Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego Barometr koniunktury Dolnego Śląska III i IV kwartał 2016 RAPORT KWARTALNY NR 19 Zawartość: 1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych s.2 2. Ranking czynników zmian nastrojów s.3 3. Trzy ujęcia przekrojowe s.5 4. Otoczenie krajowe i międzynarodowe s.7 5. Uwagi metodyczne s.9 Opracował: 1.Piotr Chmiel 2.Ewelina Czuksanow Instytut Rozwoju Terytorialnego Wrocław 2016
1. Ogólna ocena nastrojów gospodarczych Wartość syntetycznego wskaźnika koniunktury gospodarczej (SWK) Dolnego Śląska w III i IV kw. 2016 roku wynosi 6,9%. Dolnośląscy przedsiębiorcy ocenili negatywnie prognozę poziomu koniunktury na IV kwartał br., jak i poziom wykonania w III kwartale br. Jako czynnik, który miał największy wpływ na ten wynik, wskazali spadek Wartości sprzedaży na eksport (o 5,8%. w ciągu jednego kwartału). Wartość SWK spadła zarówno w stosunku do poprzedniego kwartału, w którym SWK wyniósł 7,8%, jak i w stosunku do analogicznego okresu z poprzedniego roku. Wykres 1. Nastroje gospodarcze na Dolnym Śląsku w kolejnych badaniach kwartalnych Syntetyczny Wskaźnik Koniunktury SWK (%) 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% I - II kw. 2013 II - III III - IV IV I - II II - III III - IV IV I - II kw. kw. 2014 2015 II - III III - IV I kw. 2016 I - II II - III III - IV Ocena zakończonego kwartału Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) Prognoza dla rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Wykres 1 przedstawia spadek nastrojów gospodarczych na Dolnym Śląsku w III/IV kwartale 2016 roku o 0,9 p.p., w stosunku do poprzedniego kwartału br. i o 2 p.p. w stosunku do III/IV kwartału 2015 roku. Po dobrym klimacie gospodarczym, zaobserwowanym w poprzednim badaniu, obecne wyniki wykazały lekkie załamanie pozytywnych nastrojów gospodarczych i spadek wskaźnika SWK, w stosunku do II/III kwartału 2016 roku. Poszukując przyczyny takiego stanu rzeczy, należy zauważyć, że duży wpływ na wahania poziomu koniunktury gospodarki mogły mieć: wolniejszy napływ nowych zamówień, spadek wyników sprzedaży detalicznej i produktywności 2
sektora przetwórczego oraz obniżenie popytu i sprzedaży w usługach. Przedsiębiorcy przewidują możliwość wzrostu cen wyrobów przemysłowych, towarów i usług, związaną z niewielkim wzrostem należności oraz zwiększającym się, w stosunku do poprzedniego kwartału, wzrostem opóźnień płatności za sprzedane produkty. Obserwowany wzrost jednostkowych kosztów pracy, przy jednoczesnym braku impulsów do przyspieszenia wzrostu gospodarczego, stanowi istotną przyczynę obniżenia nastrojów dolnośląskich przedsiębiorców. Przyspieszenie konsumpcji w drugiej połowie roku może nie być wystarczające, aby zniwelować negatywny wpływ braku ożywienia w eksporcie (produkcja przemysłowa) i inwestycjach (sektor budowlany). Jak wynika z przeprowadzonych w III i IV kw. br. badań koniunktury regionu : Na Dolnym Śląsku nastąpiło załamanie nastrojów gospodarczych, w stosunku do poprzedniego kwartału, wzrósł poziom nakładów na inwestycje w regionie, pomimo obserwowanego spadku ww. nakładów w kraju, poziom bezrobocia w województwie jest niższy od średniego poziomu bezrobocia w kraju, tempo spadku prognozy koniunktury na IV kwartał 2016 roku jest dużo większe, od tempa spadku wykonania w III kwartale (wykres). 2.Ranking czynników zmian nastrojów Przedstawiona na Wykresie 1 krzywa prognozy nastrojów gospodarczych na Dolnym Śląsku (patrz str. 2 niniejszego raportu) dla pomiaru w latach 2015 i 2016 (SWK) pokazuje zmianę in minus. Negatywne zmiany nastrojów dolnośląskich przedsiębiorców w ciągu jednego kwartału potwierdzają, przedstawione w Tabeli 1 (poniżej), wartości badanych wskaźników cząstkowych. W porównaniu z danymi z poprzedniego kwartału, największą zmianę dało się zaobserwować w poziomie wartości sprzedaży na eksport, która od poprzedniego badania spadła z +0,2 do - 5,8 %. Duży spadek nastąpił również na poziomie wskaźników wartości zakupów importowych oraz zapasów wyrobów/towarów/materiałów Czynnikiem pozytywnym w sferze społeczno-gospodarczej regionu, jest dająca się dostrzec poprawa 3
stanu zatrudnienia oraz spadek bezrobocia. Choć poprawa sytuacji na rynku pracy jest dla gospodarki generalnie pozytywnym zjawiskiem, to dla przedsiębiorców może też mieć negatywne konsekwencje, ze względu na problem z zatrudnieniem wykwalifikowanych pracowników (deklarowany przez 40 % polskich przedsiębiorców). Tabela 1. Ranking zmian nastrojów we wskaźnikach cząstkowych SWK (%) Lp. Wyszczególnienie Wartość (%) 1 Wartość sprzedaży na eksport -5,8 2 Wartość zakupów importowych -5,3 3 Zapasy wyrobów/towarów/materiałów -4,3 4 Popyt na produkty/towary/usługi -2,8 5 Udział należności przeterminowanych -0,7 6 Wartość sprzedaży krajowej -0,1 7 Wartość pozostałych zobowiązań 0,6 8 Wielkość zadłużenia kredytowego 1,0 9 Średnie wynagrodzenie w firmie 1,5 10 Wartość nakładów inwestycyjnych 3,3 11 Wydatki na promocję i marketing 5,6 12 Stan zatrudnienia 6,2 Sytuacja finansowa firmy 2,0 Koniunktura w całej branży -0,6 Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Tendencje tę potwierdzają dane statystyczne prezentowane przez GUS. Od marca do sierpnia br. poziom bezrobocia w kraju zmalał z 10,2 % do 8,4 %, a stopa bezrobocia w województwie dolnośląskim obniżyła się w tym czasie do 7,5%. Kolejnymi obserwowanymi w badaniu pozytywnymi czynnikami ożywienia gospodarki są: wzrost wydatków przeznaczanych przez dolnośląskich przedsiębiorców na promocję i marketing, wzrost wartości nakładów inwestycyjnych, wzrost średniego wynagrodzenia w firmach. Te pozytywne czynniki dają szansę na poprawę koniunktury Dolnego Śląska i wzrost popytu w regionie na produkty, towary i usługi. Wskaźnik PMI dla Polski Analizując wahania wskaźnika aktywności gospodarczej (PMI) w Polsce od początku 2016 roku, można zaobserwować początkową tendencję rosnącą, w czasie której od stycznia do marca 2016 roku wartość wskaźnika PMI wzrosła do 53,9 pkt. Na początku drugiego kwartału wskaźnik PMI niepokojąco zbliżył się do wartości 4
sty-15 lut-15 mar-15 kwi-15 maj-15 cze-15 lip-15 sie-15 wrz-15 paź-15 lis-15 gru-15 sty-16 lut-16 mar-16 kwi-16 maj-16 cze-16 lip-16 sie-16 wrz-16 Barometr koniunktury Dolnego Śląska krytycznej 50 pkt. W sierpniu wartość wskaźnika PMI osiągnęła ostatecznie poziom 51, 5 pkt. i do września utrzymała się na podobnym poziomie, osiągając wartość 52, 2 pkt. Pokazuje to okresową stabilizację sytuacji gospodarczej w kraju w trzecim kwartale br. Wykres 2. Wskaźnik PMI dla Polski 56 55 54 53 52 51 50 49 Wskaźnik PMI (pkt.) 48 Źródło: HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 3.Trzy ujęcia przekrojowe Wykres 3. Koniunktura gospodarcza w ujęciu podregionalnym 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% -2,00% jelenogórski legn-głogow wałbrzyski wrocławski Miasto Wrocław Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie własne, Wrocław 2016. 5
Wyniki badań przeprowadzonych w ujęciu podregionalnym pokazały, że w czterech podregionach Dolnego Śląska prognozowany poziom koniunktury na IV kwartał br. przewyższa średnio o 3% poziom wykonania w III kwartale. Jedynie w podregionie wałbrzyskim dało się zauważyć wyższy poziom wykonania w III kwartale od prognozy na IV kwartał br. Wykres 4. Koniunktura gospodarcza z punktu widzenia kryterium wielkości przedsiębiorstwa 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% mikro male średnie duże Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. Wyniki badań, w podziale wg wielkości przedsiębiorstw, ujawniły wyższy poziom oceny prognozowanej koniunktury na IV kwartał br. w mikro i małych przedsiębiorstwach, w stosunku do wykonania w poprzednim kwartale. Średnie i duże przedsiębiorstwa oceniły poziom koniunktury w III kwartale br. na poziomie wyższym od prognozy, co w ocenie respondentów, pokazuje słabe perspektywy ich rozwoju w najbliższej rzeczywistości rynkowej. Wykres 5. Koniunktura gospodarcza w ujęciu sektorowym Wyniki badań w ujęciu sektorowym pokazały, że w ocenie przedsiębiorstw działających w branżach produkcji i budownictwa, koniunktura na IV kwartał br. kształtuje się na poziomie umiarkowanym, niewiele przewyższającym poziom wykonania 6
w III kwartale. Prognoza koniunktury na IV kwartał br. w handlu i usługach przewyższa. wykonanie w III kwartale o 4 p.p. Jest to dobry prognostyk na przyszłość i daje nadzieję na polepszenie sytuacji rynkowej w tych branżach. 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% usługi (szeroko rozumiane) produkcja (i budownictwo) handel Koniunktura zakończonego kwartału Koniunktura rozpoczętego kwartału Źródło: Opracowanie na podstawie własnych badań, Wrocław 2016. 4. Otoczenie krajowe i międzynarodowe Gospodarki wysokorozwinięte Pomimo już znanych wyników rezultatu referendum w Wielkiej Brytanii (Brexit), perspektywa sytuacji gospodarki tego kraju nie jest jasna. Obecny rząd poinformował o rozpoczęciu procedury wystąpienia Anglii ze struktur unijnych w I kw. przyszłego roku. Spowodowało to gwałtowne osłabienie wartości funta brytyjskiego (poniżej 5 zł). Może też spowodować zdecydowane zmiany w statusie pracowników cudzoziemskich (w tym znacznej części Polaków) w Wielkiej Brytanii. Dało się zaobserwować pewne zawirowania w produkcji przemysłowej Niemiec, której wartość w lipcu niespodziewanie spadła o 1,5% (porównanie mdm). W tym samym czasie w Stanach Zjednoczonych miał miejsce wzrost produkcji przemysłowej o 0,7 % (mdm), wobec przewidywań na poziomie 0,3 % (mdm). Chociaż na koniunkturę państw europejskich powinny pozytywnie oddziaływać niskie ceny surowców na rynkach światowych, stan ten nie jest na tyle stabilny, aby w każdej chwili nie był zagrożony ich zmianą. Nastąpił bowiem wzrost napięcia pomiędzy UE a Rosją na tle konfliktu w Syrii. 7
Innymi czynnikami mającymi wpływ na gospodarkę globalną są np. : dalsze osłabienie spójności Unii Europejskiej w związku z zapowiedzią realizacji gazociągu Nord Stream II, włoski system bankowy, który obciążony jest nie spłaconymi kredytami w wys. 360 mld euro (silna waluta euro znacznie zmniejszyła konkurencyjność włoskiej gospodarki), cena baryłki ropy, która nadal kształtuje się na poziomie ok. 50 55 $ (pomimo kilku spotkań państw OPEC w sprawie ograniczeniu wydobycia), obniżenie o 1/3 dochodów Rosji z eksportu ropy naftowej i gazu (pomimo zwiększonej produkcji). Polska gospodarka Polska gospodarka utrzymuje od kilku lat stabilne i umiarkowane tempo wzrostu gospodarczego, a wiele czynników oraz prognoz pozwala oczekiwać kontynuacji tego trendu. Jednak w styczniu 2016 roku Agencja Standard & Poor's obniżyła poziom wiarygodności kredytowej Polski, w wyniku czego wzrosła rentowność polskich obligacji. Ponadto Bank Światowy, w związku ze spowolnieniem gospodarki światowej, obniżył ponownie perspektywę rozwoju Polski z poziomie 3,7 % na 3,2%. W Polsce bezrobocie nadal spada i osiągnęło poziom 8,4 % (o 0,1% mniej niż w sierpniu). Pierwszy raz w historii Polski poziom bezrobocia wśród kobiet jest niższy od stopy bezrobocia wśród mężczyzn. W 2016 roku nastąpił w Polsce ok. 5% spadek inwestycji (rdr) oraz spadek zamówień w budownictwie. Według danych GUS - w lipcu 2016 r. wartość produkcji budowlanomontażowej spadła o 18,8 % w ujęciu rocznym, zaś w sierpniu - była niższa o 20,5 %, niż rok wcześniej. Po ośmiu miesiącach 2016 r. spadek wartości produkcji budowlanomontażowej w Polsce wyniósł 14,9 %. Również wartość produkcji sprzedanej przemysłu była niższa w lipcu br. o 3,4 % (rdr). Dużo niepewności wzbudza również planowana zmiana systemu emerytalnego. Obecny system opodatkowania ma być zastąpiony jednym wspólnym podatkiem łącznie ze składkami ZUS. Ponadto planuje się wzrost opodatkowania osób lepiej zarabiających i likwidację OFE. Duże oczekiwania stwarza przygotowywany tzw. plan Morawieckiego, którego realizacja wymaga jednak środków w wysokości min. 1 bln. zł. 8
Czynniki ryzyka Czynnikami ryzyka występującymi w otoczeniu Polski i Dolnego Śląska są: - znacznie szybszy wzrost wydatków w stosunku do dochodów, - wzrost kosztów obsługi długu publicznego, - nierozwiązany problem funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego. 5. Uwagi metodyczne Metoda BKDŚ to rodzaj pomiaru opierający się na przesłankach metodologicznych teorii koniunktury gospodarczej. Metodologia BKDŚ wykorzystuje test koniunktury polegający na zbieraniu opinii przedsiębiorców na temat bieżącej i przyszłej sytuacji kierowanych przez nich przedsiębiorstw, w zakresie wybranych elementów prowadzonej działalności gospodarczej. Udzielając odpowiedzi na pytania ankietowe, respondenci powinni opierać się na swych ogólnych odczuciach dotyczących bieżącej sytuacji przedsiębiorstwa i przewidywanych możliwości jego rozwoju, bez odwoływania się do zapisów księgowych 1. W dostępnej literaturze istnieją analizy doboru głównych wskaźników, których zakres pokrywa się z opracowaną ankietą Barometru Koniunktury Dolnego Śląska do testu koniunktury. Narzędziem badania koniunktury Dolnego Śląska, w ramach metody testu koniunktury, jest ankieta elektroniczna. Składa się ona z pytań zamkniętych dotyczących najważniejszych wyznaczników sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa (przeważają pytania o charakterze ilościowym nad jakościowymi). Są one rozdzielone na dwa okresy (poprzedni kwartał i najbliższy kwartał/półrocze tj. część diagnostyczna i prognostyczna). W obu kolumnach znajdują się następujące warianty odpowiedzi: -3-2 -1 0 1 2 3, będące stopniowalną oceną nastrojów gospodarczych, do wyboru dokonywanego przez respondenta. Wartości przechodzące od ujemnych do dodatnich są uzasadnione naturą pomiarów koniunktury, która może być ujemna lub dodatnia. 1 Badanie Koniunktury Gospodarczej, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, listopad 2009, s.5. 9
Syntetyczny wskaźnik koniunktury (SWK) gospodarczej województwa dolnośląskiego opiera się o metodologię Komisji Europejskiej badania nastrojów gospodarczych (ESI Economic Sentiment Indicator), która również została przyjęta przez Główny Urząd Statystyczny. Wzór pomiaru koniunktury: INDEKS = (suma kolumny A + suma kolumny B) / 2 *100% SWK można scharakteryzować jako stosunek wyrażony w procentach wobec swego maksimum, które jest możliwe do wyboru dla poszczególnych pytań. Zmiana plus/minus 10% i więcej oznacza, że mamy korzystne warunki gospodarowania. Wyższe wartości można interpretować już jako znakomitą sytuację w lokalnej gospodarce. Źródła danych: 1.Dane o bezrobociu, Główny Urząd Statystyczny 2016. 2.HSBC Wskaźnik Managerów Logistyki, HSBC PMI Polski Sektor Przemysłowy 2015, 3.Koniunktura międzynarodowa, NBP, październik 2015, 4.Raport o inflacji, lipiec 2015, NBP 10