Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego BAROMETR KONIUNKTURY DOLNEGO ŚLĄSKA RAPORT KWARTALNY NR 20 IV kwartał 2016 i I 2017 Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych s.2 2. Ranking czynników zmian nastrojów s.3 3. Koniunktura Dolnego Śląska w trzech ujęciach przekrojowych s.4 4. Otoczenie krajowe i międzynarodowe s.6 5. Uwagi metodyczne s.8 Opracowanie: Piotr Chmiel Ewelina Czuksanow Instytut Rozwoju Terytorialnego Wrocław 2017
1. OGÓLNA OCENA NASTROJÓW GOSPODARCZYCH Wartość syntetycznego wskaźnika koniunktury gospodarczej (SWK) Dolnego Śląska na przełomie IV 2016/ I 2017 roku wynosi 6,6%. Wartość SWK wzrosła o 0,5% w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku i jednocześnie obniżyła się o 0,3% w układzie kwartał do kwartału. Wykres 1. Nastroje gospodarcze na Dolnym Śląsku w kolejnych badaniach kwartalnych 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% Syntetyczny Wskaźnik Koniunktury SWK (%) 0% (I - II) 2013 (II - III) (III - IV) (IV - I) 2014 (I - II) (II - III) (III - IV) (IV - I) 2015 (I - II) (II - III) (III - IV) (IV - I) 2016 (I - II) (II - III) (III - IV) (IV - I) 2017 Ocena zakończonego kwartału Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2017. Wynik badania prognozy koniunktury na I kwartał 2017 roku pokazał jej nieznaczne obniżenie w stosunku do prognozy na IV kwartał 2016 roku. Jednocześnie odnotowano lekkie polepszenie poziomu wykonania w IV kwartale 2016 roku w stosunku do III kwartału tego roku. Wyniki badań pokazały, że na utrzymanie lekko obniżonego poziomu koniunktury (w stosunku do poprzedniego kwartału) największy wpływ miały wyniki sprzedaży krajowej i eksportowej (spadek Wartości sprzedaży krajowej o 6,1% oraz wzrost Wartości sprzedaży na eksport o 6,2%). Nie bez znaczenia na ww. wynik miał też wpływ takich czynników jak: spadek popytu na produkty/towary/usługi, spadek nakładów na inwestycje oraz niepewność związana z planowanymi zmianami rozwiązań podatkowych. Jak wynika z badań koniunktury przeprowadzonych na Dolnym Śląsku w IV 2016 r./i 2017r.: nastąpiła stagnacja nastrojów gospodarczych, w stosunku do poprzedniego kwartału, spadł poziom nakładów na inwestycje oraz wartość sprzedaży krajowej, nastąpił wzrost wartości sprzedaży na eksport. Strona2
2. RANKING CZYNNIKÓW ZMIAN NASTROJÓW Utrzymujący się od trzech kwartałów 2016 roku lekko spadkowy trend odczuć rynkowych potwierdzają, przedstawione w Tabeli 1 (poniżej), wartości badanych wskaźników cząstkowych. Tabela 1. Ranking zmian nastrojów wśród dolnośląskich przedsiębiorców we wskaźnikach cząstkowych SWK (%) LP. WYSZCZEGÓLNIENIE WARTOŚĆ (%) 1 Wartość sprzedaży krajowej -6,1 2 Wielkość zadłużenia kredytowego -5,2 3 Wartość pozostałych zobowiązań -3,3 4 Popyt na produkty/towary/usługi -2,6 5 Wartość nakładów inwestycyjnych -1,8 6 Zapasy wyrobów/towarów/materiałów -1,8 7 Stan zatrudnienia -1,6 8 Wydatki na promocję i marketing 0,0 9 Udział należności przeterminowanych 0,9 10 Średnie wynagrodzenie w firmie 2,7 11 Wartość zakupów importowych 5,1 12 Wartość sprzedaży na eksport 6,2 Sytuacja finansowa firmy -2,0 Koniunktura w całej branży -2,5 Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2017. Analiza czynników zmian nastrojów w układzie kwartał do kwartału wykazała największy regres wartości sprzedaży krajowej, która spadła o 6,1%. Niepokojącą zmianę odnotowano również w zakresie popytu na produkty/towary/usługi, który obniżył się w stosunku do poprzedniego kwartału o kolejne 2,6%. Od IV kwartału 2016 roku utrzymuje się również tendencja ograniczania ryzyka związanego z prowadzeniem inwestycji i zmniejszania wartości ponoszonych nakładów inwestycyjnych. Powiązanie tej tendencji z obniżaniem skłonności dolnośląskich przedsiębiorców do ponoszenia ryzyka zaciągania zobowiązań kredytowych i zmniejszającym się w tym samym czasie poziomem wartości zapasów wyrobów, towarów i materiałów wskazuje na niepewną sytuację finansową dolnośląskich przedsiębiorstw, potwierdzoną oceną respondentów na poziomie 2% kwartał do kwartału (patrz - Tabela nr 2). Nie bez znaczenia dla sytuacji społeczno-gospodarczej regionu pozostaje też odnotowany na poziomie kraju wzrost stopy bezrobocia z 8,3% w grudniu 2016 roku do 8,7% w styczniu 2017 roku (być może podyktowany wahaniem sezonowym) oraz na poziomie województwa dolnośląskiego z 7,2% w październiku 2016 roku do 7,3% w grudniu 2016 roku. Jako czynniki równoważące te niepokojące tendencje rynkowe należy natomiast wskazać znaczny wzrost wartości sprzedaży na eksport (o 6,2%) oraz wartości zakupów Strona3
mar-15 kwi-15 maj-15 cze-15 lip-15 sie-15 wrz-15 paź-15 lis-15 gru-15 sty-16 lut-16 mar-16 kwi-16 maj-16 cze-16 lip-16 sie-16 wrz-16 paź-16 lis-16 gru-16 sty-17 BAROMETR KONIUNKTURY DOLNEGO ŚLĄSKA Raport kwartalny nr 20 importowych (o 5,1%), co pokrywało się z tendencją ogólnokrajową. Całość obrotów Polski z pierwszą dziesiątką naszych zagranicznych partnerów handlowych stanowiła bowiem pod koniec 2016 roku 66,4% eksportu (w analogicznym okresie ub.r. 66,3%), a importu ogółem 66% (wobec 66,2% przed rokiem). Główny Urząd Statystyczny odnotował wzrost eksportu do Niemiec i do krajów z pierwszej dziesiątki partnerów handlowych Polski oraz wzrost importu z Belgią, Stanami Zjednoczonymi, Chinami, Niemcami, Francją, Czechami, Wielką Brytanią, Holandią i Włochami oraz spadek importu w wymianie z Rosją. Wskaźnik PMI dla Polski Analizując wahania wskaźnika aktywności gospodarczej (PMI) w Polsce od początku 2016 roku, można zaobserwować początkową tendencję rosnącą, w czasie której od stycznia do marca 2016 roku wartość wskaźnika PMI wzrosła do 53,9 pkt. Na początku drugiego kwartału wskaźnik PMI niepokojąco zbliżył się do wartości krytycznej 50 pkt. Następnie w sierpniu wartość wskaźnika PMI osiągnęła ostatecznie poziom 51,5 pkt. i do września utrzymała się na podobnym poziomie 52,2 pkt. W październiku wartość wskaźnika PMI obniżyła się do poziomu 50,2 pkt., a na początku stycznia 2017 roku osiągnęła wartość 54,8. Pokazuje to brak stabilizacji sytuacji gospodarczej w kraju w IV kwartale 2016 roku i jej znaczącą poprawę na początku 2017 roku. Wykres 2. Wskaźnik PMI dla Polski 56,0 55,0 54,0 53,0 52,0 51,0 50,0 49,0 48,0 47,0 Wskaźnik PMI (pkt.) Źródło: HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy. 3. KONIUNKTURA DOLNEGO ŚLĄSKA W TRZECH UJĘCIACH PRZEKROJOWYCH Koniunktura w ujęciu podregionalnym Wyniki badań przeprowadzonych w ujęciu podregionalnym pokazały dobre nastroje gospodarcze w czterech z pięciu podregionów Dolnego Śląska. Strona4
Wykres 3. Koniunktura w ujęciu podregionalnym 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% jeleniogórski legn-głogowski wałbrzyski wrocławski Miasto Wrocław Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie własne, Wrocław 2017. W podregionach legnicko-głogowskim i wałbrzyskim, prognozowany poziom koniunktury na I kwartał 2017 roku przekraczał poziom wykonania IV kwartału 2016 roku, zaś w podregionach wrocławskim i miasta Wrocław zrównał się z poziomem wykonania IV kwartału 2016 roku. Jedynie w podregionie jeleniogórskim poziom prognozy na I kwartał 2017 rok został oceniony przez respondentów na poziomie niższym od poziomu wykonania IV kwartału 2016 roku. Niepokojącym sygnałem odnotowanym w wynikach badań koniunktury regionu w IV kwartale 2016 roku jest ujemny poziom jej wykonania w podregionie wałbrzyskim. Koniunktura z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa Wyniki badań, w mikro, małych oraz dużych firmach wskazały wyższy poziom oceny prognozowanej koniunktury na I kwartał 2017 r. w porównaniu z wykonaniem w poprzednim kwartale. Tylko średnie przedsiębiorstwa oceniły negatywnie zarówno poziom koniunktury IV kwartału 2016 r., jak i I kwartału 2017 roku. Ta ocena pokazuje ich niepokój związany niewątpliwie ze spadkiem osiągniętych pod koniec roku budżetowego zysków z prowadzonej działalności gospodarczej. Wykres 4. Koniunktura z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% mikro małe średnie duże Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Strona5
Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2017. Koniunktura w ujęciu sektorowym Wyniki badań w ujęciu sektorowym wskazują, że koniunktura we wszystkich badanych branżach oceniana jest pozytywnie, a prognozy na I kwartał 2017 roku są wyższe od ocen wykonania IV kwartału 2016 roku. Stanowi to dobry prognostyk i daje nadzieję na polepszenie sytuacji rynkowej w regionie. Wykres 5. Koniunktura w ujęciu sektorowym 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% usługi (szeroko rozumiane) produkcja (i budownictwo) handel Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2017. 4. OTOCZENIE KRAJOWE I MIĘDZYNARODOWE Rozwój gospodarek państw europejskich w diagnozowanym okresie badań koniunktury wykazuje wyraźne spowolnienie. Na rynku niemieckim w grudniu 2016 roku dało się zaobserwować 3% spadek produkcji przemysłowej. Utrzymuje się stan napięcia pomiędzy krajami UE a Rosją, wynikający z nałożonych na Rosję przez UE sankcji gospodarczych. Nie bez wpływu na stabilny rozwój gospodarki globalnej pozostaje również brak wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE dot. realizacji gazociągu Nord Stream 2. Opracowany przez Deutsche Bank Research raport na 2017 rok wskazuje, jako główne czynniki zewnętrznych ryzyk rozwoju gospodarczego Polski i Dolnego Śląska, reperkusje chaotycznego Brexitu oraz silniejsze od spodziewanego spowolnienie gospodarcze w Europie. Pomimo, że Wielka Brytania (WB) przeszła już całą wewnętrzną procedurę prawną dot. jej wyjścia z Unii Europejskiej (Brexit), a obecny rząd posiada już podstawę prawną do negocjacji z władzami Unii opuszczenia jej struktur, to perspektywa sytuacji gospodarki tego kraju dalej nie jest jasna. Polska gospodarka Do końca 2016 roku utrzymywała się niepewność dolnośląskich przedsiębiorców związana z sytuacją społeczno-gospodarczą Polski wywołaną kryzysem wokół Trybunału Konstytucyjnego i pakietu pomocowego dla frankowiczów oraz dynamiką sytuacji fiskalnej. Na obniżenie poziomu rozwoju gospodarczego w kraju duży wpływ miał spadek zamówień i spowodowane nim ograniczanie produkcji. Strona6
W sektorze przetwórstwa przemysłowego od stycznia do grudnia 2016 roku odnotowano pogorszenie się wydajności pracy o ponad 13%. Zmniejszyła się również liczba przedsiębiorstw utrzymujących nadmierne zapasy wyrobów gotowych. Przedsiębiorstwa zaczęły dostosowywać ich poziom do zmniejszającego się popytu, redukując koszty prowadzenia działalności. Zgodnie z informacjami prezentowanymi w lutym br. w Gazecie Prawnej - na koniec 2016 roku polskie przedsiębiorstwa miały do spłacenia kredyty o wartości 345 mld PLN. Duże firmy zaciągnęły kredyty w wysokości 151 mld PLN, a małe i średnie 194 mld PLN. Na początku IV kwartału 2016 roku dług publiczny Polski wynosił 940 mld PLN, a wartość wszystkich kredytów udzielonych polskim przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym wynosiła łącznie 972 miliardy złotych. Porównując to do wartości polskiego PKB uzyskujemy 51,1% PKB długu publicznego i 52,8% długu prywatnego. W skali kraju niepokojącą tendencją okazały się coraz wolniej napływające zamówienia na dobra o charakterze inwestycyjnym i drastyczne kurczenie się zamówień na maszyny i urządzenia, co jest niepokojące z punktu widzenia jakości rozwoju gospodarki i inwestowania w nowocześniejsze od dotychczasowych technologie (w tym również nowe, wydajniejsze maszyny). Według danych Głównego Urzędu Statystycznego sprzedaż detaliczna w styczniu 2017 roku wzrosła o ponad 11% r/r, a produkcja przemysłowa o 9% r/r. Tak więc został zatrzymany trend spadkowy, z którym mieliśmy do czynienia w trzech kwartałach ubiegłego roku. Odsetek polskich firm przewidujących wzrosty inwestycji jest najwyższy od ponad roku. Z danych GUS wynika, że w styczniu 2017 roku poprawa koniunktury nastąpiła we wszystkich segmentach usług. Odnotowywany jest niewielki, zbliżony do zgłaszanego w grudniu, wzrost opóźnień płatności za wykonane usługi i zapowiadane jest nieznaczne zwiększenie zatrudnienia. Za zbliżony, w stosunku do zapotrzebowania, uznawany jest przez przedsiębiorców stan zapasów wyrobów gotowych. Przedsiębiorcy sygnalizują, że bieżąca produkcja jest ograniczana w większym stopniu niż w grudniu zeszłego roku, ale w najbliższych miesiącach przewidywany jest jej wzrost. Czynniki ryzyka Czynnikami ryzyka występującymi w otoczeniu Polski i Dolnego Śląska są: znacznie szybszy wzrost wydatków w stosunku do dochodów, wzrost kosztów obsługi długu publicznego, spowolnienie gospodarcze w państwach Unii Europejskiej, podniesienie się długu Skarbu Państwa. Strona7
5. UWAGI METODYCZNE Metoda Barometru Koniunktury Dolnego Śląska BKDŚ prowadzona przez Instytut Rozwoju Terytorialnego oparta jest na przesłankach metodologicznych teorii koniunktury gospodarczej. Metoda ta wykorzystuje test koniunktury polegający na zbieraniu opinii przedsiębiorców na temat bieżącej i przyszłej sytuacji kierowanych przez nich przedsiębiorstw, w zakresie wybranych elementów prowadzonej działalności gospodarczej. Respondenci, którzy udzielają odpowiedzi na pytania ankietowe, opierają się na swych ogólnych odczuciach dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i przewidywanych możliwości jego rozwoju, bez odwoływania się do zapisów księgowych. W dostępnej literaturze istnieją analizy doboru głównych wskaźników, których zakres pokrywa się z opracowaną do testu koniunktury ankietą Barometru Koniunktury Dolnego Śląska. Narzędziem badania koniunktury Dolnego Śląska, w ramach ww. testu, jest ankieta elektroniczna składająca się z pytań zamkniętych dotyczących najważniejszych wyznaczników sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (przeważają pytania o charakterze ilościowym nad jakościowymi). Są one podzielone na dwa okresy (poprzedni kwartał i najbliższy kwartał/półrocze tj. część diagnostyczna i prognostyczna). W obu kolumnach znajdują się następujące warianty odpowiedzi: -3-2-1 0 1 2 3, będące stopniowalną oceną nastrojów gospodarczych, do wyboru dokonywanego przez respondenta. Wartości przechodzące od ujemnych do dodatnich są uzasadnione naturą pomiarów koniunktury, która może być ujemna lub dodatnia. Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej województwa dolnośląskiego opiera się o metodologię Komisji Europejskiej badania nastrojów gospodarczych (ESI Economic Sentiment Indicator), która również została przyjęta przez Główny Urząd Statystyczny. Wzór pomiaru koniunktury: INDEKS = (ocena wykonania + wynik prognozy) / 2 *100% SWK można scharakteryzować jako stosunek wyrażony w procentach wobec swego maksimum, które jest możliwe do wyboru dla poszczególnych pytań. Zmiana plus/minus 10% i więcej oznacza, że występują korzystne warunki gospodarowania. Źródła danych: 1. Dane o bezrobociu, Główny Urząd Statystyczny 2016. 2. HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 2015, 3. Koniunktura międzynarodowa, NBP, październik 2015, 4. Raport o inflacji, lipiec 2015, NBP Strona8