Wydatki na wynagrodzenia jako potencjalny obszar anomii pracowniczej

Wydatki na wynagrodzenia jako potencjalny obszar anomii pracowniczej Wprowadzenie Jak wspomniano we Wstępie szczególnym obszarem wydatków administracji publicznej są koszty wynagrodzeń zatrudnionych tam osób. Jest to obszar szczególny zarówno ze względu na skalę finansowego ryzyka, jakie ponoszą obywatele, jak i ze względu na łatwość występowania takich zjawisk, które dotyczą przecież codziennych sytuacji i zachowań. Jak wskazuje Najwyższa Izba Kontroli wydatki bieżące jednostek budżetowych (kategoria obejmująca również wydatki na wynagrodzenia i pochodne) z uwzględnieniem budżetu środków europejskich w 2014 roku wyniosły 61.384,8 mln zł (w porównaniu do 2013 roku wzrosły o 1.473,9 mln zł, tj. o 2,5%, a do 2012 roku - o 2.886,6 mln zł, tj. o 4,9%). Udział tych wydatków w wydatkach ogółem w 2014 roku wyniósł 16,1% i w porównaniu do 2013 roku był wyższy o 0,5 punktu procentowego, a do 2012 roku - o jeden punkt procentowy. W grupie tej dominowały wydatki budżetu państwa (99,1%), które w 2014 roku wyniosły 60.818,9 mln zł, tj. 90,2% planu po zmianach. Wydatki budżetu środków europejskich wyniosły 565,9 mln zł. 1 Wydatki bieżące jednostek budżetowych budżetu państwa i budżetu środków europejskich w 2014 r. 10% 27% 63% Pozostałe wydatki Zakupy towarów i usług Wynagrodzenia i pochodne 1 Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2014 roku, Warszawa, Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI w dniu 8 czerwca 2015 roku, https://www.nik.gov.pl/plik/id,6907.pdf, 10.12.2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2014 roku, Warszawa, Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI w dniu 8 czerwca 2015 roku, https://www.nik.gov.pl/plik/id,6907.pdf, 10.12.20. Wydatki bieżące jednostek budżetowych przeznaczane były w szczególności właśnie na wynagrodzenia i pochodne (38.620,4 mln zł), w drugiej kolejności na zakupy towarów i usług (16.833,7 mln zł) oraz inne wydatki (5.930,7 mln zł), w tym na sfinansowanie wynagrodzeń bezosobowych oraz równoważników pieniężnych i ekwiwalentów dla żołnierzy i funkcjonariuszy, odpisów na ubezpieczenie zdrowotne i składek na PFRON, odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych oraz składek do organizacji międzynarodowych. Jak pokazuje NIK dominującą pozycję w wydatkach bieżących (62,9%) stanowiły wynagrodzenia i pochodne, których udział w porównaniu do lat 2011-2013 uległ nieznacznemu zwiększeniu (od 0,6 do 0,7 punktu procentowego) 2. Dlatego też tej kategorii wydatków w ramach przeprowadzonego monitoringu i niniejszego raportu poświęcono szczególną uwagę. Jak pokazują przytoczone w niniejszej publikacji badania przeprowadzone przez Euler Hermes oraz organizację Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej przy współpracy CMB Indicator, jedną z najczęściej wskazywanych kategorii anomii pracowniczej były właśnie zjawiska bezpośrednio związane z jakością świadczonej pracy, takie jak pozorowanie pracy, wcześniejsze wychodzenie z pracy bez wiedzy i zgody pracodawcy, załatwianie prywatnych spraw podczas godzin pracy, a nawet spanie w miejscu pracy 3. W związku z tym celem wniosku nr 11 z dnia 19 lipca 2015 roku było zgromadzenie informacji na temat tego, jak administracja rządowa monitoruje wydatkowanie środków publicznych w kontekście kosztów wynagrodzeń i kosztów pochodnych. Odwołując się do doświadczeń pracodawców prywatnych, skierowane w tej części badań pytania nawiązywały wprost lub pośrednio do doświadczeń sfery prywatnej (anomii pracowniczej jako postaw pracowników), ale również do zachowań, które dla potrzeb niniejszych badań nazwano instytucjonalną anomią pracowniczą czyli do postaw inicjowanych lub sankcjonowanych przez pracodawców (rozumianych jako kadra kierownicza). 2 Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2014 roku, Warszawa, Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI w dniu 8 czerwca 2015 roku, https://www.nik.gov.pl/plik/id,6907.pdf, 10.12.2015 3 Anomia pracownicza w Polsce 2012. Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s. 3

Kategoria wydatków administracji publicznej na wynagrodzenia i pochodne (38.620,4 mln zł w 2014 roku) jest o tyle szczególna, że każdy procent niewłaściwie (nielegalnie, niegospodarnie, nierzetelnie i niecelowo) wydatkowanych na ten cel środków publicznych rodzi poważne konsekwencje finansowe dla ogółu. Jeden procent wydatków bieżących administracji publicznej na wynagrodzenia i pochodne stanowi wartość aż 386,204 mln zł. Kwotę tę można zestawić z szeregiem istotnych wydatków państwa, których wydatkowanie stanowi problem lub które nie mogą zostać zwiększone z uwagi na obecną sytuację finansów publicznych. Przykładowo rząd od wielu miesięcy, jeżeli nie lat, ma duże problemy ze znalezieniem środków w wysokości zaledwie 0,34 mln zł na sfinansowanie organizacji i prowadzenia telefonu zaufania dla ofiar przemocy domowej. Inny przykład to burzliwa debata w styczniu 2016 roku nad budżetem Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, który w 2015 roku według planu wynosił 38 mln zł (co stanowi zaledwie 10% wartości hipotetycznie niewłaściwie wydatkowanych środków w ramach tej kategorii wydatków bieżących administracji publicznej). W planie na 2016 rok RPO zaplanował wzrost wydatków zaledwie o 7 mln zł (co stanowi jedynie 2% wartości hipotetycznie niewłaściwie wydatkowanych środków), co wywołało burzliwą dyskusję w Sejmie nad zasadnością takich właśnie wzrostów wydatków jednego z kluczowych dla demokratycznego państwa prawa organów. We wspomnianym wniosku (wniosek nr 11) skierowano do siedemnastu badanych resortów i KPRM następujące pytania. Po pierwsze pytano, czy w 2014 roku pracownicy zatrudnieni w tych urzędach wychodzili w godzinach pracy z urzędu w celach nie służbowych? Zapytano również, czy jeżeli miały miejsce takie sytuacje, to czy badane urzędy prowadzą ewidencję wyjść w godzinach pracy w celach nie służbowych? Zapytano także, ile było takich wyjść, ilu pracowników wychodziło w godzinach pracy z urzędu i jaki był czas ich nieobecności w urzędzie z powodu wyjść z urzędu w celach nie służbowych zgodnie z tą ewidencją, a także czy pracownicy zatrudnieni w tych urzędach odpracowali czas swojej nieobecności w urzędzie spowodowanej wyjściem z urzędu w celach nie służbowych? Po drugie, zapytano badane urzędy, czy w latach 2011-2014 pracownicy zatrudnieni w tych urzędach skończyli pracę wcześniej decyzją pracodawcy bez obowiązku odpracowania tego czasu (pytanie weryfikujące występowanie instytucjonalnej anomii pracowniczej)? Jeśli tak, to ile było takich zdarzeń w latach 2011-2014, jakie było uzasadnienie decyzji pracodawcy i jaki w tym okresie był czas pracy, z którego zostali zwolnieni pracownicy bez obowiązku odpracowania tego czasu? Po trzecie, czy w 2014 roku pracownicy zatrudnieni w tych urzędach rozpoczynali pracę z opóźnieniem lub wychodzili z pracy przed upływem czasu pracy? Jeżeli miały miejsce sytuacje, o których mowa w tym pytaniu, to czy prowadzona jest ewidencja

takich sytuacji (spóźnienia, wcześniejsze wyjścia z pracy)? Ile było takich sytuacji, ilu pracowników rozpoczynało pracę z opóźnieniem, a ilu skończyło pracę przed upływem czasu pracy zgodnie z tą ewidencją, a także czy pracownicy odpracowali ten czas? Po czwarte, czy w 2014 roku badane urzędy prowadził ewidencję czasu spędzanego przez pracowników na paleniu wyrobów tytoniowych? Jeśli nie, to czy taka ewidencja została wprowadzona w 2015 roku lub też planowane jest jej wprowadzenie? Zapytano również, czy czas pracy spędzony w 2014 przez pracowników zatrudnionych w tych urzędach na paleniu wyrobów tytoniowych został przez tych pracowników odpracowany? Po piąte, czy w latach 2010-2014 w tych urzędach zatrudnieni byli pracownicy, którzy w tym okresie zasiadali jednocześnie w radach nadzorczych spółek prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa (pytanie weryfikujące występowanie instytucjonalnej anomii pracowniczej)? Jeżeli tak, to ilu było takich pracowników w latach 2010-2014, a także czy ci pracownicy brali udział w posiedzeniach rad nadzorczych tych spółek w czasie pracy w urzędzie? Jeżeli tak, to czy ten czas pracy został przez nich odpracowany? 4 Prawo do informacji a organizacja pracy i organizacja urzędu w kontekście wydatkowania środków publicznych na wynagrodzenia Zanim przejdziemy do przedstawienia i analizy udzielonych odpowiedzi na przedstawione wyżej pytania, należy wskazać, że część z badanych urzędów uznała, że sprawa wydatkowania środków publicznych na wynagrodzenia (według struktury opisanej we wniosku nr 11) co do zasady nie stanowi informacji publicznej. MAiC odnosząc się do zawartych w tym wniosku pytań (pytania 1-9) wyjaśnia, że kwestie w nich poruszone nie są informacją publiczną, ponieważ nie dotyczą spraw publicznych, a jedynie spraw organizacyjnych i porządkowych. Resort ten odwołuje się w tym zakresie do opinii Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z dnia 15 lipca 2010 r. (sygn. akt I OSK 707/10) stwierdza, że dokumenty czy też informacje nie odnoszą się do spraw publicznych, a jedynie do spraw organizacyjnych i porządkowych i nie są umieszczone w aktach sprawy, o tyle nie podlegają udostępnieniu na zasadach określonych w ustawie o dostępie do informacji publicznej. MAiC argumentuje ponadto, że Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 11 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II SAB/Bk 6/13) uznał, iż pomimo szerokiego rozumienia pojęcia informacji publicznej należy podkreślić, że ustawa o dostępie do informacji publicznej nie 4 Wniosek nr 11 o udostępnienie informacji publicznej z dnia 19 lipca 2015 r.

może być i nie jest środkiem do wykorzystywania w celu wystąpienia z wnioskiem o udzielenie każdej informacji. Oznacza to, że zakres przedmiotowy ustawy wytycza i obejmuje dostęp tylko do informacji publicznej, a nie publiczny dostęp do wszelkich informacji. MAiC przytacza również opinię Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w wyroku z dnia 17 października 2013 roku (sygn. akt I OSK 1105/13) orzekł, iż nie można uznać, że każdy, najdrobniejszy nawet przejaw działalności i każdy wytworzony przez podmiot zobowiązany do udzielania informacji publicznej dokument zawiera informację publiczną, która podlega udostępnieniu w oparciu o przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej. Resort argumentuje, że w niniejszym wyroku NSA stwierdził, iż żądana przez skarżącego informacja w postaci pisemnych wyjaśnień złożonych przez pracowników organu ma jedynie charakter porządkowy i dotyczy sposobu wykonywania obowiązków służbowych. Nie ma więc związku z realizacją przez organ zadań publicznych i bez wątpienia stanowi wewnętrzną korespondencję urzędową, pozbawioną waloru publiczności 5. W związku z tak przedstawioną opinią resortu cyfryzacji i administracji publicznej, należałoby uznać, iż wydatki bieżące administracji publicznej (w tym wydatki na wynagrodzenia i pochodne), których udział w wydatkach budżetu państwa wynosi aż 16% - stanowią drobny przejaw aktywności administracji publicznej. Podobne problemy z zajęciem stanowiska w przedmiotowej sprawie miała Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, która w zakresie pytań 1, 2, 3, 5, 6 i 7 przedmiotowego wniosku poinformowała, iż informacje na temat wychodzenia przez pracowników w godzinach pracy z urzędu w celach nie służbowych oraz liczby takich przypadków, rozpoczynania pracy z opóźnieniem, czy wychodzenia przed upływem czasu pracy oraz odpracowywanie tychże godzin są kwestiami uregulowanymi w ogólnie dostępnym prawie pracy i nie zawierają elementów publicznych. Dotyczą wykonywania przez pracowników obowiązków wynikających z umów o pracę i regulacji wewnętrznych, co nie stanowi wyrazu poglądów, czy zamierzeń publicznych, a tym samym nie są informacją publiczną. Mając na uwadze jak wyjaśnia KPRM powyższe pytania, dane te nie stanowią informacji publicznej w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej. Resort finansów z kolei poinformował, iż informacje dotyczące "liczby wyjść prywatnych w roku 2014 r.; liczby pracowników wychodzących w godzinach pracy urzędu w roku 2014; czasu nieobecności pracowników, w związku z wyjściami prywatnymi pracowników w 2014 r.; liczby zdarzeń w 2014 r.; rozpoczynania przez pracowników pracy z opóźnieniem i wcześniejszych wyjść z pracy w 2014 5

r.; liczby pracowników, którzy rozpoczynali pracę z opóźnieniem i wychodzili wcześniej; liczby pracowników zasiadających w radach nadzorczych spółek prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa w poszczególnych latach okresu 2010-2014 stanowią informacje przetworzone. MF poinformowało, że resort finansów nie dysponuje gotowymi danymi w tym zakresie, a do sporządzenia tak szczegółowych zestawień konieczne byłoby wykonanie szeregu pracochłonnych czynności angażujących wszystkie komórki organizacyjne MF, w tym w przypadku rad nadzorczych (pytania nr 10-11) przeanalizowania okresu zasiadania poszczególnych pracowników we wszystkich radach nadzorczych spółek Skarbu Państwa i przyporządkowania okresu zasiadania w poszczególnych radach każdego pracownika do poszczególnych lat. Natomiast w przypadku czasu pracy pracowników MF należałoby podjąć czynności polegające na zliczaniu z ewidencji poszczególnych wyjść, przyjść oraz czasu nieobecności każdego pracownika ze wszystkich 40 departamentów i biur w całym roku 2014 oraz analizowania czasu pracy każdego pracownika figurującego w ewidencji pod kątem rozkładu czasu pracy. Z kolei resort sportu i turystyki poinformował, że pojęcie "informacji publicznej" zostało przez ustawodawcę określone w art. 1 ust. 1 i art. 6 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej. W związku z tym w myśl tych przepisów, w ocenie tego resortu informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych, a w szczególności o sprawach wymienionych w art. 6 ust. 1 i 2 u.d.i.p.. Resort podkreśla, iż dokumentem urzędowym, zgodnie z ust. 2 art. 6 ww. ustawy jest tylko i wyłącznie treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów kodeksu karnego, w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt sprawy 6. Wychodzenie z pracy w celach prywatnych i innych nie służbowych Na podstawie odpowiedzi udzielonych na pytanie Czy w 2014 roku pracownicy zatrudnieni w Państwa urzędzie wychodzili w godzinach pracy z urzędu w celach niesłużbowych? (Wniosek nr 11 pyt. nr 1) przyjrzyjmy się, jak badane resorty i KPRM przeciwdziałają anomii pracowniczej w ramach wskazanych wyżej obszarów i potencjalnych zachowań, a także jak postrzegają badany obszar. Z kolei celem kolejnego pytania (pytanie nr 2 z wniosku nr 11) było ustalenie, czy badane urzędy prowadzą ewidencję wyjść w godzinach pracy w celach nie służbowych i na ile szczegółowa jest ta ewidencja oraz czy w efekcie urząd podsiada zdolność do kontrolowania i analizy zachowań pracowników i nadzorujących ich 6

menadżerów w ramach przedmiotowych zachowań. W związku z tym, odnosząc się do pytania pierwszego, zapytano badane ministerstwa i KPRM, czy jeżeli miały miejsce sytuacje, o których mowa w tym pytaniu, to czy urzędy prowadzą ewidencję wyjść w godzinach pracy w celach nie służbowych. Zapytano również, ile było takich wyjść, ilu pracowników wychodziło w godzinach pracy z urzędu i jaki był czas ich nieobecności w urzędzie z powodu wyjść z urzędu w celach nie służbowych zgodnie z tą ewidencją? 7 W odpowiedzi na te pytania resort środowiska poinformował, że pracownicy urzędu w 2014 roku korzystali z wyjść w celach prywatnych w godzinach pracy, a także że wyjścia prywatne są ewidencjonowane w załączniku do listy obecności pod nazwą Ewidencja nieobecności w godzinach służbowych wyjścia prywatne. W przypadku tego resortu w 2014 roku 474 pracowników skorzystało z wyjść w celach pozasłużbowych 5 157 razy, łącznie w ilości 6 291 godzin i 9 minut 8. Warto przy tym zwrócić uwagę na precyzyjność udzielonej przez to ministerstwo odpowiedzi, a także brak jego zastrzeżeń co do zastosowanej przez Fundację Klinika Rządzenia podstawy prawnej, to jest ustawy o dostępie do informacji publicznej, szczególnie w kontekście przedstawionych powyżej opinii części badanych urzędów na temat istoty informacji publicznej w zakresie badanego obszaru. Dodatkowo MOŚ poinformowało, że w 2014 roku do Biura Kadr i Szkoleń ministerstwa nie wpłynęły sygnały, świadczące o pojawieniu się przypadków wychodzenia w trakcie pracy w celach prywatnych, bez wiedzy i zgody przełożonego oraz bez odpracowania tego czasu. Ponadto przełożeni i pracownicy komórki kadrowej mają podgląd (w module elektronicznej informacji kadrowej) godzin przyjścia i wyjścia taka funkcjonalność pozwala przełożonym na bieżąco monitorować czas pracy pracowników, a tym samych sprawdzać czas odpracowania wyjść w celach prywatnych przez pracowników. Z kolei resort obrony w odpowiedzi na powyższe pytanie poinformował, iż zgodnie z obowiązującym w MON regulaminem pracy, w komórkach organizacyjnych wchodzących w skład tego urzędu, prowadzone są rejestry wyjść w celach prywatnych, a w przypadku wyjść w celach prywatnych w godzinach pracy i spóźnień do pracy pracownicy są zobowiązani do odpracowania tego czasu. Jednak w opinii urzędu te rejestry są dokumentami wewnętrznymi, niezawierającymi danych publicznych i tym samym również nie stanowią informacji publicznej w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej 9. Tym samym urząd nie poinformował o skali takiego zjawiska w MON. 7 Wniosek nr 11 o udostępnienie informacji publicznej z dnia 19 lipca 2015 r. 8 9

MG, podobnie jak dwa poprzednie resorty, potwierdziło, że pracownicy resortu gospodarki wychodzili w godzinach pracy z urzędu w celach nie służbowych, dodając, iż odbywało się to po uzyskaniu zgody bezpośredniego przełożonego lub w razie jego nieobecności kierującego komórką organizacyjną, w której są zatrudnieni. MG prowadzi ewidencję wyjść w godzinach pracy w celach nie służbowych, a pracownicy ministerstwa, po uprzednio uzyskanej zgodzie na wyjście poza urząd w godzinach pracy, są zobowiązani dokonać stosownego wpisu wyjścia w elektronicznym systemie wniosków, w tym podać termin odpracowania nieobecności. Jednocześnie MG poinformowało podobnie szczegółowo jak resort środowiska że w 2014 roku z możliwości wyjścia z urzędu w celach nie służbowych skorzystało 688 pracowników tego ministerstwa. We wskazanym okresie w elektronicznym systemie wniosków odnotowano 4 724 wyjścia prywatne o łącznym czasie 7 374 godzin. Powyższe wskazuje, że średni czas nieobecności przypadający na pracownika korzystającego z wyjść prywatnych wyniósł w 2014 roku w tym urzędzie około 11 godzin. MSP w odpowiedzi na tak postawione pytania dotyczące wyjść pracowników w trakcie pracy w celach prywatnych odwołuje się do regulaminu pracy MSP, który jak wynika z informacji urzędu reguluje kwestię wychodzenia z pracy w celach nie służbowych w godzinach pracy. MSP dodaje, że zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownicy urzędu nie mogą opuszczać gmachu urzędu w godzinach pracy bez zgody przełożonego, a w przypadku każdorazowego wyjścia pracownik jest zobowiązany dokonać stosownego wpisu w rejestrach ewidencyjnych. Urząd dodaje również, że w wyjątkowych sytuacjach pracownik może być zwolniony od pracy na czas niezbędny dla załatwienia ważnych spraw osobistych, wymagających załatwienia w godzinach pracy. Zwolnienia udziela przełożony pracownika. W takiej sytuacji czas nieprzepracowany z powodu spóźnienia, wyjścia w celu poza służbowym musi być odpracowany do końca okresu rozliczeniowego, a jeżeli jest to niemożliwe z przyczyn uzasadnionych, w kolejnym okresie rozliczeniowym. MSP wyjaśnia ponadto, iż powyższe wpisy dokonywane są przez pracownika w indywidualnej elektronicznej karcie czasu pracy. Urząd wskazuje również, że za organizację, wykorzystanie i ewidencję czasu pracy odpowiedzialny jest dyrektor komórki organizacyjnej. Odnosząc się do pytań 1-3 z wniosku nr 11 resort edukacji narodowej odwołuje się również do regulaminu pracy, wskazując, że zgodnie z tą regulacją pracownik może być zwolniony od pracy na czas niezbędny do załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych, które wymagają załatwienia w godzinach pracy. Zwolnienia udziela kierownik komórki organizacyjnej, w której pracownik jest zatrudniony. Czas zwolnienia od pracy musi zostać odpracowany, w terminie uzgodnionym z kierownikiem komórki organizacyjnej. Nie

prowadzi się tam centralnej ewidencji wyjść pracowników w celach osobistych. Za rozliczenie czasu wyjść prywatnych w godzinach pracy odpowiada kierownik komórki organizacyjnej. MEN informuje również, że kierownicy komórek organizacyjnych tergo urzędu nie zgłaszali przypadków nieodpracowania czasu zwolnienia na załatwianie spraw osobistych 10. Resort edukacji nie przekazał jednak danych dotyczących skali przedmiotowego zjawiska. Resort finansów, który jak wspomniano wyżej wyraził stanowisko, iż informacje objęte niniejszą analizą co do zasady wykraczają poza zakres spraw publicznych, poinformował, iż pracownicy zatrudnieni w MF, wychodzili w godzinach pracy z urzędu w celach prywatnych zgodnie z regulaminem pracy i każdorazowe wyjście w sprawach prywatnych zgłaszane było bezpośrednim przełożonym oraz odnotowywane w książkach wyjść znajdujących się w sekretariatach komórek organizacyjnych. MF poinformowało ponadto, iż czas zwolnień od pracy, niezbędny dla załatwienia ważnych spraw osobistych i rodzinnych, które wymagały wyjścia w godzinach pracy, był każdorazowo odpracowywany przez pracowników. Ta procedura dotyczyła również rozpoczynania pracy z opóźnieniem, jak również zakończenia pracy przed upływem czasu pracy, z czego również korzystali pracownicy MF. Do regulaminu pracy, podobnie jak wyżej wskazane urzędy w kontekście wychodzenia z pracy w celach prywatnych odwołuje się również resort rolnictwa i rozwoju wsi, wskazując, iż czas nieprzepracowany przez pracownika z powodu spóźnienia lub wyjścia w ważnych sprawach osobistych jest ewidencjonowany w każdej komórce organizacyjnej urzędu w tak zwanej Ewidencji wyjść w godzinach służbowych, a następnie odpracowywany po uzgodnieniu z kierującym departamentem/biurem. MRiRW w tym aspekcie dowołuje się również do Kodeksu pracy, który, jak wskazuje urząd, w art. 151 2 reguluje kwestie odpracowywania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi na jego wniosek w celu załatwienia spraw osobistych. Resort nie był jednak w stanie podać innych informacji, w tym danych dotyczących skali takich zachowań 11. Z kolei MSW w odpowiedzi na pytania 1-3 oraz 5 i 7 (o których również w dalszej części niniejszego rozdziału) poinformowało, iż od 1 czerwca 2015 roku w tym urzędzie obowiązuje elastyczny czas pracy wprowadzony zarządzeniem Nr 45 Dyrektora Generalnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie systemu elastycznego czasu pracy w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. MSW informuje, iż w ramach elastycznego czasu pracy pracownicy ministerstwa ustalają na dany tydzień, w porozumieniu z 10 11

bezpośrednim przełożonym, mając na uwadze pełną i niezakłóconą realizację obowiązków służbowych, godziny rozpoczęcia i zakończenia pracy z uwzględnieniem ewentualnych wyjść prywatnych. Pracownik może zatem wyjść w godzinach pracy w celu załatwienia spraw prywatnych, przy czym ma obowiązek odpracowania nieobecności związanej z wyjściem prywatnym w przyjętym miesięcznym okresie rozliczeniowym, w wymiarze przeciętnie 40 godzin w tygodniu. Resort dodaje również, że rozkład czasu pracy poszczególnych pracowników ustala w harmonogramie czasu pracy danej komórki organizacyjnej bezpośredni przełożony. Na pytanie o dane na temat wychodzenia pracowników z pracy w celach prywatnych MSW odpowiedziało, że nie jest prowadzona w urzędzie zbiorcza ewidencja wyjść prywatnych pracowników w godzinach pracy w celach prywatnych. Ministerstwo Zdrowia podobnie jak pozostałe urzędy, które odpowiedziały na przedmiotowe pytanie, odwołuje się do regulaminu pracy urzędu. MZ wskazuje, że zgodnie z tą regulacją pracownicy urzędu zobowiązani są do wpisywania każdorazowo w ewidencji czasu pracy prowadzonej przez sekretariaty komórek organizacyjnych wyjść w godzinach pracy poza Ministerstwo Zdrowia. MZ podkreśla, że każde wyjście, zarówno służbowe jak i prywatne odbywa się za zgodą przełożonego, ponieważ to kierownicy komórek organizacyjnych odpowiedzialni są za organizację i dyscyplinę pracy w kierowanej komórce organizacyjnej. Urząd informuje ponadto, iż obowiązek ewidencjonowania wyjść pracowników poza urząd jest realizowany na bieżąco. MZ poinformowało również, że urząd nie gromadzi ilościowych danych statystycznych w zakresie wyjść pracowników w sprawach nie służbowych w godzinach pracy, liczby pracowników wychodzących w godzinach pracy, ani czasu nieobecności w urzędzie z powodu wyjść w celach prywatnych. Podkreśla również, że każde wyjście pozasłużbowe winno zostać odpracowane, za co odpowiedzialni są dyrektorzy komórek organizacyjnych. MZ poinformowało, iż każde spóźnienie do pracy bądź wcześniejsze jej zakończenie pracownik jest zobowiązany odnotować w ewidencji czasu pracy, prowadzonej przez sekretariaty komórek organizacyjnych, a także powinno odbywać się za zgodą i wiedzą bezpośredniego przełożonego. MZ nie gromadzi ilościowych danych statystycznych dotyczących ilości spóźnień bądź ilości przypadków wcześniejszego zakończenia pracy przez pracowników 12. KPRM, która, jak wspomniano wcześniej, miała wątpliwości co do publicznego charakteru omawianych w niniejszym rozdziale kwestii, poinformowała, że zgodnie z obowiązującym w KPRM regulaminem pracy, w komórkach organizacyjnych prowadzone są 12

ewidencje wyjść służbowych i prywatnych. W przypadku wyjść w celach prywatnych w godzinach pracy i spóźnień do pracy pracownicy są zobowiązani do odpracowania tego czasu. Ewidencje są dokumentami wewnętrznymi, niezawierającymi danych publicznych i tym samym również nie stanowią informacji publicznej. Z kolei resort kultury odnosząc się do pytania pierwszego i drugiego wniosku wyjaśnia, że zgodnie z regulaminem pracy urzędu, przyjście do pracy pracownicy potwierdzają na liście obecności. Pracownik MKiDN jest zobowiązany również do wpisywania w książce wyjść każdorazowo wyjścia poza ministerstwo w godzinach pracy w celach służbowych lub prywatnych. Książki wyjść znajdują się w sekretariacie każdej komórki organizacyjnej MKiDN. Urząd ten nie przekazał jednak inaczej niż wspominane MOŚ i MG informacji na temat skali takiego zjawiska, co jak można przypuszczać wynika z faktu, iż resort kultury wykorzystuje jedynie tradycyjne papierowe rozwiązania 13. Ewidencja wyjść z pracy w celu załatwienia spraw osobistych prowadzona jest w formie papierowych rejestrów także w MSiT w każdej komórce organizacyjnej odrębnie i stanowi dokumentację tej komórki w zakresie rozliczenia czasu pracy. Resort poinformował, że za prawidłowe prowadzenie ewidencji wyjść prywatnych jest odpowiedzialny kierujący komórką organizacyjną i pracownik sekretariatu. Ministerstwo poinformowało również, że nie prowadzi w tym zakresie zestawienia całościowego danych, a ich przygotowanie zgodnie z wnioskiem wymaga przetworzenia informacji z dwunastu komórek organizacyjnych za okres dwunastu miesięcy 2014 roku w skali wszystkich pracowników tych komórek rejestrujących swoje wyjścia jednostkowo, chronologicznie. MSiT dodało, że sprawozdawczość wymagana obowiązującymi przepisami w zakresie czasu pracy nie obejmuje takich danych, informacji i statystyk, zatem udzielenie informacji w tym zakresie wymaga przeprowadzenia bardzo szczegółowych analiz w celu wytworzenia żądanej informacji objętej wnioskiem oraz odpowiedniego przetworzenia danych. Ministerstwo na dzień złożenia wniosku nie dysponowało gotową informacją w takim zakresie 14. W ramach pytania nr 1 dotyczącego wychodzenia z pracy w celach prywatnych odpowiedzi udzieliło również MPiPS, MS oraz MNiSW. Resorty te, podobnie jak pozostałe wyżej wskazane odwołały się do Kodeksu pracy oraz regulaminów pracy. MPiPS odnosząc się do dodatkowo pytań 2, 3, 5, 6 i 7 wniosku nr 11 wyjaśniło, że pracownik tego ministerstwa może być zwolniony od pracy na czas niezbędny do załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych, wymagających załatwienia w godzinach pracy za odpracowaniem. Podobnie 13 14

jak w przypadku innych resortów, w MPiPS zwolnienia udziela kierujący komórką organizacyjną. W przypadku tego resortu czas zwolnienia od pracy i jego odpracowanie rejestrowane są w karcie ewidencji czasu pracy prowadzonej dla każdego pracownika w Wydziale Kadr tego urzędu. MPiPS to kolejna po MOŚ i MG komórka posiadająca całościowe dane ilościowe. W tym urzędzie w okresie od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 31 grudnia 2014 roku z wyjść w celu załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych, wymagających załatwienia w godzinach pracy za odpracowaniem skorzystało 229 pracowników ministerstwa, wykorzystując na to w sumie 1356 godzin i 52 minuty. Urząd wyjaśnił dodatkowo, że w przypadku spóźnienia się do pracy pracownik niezwłocznie zawiadamia kierującego komórką organizacyjną o przyczynie spóźnienia. Uznanie spóźnienia za usprawiedliwione lub nieusprawiedliwione należy do kierującego komórką organizacyjną i następuje po przedstawieniu przez pracownika dowodów potwierdzających przyczynę spóźnienia lub zobowiązany jest do wykonywania pracy przez osiem godzin od momentu faktycznego stawienia się do pracy. Jeżeli wykonywanie pracy przez osiem godzin od momentu faktycznego stawienia się do pracy w tym dniu nie jest możliwe, pracownik zobowiązany jest do wykonania pracy w wymiarze równym okresowi spóźnienia w terminie uzgodnionym z kierującym komórką organizacyjną, w której zatrudniony jest pracownik 15. Tab. 0.0. Wybrane deklaracje badanych ministerstw i KPRM na temat wiedzy dotyczącej skali wyjść pracowników tych urzędów w celach prywatnych i innych nie służbowych MOŚ ( ) w 2014 roku 474 pracowników MOŚ skorzystało z wyjść w celach pozasłużbowych 5 157 razy, łącznie w ilości 6 291 godzin i 9 minut MON ( ) rejestry są dokumentami wewnętrznymi, niezawierającymi danych publicznych i tym samym również nie stanowią informacji publicznej ( ) MSP powyższe wpisy dokonywane są przez pracownika w indywidualnej elektronicznej karcie czasu pracy MF ( ) informacje objęte niniejszą analizą wykraczają poza zakres spraw publicznych ( ) MRiRW czas nieprzepracowany przez pracownika z powodu spóźnienia lub wyjścia w ważnych sprawach osobistych jest ewidencjonowany w każdej komórce 15

organizacyjnej urzędu w tak zwanej Ewidencji wyjść w godzinach służbowych ( ) MZ ( ) urząd nie gromadzi ilościowych danych statystycznych w zakresie wyjść pracowników w sprawach nie służbowych w godzinach pracy, liczby pracowników wychodzących w godzinach pracy, ani czasu nieobecności w urzędzie z powodu wyjść w celach prywatnych MG ( ) z możliwości wyjścia z urzędu w celach niesłużbowych skorzystało 688 pracowników ( ). We wskazanym okresie w elektronicznym systemie wniosków odnotowano 4 724 wyjść prywatnych o łącznym czasie 7 374 godzin. Powyższe wskazuje, że średni czas nieobecności przypadający na pracownika korzystającego z wyjść prywatnych wyniósł w 2014 roku około 11 godzin MS ewidencję wyjść prywatnych w godzinach pracy urzędu, prowadziła dana komórka organizacyjna w której zatrudniony był dany pracownik korzystający z takiego przywileju i kierownik komórki organizacyjnej danej komórki organizacyjnej odpowiadał za ewidencję oraz odpracowywanie przez podległych mu pracowników takich nieobecności MNiSW nie prowadzi zbiorczej ewidencji wyżej wymienionych zdarzeń i nie posiada gotowych danych w tym zakresie MPiPS z wyjść w celu załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych, wymagających załatwienia w godzinach pracy za odpracowaniem skorzystało 229 pracowników ministerstwa, w sumie 1356 godzin i 52 minuty MSiT ewidencja wyjść z pracy w celu załatwienia spraw osobistych prowadzona jest w formie papierowych rejestrów w każdej komórce organizacyjnej odrębnie i stanowi dokumentację tej komórki w zakresie rozliczenia czasu pracy Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM 24.07 15.09.2015 MS odwołując się do Kodeksu pracy poinformowało, że pracownicy urzędu mają prawo do zwolnienia od pracy na czas niezbędny do załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych pod warunkiem odpracowania tej nieobecności w innym terminie. Dodatkowo urząd poinformował, że zgodnie z 23 ust. 2 zarządzenia nr 33/2007 Dyrektora Generalnego Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 27 kwietnia 2007 r. z późn. zm., którego załącznikiem jest Regulamin pracy w MS Pracownik może być zwolniony od świadczenia pracy na czas

niezbędny dla załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych. Zwolnienia udziela kierownik komórki organizacyjnej oraz na podstawie ust. 3 Za czas zwolnienia od świadczenia pracy, o którym mowa w ust. 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, jeżeli czas ten odpracował w innym terminie. MS poinformował również, że ewidencję wyjść prywatnych w godzinach pracy urzędu na gruncie przepisów obowiązującego w 2014 roku regulaminu pracy, prowadziła w tym ministerstwie dana komórka organizacyjna w której zatrudniony był dany pracownik korzystający z takiego przywileju i kierownik danej komórki organizacyjnej odpowiadał za ewidencję oraz odpracowywanie przez podległych mu pracowników takich nieobecności. MNiSW poinformowało, iż wyjścia pracowników tego urzędu w celach prywatnych są ewidencjonowane poprzez dokonywanie stosownych wpisów w indywidualnych kartach czasu pracy. Zgodnie z deklaracją urzędu zgodnie z 19 ust. 1 i 2 Regulaminu pracy w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego każdy pracownik MNiSW jest zobowiązany do uzyskania zgody przełożonego na wyjście do celów prywatnych oraz do wykazania tego zdarzenia w swojej karcie czasu pracy. Resort poinformował również, że nie prowadzi zbiorczej ewidencji wyżej wymienionych zdarzeń i nie posiada gotowych danych w tym zakresie. Resort nauki i szkolnictwa wyższego wskazał jednocześnie, że opracowanie takich danych wymagałoby przetworzenia posiadanych informacji, polegającego na analizie indywidualnych kart czasu pracy wszystkich pracowników MNiSW i wyodrębnieniu z nich informacji jednostkowych, a następnie na zsumowaniu danych uzyskanych w ten sposób z poszczególnych okresów rozliczeniowych, co jak można przypuszczać jest efektem funkcjonowania w tym urzędzie tradycyjnej, a nie elektronicznej ewidencji 16. Naturalną konsekwencją zadanych na wstępie pytań 1 i 2 wniosku, to jest pytań o wyjścia z pracy oraz o sposób ewidencjonowania i skalę takich zdarzeń, było pytanie trzecie, którego celem była próba zdobycia informacji na temat tego, czy pracownicy odpracowali czas swojej nieobecności. Zadane zostało następujące pytanie Czy pracownicy zatrudnieni w Państwa urzędzie odpracowali czas swojej nieobecności w urzędzie spowodowanej wyjściem z urzędu w celach niesłużbowych? 17. Część badanych urzędów miało kłopot z jednoznacznym odniesieniem się i zajęciem klarownego stanowiska w odpowiedzi na tak postawione pytanie. 16 17 Wniosek nr 11 o udostępnienie informacji publicznej z dnia 19 lipca 2015 r.

Tab. 0.0. Odpowiedzi udzielone przez badane podmioty na pytanie: Czy pracownicy zatrudnieni w Państwa urzędzie odpracowali czas swojej nieobecności w urzędzie spowodowanej wyjściem z urzędu w celach niesłużbowych? MKiDN Pracownicy, w przypadku wyjścia prywatnego w godzinach pracy mają obowiązek odpracowania tego czasu MG Czas nieobecności w urzędzie pracowników Ministerstwa spowodowany wyjściami w celach niesłużbowych powinien być odpracowany ( ) MS Pracownicy urzędu na gruncie obowiązujących przepisów byli zobligowani do odpracowywania takich zwolnień od pracy MNiSW Pracownicy MNiSW są zobowiązani do odpracowania wyjść do celów prywatnych MSiT ( ) pracownicy Ministerstwa Sportu i Turystyki, którzy korzystają ze zwolnienia od pracy w celu załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych w godzinach pracy, w całości odpracowują czas wyjścia nie służbowego MZ ( ) każde wyjście prywatne poza urząd winno zostać przez pracownika odpracowane Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM 24.07 15.09.2015 Resort kultury poinformował, że pracownicy, w przypadku wyjścia prywatnego w godzinach pracy mają obowiązek odpracowania tego czasu (warto zwrócić uwagę na stwierdzenie mają obowiązek ). Resort gospodarki z kolei wskazał, iż czas nieobecności w urzędzie pracowników ministerstwa spowodowany wyjściami w celach niesłużbowych powinien być odpracowany w dniu roboczym, w którym zdarzenie nastąpiło lub, w przypadku braku takiej możliwości, w najbliższym możliwym terminie. Pracownicy w celu rozliczenia wyjścia prywatnego są zobowiązani uzupełnić każdorazowy wniosek w elektronicznym systemie o rzeczywiste godziny odpracowania nieobecności (warto zwrócić uwagę na stwierdzenie powinien być odpracowany ). Podobna odpowiedź udzielona została przez MS, które poinformowało, iż pracownicy urzędu na gruncie obowiązujących przepisów byli zobligowani do odpracowywania takich zwolnień od pracy (warto zwrócić uwagę na stwierdzenie byli zobligowani ) oraz przez MNiSW, które przekazało informację, że pracownicy MNiSW są zobowiązani do odpracowania wyjść do celów prywatnych (warto zwrócić uwagę na stwierdzenie są zobowiązani ). Jednoznaczna odpowiedź nie została

udzielona również przez MSiT, które odwołując się do Kodeksu pracy i regulaminu pracy MSiT poinformowało, że pracownicy tego urzędu, którzy korzystają ze zwolnienia od pracy w celu załatwienia ważnych spraw osobistych lub rodzinnych w godzinach pracy, w całości odpracowują czas wyjścia nie służbowego (warto zwrócić uwagę na stwierdzenie odpracowują czas wyjścia ). MZ poinformowało, iż każde wyjście prywatne poza urząd winno zostać przez pracownika odpracowane, dodając jednocześnie, że odpowiadają za to dyrektorzy komórek organizacyjnych. Żaden z tych urzędów, nie wskazał jednoznacznie, że pracownicy, o których mowa faktycznie odpracowali czas swojej nieobecności w urzędzie spowodowanej wyjściem z urzędu w celach nie służbowych. Analiza odpowiedzi udzielonych przez badane resorty i KPRM w tym zakresie pokazuje, że wszystkie z analizowanych urzędów podkreślają obowiązek ewidencjonowania takich zdarzeń, uzyskiwania zgody na takie zachowania od bezpośredniego przełożonego, a także na obowiązek odpracowania czasu pracy w związku z wychodzeniem z pracy w celach prywatnych i innych nie służbowych. W tym zakresie badane urzędy nie wykazują istotnych różnic strukturalnych i normatywnych. Widoczny jest jednak podział na, nazwijmy to, tradycjonalistów i urzędy stosujące nowe technologie (elektroniczne rejestry) w procesie ewidencjonowania i kontrolowania czasu pracy, a tym samym kontrolowania wydatków bieżących związanych wynagrodzeniami i pochodnymi. Stanowiący zdecydowaną większość tradycjonaliści stosują co do zasady ewidencję papierową zlokalizowaną na poziomie poszczególnych komórek organizacyjnych. Tylko nieliczne urzędy (trzy z osiemnastu badanych) były więc w stanie określić szczegółowo skalę takich sytuacji, a tym samym posiadają zdolność do analizy i wprowadzania ewentualnych działań korygujących w przedmiotowym zakresie. Na podstawie tak udzielonych odpowiedzi można uznać, że badane urzędy co do zasady obowiązkiem za ewidencję, rozliczanie i egzekucję odpracowania czasu wolnego obarczają kierowników komórek organizacyjnych. Z udzielonych informacji nie wynika holistyczna rola monitorująca przypisana do konkretnej, jednej komórki organizacyjnej. Z jednej strony można uznać, że analizowane urzędy gotowe są do przeciwdziałania niewłaściwemu wydatkowaniu środków publicznych na wynagrodzenia, jednak z drugiej niepokojące wydają się odpowiedzi na pytanie dotyczące odpracowania przedmiotowego czasu wolnego. Żaden z badanych urzędów nie udzielił powiem jednoznacznej odpowiedzi na jasno postawione pytanie (pytanie nr 3). Pytanie brzmiało: Czy pracownicy zatrudnieni w Państwa urzędzie odpracowali czas swojej nieobecności w urzędzie spowodowanej wyjściem z urzędu w celach niesłużbowych?. Na tak postawione pytanie padły odpowiedzi wskazujące obowiązek odpracowania tego czasu, ale żaden z urzędów

najwyraźniej nie był gotowy, nie posiadał informacji do jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Spóźnienia do pracy i wcześniejsze wychodzenie z pracy Kolejne pytania w ramach wniosku nr 11 związane z wydatkowaniem środków publicznych na wynagrodzenia i pochodne dotyczyły zarządzania czasem pracy w kontekście spóźnień lub wychodzenia z pracy przed końcem czasu pracy. Podobnie jak w wyżej przytoczonych odpowiedziach (wyjścia w trakcie pracy) badane ministerstwa i KPRM zostały zapytane, czy prowadzą ewidencję takich sytuacji (spóźnienia, wcześniejsze wyjścia z pracy), a także ile było takich sytuacji, ilu pracowników rozpoczynało pracę z opóźnieniem, a ilu skończyło pracę przed upływem czasu pracy zgodnie z tą ewidencją. Dodatkowo, podobnie jak w przypadku pierwszego z omawianych zjawisk, badane urzędy zostały zapytane, czy pracownicy odpracowali ten czas 18. W tym zakresie tylko część badanych urzędów udzieliła bezpośrednio odpowiedzi na tak postawione pytanie. Resort środowiska poinformował, że wdrożenie w tym urzędzie systemu elastycznego rozpoczynania pracy znacznie ograniczyło spóźnienia pracowników. W tym systemie, jak poinformował urząd, pracownik może rozpocząć pracę między godziną siódmą a dziewiątą, a zakończyć ją po przepracowaniu swojego dobowego wymiaru czasu pracy. Obowiązujący w tym resorcie regulamin pracy umożliwia pracownikowi przyjście do pracy z opóźnieniem, wyjście w trakcie godzin pracy lub wcześniejsze wyjście w celu załatwienia ważnych spraw osobistych. Urząd wyjaśnia, iż późniejsze przyjście do pracy na przykład po godzinie dziewiątej jest możliwe po uprzednim poinformowaniu o tym bezpośredniego przełożonego i uzyskaniu jego zgody. Powyższe zdarzenie nie jest traktowane w MOŚ jako spóźnienie, lecz jako wyjście z pracy w celu pozasłużbowym. Wszystkie wyjścia pracowników w czasie pracy odbywają się według podobnych zasad i są uzależnione od zgody przełożonego. Czas tych wyjść powinien zostać niezwłocznie odpracowany. Resort środowiska poinformował, że w 2014 roku do Biura Kadr i Szkoleń MOŚ nie wpłynęły sygnały, świadczące o pojawieniu się przypadków rozpoczynania pracy z opóźnieniem lub wcześniejszego wychodzenia w trakcie pracy w celach prywatnych, bez wiedzy i zgody przełożonego oraz bez odpracowania tego czasu. W przypadku MEN za przestrzeganie ustalonego dla pracownika czasu pracy odpowiedzialny jest kierownik właściwej komórki organizacyjnej. Jak informuje urząd, zdarzają się sytuacje rozpoczynania i kończenia pracy o innych godzinach, ale z zachowaniem 18 Wniosek nr 11 o udostępnienie informacji publicznej z dnia 19 lipca 2015 r.

obowiązującego wymiaru dziennego czasu pracy. Dotyczy to między innymi pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy oraz pracowników, którzy uzyskali zgodę na indywidualny rozkład czasu pracy (w 2014 roku to 51 pracowników tego urzędu). MKiDN wyjaśnia, iż czas pracy członków korpusu służby cywilnej określa ustawa o służbie cywilnej oraz rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2007 r. w sprawie czasu pracy pracowników urzędów administracji rządowej. Zgodnie z tymi regulacjami praca powinna być wykonywana od poniedziałku do piątku między 8:15 a 16:15. Resort kultury wyjaśnia, że możliwa jest na indywidualną i umotywowaną prośbę pracownika skierowaną do Dyrektora Generalnego okresowa zmiana godzin pracy, zawsze zgodnie z postanowieniami powyższych aktów prawnych. MNiSW wyjaśnia, że pracownicy rozpoczynali pracę z opóźnieniem lub wychodzili z pracy przed upływem ustalonego czasu pracy, co traktowane było jako wyjście w celach prywatnych i wiązało się z koniecznością odpracowania tych nieobecności. Podobnie w MSiT występowały przypadki rozpoczęcia pracy z opóźnieniem lub wyjścia z pracy przed upływem czasu pracy w związku z załatwieniem ważnych spraw osobistych lub rodzinnych. Urząd wyjaśnia, że terminy i godziny nieobecności były uzgadniane z przełożonymi 19. W odpowiedzi na pytanie dotyczące ewidencji takich sytuacji (spóźnienia, wcześniejsze wyjścia z pracy) oraz o skalę takich zdarzeń MG poinformowało, że czas nieprzepracowany przez pracowników ministerstwa z powodu późniejszego rozpoczęcia pracy lub wcześniejszego wyjścia z pracy jest rozliczany na tych samych zasadach jak wyjścia w celach nie służbowych, o czym wyżej. Zatem jak informuje urząd w przypadku późniejszego rozpoczęcia pracy pracownik jest zobowiązany wystawić wniosek w elektronicznym systemie ze wskazaniem terminu odpracowania nieobecności. W sytuacji kończenia pracy przez pracownika przed upływem czasu pracy jest on obowiązany uzyskać zgodę bezpośredniego przełożonego lub kierującego komórką organizacyjną na wcześniejsze wyjście z urzędu oraz wypełnić wniosek w elektronicznym systemie. MNiSW w kontekście tego pytania poinformowało, iż takie zdarzenia są rozumiane jako wyjścia w celach prywatnych i wykazywane przez pracowników w indywidualnych kartach czasu pracy. Urząd nie prowadzi zbiorczej ewidencji takich zdarzeń i nie posiada gotowych danych w tym zakresie. MSiT z kolei poinformował, iż w tym ministerstwie prowadzona jest dla pracowników ewidencja zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych, a pracownicy ministerstwa mają obowiązek odpracować w całości czas nieświadczenia pracy w związku ze sprawami osobistymi 20. Jak wynika z 19 20

przytoczonych deklaracji urzędów, żaden z badanych resortów i KPRM nie był w stanie określić skali takich zachowań. Czy w związku z tym pracownicy badanych urzędów odpracowali ten czas? Z informacji przekazanych przez resorty nie wynika to jednoznacznie. MG poinformowało, że wskazane nieobecności powinny być odpracowane w dniu, w którym wystąpiły lub, w przypadku braku takiej możliwości, w najbliższym możliwym terminie. Ponadto poinformowało, że pracownicy MG w celu rozliczenia tych nieobecności są zobowiązani uzupełnić każdorazowy wniosek w elektronicznym systemie o rzeczywiste godziny odpracowania nieobecności. MS z kolei wskazuje, że pracownicy urzędu korzystający ze zwolnienia w celu załatwienia ważnych spraw prywatnych czy rodzinnych są zobligowani do odpracowania takich nieobecności w innym terminie. Jedynie MNiSW jednoznacznie potwierdziło fakt odpracowania ( Tak ), wyjaśniając jednocześnie, że pracownicy urzędu są zobowiązani do odpracowania wyjść do celów prywatnych 21. Tab. 0.0. Odpowiedzi udzielone przez badane podmioty na pytanie: Czy pracownicy, o których mowa w pytaniu 5, odpracowali ten czas? (spóźnienia do pracy, wcześniejsze wyjścia z pracy). MG Wskazane nieobecności powinny być odpracowane ( ) MS ( ) są zobligowani do odpracowania takich nieobecności ( ) MKiDN Pracownicy, w przypadku wyjścia prywatnego w godzinach pracy mają obowiązek odpracowania tego czasu Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM 24.07 15.09.2015 Zwalnianie pracowników z obowiązku pracy bez potrzeby odpracowania Celem kolejnego pytania w ramach w ramach wniosku nr 11 było sprawdzenie, czy w badanych urzędach mogły mieć miejsce zdarzenia, które dla potrzeb niniejszych rozważań zostały określone jako instytucjonalna anomia pracownicza, czyli postawy i zdarzenia inicjowane lub sankcjonowane przez pracodawców (rozumianych jako szeroko rozumianą kadrę kierowniczą zobowiązaną w pierwszej kolejności do przeciwdziałania anomii pracowniczej oraz innym negatywnym i niepożądanym z punktu widzenia interesu ogółu zjawiskom). W związku z tym zapytano badane urzędy, czy w latach 2011-2014 pracownicy 21

zatrudnieni w ministerstwach i KPRM skończyli pracę wcześniej decyzją pracodawcy bez obowiązku odpracowania tego czasu? Jeśli tak, to ile było takich zdarzeń w latach 2011-2014, jakie było uzasadnienie decyzji pracodawcy i jaki w tym okresie był czas pracy, z którego zostali zwolnieni pracownicy bez obowiązku odpracowania tego czasu? Pytania zostały skonstruowane na podstawie wiedzy autora tej części badań, który na etapie planowania badań był w posiadaniu informacji, iż taka praktyka była od lat stosowana przynajmniej przez jeden z objętych badaniem urzędów, które co najmniej dwa razy w roku, w Wielki Piątek oraz Wigilię Bożego Narodzenia, zwalniały pracowników (najczęściej kobiety) z ostatnich godzin pracy bez obowiązku odpracowania tego czasu. Jak na to pytanie odpowiedziały monitorowane ministerstwa i KPMR? MON poinformował, że w grudniu 2014 roku pracownicy tego resortu w związku z ogłoszeniem alarmu bombowego spowodowanego podejrzeniem podłożenia ładunku wybuchowego byli zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Pracownicy, jak poinformowało MON, zostali zwolnieni do domu na około dwóch godzin przed zakończeniem pracy. Urząd poinformował, iż w tym czasie wyspecjalizowane służby prowadziły długotrwałą procedurę sprawdzania budynku i nie było możliwości powrotu do miejsc pracy. Do analogicznego zdarzenia odwołał się resort finansów, który poinformował, iż 10 lutego 2014 roku w sytuacji zagrożenia życia pracowników, po otrzymaniu informacji o podłożeniu materiałów wybuchowych w gmachu urzędu, pracodawca zdecydował zwolnić pracowników w tym dniu ze świadczenia pracy. MF poinformował, iż pracownicy tego urzędu zostali zwolnieni około godziny dziewiątej bez konieczności powrotu do pracy i odpracowania tego czasu. Jednocześnie ministerstwo poinformowało, iż poza powyższą okolicznością w latach 2011-2014 (zakres czasowy objęty wnioskiem nr 11 o udostępnienie informacji publicznej) pracownicy zatrudnieni w MF na skutek decyzji pracodawcy nie kończyli pracy wcześniej. Do sytuacji kryzysowej odwołuje się również inny urząd MIiR, które poinformowało, iż zdarzyła się sytuacja zagrożenia bezpieczeństwa siedziby ministerstwa, wobec czego urząd mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa pracownikom MliR oraz przeprowadzenie działań przez właściwe służby zwolnił pracowników z obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Urząd wyjaśnia ponadto, iż z uwagi na obowiązujące przepisy prawa pracodawca w takiej sytuacji nie miał możliwości zobowiązania pracowników do odpracowania w innym terminie czasu zwolnienia ze świadczenia pracy 22. MS z kolei poinformowało, że jako pracodawca zawsze kieruje się dobrem swoich 22