Praktyka administracji rządowej w procesie przeciwdziałania anomii pracowniczej

Transkrypt

1 Praktyka administracji rządowej w procesie przeciwdziałania anomii pracowniczej Występowanie anomii pracowniczej w administracji rządowej na podstawie oświadczeń badanych urzędów Jak wspomniano we Wstępie do niniejszego raportu, jedną z inspiracji do przeprowadzenia przedmiotowych analiz były wyniki badań pod tytułem Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach. Autorzy we wstępie do raportu podkreślają, że wraz z wejściem w życie Konstytucji RP z 1997 r. zaczęli wierzyć, że ustrój społecznej gospodarki rynkowej oznacza pojawienie się nowych wartości także w biznesie i w relacjach pomiędzy pracodawcą a pracownikami. W ich opinii, niestety, okazało się, że społecznie dziedziczone zaszłości poprzedniego systemu ciągle utrudniają budowanie wzajemnego zaufania i lojalności. Podkreślają, że niezmiennym problemem, z którym pracodawcom trudno sobie poradzić, pozostają kradzieże w przedsiębiorstwach. W latach 80. ubiegłego wieku psychologowie opisali nowy termin anomia pracownicza oznaczający stan, kiedy pracownicy okradają swojego pracodawcę bez poczucia winy. Pracodawcy zwracają uwagę, iż w tamtym okresie praca została pozbawiona jakiegokolwiek etosu, kontekstu moralnego, jak i poczucia zobowiązania wobec pracodawcy. Ich zdaniem obowiązek dbania o dobro zakładu pracy zapisany w Kodeksie pracy stał się dla wielu zatrudnionych martwą literą prawa. Zdaniem Pracodawców RP, pomimo ponad 20 lat ustroju wolnorynkowego, patologiczne zachowania pozostają obecne, a wręcz są zdecydowanie bardziej powszechne, niż mogłoby się wydawać. Tylko w sektorze handlu detalicznego straty finansowe przedsiębiorców z tytułu okradania ich przez pracowników wyniosły w 2011 r. ponad 1,7 mld złotych, a problem jak pokazują badania anomii dotyczy 78% pracodawców w Polsce 1. W związku z tym autorzy niniejszego raportu postawili sobie pytanie, jak w kontekście przytoczonych doświadczeń pracodawców prywatnych oraz w kontekście budzących wątpliwości zachowań decydentów politycznych opisanych przez media w 2014 roku między innymi przy okazji afery taśmowej z anomią pracowniczą (i szerzej wydatkowaniem środków publicznych na cele prywatne) radzi sobie administracja rządowa w Polsce. Jaka jest skala możliwych nadużyć i jakich zachowań dotyczą ewentualne nadużycia w tym sektorze? W związku z tym monitorowane urzędy zostały zapytane, czy w okresie 1 Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s. 3 1

2 objętym monitoringiem w tych resortach zostały wykryte nadużycia polegające na wydatkowaniu przez osoby tam zatrudnione środków publicznych na cele prywatne. W celu doprecyzowania tego pytania, wskazano rodzaje takich zachowań 2 : 1. korzystanie w celach prywatnych na terenie urzędu z produktów i materiałów będących w posiadaniu urzędu (na przykład z długopisów, papieru do drukarki, kawy, herbaty, wody i tym podobnych); 2. wynoszenie z urzędu do wykorzystania na cele prywatne produktów i materiałów będących w posiadaniu urzędu; 3. używanie samochodu służbowego do celów prywatnych lub innych nie służbowych celów; 4. używanie telefonu służbowego do celów prywatnych lub innych nie służbowych celów; 5. używanie sprzętu biurowego (na przykład drukarka, komputer, kserokopiarka, skaner) lub innego sprzętu znajdującego się w urzędzie (na przykład RTV, AGD) do celów prywatnych lub innych nie służbowych celów; 6. wcześniejsze wychodzenie z pracy, późniejsze przychodzenie do pracy, wychodzenie z pracy podczas godzin pracy w celach prywatnych bez wiedzy i zgody pracodawcy oraz bez odrobienia tego czasu; 7. załatwianie prywatnych spraw lub innych niesłużbowych spraw w urzędzie w godzinach pracy; 8. wykorzystywanie stanowiska służbowego do uzyskania osobistych korzyści; 9. płacenie publicznymi środkami za towary i usługi nabywane do celów prywatnych (na przykład płacenie środkami publicznymi za wydatki związane z prywatnymi lub innymi nie służbowymi spotkaniami w restauracji lub innych lokalach tego typu). Zachowania te zostały zdefiniowane z jednej strony na podstawie doświadczeń pracodawców prywatnych (omówionych w wyżej wskazanych badaniach przykłady anomii pracowniczej w przedsiębiorstwach prywatnych) 3, a z drugiej na podstawie zdarzeń i zachowań ujawnionych w 2014 roku przez media przy okazji afery podsłuchowej i afery madryckiej oraz innych zdarzeń o takim charakterze w obszarze polityki i sfery publicznej (tabela 0.0). Tab Przykłady możliwych zachowań o charakterze anomii pracowniczej Korzystanie w celach prywatnych z produktów i Używanie sprzętu biurowego lub innego sprzętu 2 Wniosek nr 1 o udostępnienie informacji publicznej z dnia 29 marca 2015 roku 3 Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Euler Hermes oraz organizację Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej przy współpracy CMB Indicator, najczęstsze zachowania o charakterze anomii pracowniczej występujące w sektorze przedsiębiorstw dotyczą: okradania pracodawcy z produktów, półproduktów i surowców, pozorowania pracy, używania samochodu służbowego i telefonu służbowego do celów prywatnych, wcześniejszego wychodzenia z pracy bez wiedzy i zgody pracodawcy, załatwiania prywatnych spraw podczas godzin pracy, wynoszenia do domu dobrego sprzętu i spisywanie go na straty w czasie remanentu, poświadczania nieprawdy w raportach, wykorzystywania stanowiska do nacisków na kontakty seksualne, spania w pracy, wykorzystywania kart rabatowych stałych klientów celem wynoszenia pieniędzy z kasy pracodawcy, a także robienia prywatnych zakupów na koszt nieświadomych tego klientów pracodawcy. Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s. 3 2

3 materiałów będących w posiadaniu urzędu Wynoszenie z urzędu do wykorzystania na cele prywatne produktów i materiałów Używanie samochodu służbowego do celów prywatnych Używanie telefonu służbowego do celów prywatnych, czy płacenie publicznymi środkami za towary i usługi nabywane do celów prywatnych znajdującego się w urzędzie do celów prywatnych Wychodzenie z pracy, późniejsze przychodzenie bez wiedzy/zgody pracodawcy i odrobienia tego czasu Załatwianie prywatnych spraw lub innych niesłużbowych spraw w urzędzie w godzinach pracy Wykorzystywanie stanowiska służbowego do uzyskania osobistych korzyści Źródło: opracowanie własne. Na tak postawione pytanie zdecydowana większość monitorowanych urzędów (89% badanych) odpowiedziała zdecydowanie przecząco, zaprzeczając występowaniu takich zachowań w ich organizacjach. Resorty odpowiadały: Nie MKiDN 4 ; nie odnotowano żadnych z wymienionych nadużyć MRiRW 5 ; nie odnotowano przypadków wystąpienia nadużyć MNiSW, wyjaśniając jednocześnie, że zgodnie z 13 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003, Nr 169, poz. 1650), pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom dostateczną ilość wody zdatnej do picia, w związku z tym pracownicy tego resortu korzystają z wody zapewnionej przez pracodawcę 6 ; na podstawie informacji otrzymanych z komórek merytorycznych, w MAiC nie zostały wykryte nadużycia, o których była mowa we wniosku MAiC 7 ; nie zostały wykryte nadużycia polegające na wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w MPiPS środków publicznych na cele prywatne, według obszarów tematycznych wskazanych we wniosku MPiPS 8 ; nie stwierdzono nadużyć MIiR 9 ; nie wykryto zdarzeń o charakterze wskazanym we wniosku MSP 10 ; nie wykryto nadużyć polegających na wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w MON środków publicznych na cele prywatne MON 11 ; nie stwierdzono nadużyć MSW 12 ; kontrole przeprowadzone w Ministerstwie Spraw Zagranicznych przez komórkę 4 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

4 kontroli oraz instytucje zewnętrzne nie wykazały nadużyć polegających na wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne MSZ 13 ; nie wykryto nadużyć polegających na wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne MG 14 ; nie odnotowano nadużyć MF 15 ; nie wykryto nadużyć, nie zanotowano przypadków wykorzystywania stanowiska służbowego do uzyskania osobistych korzyści oraz przypadków płacenia publicznymi środami za towary i usługi nabywane do celów prywatnych Ministerstwo Zdrowia nie użytkuje służbowych kart płatniczych MZ 16. Podobnie było w przypadku resortu sprawiedliwości, gdzie również nie stwierdzono nadużyć. Jednocześnie MS inaczej niż wyżej wskazane urzędy odnosząc się do zadanych pytań bardziej rzeczowo wyjaśnia, że pracownicy tego urzędu nie korzystają w celach prywatnych z produktów i materiałów takich jak długopisy, papier do drukarki, kawa, herbata i tym podobne, przy czym w przypadku artykułów spożywczych w czasie spotkań i narad w gabinetach dyrektorów jest określony miesięczny ich przydział. Również ich spożycie na salach konferencyjnych jest określone, w zależności od rodzaju spotkania i liczby uczestniczących. MS precyzuje również, że nie wykryto tam nadużyć pracowniczych polegających na wcześniejszym wychodzeniu z pracy bez wiedzy i zgody pracodawcy, załatwianiu spraw prywatnych i innych nie służbowych w godzinach pracy oraz wykorzystywaniu stanowiska służbowego do uzyskania osobistych korzyści 17. W sposób najbardziej szeroki, precyzyjny i jednoznaczny, do postawionego wyżej pytania odniósł się resort środowiska, gdzie podobnie jak większość badanych urzędów nie wykryto nadużyć, polegających na wykorzystywaniu przez pracowników Ministerstwa Środowiska produktów i materiałów będących w posiadaniu urzędu. Resort inaczej niż większość pytanych w tym kontekście urzędów wyjaśnia bardziej szczegółowo niż pozostałe badane resorty i KPRM, że nabywane przez MOŚ produkty i materiały biurowe przeznaczone są wyłącznie do celów służbowych. Materiały biurowe są reglamentowane to jest wydawane z magazynu na druk ścisłego zarachowania tak zwany Rw, (z informacją skąd-dokąd trafia dany produkt/artykuł i w jakich ilościach), po uprzednim podpisaniu dokumentu przez bezpośredniego przełożonego. Sekretariaty nadzorują ilość wydawanych materiałów biurowych poszczególnym pracownikom urzędu (na przykład długopisów, 13 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

5 ołówków, segregatorów i tym podobnych). Urząd wyjaśnia, że artykuły spożywcze przeznaczone są wyłącznie na potrzeby kierownictwa resortu, do obsługi sekretariatów oraz narad i konferencji, szkoleń, wykonywanych w ramach działalności statutowej MOŚ. Woda mineralna dostarczana jest dodatkowo pracownikom, zgodnie z obowiązującymi przepisami (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy). Odnosząc się do wskazanych we wniosku nr 1 pytań i przykładowych zachowań pracowników, urząd informuje, że nie wykryto nadużyć polegających na wynoszeniu z urzędu na przykład długopisów, papieru do drukarki, kawy, herbaty, czy wody. Majątek publiczny w MOŚ w ocenie resortu strzeżony jest przez profesjonalną firmę ochroniarską, która zabezpiecza go przed kradzieżą. Dodatkowo budynek tego urzędu jest monitorowany, a nagrania z monitoringu są sprawdzane. Nie wykryto również nadużyć wykorzystywania przez pracowników MOŚ samochodów służbowych do celów prywatnych lub innych nie służbowych celów. Samochody służbowe użytkowane są tam przez ścisłe kierownictwo urzędu oraz przez pracowników podczas wykonywania obowiązków służbowych. Zasady korzystania z pojazdów służbowych uregulowane są w stosownej regulacji wewnętrznej. Jazdy w celach innych niż służbowe mogą odbywać się tam za pełnym zwrotem kosztów poniesionych przez urząd, na podstawie odrębnej umowy cywilno-prawnej. Nie wykryto także nadużyć wykorzystywania przez pracowników MOŚ używania telefonów służbowych do celów prywatnych. W wyniku weryfikacji połączeń (telefonia komórkowa i stacjonarna), pracownicy pokrywają koszty rozmów prywatnych lub innych niż służbowych. Weryfikacja połączeń odbywa się comiesięcznie, po zamknięciu okresu rozliczeniowego z operatorami. MOŚ nie pokrywa kosztów prywatnych rozmów i innych usług. Rachunki za telefonie są analizowane i weryfikowane każdy pracownik na wezwanie przełożonego musi określić charakter wykonanych połączeń. W przypadku wystąpienia połączenia o charakterze prywatnym, pracownik pokrywa koszt takiego połączenia. Dodatkowo w celu obniżenia rachunków za połączenia telefoniczne, w MOŚ zostały wprowadzone limity na połączenia o charakterze służbowym. Jeżeli przekroczenie limitu kosztów nastąpiło w celach służbowych, użytkownik może złożyć do Dyrektora Generalnego wniosek o jednorazowe zwiększenie limitu kosztów wraz z uzasadnieniem. Według deklaracji MOŚ nie wykryto także w tym resorcie nadużyć polegających na wykorzystywaniu przez pracowników tego urzędu sprzętu biurowego do celów prywatnych lub innych nie służbowych celów. Sprzęt służbowy nabywany przez ten resort w ocenie MOŚ przeznaczony jest wyłącznie do celów służbowych. W urządzeniach wielofunkcyjnych (drukarka, skaner, kserokopiarka, fax) 5

6 zainstalowane są liczniki, które monitorują ilości wydruków/skanów, z przypisaniem do pracownika. Ilość wykonanych wydruków/skanów jest monitorowana na bieżąco przez przełożonych. Z kolei kwestie dotyczące czasu pracy zostały obszernie uregulowane w regulaminie pracy, który określa między innymi godziny rozpoczynania i kończenia pracy przez pracowników, sposoby usprawiedliwiania nieobecności i spóźnień, a także zasady zwolnienia od pracy na czas niezbędny do załatwienia spraw osobistych pracownika. Za przestrzeganie zasad wynikających z regulaminu odpowiedzialny jest pracodawca i pracownicy. Ponadto kierujący komórkami organizacyjnymi na bieżąco dbają o przestrzeganie postanowień regulaminu, w tym dotyczących szeroko rozumianego czasu pracy. Jednocześnie pracownicy zapoznają się z regulaminem, a podpisane oświadczenie pracownika o zapoznaniu się z jego treścią, włącza się do akt pracownika. Biuro Kadr i Szkoleń tego urzędu w okresie objętym monitoringiem nie odnotowało sygnałów, świadczących o pojawianiu się przypadków, o których mowa w pytaniach 6 i 7 wniosku dotyczących wcześniejszego wychodzenia z pracy, późniejszego przychodzenia do pracy, wychodzenia z pracy podczas godzin pracy w celach prywatnych bez wiedzy i zgody pracodawcy oraz bez odrobienia tego czasu, a także załatwiania prywatnych spraw lub innych niesłużbowych spraw w urzędzie w godzinach pracy (do aspektu wydatkowania środków publicznych na wynagrodzenia i pochodne oraz ryzyk z tym związanych wrócimy w dalszej części niniejszego raportu). We wspomnianym okresie nie odnotowano też przypadków wykorzystywania stanowiska służbowego do uzyskania osobistych korzyści. MOŚ co podkreśla w przekazanych informacjach nie pokrywa ze środków publicznych kosztów zakupu towarów i usług przeznaczonych na cele prywatne. 18 Wykres 0.0. Czy w okresie objętym monitoringiem zostały wykryte nadużycia polegające na wydatkowaniu przez osoby tam zatrudnione środków publicznych na cele prywatne? 18 Informacje 17 resortów i KPRM

7 11% 6% 83% nie stwierdzono nadużyć nie stwierdzono nadużyć, ale miały miejsce w przeszłości brak informacji nt. takich nadużyć Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM Z kolei MEN podobnie jak większość pozostałych urzędów poinformował, że we wskazanym okresie nie stwierdzono nadużyć w zakresie użytkowania środków publicznych na cele prywatne, informując jednocześnie, iż wcześniej wystąpił w tym zakresie incydent polegający na znaczącym przekroczeniu limitu przyznanego pracownikowi na służbowe rozmowy telefoniczne. Pracownik ten, zobowiązany zgodnie z przyjętą w ministerstwie procedurą, do zwrotu kwoty przekroczenia, nie zwrócił jednak Skarbowi Państwa kwoty, o którą został przekroczony limit, w związku z czym sprawa skierowana została na drogę sądową i do chwili obecnej się nie zakończyła. Pracownik ten zakończył współpracę z tym resortem. MEN odpowiadając na wyżej przytoczone pytanie poinformował również, że mając na uwadze konieczność przestrzegania przepisów prawa, w tym dotyczących wydatkowania środków publicznych, podejmowane są przez ten resort między innymi działania informacyjne i szkoleniowe, uzupełniające wiedzę pracowników 19. Do działań prewencyjnych podejmowanych przez badane urzędy wrócimy w dalszej części niniejszego rozdziału. Jednak, w kontekście oświadczenia MEN, na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż jest to jedyny z badanych obiektów, który wskazał jakiekolwiek zachowanie, które w ocenie tego resortu zostało zaklasyfikowane jako nadużycie w kontekście przedmiotu niniejszych badań to jest zachowania o charakterze anomii pracowniczej. Z kolei Kancelaria Prezesa Rady Ministrów w odpowiedzi na wniosek poinformowała, że właściwe komórki organizacyjne KPRM nie dysponują informacjami o nadużyciach w 19 Informacje 17 resortów i KPRM

8 wymienionych obszarach 20. Podobnie odpowiedział resort sportu i turystyki stwierdzając, że z posiadanych przez MSiT dokumentów nie wynika, żeby takie nadużycia wystąpiły. MSiT poinformował, iż w związku z tym, że resort nie dysponuje dokumentami, które mogłyby stwierdzić wystąpienie takich nadużyć, to należy przyjąć, że urząd ten nie posiada informacji publicznej, o której mowa we wniosku 21. W przypadku tych dwóch resortów nie otrzymano jednoznacznej odpowiedzi na postawione pytanie, jak to miało miejsce w przypadku pozostałych badanych urzędów. Tabela 0.0. Wiedza administracji rządowej (deklaracje urzędów) vs. wiedza sektora prywatnego na temat występowania zjawiska anomii pracowniczej (wyniki badań zainicjowane przez ten sektor) Administracja rządowa Z udzielonych informacji wynika, że w przypadku 89% urzędów takie zachowania nie miały miejsca. Pozostałe urzędy nie posiadają informacji Sektor przedsiębiorstw prywatnych Tylko w sektorze handlu detalicznego straty finansowe z tytułu okradania przez pracowników wyniosły w 2011 r. ponad 1,7 mld złotych, a problem anomii dotyczy 78% pracodawców w Polsce Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM oraz Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s. 3 W kontekście uzyskanych informacji, o których wyżej, bezprzedmiotowe okazały się pozostałe pytania odnoszące się do skali i rodzajów możliwych nadużyć (Wniosek nr 1 z dnia 28 marca 2015 r.). Warto w tym miejscu przypomnieć, że celem przedmiotowego monitoringu było ustalenie nie tylko czy, ale również ile było takich nadużyć i na czym takie nadużycia polegały. Tak więc w oparciu o uzyskane od badanych ministerstw i KPRM informacje nie było możliwe ustalenie skali nadużyć, gdyż w ocenie tych urzędów takie zjawiska w ich strukturach nie występują. Dodatkowo, w tej części monitoringu zapytano badane urzędy o to, że jeśli wykryto nadużycia, o których mowa we wniosku nr 1, to jaka 20 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

9 była prawna kwalifikacja tych nadużyć, a także o to, czy jeśli wykryto takie nadużycia, to jakie konsekwencje zostały wyciągnięte wobec osób dokonujących tych nadużyć. Pytano również, w jaki sposób udokumentowano postępowania związane z tymi nadużyciami. Ponieważ praktycznie wszystkie urzędy oświadczyły, że przedmiotowe zachowania nie miały miejsca lub że nie posiadają wiedzy na temat takich zachowań (łącznie 89% takich odpowiedzi), na te pytania nie została udzielona przez nie żadna odpowiedź. Zgromadzone w wyniku monitoringu dane (oświadczenia badanych urzędów) wyglądają zaskakująco w porównaniu do wyników przytoczonych wcześniej badań przeprowadzonych przez Euler Hermes oraz organizację Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej przy współpracy CMB Indicator, z których wynika, że w 2011 roku blisko 78% ankietowanych przedsiębiorstw padło ofiarą zjawiska anomii pracowniczej. Warto nadmienić, że dane te dotyczą sektora prywatnego, w którym można przyjąć hipotetycznie dbałość o dobro przedsiębiorcy jest na wyższym poziomie niż dbałość o dobro wspólne rozumiane jako dobro ogółu obywateli (w tym o majątek Skarbu Państwa). W kontekście wyników przedmiotowych badań w sektorze prywatnym z 2011 roku oraz wyników badań przeprowadzonych w sektorze publicznym w ramach projektu Publiczne czy prywatne? Monitoring wydatkowania środków publicznych, warto wskazać, że blisko 42% przedsiębiorców pytanych o to, czy ich zdaniem ryzyko nadużyć pracowniczych lub korupcji jest zagrożeniem niedocenianym przez pracodawców, zgodziło się z tym stwierdzeniem. Jako przyczynę wskazywali najczęściej niechęć przyznania się do takiego problemu (71%), a rzadziej brak zauważania takiego zagrożenia (29%). Pocieszające jest to, iż 48% ankietowanych ma świadomość istnienia tego zjawiska i wynikających z niego zagrożeń dla finansów i wizerunku firmy, jednak nadal tylko 30% pytanych wie, jak sobie z nim radzić 22. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż jednym z celów niniejszych badań jest zwrócenie uwagi administracji rządowej na ten problem i zachęcenie jej do podjęcia systemowych działań ograniczających ryzyka obywateli wynikające z zachowań (nadużyć) związanych z wydatkowaniem środków publicznych na cele prywatne. Na uwagę zasługuje fakt, iż mimo świadomości przedsiębiorców, tylko jedna czwarta zdecydowała się na zgłoszenie sprawy na policję i wystąpienie na drogę prawną przeciwko pracownikowi. Jest to bardzo niski wynik, pomimo posiadania przez przedsiębiorców wiedzy dotyczącej sankcji prawnych oraz odpowiedzialności karnej z tytułu nadużyć. To pokazuje, że w Polsce nadal niepopularne jest mówienie o tym problemie, choć ponad 60% ankietowanych (przedsiębiorców) deklaruje, iż wie, jakie konsekwencje prawne 22 Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s. 13 9

10 ciążą na pracownikach 23. Pokazuje to, iż anomia pracownicza stanowi kategorię zachowań o wyjątkowo wysokiej sensytywności, stąd poziom wiedzy badanych urzędów lub chęć dzielenia się informacjami na ten temat wydawać się może zrozumiały z uwagi na taki właśnie charakter zjawiska. W swojej ankiecie Euler Hermes oraz Pracodawcy RP zapytali również o to, jakie kroki podejmuje firma po wykryciu nadużyć. Za najczęstsze reakcje zostały uznane konsekwencje dyscyplinarne stosowane wobec osoby bądź osób, których dotyczyły omawiane zdarzenia (56%). Natomiast 48% ankietowanych przedsiębiorstw po wykryciu konkretnego przestępstwa wdrożyło nowe lub zmieniło istniejące procedury. Jednocześnie 40% zadeklarowało przeprowadzenie kampanii informacyjnych dla wszystkich pracowników dotyczących polityki bezpieczeństwa 24. Niestety na podstawie danych zgromadzonych w ramach niniejszego projektu, nie jesteśmy w stanie wyciągnąć podobnych (do sektora prywatnego) wniosków. Z danych uzyskanych z sektora publicznego (objęte monitoringiem ministerstwa i KPRM) wynika, że problem anomii pracowniczej w administracji rządowej nie istnieje, nie licząc pojedynczego zachowania wskazanego przez jeden z badanych obiektów. Jeżeli przyjmiemy, że badane urzędy w pełni kontrolują objęty analizą obszar aktywności administracji, to dane te możemy uznać za pozytywne. Jednak jeżeli przyjmiemy, że udzielone przez te resorty i KPRM informacje, są wynikiem braku ich wiedzy na temat przedmiotowych zachowań (na co wskazywać może choćby przykład KPRM), a także braku wyraźnych i precyzyjnych regulacji prawnych (o czym świadczy analiza przeprowadzona w rozdziale 0), to dane te pokazują, iż nie jest znana skala możliwych nadużyć, a tym samym ryzyk i kosztów społecznych i finansowych, jakie tworzą decydenci polityczni i członkowie korpusu służy cywilnej. Brak wiedzy w tej sprawie nie pozwala również wdrożyć skutecznych rozwiązań naprawczych, zarówno tych o charakterze normatywnym jak i pozanormatywnym (miękkich) takich jak szkolenia, czy kampanie edukacyjne. System szkoleń w administracji rządowej w kontekście anomii pracowniczej Skoro sytuacja w ramach badanej grupy urzędów wygląda tak dobrze (praktycznie brak jest zachowań o charakterze anomii pracowniczej), przyjrzyjmy się, jakie działania 23 Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s

11 pozanormatywne (działania normatywne te będą przedmiotem analiz przedstawionych w dalszej części niniejszego raportu) podejmują badane urzędy w celu prewencyjnego przeciwdziałania takim zachowaniom. Na początek zobaczmy, jakie działania o charakterze edukacyjnym badane urzędy podejmują i adresują do swoich pracowników, a także jakie inne mechanizmy prewencyjne wprowadzają w celu ograniczania ewentualnych ryzyk związanych z takimi zachowaniami (nadużyciami). W tym celu zapytano urzędy o to, czy w okresie objętym monitoringiem podejmowane były określone działania na etapie rekrutacji pracowników w celu przeciwdziałania wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne, jeśli tak, to jakie działania były podejmowane w tym zakresie; czy urzędy szkoliły i edukowały pracowników lub w inny sposób podnosiły ich świadomość, jeśli tak, to jakie szkolenia zostały przeprowadzone, ilu pracowników zostało przeszkolonych lub objętych innymi działaniami podnoszącymi świadomość pracowników 25. Zanim przejdziemy do odpowiedzi, jakie udzieliły badane ministerstwa i KPRM, warto odwołać się w tym aspekcie do doświadczeń sektora prywatnego. Z danych The Global Retail Theft Barometer, GRTB (Światowy raport o kradzieży w handlu detalicznym) wynika, że firmy prowadzące handel detaliczny broniły się przed kradzieżami w Europie i na świecie w 2011 roku w pierwszej kolejności (95%) realizując szkolenia pracowników. Dodatkowo, co istotne w kontekście wyżej wskazanych pytań, 24% (dane dla Europy) i 30% (dane globalne) badanych przedsiębiorców wskazało również zwiększenie działań sprawdzających przy procesie rekrutacji 26. Dlatego też w celu zbadania, jak badane urzędy przeciwdziałają opisywanym tutaj zjawiskom w pierwszej kolejności przyjrzyjmy się, jakie działania szkoleniowe podejmują na etapie rekrutacji nowych pracowników, a następnie czy i w jaki sposób w tym zakresie edukują zatrudnione już osoby. Z analizy zgromadzonych informacji wynika, że badane resorty najczęściej ograniczają swoje działania w tym zakresie jedynie do podstawowych wynikających z regulacji powszechnie obowiązujących działań określających obowiązki i standardy procesu rekrutacji pracowników na stanowiska w służbie cywilnej. Najczęściej badane urzędy odwołują się do ustawy o służbie cywilnej, która jak pokazujemy w rozdziale dotyczącym norm prawnych -ustala generalne obowiązki członków korpusu służby cywilnej, a także podstawowe normy związane z kryteriami, jakie muszą spełniać kandydaci na pracowników, 25 Wniosek 3 z dnia 4 kwietnia Anomia pracownicza w Polsce Raport. Skala oszustw i kradzieży w firmach, Pracodawcy RP, Warszawa 2012, s

12 procedurę naboru oraz podstawowe sprawy związane z ich zatrudnieniem. W regulacji tej nie odnajdujemy jednak postanowień wprost odwołujących się do przedmiotu niniejszych badań, ani regulacji zobowiązujących urzędy administracji rządowej do podejmowania szerszych działań prewencyjnych mających na celu przeciwdziałanie nadużyciom związanym z wydatkowaniem środków publicznych na cele prywatne. Z przekazanych informacji wynika, że podejmowanie określonych działań prewencyjnych (mogące przeciwdziałać niepożądanym zachowaniom ze strony nowych pracowników) na etapie rekrutacji, to jest przed nawiązaniem stosunku pracy wprost deklarują zaledwie cztery resorty (MSiT, MOŚ, MG, MPiPS) na trzynaście urzędów, które udzieliły w tym zakresie odpowiedzi. Z kolei na etapie wprowadzania nowego pracownika do urzędu takie działania wyraźnie deklaruje pięć resortów (KPRM, MON, MS, MG, MSP). Przykładem dobrej praktyki może być przewodnik "Na dobry początek" wręczany nowo zatrudnionym pracownikom w MG, w sposób stosunkowo kompleksowy wyjaśniający zakres ich obowiązków wynikający z regulacji prawnych 27. Z informacji przekazanych przez KPRM wynika, iż zatrudniane osoby mają obowiązek zapoznania się z regulaminem pracy oraz Zasadami służby cywilnej i zasadami etyki korpusu służby cywilnej, które regulują te kwestie w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. MON poinformowało, że na etapie rekrutacji informuje się w tym resorcie kandydatów do pracy o obowiązującym w MON regulaminie pracy (resort nie poinformował o innych działaniach), a nowozatrudniony pracownik w dniu rozpoczęcia pracy jest zapoznawany z regulaminem pracy co potwierdza stosownym oświadczeniem (wskazano tylko to jedno działanie). Podobnie w przypadku MS, które wyjaśniło, że na etapie samej rekrutacji pracowników nie były podejmowane działania w celu przeciwdziałania wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne, niemniej jednak jak podkreśla resort nowo zatrudnieni pracownicy podejmujący po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej, kierowani są do odbycia służby przygotowawczej (stanowiącej przecież, na gruncie powszechnie obowiązujących regulacji, obowiązkowe działanie urzędu), w ramach której zapoznają się z zasadami etyki w służbie cywilnej. MZ z kolei informuje jedyne, że działania podejmowane w procesie rekrutacji na wolne stanowiska pracy w Ministerstwie Zdrowia są zgodne z zarządzeniem Nr 1 Dyrektora Generalnego Ministerstwa Zdrowia z dnia 13 stycznia 2012 r. w sprawie sposobu organizowania i przeprowadzenia postępowania naborowego kandydatów na wolne 27 Informacje 17 resortów i KPRM

13 stanowiska pracy w korpusie służby cywilnej w Ministerstwie Zdrowia. MSiT w odpowiedzi na wyżej wskazane pytanie wskazuje procedurę naboru do służby cywilnej (zgodnie ze wspomnianą już ustawą z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej), która wymaga złożenia przez osoby ubiegające się o zatrudnienie stosownych oświadczeń, to jest: a. oświadczenia o nieskazaniu prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, b. oświadczenia o niekaraniu zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi (dotyczy wyższych stanowisk w służbie cywilnej). Ponadto podczas naborów Ministerstwo Sportu i Turystyki uwzględnia informacje przekazywane przez Departament Służby Cywilnej KPRM o osobach, które na podstawie wyroków sądowych podlegają zakazowi zajmowania stanowisk w administracji publicznej. Wprost do ustawy o służbie cywilnej odwołuje się również resort ochrony środowiska. MOŚ podkreśla również, że przed rozpoczęciem procedury naboru, przy opracowywaniu opisu stanowiska pracy, ze szczególną starannością identyfikuje się w urzędzie wymagania stawiane kandydatom do zatrudnienia, szczególnie na stanowiskach narażonych na korupcję czy związanych z dysponowaniem środkami publicznymi 28. Tab Przykłady najczęściej wskazywanych rozwiązań w ramach systemu edukacji w procesie przeciwdziałania anomii pracowniczej w administracji rządowej na etapie rekrutacji i zatrudnienia nowego pracownika Prowadzenie procesu naboru pracowników w oparciu Zapoznanie pracownika z zasadami służby cywilnej i o ustawę o służbie cywilnej zasadami etyki korpusu służby cywilnej Zapoznanie pracownika z Regulaminem pracy Skierowanie pracownika do odbycia służby przygotowawczej Analiza kandydatów pod kątem osób, wobec których Poinformowanie nowego pracownika o zakresie orzeczono zakaz zajmowania stanowisk w obowiązków i obowiązującym czasie pracy administracji Zapoznanie z tematyką zdarzeń o charakterze Zapoznanie z ustawą o służbie cywilnej korupcyjnym, konfliktu interesów oraz innych zachowań niepożądanych Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

14 Z kolei MG wskazuje następujące działania, które w opinii tego resortu mają na celu (na etapie rekrutacji i adaptacji nowo zatrudnionych pracowników) przeciwdziałanie wydatkowaniu środków publicznych na cele prywatne: 1. informowanie kandydatów podczas rozmowy kwalifikacyjnej o czekających ich obowiązkach, w tym o obowiązującym czasie pracy; 2. podpisywanie przez nowo zatrudnionych pracowników: a. zakresów obowiązków, które, obok zindywidualizowanych zadań, wskazują również na ogólne obowiązki pracowników, w tym między innymi przestrzeganie ustalonego czasu pracy w urzędzie, dbałości o dobro zakładu i jego mienie, b. oświadczeń o zapoznaniu się z Regulaminem pracy regulującym między innymi kwestię wychodzenia w godzinach pracy w celu załatwiania prywatnych spraw; 3. wręczanie nowo zatrudnionym pracownikom przewodnika "Na dobry początek" poruszającego między innymi kwestie związane z obowiązującym w służbie cywilnej zarządzeniem w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej, wprowadzającym między innymi zasadę racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi oraz zasadę bezinteresowności, a także poruszającego aspekt podstawowych obowiązków pracownika wynikających z regulaminu pracy, w tym dotyczących przestrzegania obowiązujących w MG przepisów 29. MEN, podobnie jak większość analizowanych w tym zakresie urzędów, wskazuje, że nabory na wolne stanowiska pracy w służbie cywilnej odbywają się zgodnie z przepisami ustawy o służbie cywilnej, a w przypadku naborów na wyższe stanowiska w służbie cywilnej kandydaci zobligowani są do złożenia między innymi oświadczenia o niekaraniu zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi. Dodatkowo procedura wprowadzania nowego pracownika w środowisko pracy obejmuje w tym resorcie między innymi zapoznanie z obowiązującymi w resorcie procedurami i regulaminami, w tym z zasadami służby cywilnej oraz zasadami etyki korpusu służby cywilnej, z regulaminem pracy (określającym między innymi zasady zwalniania od pracy w celu załatwienia spraw osobistych i odpracowania czasu tego zwolnienia, zasady uzyskiwania indywidualnego rozkładu czasu pracy) 30. MSP w pierwszej kolejności, podobnie jak pozostałe resorty, odwołuje się do jak wykazujemy w części poświęconej regulacjom prawnych, stosunkowo ogólnych - obowiązków członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych wynikających z ustawy o służbie cywilnej takich jak przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych 29 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

15 przepisów prawa, ochrona interesów państwa oraz prawa człowieka i obywatela, racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi. Resort informuje również, że w pierwszym dniu zatrudnienia pracownik podczas przeprowadzonego instruktażu ogólnego i stanowiskowego zostaje przeszkolony z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej. Ponadto pracownik oświadcza, że zapoznał się z treścią Regulaminu pracy obowiązującego w Ministerstwie Skarbu Państwa, wytycznymi w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz zasad etyki korpusu służby cywilnej, regulaminem gospodarowania zakładowym funduszem świadczeń socjalnych, zasadami odbycia służby przygotowawczej w ministerstwie oraz zakresem, sposobem i warunkami zaliczenia egzaminu ze służby przygotowawczej, regulaminem wewnętrznej polityki wspierania pozytywnych relacji pracowniczych oraz zagrożeniami i poziomem ryzyka zawodowego związanego z czynnościami wymienionymi na danym stanowisku pracy. Nowy pracownik MSP zapoznaje się również z tematyką związaną ze zdarzeniami o charakterze korupcyjnym, konfliktu interesów oraz zachowań niepożądanych z punktu widzenia działalności tego urzędu 31. MPiPS w odpowiedzi na przedmiotowe pytanie wskazuje na dbałość i troskę o przestrzeganie wysokich standardów etycznych i deklaruje nacisk na kształtowanie kultury organizacyjnej zapewniającej przyswajanie zasad etycznych, w tym dotyczących użytkowania mienia publicznego. W ocenie resortu znajomość ustawy o służbie cywilnej jest wymaganiem niezbędnym, weryfikowanym w trakcie naboru na wolne stanowiska pracy w MPiPS. Dzięki temu do zatrudnienia kwalifikowane są osoby optymalnie spełniające wymagania określone w opisach stanowisk pracy. Ocena stopnia spełniania tych wymagań dokonywana jest w trakcie postępowania rekrutacyjnego przez kilkuosobową komisję prowadzącą dany nabór 32. Celem drugiej części wniosku nr 3 z dnia 4 kwietnia 2015 roku było ustalenie, czy monitorowane urzędy szkoliły i edukowały pracowników lub w inny sposób podnosiły ich świadomość w przedmiotowym zakresie, a także jakie szkolenia zostały przeprowadzone, ilu pracowników zostało przeszkolonych lub objętych innymi działaniami podnoszącymi świadomość pracowników. W tym zakresie tylko dwa urzędy z szesnastu analizowanych w ramach tego obszaru udzieliły wprost przeczącej odpowiedzi. Był to resort rolnictwa i rozwoju wsi, który poinformował, że w okresie objętym monitoringiem (to jest od 1 stycznia 2014 r., do 4 kwietnia 2015 r.) nie przeprowadzał szkoleń w zakresie określonym w pytaniu, to jest szkoleń mających na celu przeciwdziałanie wydatkowaniu środków publicznych na 31 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

16 cele prywatne. Z kolei, jak się dowiadujemy w MZ, nie przeprowadzano szkoleń w zakresie zapobiegania wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne z uwagi na brak zapotrzebowania na szkolenia w tym zakresie. Pozostałe urzędy, które potwierdziły organizację szkoleń w przedmiotowym zakresie, w przekazanych informacjach szczególny nacisk kładą na szkolenia z zakresu szeroko rozumianej etyki w służbie cywilnej oraz przeciwdziałania korupcji i konfliktom interesu. W kontekście zachowań (nadużyć), które stanowią przedmiot niniejszych rozważań, badane urzędy zwracają uwagę na fakt, iż zasady w tym zakresie zostały określone w powszechnie i wewnętrznie obowiązujących regulacjach, do których pracownicy tych urzędów mają stały dostęp między innymi za pośrednictwem wewnętrznych sieci informatycznych typu intranet. Żaden z badanych urzędów nie wskazał przeprowadzonych lub planowanych szkoleń wprost z zakresu stanowiącego przedmiot niniejszych analiz 33, a jak wynika z części niniejszego opracowania poświęconej analizie aktów prawnych, wskazane przez te urzędy regulacje jedynie w niewielkim stopniu odnoszą się do tych nadużyć. KPRM we wskazanym okresie poinformowało o organizacji szkolenia z zakresu etyki, przeciwdziałania korupcji i konfliktu interesów. Ponadto, zgodnie z informacjami przekazanymi przez KPRM, za pośrednictwem portalu wewnętrznego tego urzędu udostępniono wszystkim pracownikom materiały szkoleniowe dotyczące zasad służby cywilnej, zasad etyki korpusu służby cywilnej oraz film Etyka w służbie cywilnej z uwzględnieniem profilaktyki antykorupcyjnej, a także quiz z zakresu znajomości zasad obowiązujących w służbie cywilnej. Kwestia etyki została także uwzględniona w programie służby przygotowawczej, w ramach bloku tematycznego Etyka w służbie cywilnej i przeciwdziałanie korupcji dla osób podejmujących po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej. Z informacji przekazanych przez KPRM nie wynika, jakie szkolenia dokładnie zostały przeprowadzone, ilu pracowników zostało przeszkolonych lub objętych innymi działaniami podnoszącymi świadomość pracowników KPRM - w zakresie zachowań o charakterze anomii pracowniczej 34. Z kolei MG poinformowało, iż w ramach edukowania pracowników, kierujący komórkami organizacyjnymi tego resortu cyklicznie przypominają pracownikom o konieczności przestrzegania przepisów obowiązujących w MG, w tym zasad etyki korpusu służby cywilnej. Dodatkowo Zespół Doradców Etycznych, funkcjonujący w MG, podejmuje działania informacyjno-edukacyjne wśród pracowników w zakresie zagadnień etycznych. 33 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

17 Ponadto w 2014 roku pracownicy tego urzędu uczestniczyli w ramach przydzielonych miejsc, w organizowanym przez KPRM szkoleniu centralnym Etyka, przeciwdziałanie korupcji i konfliktowi interesów (w szkoleniu wzięły udział 3 osoby). Pracownicy MG brali również udział w cyklu szkoleń przeprowadzonych we współpracy MG z CBA z zakresu przeciwdziałania zagrożeniom korupcyjnym w pracy urzędnika. W trakcie szkoleń omówione zostało zjawisko korupcji oraz procedura postępowania w przypadku zaistnienia zdarzenia korupcyjnego. Jak deklaruje MG szczegółowo określono podczas szkolenia także sposoby postępowania w celu przeciwdziałania wydatkowaniu środków publicznych na cele prywatne i zapobiegania nadużyciom (w cyklu szkoleń uczestniczyło 127 pracowników) 35. MON w odpowiedzi na wyżej przedstawione pytanie dotyczące organizowanych szkoleń odwołał się w pierwszej kolejności do wydatkowania środków publicznych w kontekście udzielania zamówień publicznych, informując, że prowadzone są one w oparciu o regulamin udzielania przez MON zamówień publicznych na terenie RP. Resort obrony poinformował również, iż w MON obowiązuje Regulamin pracy, w którym uregulowane są między innymi kwestie związane z czasem pracy i jego dyscypliną (na przykład kwestie potwierdzania obecności w pracy, spóźnień do pracy czy wyjść w godzinach pracy). W okresie objętym monitoringiem w wymienionych w zapytaniu kwestiach w urzędzie MON nie prowadzono odrębnych szkoleń dla pracowników. Resort poinformował również, że każdy z pracowników MON został zapoznany z obowiązującym Regulaminem pracy, co potwierdzone jest stosownym oświadczeniem 36. Z kolei resort zdrowia poinformował, iż w tym okresie czasu w MZ nie przeprowadzano szkoleń w zakresie zapobiegania wydatkowaniu przez osoby zatrudnione w urzędzie środków publicznych na cele prywatne, z uwagi na brak zapotrzebowania na szkolenia w tym zakresie. Dodatkowo resort zwraca uwagę, iż pracownicy MZ mają stały dostęp do wewnętrznych zarządzeń Dyrektora Generalnego regulujących sprawy objęte przedmiotowym badaniem, w tym dotyczące gospodarowania środkami materiałowymi, w zakresie trybu postępowania w przypadku wyrządzenia szkody w mieniu pracodawcy, korzystania ze służbowych samochodów osobowych oraz w sprawie zasad używania służbowych telefonów komórkowych. MZ podkreśliło również, że wszyscy pracownicy zobowiązani są do zapoznawania się z wszelkimi zmianami dotyczącymi powyższych zarządzeń, a także z nowymi zarządzeniami Dyrektora Generalnego ministerstwa Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

18 Resort sportu i turystyki, w odpowiedzi na pytania z wniosku nr 3 z dnia 4 kwietnia 2015 roku, wskazał następujące szkolenia: Etyka, przeciwdziałanie korupcji i konfliktowi interesów, Korupcja w biznesie, Korupcja w administracji publicznej, Społeczne skutki korupcji. MSiT podkreśla również, że zatrudnieni w resorcie pracownicy mają zapewniony dostęp do informacji o wydaniu, zmianie bądź uchyleniu aktów wewnętrznych w ministerstwie. W opinii resortu informowanie wszystkich pracowników ministerstwa o obowiązujących wewnętrznych przepisach, również tych dotyczących wydatkowania środków publicznych, wpływa na podnoszenie świadomości i wzrost poczucia odpowiedzialności zatrudnionych w tej instytucji osób. Szkolenia z zakresu etyki w służbie cywilnej wskazał również resort sprawiedliwości. W okresie objętym monitoringiem, to jest od stycznia 2014 do kwietnia 2015 roku, przeszkolono cztery osoby, a zaplanowano do realizacji w całym 2015 roku szkolenie dla 262 osób 38. Resort środowiska poinformował, że nowi pracownicy członkowie korpusu służby cywilnej mają obowiązek odbycia służby przygotowawczej (działanie to, jak wspomniano wyżej, dotyczy wszystkich członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych we wszystkich badanych urzędach). Służba przygotowawcza ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika podejmującego po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej do należytego wykonywania obowiązków służbowych. Jeden z bloków tematycznych służby przygotowawczej obejmuje zagadnienia etyki korpusu służby cywilnej, problematykę równego traktowania oraz przeciwdziałania korupcji. W okresie od 1 stycznia 2014 roku do 31 marca 2015 roku w MOŚ zorganizowane zostały szkolenia podnoszące świadomość pracowników z obszaru etyki, etosu pracowniczego, przeciwdziałania korupcji i konfliktowi interesów, a także szeroko rozumianych zamówień publicznych (łącznie przeszkolono 120 pracowników). Ponadto w 2013 roku przyjęto w urzędzie Strategię antykorupcyjną, zgodnie z którą cyklicznie przeprowadzana jest analiza stanowisk zagrożonych korupcją. W maju 2014 roku powołany został Koordynator ds. Rządowego Programu Przeciwdziałania Korupcji na lata , który regularnie uczestniczy w spotkaniach dotyczących tematyki przeciwdziałania korupcji i koordynuje realizację rządowego programu w resorcie. Ponadto w 2014 roku wszystkim pracownikom ministerstwa udostępniono szkolenia e-learningowe przygotowane przez CBA. Nowo przyjmowani pracownicy zapoznają się z zarządzeniem nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki korpusu służby cywilnej, a 38 Informacje 17 resortów i KPRM

19 podpisane oświadczenie pracownika o zapoznaniu się z jego treścią włącza się do akt osobowych. Do upowszechnia informacji z zakresu racjonalnego wydatkowania środków publicznych, przeciwdziałania korupcji, konfliktu interesów oraz zasad etycznych wykorzystywany jest w tym urzędzie ponadto intranet. Publikuje się tam akty prawne, rządowe programy i poradniki poruszające powyższe kwestie 39. W przypadku MAiC, w okresie objętym analizą, w ramach działalności edukacyjnej ministerstwa podnoszącej świadomość pracowników w zakresie etycznego postępowania podjęto działania polegające na obowiązkowym zapoznaniu się każdego pracownika ministerstwa z zarządzeniem Prezesa Nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 października 2011 r. w sprawie wytycznych w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz w sprawie zasad etyki, organizacji w ramach planu szkoleń warsztatów z zakresu etyki i antykorupcji w służbie cywilnej (w 2014 roku udział w tych warsztatach wzięło 44 pracowników), a w ramach służby przygotowawczej dla nowozatrudnionych pracowników ministerstwa realizowany był temat z zakresu Etyki zawodowej w służbie cywilnej (w roku 2014 służbę przygotowawczą odbyło tam 21 pracowników) 40. W przypadku resortu skarbu państwa, w badanym okresie pracownicy ministerstwa uczestniczyli w szkoleniach, zgodnie z deklaracją urzędu mających na celu przeciwdziałanie nadużyciom w zakresie wydatkowania środków publicznych. W 2014 roku były to Etyka, przeciwdziałanie korupcji i konfliktowi interesów" (5 pracowników), Dyscyplina finansów publicznych" (2 pracowników), Dyscyplina finansów publicznych uwarunkowania prawne i ekonomiczne" (1 pracownik), Zamówienia publiczne po nowelizacji z roku w kontekście dyscypliny finansów publicznych" (26 pracowników), Służba przygotowawcza w służbie cywilnej" (19 nowozatrudnionych pracowników). Z kolei w roku 2015 były to następujące szkolenia: Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata praktyczne warsztaty" (3 pracowników), Służba przygotowawcza w służbie cywilnej" (5 nowozatrudnionych pracowników). Ponadto w planie szkolenia na 2015 roku ujęte zostały następujące projekty szkoleniowe: Finanse publiczne i odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych" (planowany udział około 50 pracowników), a także Przeciwdziałanie korupcji" (planowany udział około 50 pracowników) 41. Resort edukacji narodowej, podobnie jak wcześniejsze omawiane urzędy, zwraca uwagę na dostęp pracowników do aktualnych przepisów prawa, a także do obowiązujących w 39 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM

20 MEN procedur i regulaminów, materiałów informacyjnych (na przykład z zakresu etyki, w tym narzędzie pozwalające pracownikom na sprawdzenie swojej wiedzy). Pracownicy mają również możliwość zasięgnięcia porady u osób pełniących w urzędzie funkcje doradców etycznych. W celu zwiększenia świadomości pracowników w zakresie postaw etycznych, na lata przewidziano cykl szkoleń z tego zakresu. Dotychczas przeszkolono 117 osób (w 2014 roku było to 28 osób). W okresie objętym monitoringiem pracownicy ministerstwa uczestniczyli ponadto w szkoleniach między innymi z zakresu finansów publicznych (7 osób), dyscypliny finansów publicznych (5 osób), etyki, przeciwdziałania korupcji i konfliktom interesów (5 osób), służby przygotowawczej w służbie cywilnej (9 osób), czasu pracy w administracji publicznej (1 osoba) oraz zasad rozliczania podróży służbowych (2 osoby) 42. MSW poinformował, iż urząd w roku 2014, podobnie jak pozostałe badane urzędy, podnosił świadomość pracowników między innymi w ramach organizowanej dla pracowników zatrudnionych po raz pierwszy w służbie cywilnej służby przygotowawczej w służbie cywilnej. Ponadto resort, jak deklaruje cyklicznie organizuje szkolenia podnoszące świadomość w szczególności w zakresie wyzwań etycznych stojących przed członkami korpusu służby cywilnej, korupcji oraz konfliktu motywu wartości z motywem korzyści własnych. W roku 2014 zostało przeszkolonych 25 osób (z czego 18 w ramach służby przygotowawczej oraz 7 osób w ramach szkolenia centralnego) 43. W resorcie infrastruktury i rozwoju, w celu podnoszenia świadomości osób zatrudnionych w ministerstwie, od grudnia 2014 roku prowadzone są szkolenia adaptacyjne dla nowozatrudnionych pracowników w zakresie zapoznania z Rządowym Programem Przeciwdziałania Korupcji na lata Do chwili obecnej przeprowadzono 3 szkolenia i przeszkolono około 45 osób. Jak informuje MIiRR podczas szkoleń przedstawiane są działania ministerstwa w zakresie tego programu, osoby, które pełnią kluczowe funkcje w jego wdrażaniu oraz poszczególne etapy prac nad planami działań. Jak poinformowało MIiR szkolenie nie obejmuje tematyki przeciwdziałania wydatkowaniu przez pracowników środków publicznych na cele prywatne, jednakże porusza temat związany z nadużyciami jako zachowaniem nagannym. Dodatkowo MIiR podkreśla, iż w ministerstwie istotną funkcję informacyjną pełni intranet, dzięki któremu zatrudnione osoby mają dostęp do zasobów informacyjnych urzędu. Wszystkie regulacje wewnętrzne tego urzędu podlegają udostępnieniu poprzez zamieszczenie w intranecie, celem umożliwienia pracownikom zapoznania się z ich treścią. Za jego pośrednictwem pracownicy ministerstwa mają także 42 Informacje 17 resortów i KPRM Informacje 17 resortów i KPRM