Barometr koniunktury. Dolnego Śląska

Transkrypt

1 Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego Barometr koniunktury Dolnego Śląska II kwartał III kwartał 2014 RAPORT KWARTALNY NR 10 Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych s.2 2. Ranking czynników zmian nastrojów s.4 3. Otoczenie krajowe i międzynarodowe s.9 4. Uwagi metodyczne s.13 Instytut Rozwoju Terytorialnego Wrocław 2014

2 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej Dolnego Śląska za okres II kw roku - III kw roku wzrósł do poziomu 9,3%. Ponownie doszło do powrotu po kolejnym spadku. Pokazuje to, że można mówić o umiarkowanym optymizmie i oczekiwać, że pozytywny klimat gospodarczy będzie się bardziej udzielać gospodarce Dolnego Śląska. Wyniki zawarte w raporcie pokazują poprawę koniunktury Dolnego Śląska. Kolejne wzrosty po spadkach dowodzą, że gospodarka regionu ma wystarczający potencjał do obrony przed pogorszeniami trwającymi kilka kwartałów. Jednocześnie jest on zbyt słaby na bardziej dynamiczne przemieszczenia w górę ponad poziomy z początku 2013 roku. Uzasadnić to można wskazując, że otoczenie krajowe i międzynarodowe również jest zbyt słabe, aby silniej sprzyjać pobudzeniu koniunktury Dolnego Śląska. Cały czas ogólne uwarunkowania charakteryzują się co najwyżej umiarkowaną dynamiką. Warto też zauważyć, że nie ma rozbieżności między wskaźnikiem SWK a oceną i prognozą kwartalną (wykres 1). Na tle poprzedniego spadku ma to wydźwięk optymistyczny, jednak z punktu widzenia bardzo potrzebnego trendu wzrostowego, widoczna jest słabość gospodarki regionu. Z punktu widzenia kolejnych pomiarów bardzo ważne jest to, że wykonanie zakończonego kwartału było znacznie wyższe w porównaniu do poprzedniego badania. Doszło przy tym do wyrównania się wskaźników. Dlatego też autorzy tego raportu oceniają, że pozytywna koniunktura gospodarcza nie jest zagrożona. Gospodarka Dolnego Śląska bardzo powoli włącza się w powszechny proces wzrostu. Jednak nie można oczekiwać, aby koniunktura regionu mogła swobodnie oderwać się w górę wbrew sferze krajowej i międzynarodowej. Układ krzywych na wykresie oznacza, że mamy coś w rodzaju trendu bocznego ze wskazaniami dla umiarkowanego wzrostu. Możliwe są korekcyjne spadki i powroty w górę. Mamy do czynienia z częstą sytuacją, gdy dotychczasowe nastroje gospodarcze prezentują się słabiej, ale za to bardziej optymistyczne na przyszłość. 2

3 Wykres 1. Nastroje gospodarcze na Dolnym Śląsku w kolejnych badaniach kwartalnych. 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% I-II kw. II-III kw. III-IV kw. IV kw.2012 I-II kw. II-III kw. III-IV kw. IV kw.2013 I-II kw. II-III kw I kw I kw Ocena zakończonego kwartału Prognoza dla rozpoczętego kwartału Syntetyczny wskaźnik koniunktury Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław Niniejsze badanie pokazuje, że na Dolnym Śląsku: - wszystkie wskaźniki odrobiły poprzednie spadki, co oznacza, że optymizmem przedsiębiorstw Dolnego Śląską nie można trwale zachwiać, - syntetyczny wskaźnik nastrojów jest ciągle wyższy w porównaniu do poziomu z I kw roku, - dotychczasowe oscylacje wskazują na wyczekiwanie na silniejsze sygnały zewnętrzne, - poprzednie pogorszenia nie stanowią zagrożenia dla wzrostowej koniunktury. 3

4 2.Ranking czynników zmian nastrojów Tabela 1 pokazuje liczebną przewagę wskazań pozytywnych nad negatywnymi. Aż pięć wskaźników wykazało znaczną zmianę powyżej 7%. Trzy osiągnęło wielkości mniejsze, ale również pozytywne. Tylko trzy pokazało nieznaczne pogorszenie. Wskaźnik Koniunktury w całej branży pozytywnie zaskakuje. Jednak trzeba pamiętać, że mamy do czynienia z korektą poprzedniego spadku. Kolejny raz na granicy stabilności jest też wskaźnik Wartości zakupów importowych. Bez względu na zmiany wielkości w rankingu zawartym w tabeli 1, ciągle widać pozytywne wskazania dla rynku pracy. Kolejny raz zarysowała się pozytywna różnica dla wskaźnika Średniego wynagrodzenia w firmie i Stanu zatrudnienia. Znowu rejestruje się mniej osób i więcej znajduje zatrudnienie. Nawiązuje to do tendencji krajowej, która niesie ze sobą wyraźne ożywienie na rynku pracy. Bezrobocie na Dolnym Śląsku w czerwcu 2014 roku wyniosło 11,7% i było niższe od średniej krajowej (12%) 1. Jednak utrzymanie się tych wielkości na wskazanych poziomach wiąże się z sezonem wakacyjnym. Typowym zjawiskiem następującym potem, jest ich pogorszenie ze względu na zakończenie prac sezonowych i zakończeniu okresu urlopowego. Korzystnie prezentują się wzrosty Wydatków na promocję i marketing oraz Wartości sprzedaży krajowej. Można to uzasadnić nastawieniem na wydatki związane z okresem wakacyjnym, czyli znacznym wzrostem konsumpcji, ale w wybranych obszarach. Bardzo pozytywnie prezentuje się wskaźnik Udziału należności przeterminowanych w całych należnościach. Jego spadek to sygnał korzystny, gdyż oznacza, że skala problemu uległa zmniejszeniu. Znajduje się to w wyraźnym związku ze znaczną poprawą wskaźnika Sytuacji finansowej firmy. Szczególnie, że w rankingu zmian jest on na drugim miejscu. Pozytywny obraz zmian wskaźników cząstkowych jest wyraźny. Jednak należy podkreślić, że na tle spadków z poprzedniego pomiaru, widać powrót o charakterze korekty wzrostowej. Nie można stwierdzić, że istnieje ryzyko pogorszenia koniunktury na więcej niż okres pojedynczego kwartału. Jednocześnie trudno też wyrazić przekonanie o możliwości znacznego wzrostu koniunktury w kolejnych kwartałach. 1 Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wg województw, podregionów i powiatów - stan na koniec czerwca 2014 r., GUS

5 Tabela 1. Ranking zmian nastrojów we wskaźnikach cząstkowych SWK (%). WSKAŹNIK Zmiana kw./kw. Koniunktury w całej branży 9,79% Sytuacji finansowej firmy 9,78% Popytu na produkty/towary/usługi 8,35% Średniego wynagrodzenia w firmie 8,26% Stanu zatrudnienia 7,16% Zapasów wyrobów/towarów/materiałów 3,89% Wartości sprzedaży na eksport 1,67% Wartości nakładów inwestycyjnych 0,57% Wartości zakupów importowych -0,08% Wydatków na promocję i marketing -0,37% Wartości sprzedaży krajowej -1,60% Udziału należności przeterminowanych w całych należnościach -13,11% Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław Na tle krajowym bardzo niepokojąco przedstawia się słabnący wskaźnik PMI. Tym bardziej, że obejmuje on tę część gospodarki, która w warunkach wzrostów różnych innych wskaźników, może zaburzyć tę tendencję. Szczególnie dlatego, że ma ona charakter umiarkowany, łatwo ulegający różnego rodzaju korektom. Przedsiębiorcy muszą obserwować zmiany wskaźnika PMI, gdyż jego spadek miesiąc do miesiąca odnotowano czwarty raz z rzędu. W czerwcu zmniejszył z poziomu 50,8 i osiągnął wartość 50,3, wskazując na zaledwie niewielką poprawę warunków w polskim sektorze przemysłowym 2. 2 HSBC PMI Polskiego Sektora Przemysłowego to złożony wskaźnik opracowany w celu zobrazowania kondycji polskiego sektora przemysłowego. Jest on kalkulowany na podstawie pięciu subindeksów: nowych zamówień, produkcji, zatrudnienia, czasu dostaw i zapasów pozycji zakupionych. Każda wartość głównego wskaźnika powyżej 50.0 oznacza ogólną poprawę warunków w sektorze. HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy , s.1. 5

6 01-cze sie paź gru lut kwi cze sie paź gru lut kwi cze sie paź gru lut kwi cze sie paź gru lut kwi cze-14 Barometr koniunktury Dolnego Śląska Wykres 3.Wskaźnik PMI dla Polski Źródło: HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy Trzy ujęcia przekrojowe Zaprezentowane ujęcia niosą ze sobą pozytywny obraz koniunktury Dolnego Śląska. Obszary pogorszenia okazały się nieznaczne lub wręcz znikome. Zauważyć można lepsze oceny zakończonego okresu, niż rozpoczętego. Prognozy przedstawiają się znacznie bardziej korzystnie na tle przewidywań z poprzedniego badania. Przedstawione wykresy zostały opracowane poprzez obliczenie wskaźnika SWK dla wskazanych ujęć między niniejszym a poprzednim badaniem. Wykres 4.Nastroje gospodarcze w ujęciu podregionalnym. 3,0% 2,5% 2,0% 2,62% 1,77% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% -1,0% 1,09% 0,35% 0,43% 0,20% 0,37% -0,02% -0,17% -0,61% jeleniogórski legnicko - głogowski m. Wrocław wałbrzyski wrocławski Zmiana koniunktuy Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław

7 - Szczególnie pozytywnie prezentuje się podregion jeleniogórski i legnicko-głogowski. Niestety nie jest to potwierdzone ze strony prognoz. - Dla powiatu wrocławskiego widoczny jest kontrast między oceną kwartału wykonanego a prognozą. Jednak zarówno w strefie wartości dodatnich i ujemnych nie są to wielkości świadczące o możliwości pojawienia się nierównowagi. - Kolejny raz pozytywne wskazania pojawiły się w przypadku miasta Wrocław, jednak są one niewielkie. Podregion wałbrzyski w zasadzie nie wskazuje na możliwość większych zmian sytuacji dotychczasowej ani przyszłej. Wykres 5.Nastroje gospodarcze z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa. 6% 5% 4% 3% 4,62% 4,98% 3,59% 2% 1% 1,09% 0% -1% -2% -0,31% -0,89% -0,51% -1,46% Duże Średnie Małe Mikro Zmiana koniunktuy Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław W przypadku przedsiębiorstw dużych i średnich zaistniało nieznaczne pogorszenie, wpisujące się ogólnokrajową niezdolność do silniejszych wzrostów koniunktury. Jednak skala tych negatywnych zmian jest nieznaczna i nosi znamiona korekty wobec poprzedniego pomiaru. - Zdecydowanie lepszy obraz przedstawia się wśród przedsiębiorstw małych i mikro. - Przedsiębiorstwa mikro kolejny raz wykazały się zdecydowanie pozytywną oceną zakończonego kwartału. Jednak na tle poprzedniego pomiaru, prognoza na najbliższy okres jest zdecydowanie optymistyczna. 7

8 Wykres 6.Nastroje gospodarcze w ujęciu sektorowym. 6% 5% 4% 3% 5,21% 4,94% 2% 1% 0% -1% -2% 0,56% 0,45% -3% -4% -5% -2,58% -3,62% Produkcja (i budownictwo) Handel Usługi (szerokie rozumienie) Zmiana koniunktuy Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie badań: Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław W ujęciu branżowym widoczne jest spore zróżnicowanie między ocenami produkcji i budownictwa, handlu oraz usług. Dotyczy to zarówno ocen kwartału wykonanego jak i prognoz na najbliższy okres. - Negatywny obraz produkcji i budownictwa ma silne uzasadnienie w utrzymujących się niskich wartościach wskaźnika PMI na granicy stagnacji tego sektora. Szczególnie, że wyraża on sytuację ogólnokrajową. - Sektor usług wykazuje się niewielkimi wartościami ocen pozytywnych, ale z nastawieniem na stabilizację. Jednak są one niższe w porównaniu do poprzedniego pomiaru. 8

9 4.Otoczenie międzynarodowe i krajowe 4.1.Rynki zagraniczne Po względnie dobrych danych w II kwartale, początek III kwartału 2014 r. przyniósł z perspektywy globalnej nieznacznie gorsze sygnały roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy zredukował prognozę wzrostu gospodarczego dla świata w bieżącym roku z 3,7 do 3,3% PKB. Wolniej od przewidywań mają się rozwijać USA, Rosja, Chiny i ogólnie rynki wschodzące. Fundusz utrzymał prognozę dla świata na 2015 roku na poziomie 4% PKB. Gorsze prognozy na ten rok to konsekwencja zarówno słabszego wzrostu w pierwszym kwartale w Stanach Zjednoczonych, jak i mniej optymistycznych perspektyw kilku gospodarek wschodzących, w tym w efekcie wzrostu ryzyka geopolitycznego. MFW przewiduje słabszy wzrost w Chinach i dokonał znacznej korekty PKB Rosji (obniżył prognozę dla Rosji na ten i przyszły rok odpowiednio z 1,3 do 0,2% i z 2,3 do 1%). Dla strefy euro utrzymano prognozę 1% wzrostu PKB na ten rok, a dla Niemiec nieznacznie podwyższono. MFW wskazuje jednak zagrożenia m.in. deflację, znaczące zadłużenie sektora publicznego/prywatnego oraz towarzyszący mu proces delewarowania i konsolidację fiskalną oraz trudne reformy strukturalne. W sferze finansowej, dla całej grupy krajów rozwijających się istotne informacje napłynęły z FED, który sugeruje stopniowe wycofywanie się z nadzwyczajnych środków w polityce pieniężnej. 15 Lip 2014, Janet Yallen, szefowa Fed zadeklarowała przedstawienie pod koniec roku strategii zakończenia luźnej polityki pieniężnej oraz utrzymywanie stóp procentowych na niskim poziomie prze dłuższy czas, ale jednocześnie uzależniła decyzję w tej ostatniej kwestii od sytuacji w gospodarce i na rynku pracy. Zmiany w nastawieniu polityki pieniężnej FED mogą oznaczać ryzyko przepływów kapitałowych, zmienność kursów walut i stóp długoterminowych. Niejasne sygnały płyną z najbliższego otoczenia zewnętrznego Polski. Gospodarka strefy euro jako całości mozolnie odbudowuje wciąż zbyt słaby wzrost, aby pokonywać problem zadłużenia por. tab. 2a i 2b. Gorsze dane za II kwartał (spadek zamówień w przemyśle i produkcji przemysłowej w maju) z gospodarki niemieckiej, najważniejszego partnera handlowego Polski i wielu krajów UE, sugerują ostrożny optymizm. Pod względem wzrostu, ciągle zawodzą Francja i Włochy, które opieszale realizują program reform strukturalnych. 9

10 Ryzyko spowolnienia gospodarki niemieckiej jest niestety realne, bowiem wynika z co najmniej dwóch czynników. Po pierwsze, słabości najważniejszych gospodarek BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny) i szerzej gospodarek wschodzących, w których tempo wzrostu jest obniżane. Rynki te stanowiły istotny motor rozwoju niemieckiego eksportu z uwagi na zapotrzebowanie na dobra inwestycyjne, w których przemysł niemiecki się specjalizował. Po drugie, niestety pogarszające się ryzyko geopolityczne związane z konfliktem Rosja-Ukraina, które w przypadku gospodarki niemieckiej, austriackiej oraz w mniejszym stopniu również polskiej, może wpłynąć na relacje handlowe i finansowe. Jak szacuje Federacja Niemieckich Izb Przemysłowych i Handlowych (DIHK), eksport Niemiec do Rosji zmniejszy się w bieżącym roku o 10%. Z powodu kryzysu obniżył tegoroczną prognozę wzrostu eksportu z 4,5 do 4% i nie wyklucza jej kolejnej korekty. Tabela 2a. Prognozy gospodarcze dla strefy euro kw2 2014kw3 2014kw4 2015kw1 realny PKB, % r/r MFW (kwi-14) 1,2 1,5 1,3 OECD (maj-14) 1,2 1,7 1,4 KE (maj-14) 1,2 1,7 1,2 1,4 1,4 1,5 Bloomberg (maj-14) 1,1 1,5 1 1,1 1,3 1,4 HICP, %, r/r MFW (kwi-14) 9 1,2 OECD (maj-14) 0,7 1,1 KE (maj-14) 0,8 1,2 0,8 0,9 1 1,1 Bloomberg (maj-14) 0,8 1,3 0,8 0,8 1,1 1,2 Źródło: Koniunktura Międzynarodowa, czerwiec 2014, NBP. Tabela 2b.Prognozy gospodarcze dla Niemiec kw1 2014kw2 2014kw3 2014kw4 realny PKB %, r/r MFW (kwi-14) 1,7 1,6 OECD (maj-14) 1,9 2,1 KE (kwi-14) 1,8 2 2,1 1,7 1,8 1,8 Bloomberg (maj-14) 2 2 2,3 1,8 1,9 2,1 HICP %, r/r MFW (kwi-13) 1,4 1,4 OECD (maj-14) 1,1 1,8 KE (kwi-13) 1,1 1,4 1 1,1 1,2 1,3 Bloomberg (maj-14) 1,2 1,7 1 1,1 1,2 1,4 Źródło: Koniunktura Międzynarodowa, czerwiec 2014, NBP. 10

11 Z optymistycznych sygnałów należy odnotować pozytywne zaskoczenie wynikające z ostatniego, lipcowego odczytu PMI poza Polską. Szczególną poprawę widać w usługach w Niemczech i Francji por. wykres 7. Należy jednak pamiętać, że jest to jedynie wzrost korygujący dwa poprzednie miesiące spadku wskaźnika. Wykres 7. Wskaźniki PMI dla wybranych krajów strefy euro. Źródło: Raport Dzienny, mbank,

12 4.2.Rynek wewnętrzny Biorąc pod uwagę prognozy dla Polski na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej w perspektywie do końca 2014 i w 2015 r., wzrost gospodarczy będzie jednym z najwyższych w regionie por. tab. 3. Jak podkreślił NBP w lipcowej projekcji inflacji, cieszy dobra sytuacja na rynku pracy i plany inwestycyjne przedsiębiorstw. Tabela 3. Prognozy wzrostu dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej. KE MFW EBOR Bułgaria 1,7 2,0 1,6 2,5 1,9 2,0 Chorwacja 0,6 0,7-0,6 0,4-0,5 0,5 Czechy 2,0 2,4 1,9 2,0 - - Estonia 1,9 3,0 2,4 3,2 2,0 3,1 Litwa 3,3 3,7 3,3 3,5 3,0 3,4 Łotwa 3,8 4,1 3,8 4,4 3,8 3,9 Polska 3,2 3,4 3,1 3,3 2,8 2,8 Rumunia 2,5 2,6 2,2 2,5 2,6 2,8 Słowacja 2,2 3,1 2,3 3,0 2,0 2,3 Słowenia 0,8 1,4 0,3 0,9 0,0 1,0 Węgry 2,3 2,1 2,0 1,7 1,6 1,2 EŚW 2,5 2,8 2,4 2,7 2,1 2,5 Komisja Europejska (maj 2014), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (kwiecień 2014), Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (maj 2014). Źródło: NBP, 2014 PKB Zagrożenia płyną głównie z czynników zewnętrznych a krótkookresowe wskaźniki wskazują na pewne ryzyko. Przede wszystkim, o czym wspomniano w pierwszej części opracowania, wskaźnik PMI dla Polski w czerwcu 2014 roku spadł do 50,3 pkt. z 50,8 pkt. w maju. Jak podkreśla raport HSBC, wskazuje to na stagnację liczby nowych zamówień w polskim sektorze przemysłowym. HSBC podkreśla również drugi z rzędu spadek liczby nowych zamówień eksportowych. Słabość przemysłu podkreślają niekorzystne dane produkcji przemysłowej, która w czerwcu wyraźnie spowolniła z 4,4% r/r do 1,7% r/r. Z danych które raportowano na koniec lipca, niepokojąco wygląda spowolnienie dynamiki sprzedaży detalicznej do 1,2% r/r. Badania nastrojów przedsiębiorstw NBP tzw. Szybki Monitoring z lipca wskazuje, że II kwartał był kolejnym z rzędu, w którym ankietowani przez NBP przedsiębiorcy rewidowali w dół swoje prognozy popytu, zamówień i produkcji na III kwartał. Szczególnie 12

13 mocno rewizja dotknęła eksporterów wyspecjalizowanych (przy bardzo minimalnej poprawie wśród nieeksporterów) oraz producentów dóbr trwałych (Raport mbank). W perspektywie krótkookresowej, do czynników zwiększających bilans ryzyka należy zaliczyć pogłębienie niepewności związanej z konfliktem Rosja-Ukraina i możliwym pogorszeniem relacji handlowych z tego wynikających. 5. Uwagi metodyczne Metoda BKDŚ to rodzaj pomiaru opierający się na przesłankach metodologicznych teorii koniunktury gospodarczej. Metodologia BKDŚ wykorzystuje test koniunktury polegający na zbieraniu opinii przedsiębiorców na temat bieżącej i przyszłej sytuacji kierowanych przez nich przedsiębiorstw w zakresie wybranych elementów prowadzonej działalności gospodarczej. Udzielając odpowiedzi na ankietę koniunktury, respondenci powinni opierać się na swych ogólnych odczuciach dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i przewidywanych możliwości jego rozwoju, bez odwoływania się do zapisów księgowych 3. W dostępnej literaturze istnieją analizy doboru głównych wskaźników, których zakres pokrywa się z opracowaną ankietą Barometru Koniunktury Dolnego Śląska do testu koniunktury. Narzędziem badania koniunktury Dolnego Śląska w ramach metody testu koniunktury jest ankieta elektroniczna. Składa się ona z pytań zamkniętych o najważniejsze wyznaczniki sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (przeważają pytania o charakterze ilościowym nad jakościowymi). Są one rozdzielone na dwa okresy (poprzedni kwartał i najbliższy kwartał/półrocze tj. część diagnostyczna i prognostyczna). W obu kolumnach znajdują się następujące warianty odpowiedzi: , będące stopniowalną oceną nastrojów gospodarczych do wyboru dokonywanego przez respondenta. Wartości przechodzące od ujemnych do dodatnich są uzasadnione naturą pomiarów koniunktury, która może być ujemna lub dodatnia. Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej województwa dolnośląskiego opiera się o metodologię Komisji Europejskiej badania nastrojów gospodarczych (ESI 3 Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad 2009, s.5. 13

14 Economic Sentiment Indicator), która również została przyjęta przez Główny Urząd Statystyczny. Wzór pomiaru koniunktury: INDEKS = (suma kolumny A + suma kolumny B) / 2 *100% SWK można scharakteryzować jako stosunek wyrażony w procentach wobec swego maksimum, które jest możliwe do wyboru dla poszczególnych pytań. Zmiana plus/minus 10% i więcej oznacza, że mamy korzystne warunki gospodarowania. Wyższe wartości można interpretować już jako znakomitą sytuację w lokalnej gospodarce. Źródła danych: 1.Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy Bezrobotni oraz stopa bezrobocia wg województw, podregionów i powiatów - stan na koniec czerwca 2014 r., GUS Instytut Rozwoju Terytorialnego, Wrocław Koniunktura Międzynarodowa, NBP czerwiec Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, kwiecień 2014, 7.Raport o Inflacji, NBP, lipiec Raport Dzienny, mbank,