. Przypadki gmin zostały wyodrębnione na podstawie analizy dokumentacji projektowej, jak równieŝ w porozumieniu z Zamawiającym. 3 Lista zrealizowanych projektów w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na obszarze województwa wielkopolskiego. 13

PoniŜsza Tabela 2 prezentuje przypadki gmin objęte badaniem. Tabela 2. Zestawienie projektów wybranych do studium przypadku. Lp. Nazwa projektu Beneficjent Wartość całkowita projektu (PLN.) Wartość dofinansowania z UE (PLN.) 1. Budowa kanalizacji sanitarnej Bielawy Kowanówko RoŜnowo. II etap ochrony zlewni wód rzeki Wełny. Urząd Miejski w Obornikach 10 661 985,20 7 996 488,90 2. 3. 4. Budowa kanalizacji odcinającej dopływ ścieków do Jeziora Rogozińskiego i rzeki Wełny - etap I. Budowa drogi z Grąblewa do drogi powiatowej nr 705 w gminie Grodzisk Wielkopolski. Budowa sieci wodociągowej wraz z przyłączami w rejonie miejscowości Albertowsko. Budowa gimnazjum wraz z sala gimnastyczną w Kaźmierzu. Gmina Rogoźno 14 973 706,10 11 230 279,57 Gmina Grodzisk Wielkopolski 941 711,29 685 936,86 862 101,47 500 224,00 Gmina Kaźmierz 11 635 657,68 7 024 273,31 5. Budowa nowych ulic na terenie miasta Murowana Goślina. Gmina Murowana Goślina 4 406 548,19 2 785 305,84 2.2 Metodologia planowanej ewaluacji 2.2.1 Kryteria ewaluacyjne W badaniu przyjęte zostaną następujące kryteria ewaluacyjne: Trafność kryterium to będzie miało na celu ocenić siłę związku pomiędzy zdefiniowanymi celami ustalonymi na poziomie programowania ZPORR, a istniejącymi problemami społeczno-gospodarczymi, które miały zostać rozwiązane dzięki interwencji; Skuteczność działań - w perspektywie tego kryterium zidentyfikowany został wpływ wsparcia odniesiony do celów ZPORR (Priorytety I i III), na wzrost inwestycji w gminach, a takŝe skuteczności zmian, jakie miały wywołać inwestycje zgodnych z załoŝeniami. Efektywność kryterium to pozwoli ocenić poziom ekonomiczności projektów, czyli stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych wyników i rezultatów. 14

Trwałość efektów kryterium to pozwoli ocenić, czy pozytywne efekty projektu na poziomie celu mogą trwać po zakończeniu finansowania zewnętrznego, a takŝe czy moŝliwe jest utrzymanie się wpływu projektów w dłuŝszym okresie na procesy rozwoju na poziomie gmin; Spójność w przypadku tego kryterium zostanie dokonana ocena kompletności celów i dostosowania środków do celów; dostosowanie celów do przewidzianych zasobów ludzkich, finansowych, technicznych oraz prawnych. W przypadku tego kryterium rozpatrywana będzie równieŝ spójność zewnętrzna ze strategią rozwoju województwa. Wskaźniki będą analizowane w odniesieniu do poziomu gmin, jak równieŝ do ich stworzenia zostaną wykorzystane dane pozyskane ze źródeł wtórnych oraz pierwotnych (wywiady z beneficjentami Priorytetu I i III ZPORR). 2.2.2 Sposób analizy danych część ilościowa badania Przed przystąpieniem do analizy danych została sprawdzona baza danych pod względem logiczności i kompletności odpowiedzi. Do wykonania obliczeń wykorzystany został pakiet statystyczny SPSS przeznaczony do przygotowania i wykonywania komputerowych analiz danych. W badaniu zostały uŝyte następujące statystyki opisowe: 1. Opis tabelaryczny - dane przedstawiane zostaną w postaci tabel, głównie tabel krzyŝowych, z uwzględnieniem istotnych zaleŝności pomiędzy zmiennymi; zastosowanie tabel krzyŝowych z uwzględnieniem podstawowych zmiennych niezaleŝnych, a takŝe inne typy tabel krzyŝowych pozwalające na pozyskanie niezbędnych informacji na temat problematyki badania. 2. Forma graficzna zaprezentowania danych wykresy. 3. Średnia arytmetyczna (zastosowanie: skale porządkowe i interwałowe) będąca szczególnie uŝyteczną miarą tendencji "centralnej rozkładu" rozpatrywanej zmiennej. W opisie danych będziemy posługiwać się literą N dla opisu liczebności próby. 15

2.3 Narzędzia badawcze SCENARIUSZE WYWIADU narzędzie wyznaczające przebieg wywiadów pogłębionych. Składające się wyłącznie z pytań otwartych oraz instrukcji słownych dla moderatora (członka zespołu badawczego). Odpowiedzi respondenta za kaŝdym razem zostaną zarejestrowane w formacie MP3, a następnie przepisane i przeanalizowane. Tego typu narzędzie pozostawia całkowita swobodę wypowiedzi respondentowi, a takŝe pozwala na pogłębienie wybranych obszarów badawczych juŝ w trakcie trwania wywiadu, gdy zaistnieją ku temu odpowiednie przesłanki. 1. Scenariusz wywiadu IDI z przedstawicielami Urzędu Wojewódzkiego i Urzędu Marszałkowskiego odpowiedzialnymi za wdraŝanie ZPORR (Priorytet I i III) na poziomie regionalnym. 2. Scenariusz wywiadu IDI z beneficjentami (jednostki samorządu terytorialnego) w ramach studium przypadku Kwestionariusz ankiety (badania telefoniczne prowadzone w jednostkach samorządu terytorialnego). Kwestionariusz (wykorzystane do badań telefonicznych) będzie opracowany w oparciu o problematykę wskazaną w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia w części dotyczącej szczegółowego opisu przedmiotu zamówienia oraz w porozumieniu z Zamawiającym. Kwestionariusze będą stanowiły załącznik do badania. 16

3 Analiza wyników przeprowadzonych badań 3.1 Analiza wyników badań ilościowych (wywiady telefoniczne w wybranych gminach województwa wielkopolskiego) 3.1.1 Charakterystyka badanej grupy Badaniem objęto 60 gmin z województwa wielkopolskiego (co stanowi 26,6% wszystkich gmin znajdujących się w tym regionie) w tym 40 jednostek, które brały udział w realizacji projektów w ramach ZPORR oraz 20 jednostek nie biorących udziału w realizacji projektów (w tym jednostki, które aplikowały, ale ich wnioski zostały odrzucone). W badaniu uczestniczyły 4 gminy realizujące projekty w ramach Priorytetu I oraz 38 gmin realizujących projekty w ramach Priorytetu III. Największa grupa spośród objętych badaniem gmin (38,3%) pochodziło z podregionu kaliskiego, 18,3% z podregionu konińskiego, 16,7% z podregionu pilskiego, natomiast 26,7% z podregionu poznańskiego. Mapa 1 obrazuje połoŝenie gmin objętych badaniem w podziale na realizujących i nie realizujących projekty ZPORR. Największa ilość inwestycji realizowanych przez przebadane gminy dotyczyła budowy kanalizacji 60% (realizowana przez 24 gminy), budowy dróg 30% (realizowane przez 12 gmin), 2 gminy zajmowały się przebudową budynków uŝyteczności publicznej, 2 gminy realizowały projekt związany z budową oczyszczalni ścieków natomiast jeden projekt dotyczył budowy infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej. W gminach realizujących projekty zatrudnionych było średnio 35 pracowników. Około 19% stanowiły gminy małe zatrudniające do 20 pracowników, największą grupę (59,5%) stanowiły gminy średnie zatrudniające od 21 do 40 pracowników, natomiast 22% gminy duŝe zatrudniające powyŝej 40 osób [Wykres 1]. W przypadku gmin nie realizujących projektów w ramach ZPORR średnia liczba pracowników wyniosła 26 osób, były to częściej gminy małe i średnie zatrudniające do 40 osób, tylko 1 gmina zatrudniał powyŝej 40 pracowników. [Wykres 2] W przypadku 55% gmin realizujących projekty w ramach ZPORR był zatrudniony przynajmniej jeden pracownik zajmujący się pozyskiwaniem środków z funduszy unijnych, w tym większość gmin (73%) zatrudniała jednego pracownika, pozostałe do 3 osób. W przypadku gmin, które nie realizowały projektów 40% zatrudniły pracowników na takie stanowisko (we wszystkich przypadkach 1 osobę) [Wykresy 3 i 4]. 17

Mapa 1. Gminy biorące udział w badaniu telefonicznym Gminy biorące udział w badaniu Gminy biorące udział w bad. nie realizujące ZPORR (20) Gminy biorące udział w bad. realizujące ZPORR (40) Gminy nie biorące udziału w badaniu (166) Źródło: opracowanie własne. 18

Wykres 1. Liczba zatrudnionych pracowników gminy realizujące projekty P R3. Proszę podać ilość zatrudnionych w urzędzie pracowników w latach 2004-2006; N=37 [dane w %] od 21 do 40 osób; 59,5% powyŝej 40 osób 22% Średnia 35 osób do 20 osób; 18,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 2. Liczba zatrudnionych pracowników gminy nie realizujące projektów P R3. Proszę podać ilość zatrudnionych w urzędzie pracowników w latach 2004-2006 N=19 [dane w %] od 21 do 40 osób; 68,4% powyŝej 40 osób 5,3% Średnia 26 osób do 20 osób; 26,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 3. Odsetek gmin zatrudniających pracowników zajmujących się pozyskiwaniem środków z funduszy unijnych gminy realizujące projekty P R4. Czy w urzędzie w latach 2004-2006 byli zatrudnieni pracownicy zajmujący się pozyskiwaniem środków z funduszy unijnych? N=40 [%] NIE; 45,0% TAK; 55,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 19

Wykres 4. Odsetek gmin zatrudniających pracowników zajmujących się pozyskiwaniem środków z funduszy unijnych gminy nie realizujące projektów P R4. Czy w urzędzie w latach 2004-2006 byli zatrudnieni pracownicy zajmujący się pozyskiwaniem środków z funduszy unijnych? N=20 [%] NIE; 60,0% TAK; 40,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 3.1.2 Opis realizacji projektów w ramach ZPORR przez objęte badaniem gminy Inwestycje realizowane przez gminy w ramach ZPORR nie były dofinansowywane z Ŝadnego innego programu operacyjnego. Efekty realizowanych projektów koncentrowały się głównie na poprawie jakości Ŝycia mieszkańców, poprawie stanu środowiska naturalnego, w mniejszym stopniu na zwiększeniu atrakcyjności inwestycyjnej terenów objętych realizowanym projektem. Większość badanych gmin (70%) zadeklarowało, Ŝe realizowana w ramach ZPORR inwestycja nie doszłaby do skutku gdyby nie wsparcie pozyskane ze środków unijnych, tylko 5% (2 gminy) wyraziło odmienne zdanie. Tylko jedna gmina zatrudniła pracownika na czas realizacji projektów unijnych na stanowisko referent ds. unijnych i zamówień publicznych. Dwie gminy zadeklarowały, Ŝe istniało wprawdzie zapotrzebowanie na zatrudnienie nowych osób, ale zabrakło środków finansowych na nowe wakaty. Otrzymane dane zostały zaprezentowane na Wykresie 5. 20

Wykres 5. Odsetek gmin deklarujących moŝliwość realizacji inwestycji bez wsparcia ze strony funduszy unijnych P6. Czy moŝliwa byłaby realizacja projektu/ów bez uzyskanej dotacji? N=40 [dane w %] Trudno powiedzieć; 25,0% NIE; 70,0% TAK 5,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Według większości badanych gmin niemal wszystkie zrealizowane inwestycje odpowiadały na zapotrzebowanie w gminie/ regionie. Jednie 2 gminy (5%) zadeklarowały, Ŝe inwestycje wymagałyby zwiększenia zasięgu terytorialnego. [Wykres 6] Wykres 6. Zapotrzebowanie na realizowane inwestycje P8. Czy zakres oferowanego wsparcia / wykonana/e inwestycja/e były adekwatne do potrzeb występujących na danym obszarze (danej gminie/powicie/ regionie). N=40 [%] 77,5% 15,0% 2,5% 2,5% 2,5% Wyraźnie odpowiadały na zapotrzebowanie w regionie/ gminie Raczej odpowiadały na zapotrzebowanie w regionie/ gminie Wymagałyby modyfikacji Ŝeby mogły odpowiedzieć na zapotrzebowanie W ogóle nie odpowiadały na zapotrzebowanie Trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ZWIĘKSZENIE ZASIĘGU INWESTYCJI Większość badanych gmin zadeklarowały, Ŝe nie wystąpiły trudności w trakcie realizacji inwestycji (87,5%), wśród trudności wymienionych przez pozostałe jednostki występowały najczęściej te związane z wykonawstwem technicznym: warunki pogodowe, błędy w badaniach przedprojektowych, niestabilność wytycznych, organizacja ruchu drogowego. Jedna gmina wskazała na trudności związane z przygotowaniem samego wniosku - 21

konieczność przyswojenia reguł dofinansowania w bardzo krótkim czasie, a takŝe opóźnienie z podpisaniem umowy o dofinansowanie. Stopień realizacji załoŝeń prowadzonych projektów wskazuje na stosunkowo wysokie oszczędności, jeŝeli chodzi o środki finansowe. W przypadku 47,5% badanych gmin wydatki były niŝsze niŝ planowane. Potwierdzają to wywiady prowadzone w Urzędzie Marszałkowskim (UM), podczas których pracownicy wspomnieli, Ŝe dzięki oszczędnościom finansowym moŝna było zrealizować dodatkowe projekty z listy rezerwowej. W przypadku 17,5% gmin odnotowano większe produkty i rezultaty niŝ zaplanowano, a takŝe większe oddziaływanie. [Wykres 7] Wykres 7. Stopień realizacji poszczególnych celów projektów P13. Chciał(a)bym zapytać o Pana/i opinię na temat stopnia realizacji poszczególnych celów projektu/ów w stosunku do podjętych we wniosku aplikacyjnym załoŝeń. Proszę odnieść się do realizacji poszczególnych celów (kaŝdej inwestycji) na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza zdecydowanie mniejsze niŝ zakładano, 3 - adekwatne do zakładanych, natomiast 5 - zdecydowanie większe niŝ zaplanowano. N=40 [dane w %] Wydatkowanie środków finansowych w stosunku do zaplanowanych 22,5% 25,0% 47,5% 7,5% Jakość zrealizowanych działań w stosunku do zaplanowanych Ilość zrealizowanych działań w stosunku do zaplanowanych 2,5% 2,5% 2,5% 87,5% 82,5% 2,5% 7,5% 7,5% 10,0% Rezultaty projektu w stosunku do zaplanowanych 10,0% 75,0% 10,0%7,5% Efektywność (ekonomiczność) w stosunku do zaplanowanej 7,5% 85,0% 7,5% Oddziaływanie projektu w stosunku do zaplanowanego2,5% 80,0% 2,5% 15,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 1-Zdecydowanie mniejsze niŝ planowane 2- Nieco mniejsze niŝ planowane 3- Adekwatne do planowanych 4- Większe niŝ planowane Trudno powiedzieć Większość badanych gmin realizujących projekty pozytywnie oceniło współpracę z UM i UW. Największe problemy miały miejsce, jeŝeli chodzi o realizację płatności, przepływ finansowy. Potwierdza to analiza sprawozdań z realizacji projektów oraz wywiad przeprowadzony w UW. Opóźnienia w realizacji płatności były spowodowane poprzez skomplikowane procedury, które wydłuŝały proces przekazywania pieniędzy [Wykresy 8 i 9]. 22

Wykres 8. Ocena współpracy z instytucjami na szczeblu wojewódzkim P15. Jak oceniają Państwo współpracę z Urzędem Marszałkowskim/ Urzędem Wojewódzkim Województwa Wielkopolskiego przy realizacji projektu/ów? N=40 [%] Uzyskanie informacji niezbędnych do realizacji projektu 80,0% 15,0% 5,0% Realizacja płatności 60,0% 32,5% 2,5% 5,0% Prowadzenie sprawozdawczości 65,0% 27,5% 2,5% 5,0% Zmiany w budŝecie lub harmonogramie 70,0% 22,5% 2,5% 5,0% 1- Nie sprawiało Ŝadnych trudności 2- Sprawiało niewielkie trudności 3- Sprawiało powaŝne trudności brak odpowiedzi Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 9. Trudności w przepływie finansowym w trakcie realizowania projektów w ramach ZPORR P16. Czy w przypadku realizowanych inwestycji nastąpiły jakieś trudności w przepływie finansowym? N=40 [%] NIE; 82,5% TAK; 17,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Pozytywne oddziaływanie realizowanych projektów jest tym większe, im bardziej pobudzają one kolejne inwestycje wśród beneficjentów (które to inwestycje nie były objęte wsparciem uzyskanym w ramach ZPORR). W sytuacji takiego właśnie wpływu realizowanych projektów mamy do czynienia z tzw. efektem mnoŝnikowym skalę jego występowania wśród badanych gmin zilustrowano na Wykresie 10. Spośród objętych badaniem gmin 32,5% zadeklarowało, Ŝe przeprowadziło inne inwestycje powiązane z realizowanym w ramach ZPORR projektem. [Wykres 10] Były to przebudowa 23

firm (3 gminy), budowa lub rozbudowa kanalizacji sanitarnej (4 gminy), modernizacja obiektów uŝyteczności publicznej (3 gminy), rozbudowa układów komunikacyjnych (3 gminy), rozbudowa budownictwa mieszkaniowego (1 gmina). Niemal wszystkie wykonane inwestycje były dofinansowywane z budŝetu gmin, tylko jedna z gmin wskazała na wykorzystanie środków unijnych. Wykres 10. Odsetek gmin deklarujących wykonanie innych inwestycji powiązanych z projektem realizowanym w ramach ZPORR P17. Proszę powiedzieć czy w trakcie lub po zrealizowanej/zrealizowanych inwestycji w ramach Priorytetów I i III ZPORR zostały w gminie zrealizowane inne inwestycje, powiązane pośrednio lub bezpośrednio z wykonywaną inwestycją? N=40 [dane w %] TAK; 32,5% NIE; 67,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 3.1.3 Ocena efektów realizowanych inwestycji porównanie gmin realizujących i nie realizujących projekty ZPORR Objęte badaniem projekty realizowane w ramach ZPORR kładły nacisk na nieco inne cele niŝ inwestycje realizowane przez gminy nie realizujące projektów w ramach ZPORR. W przypadku gmin realizujących projekty w ramach ZPORR inwestycje w największym stopniu koncentrowały się na poprawie jakości Ŝycia mieszkańców, poprawie stanu środowiska naturalnego oraz zwiększeniu dostępu mieszkańców do infrastruktury technicznej. Inwestycje prowadzone w gminach nie realizujących projektów w ramach ZPORR koncentrowały się w mniejszym stopniu na tych celach, z kolei większy nacisk kładły na poprawę stanu infrastruktury drogowej, poprawę dostępu mieszkańców do edukacji/ nauki/ kultury, zwiększenia bezpieczeństwa na drogach. Objęte badaniem inwestycje realizowane przez gminy realizujące projekty w ramach ZPORR w najmniejszym stopniu przyczyniły się do zwiększenia liczby miejsc pracy, zwiększenia mobilności przestrzennej i zawodowej mieszkańców gminy, poprawy stanu połączeń drogowych miedzy regionem i całym województwem. Odnotowano dosyć niski stopień wpływu inwestycji jeśli chodzi o napływ środków do budŝetu gmin, a takŝe realizację nowych inwestycji ze środków publicznych. W znaczącym stopniu inwestycje przyczyniły się do 24

wzrostu konkurencyjności regionu, a takŝe poprawę jego atrakcyjności turystycznej. Omawiane dane zostały przedstawione w Tabeli 3. Tabela 3. Ocena efektów realizowanych inwestycji projekty realizowane w ramach ZPORR oraz inne inwestycje realizowane przez gminy nie realizujące ZPORR P18/17. Proszę ocenić na skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza w Ŝadnym stopniu, natomiast 10 w bardzo duŝym stopniu, czy realizowana inwestycja/ inwestycje w ramach ZPORR Priorytety I i III przyczyniła/y się do... EFEKTY REALIZOWANYCH INWESTYCJI Gminy realizujące projekty N=40 Gminy nie realizujące projektów N=20 Poprawy jakości Ŝycia mieszkańców 8,4 6,5 Poprawy stanu środowiska naturalnego w regionie 7,6 6,9 Poprawy dostępu mieszkańców do infrastruktury technicznej 7,1 5,7 Wzrostu konkurencyjności gminy lub regionu wobec innych gmin/ regionów 6,1 5,2 Poprawy atrakcyjności turystycznej regionu 5,8 4,6 Zwiększenia obszaru przeznaczonego pod zabudowę mieszkaniową 4,5 5,1 Przyciągnięcia nowych inwestorów w sektorze prywatnym 4,4 4,3 Napływu nowych środków do budŝetu gminy 4,2 3,4 Realizacji nowych inwestycji realizowanych ze środków publicznych 4,0 4,9 Poprawy stanu infrastruktury drogowej w regionie 4,0 6,4 Poprawy dostępu mieszkańców do edukacji/nauki/kultury 3,8 6,3 Zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców na drogach 3,7 6,6 Zwiększenia liczby miejsc pracy w gminie/powiecie 3,5 3,4 Zwiększenia mobilności przestrzennej i zawodowej mieszkańców gminy/ powiatu/ województwa 3,1 4,9 Poprawy stan połączeń drogowych między regionem a całym województwem 2,6 4,4 Zwiększenia dostępu mieszkańców do Internetu 2,0 2,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 3.1.4 Dodatkowe wnioski składane przez gminy, które nie zostały przyjęte do dofinansowania w ramach ZPORR Większość spośród objętych badaniem gmin składała inne wnioski o dofinansowanie, które nie zostały przyjęte (63%; N=60). Podobne, co do wielkości odsetki gmin spośród realizujących i nie realizujących projekty złoŝyło w ramach ZPORR wnioski o dofinansowanie, które zostały odrzucone, w przypadku jednych i drugich gmin były to średnio dwa wnioski, natomiast największa grupa gmin składała 1 dodatkowy wniosek (około 50%). Gminy nie realizujące projektów w ramach ZPORR odpadały najczęściej z przyczyn formalnych, natomiast realizujące najczęściej z innych przyczyn gównie braku środków alokacji w danym działaniu, przez co wnioski znalazły się na liście rezerwowej. Otrzymane dane prezentują Wykresy 11 i 12. 25

Wykres 11. Odsetek gmin składających wnioski, które nie zostały przyjęte P1/ P19. Czy składali Państwo wniosek/ wnioski w ramach konkursu ZPORR Priorytet I lub III, który został odrzucony? N=40 (gminy realizujące projekty); N=20 (gminy nie realizujące projektów) REALIZUJĄCY TAK; 62,5% NIE REALIZUJĄCY TAK; 65,0% NIE; 37,5% NIE; 35,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 12. Przyczyny, dla których wnioski zostały odrzucone P2/P20. Jeśli tak to proszę powiedzieć z jakiego powodu Państwa projekt nie otrzymał dotacji? 46,2% 40,0% 48,0% 38,5% 38,5% 20,0% PRZYCZYNY FORMALNE PRZYCZYNY MERYTORYCZNE INNE Gminy realizujace; N=25 Gminy nierealizujace; N=13 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań W przypadku gmin nie realizujących projektów większość wniosków o dofinansowanie została złoŝona w ramach Priorytetu III Działania 3.1 Obszary wiejskie (10 gmin aplikowało w tym obszarze, pojedyncze gminy aplikowały równieŝ w ramach Działania 1.1 Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego Działania, 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska, Działania 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji). Największa część projektów dotyczyła budowy sieci kanalizacji oraz budowy dróg. W przypadku większości gmin, których wnioski zostały odrzucone (nie realizujących) inwestycja była realizowana pomimo braku dotacji ze środków unijnych (77%). Największa ilość inwestycji z wniosków jakie zostały odrzucone miała dotyczyć modernizacji dróg (53,8%), a takŝe poprawy infrastruktury technicznej (budowa kanalizacji, budowa/modernizacja oczyszczalni ścieków; rozbudowa wodociągów (46,2%). Spośród 7 gmin, które nie aplikowały o dofinansowanie w ramach ZPORR 4 gminy miały zapotrzebowanie na realizacje na swoim obszarze inwestycji, które mogły być dofinansowywane w ramach tego programu operacyjnego. Były to inwestycje związane z 26

modernizacją lub budowa drogi oraz budową kanalizacji sanitarnej. Dwie gminy spośród nie aplikujących o dofinansowanie wskazały na brak własnych zasobów finansowych niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia. Spośród gmin, które nie realizowały projektów w ramach ZPORR 45% realizowało projekty dofinansowywane z innych programów operacyjnych takich jak: SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich, SAPARD (program przedakcesyjny) Rozwój i poprawa i infrastruktury obszarów wiejskich, Sektorowy Program Rozwoju Zasobów Ludzkich. [Wykres 13] Wykres 13. Inwestycje realizowane w ramach innych programów operacyjnych P8. Proszę powiedzieć czy w latach 2004-2006 były w gminie/powiecie realizowane inwestycje w ramach innego niŝ ZPORR programu operacyjnego? N=20 [gminy nie realizujące projektów ZPORR] TAK; 45,0% NIE; 55,0% Średnio 2 inwestycje PROGRAMY W RAMACH, KTÓRYCH REALIZOWANO INWESTYCJE SPO Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora śywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich SAPARD (program przedakcesyjny) Rozwój i poprawa i infrastruktury obszarów wiejskich SPO RZL 2004-2006 (Sektorowy Program Rozwoju Zasobów Ludzkich) Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 3.1.5 Wzrost nakładów inwestycyjnych w gminach realizujących i nie realizujących projekty w ramach ZPORR Większość gmin zarówno realizujących projekty w ramach ZPORR, jak i nie realizujacych tego typu projektów zadeklarowało, Ŝe odnotowało w latach 2004-2007 wzrost inwestycji finansowanych z budŝetu gminy, spadek odnotowało około 20% gmin, przy czym nie było tutaj róŝnic w przypadku realizujących i nie realizujących projekty. Średni wzrost inwestycji finansowanych z budŝetu gminy w przypadku realizujących projekty w ramach 27

ZPORR wyniósł 58%, natomiast spadek 24%. W przypadku gmin nie realizujących inwestycji w ramach ZPORR średni wzrost wyniósł 119%, natomiast spadek 36%. W przypadku pytania o wzrost nakładów inwestycyjnych w sektorze prywatnym duŝa częściej gmin nie potrafiła udzielić odpowiedzi na to pytanie. Podobny, co do wielkości odsetek gmin, które realizowały i nie realizowały projektów w ramach ZPORR odnotował wzrost inwestycji realizowanych w sektorze prywatnym (realizujący 71%, natomiast nie realizujący 79%). Pozostałe gminy zadeklarowały, Ŝe nakłady inwestycyjne pozostały na takim samym poziomie (realizujący 29%, natomiast nie realizujący 22%). Gminy realizujące projekty odnotowały wzrost inwestycji w sektorze prywatnym na poziomie 34%, natomiast gminy nie realizujące na poziomie 26%. Wykres 14. Wzrost/ spadek inwestycji finansowanych z budŝetu gminy P10/ 21. Proszę powiedzieć czy w latach 2004-2007 w porównaniu z latami 2000-2003 nastąpił wzrost/ lub spadek inwestycji finansowanych z budŝetu gminy/starostwa ze stanem sprzed tego okresu? 71,8% 65,0% 23,1% 25,0% 5,1% 10,0% wzrost spadek pozostały na takim samym poziomie Gminy realizujace projekty w ramach ZPORR; N=39 Gminy nie realizujace projektow w ramach ZPORR; N=20 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wykres 15. Wzrost/ spadek inwestycji w sektorze prywatnym P11/ 22. Proszę powiedzieć czy w latach 2004-2007 w porównaniu z latami 2000-2003 nastąpił wzrost/ lub spadek inwestycji w sektorze prywatnym, realizowanych w gminie/ powiecie, w porównaniu ze stanem sprzed tego okresu? N- z wyłączeniem braków danych 71,0% 77,8% 29,0% 22,2% wzrost pozostały na takim samym poziomie Gminy realizujace projekty w ramach ZPORR; N=31 Gminy nie realizujace projektow w ramach ZPORR; N=9 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań 28

W przypadku badanych gmin realizujących projekty w ramach ZPORR wydatkowanie środków z budŝetu gmin na przeprowadzenie inwestycji było generalnie wyŝsze niŝ w przypadku gmin, które nie realizowały projektów. RóŜnica ta była najmniejsza w roku 2004, kiedy wydatkowanie zwiększyło się na korzyść gmin nie realizujących projektów w ramach ZPORR natomiast nieznacznie spadło w przypadku gmin realizujących. Największe róŝnice wystąpiły w latach 2005-2006, kiedy to wydatkowanie z budŝetów gmin nie realizujących zaczęło spadać natomiast z budŝetu gmin realizujących projekty ramach ZPORR gwałtownie wzrosło. Stan ten zmienił się w roku 2007, gdzie gminy realizujące projekty odnotowały spadek nakładów inwestycyjnych natomiast gminy nie realizujące projektów w ramach ZPORR odnotowały wzrost, dzięki czemu róŝnica między nimi zmniejszyła się. [Wykres 16] Wykres 16. Średnie wydatkowanie środków z budŝetu gmin na przeprowadzenie wszystkich inwestycji P23. Proszę określić stan wydatkowania środków z budŝetu gminy/ powiatu na przeprowadzenie wszystkich inwestycji w latach 2000-2007(wartości podane w złotówkach): 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 gminy realizujące projekty gminy nie realizujące projekty Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Wydatkowanie środków z budŝetu badanych gmin nie realizujące projektów w ramach ZPORR na przeprowadzenie inwestycji z wyłączeniem inwestycji finansowanych ze środków unijnych w latach 2004-2006, kształtowało się na podobnym poziomie w przeciągu lat 2000-2007, z wyjątkiem roku 2004 kiedy nastąpił nieznaczny wzrost wydatków. W gminach nie realizujących projektów w ramach ZPORR nastąpił wyraźny wzrost nakładów inwestycyjnych począwszy od roku 2005, który w latach 2006 i 2007 utrzymywał się na podobnym poziomie w roku 2006, natomiast w roku 2007 odnotowano spadek. [Wykres 17] 29