KRAJE BOGATE, KRAJE BIEDNE Konflikt między komunistycznym Wschodem a kapitalistycznym Zachodem został zakończony, trwa napięcie pomiędzy bogatą Północą i biednym Południem. Na zajęciach uczniowie poznają trudności, z jakimi borykają się kraje rozwijające się, starają się zrozumieć ich punkt widzenia i oczekiwania wobec krajów rozwiniętych. Zastanawiają się, jak przeciwdziałać narastającym w świecie różnicom cywilizacyjnym. CELE Po zajęciach uczniowie powinni umieć: przestawić kryteria umożliwiające odróżnianie krajów biednych od bogatych, wskazać na mapie kilka krajów zaliczanych do bogatej Północy i do biednego Południa, uzasadnić wzajemną zależność Północy i Południa, wskazać działania, jakie mogą być podjęte w celu poprawy sytuacji krajów biednych. JAK PRZEPROWADZIĆ ZAJĘCIA? WPROWADZENIE 1. Zapytaj uczniów, co to znaczy, że kraj jest biedny albo bogaty, w jaki sposób możemy ocenić zamożność poszczególnych państw? Możesz skorzystać z list wskaźników rozwoju gospodarczego zawartych w tabeli w ćwiczeniu Bieda i bogactwo w liczbach. Przykłady biednych i bogatych krajów zapisz na tablicy. Przy podawaniu przykładów wykorzystaj mapę polityczną świata, prosząc uczniów, aby wskazywali wymieniane kraje. ROZWINIĘCIE 2. Poproś, aby uczniowie, pracując w parach, zapoznali się z tekstem Bogaci i biedni oraz z notatkami na temat inicjatyw podejmowanych na rzecz krajów biednych, dzieląc się materiałami do przeczytania, a potem wzajemnie referując sobie ich treść. Odpowiedz na ewentualne pytania. Zapytaj uczniów, jakie inne działania mogliby zaproponować, żeby poprawić sytuację biednych państw. Zapisz te propozycje na tablicy. 10
3. Jedna czwarta mieszkańców Ziemi żyje w skrajnej nędzy. W ciągu najbliższych kilkunastu lat sytuacja ta może się jeszcze pogorszyć, gdyż liczba ludności w krajach najuboższych i najsłabiej rozwiniętych wzrośnie o kolejne 1-2 miliardy. Przepaść między bogatymi a biednymi wciąż się powiększa na przykład w Brazylii 25% kontroluje prawie 2/3 PKB. Ale nie jest to przypadek odosobniony podobnie jest w Rosji, RPA, Kolumbii i innych krajach. Poproś, aby uczniowie zapoznali się z danymi statystycznymi zamieszczonymi poniżej i określili, w jakim stopniu kraje bogate wyprzedzają kraje biedne pod względem wykształcenia, przeciętnej długości życia itd. 4. Uczniowie wykonują ćwiczenie Tak czy nie. Zainicjuj krótką dyskusję dotyczącą każdego stwierdzenia pojawiającego się w ćwiczeniu. 5. Uczniowie wezmą teraz udział w symulacji konferencji zwołanej przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się na przykład w siedzibie ONZ w Nowym Jorku lub w Warszawie, biorą udział przedstawiciele: Banku Światowego, MFW, najbogatszych państw świata (tzw. grupa G7), reprezentacje krajów Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej. Podziel uczniów na sześć grup. Każda grupa reprezentuje inną delegację. Zadaniem uczniów jest przeprowadzenie debaty na temat: W jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje Afryki, Azji i Ameryki Środkowej i Południowej przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz najbogatszych krajów świata po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania. Przede wszystkim pytają, w jaki sposób państwa danego regionu wykorzystają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy. Na zakończenie konferencji każda z delegacji przygotowuje i wygłasza 1-, 2-minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania. ZAKOŃCZENIE 6. Zaproponuj jako pracę domową napisanie listu, który mógłby zostać wysłany do jednego z prestiżowych czasopism zajmujących się tematyką międzynarodową. W liście powinny zostać zawarte przemyślenia na temat niepokojących konsekwencji, do jakich może doprowadzić lekceważenie problemów krajów rozwijających się, oraz ewentualnie apel do rządów i światowej opinii publicznej o stworzenie ogólnoświatowego programu pomocy dla krajów biednych. 11
MATERIAŁY DLA UCZNIÓW Bogaci i biedni Mieszkając w Europie zamożnej, nowoczesnej i szybko się rozwijającej łatwo zapomnieć, że niecały świat jest w tak dobrej kondycji ekonomicznej. Wielka część powierzchni naszego globu to obszary biedy i gospodarczego zacofania, i to właśnie tam żyje ¾ mieszkańców Ziemi. Niekiedy mówi się o bogatej Północy i ubogim Południu, chociaż oczywiście na Północy też są duże różnice w zamożności poszczególnych państw. Prawdą jest jednak, że największa bieda panuje na Południu w Afryce, Azji i Ameryce Południowej i Środkowej. O tym, jak wielka przepaść dzieli kraje wysoko uprzemysłowione i kraje rozwijające się, najlepiej świadczy przeciętny roczny dochód narodowy na jednego mieszkańca: w państwach bogatych wynosi on 13 000 dolarów, w biednych 300 dolarów (znaczy to, że w państwach biednych ponad miliard ludzi na Ziemi żyje za mniej niż 1 dolara dziennie). Nie jest do końca jasne, czemu świat rozwija się tak nierównomiernie. Nie wolno zapominać o tym, że w przeszłości Europejczycy bogacili się kosztem mieszkańców innych kontynentów. Jako kolonizatorzy prowadzili w podporządkowanych sobie krajach gospodarkę rabunkową. Nie wszystko da się jednak wytłumaczyć kolonialną przeszłością. Bez wątpienia znaczący wpływ na zapóźnienie cywilizacyjne i gospodarcze mają różnice kulturowe. W krajach Południa znacznie szybciej od wskaźników gospodarczych rośnie liczba mieszkańców. Przestarzała gospodarka oparta przede wszystkim na mało wydajnym rolnictwie nie zapewnia dostatecznej ilości poży wienia. Rozwój produkcji przemysłowej jest uzależniony od podniesienia kwalifikacji pracowników, co wymaga likwidacji analfabetyzmu i upowszechnienia edukacji. A z tym problemem wiele rządów krajów Południa wciąż nie umie sobie poradzić. Kraje wysoko uprzemysłowione, czując się odpowiedzialne za stan, w jakim znalazły się dawne kolonie, próbują im na różne sposoby pomagać. Pomoc ta ma charakter doraźny (na przykład dostawy żywności i lekarstw w czasie klęsk żywiołowych) i długofalowy. Jednorazowa dostawa żywności może pomóc przetrwać głód, ale za rok problem najpewniej powróci. Wprowadzanie wydajniejszych technik uprawy może odsunąć widmo głodu na stałe. Niestety, na razie większość takich programów nie spełniła pokładanych w nich nadziei. Przekazywane przez wspólnotę międzynarodową pieniądze są niekiedy marnotrawione. Dowodem na to, że szybki rozwój krajów o niskim poziomie uprzemysłowienia jest jednak możliwy, są sukcesy gospodarcze Japonii i tygrysów Azji (np. Korei Południowej, Tajwanu, Singapuru). Mówiąc o pomocy bogatych państw niesionej biednym, trzeba pamiętać, że pewne problemy nasilają się w wyniku działalności zachodnich korporacji. Niektóre z nich, korzystając z nieprecyzyjnego prawa krajów biednych, eksportują do nich substancje zakazane lub niebezpieczne (np. pestycydy lub wycofane z użycia leki). Wiele europejskich firm po awarii w Czarnobylu wysłało do krajów rozwijających się żywność skażoną radioaktywnie wysoko ponad normy obowiązujące w Unii Europejskiej. Kraje bogate przenoszą również niebezpieczne dla środowiska gałęzie produkcji na teren państw biednych, gdzie normy prawne są bardziej liberalne lub w ogóle nie istnieją. Duży wpływ na rozwój produkcji w krajach Południa ma również prawo obowiązujące na Północy, dające pierwszeństwo w handlu producentom z rozwiniętych krajów, stosując faworyzujące ich dotacje i przez to hamując rozwój produkcji na Południu. 12
DANE STATYSTYCZNE Wielkość produktu krajowego brutto na 1 mieszkańca PAŃSTWA NAJBOGATSZE 1. Luksemburg 45 750 dol. 2. Szwajcaria 43 420 dol. 3. Japonia 41 080 dol. ( Polska 8 838 dol.) PAŃSTWA NAJBIEDNIEJSZE 1. Mozambik 84 dol. 2. Etiopia 103 dol. 3. Kongo 122 dol. Obciążenie długami zagranicznymi liczonymi jako % PKB 1. Mozambik 432% 2. Somalia 406% 3. Nikaragua 395% EDUKACJA Państwa o najmniejszej liczbie ludności umiejącej czytać i pisać w % dorosłej ludności 1. Niger 13,1% 2. Burkina Faso 18,7% 3. Somalia 24,9% Państwa o najwyższej liczbie studentów w szkolnictwie wyższym 1. Kanada 2. Stany Zjednoczone 3. Australia Przeciętna długość życia PAŃSTWA ZAMOŻNE 1. Japonia 80 lat 2. Islandia 79,3 lat 3. Kanada 78,9 lat PAŃSTWA BIEDNE 1. Sierra Leone 37,5 lat 2. Malawi 40,7 lat 3. Ugadna 41,4 lat Liczba ludności przypadającej na jednego lekarza NAJWIĘKSZA 1. Czad, Erytrea, Gambia, Malawi 50 000 osób NAJMNIEJSZA 1. Kuba 193 osoby 2. Włochy - 211 osób 3. Izrael 218 osób Umieralność niemowląt liczba zgonów na 1000 urodzeń dzieci żywych: NAJWYŻSZA 1. Nigeria 191 2. Angola 170 3. Afganistan 165 NAJNIŻSZA 1. Finlandia, Japonia, Singapur, Szwecja - 4 13
ćwiczenie: TAK CZY NIE? Zaznacz te twierdzenia, z którymi się zgadzasz. Uzasadnij swoje odpowiedzi. 1. Kraje biednego Południa ponoszą całkowitą odpowiedzialność za stan swojej gospodarki TAK NIE 2. Inwestowanie w krajach biednych jest nieopłacalne. Wszystkie środki należy przeznaczyć na poprawę własnego poziomu życia. TAK NIE 3. Sytuacja w krajach ubogich nie stanowi żadnego zagrożenia dla pokoju światowego. TAK NIE Notatki:... 14
Konferencja Pó noc - Południe Wyobraźcie sobie, że jesteście uczestnikami konferencji poświęconej problemom, z którymi borykają się kraje biednego Południa. W spotkaniu, które odbywa się w siedzibie ONZ, biorą udział: - przedstawiciele Banku Światowego; - przedstawiciele Międzynarodowego Funduszu Walutowego (instytucja udzielająca kredytów krajom w trudnej sytuacji gospodarczej); - przedstawiciele najbogatszych państw świata (tak zwana grupa G7, czyli USA, Kanada, Niemcy, Francja, Japonia, Włochy i Wielka Brytania); - przedstawiciele Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej. Podzielcie się na 6 grup (Bank Światowy, MFW, G7, Afryka, Azja, Ameryka Środkowa i Południowa). Każda grupa reprezentuje inną delegację. Waszym zadaniem jest przedyskutowanie, w jaki sposób Bank Światowy i MFW oraz najbogatsze kraje mogą pomóc krajom biednym, i czy pomoc ta jest niezbędna. Delegacje reprezentujące kraje Południa przedstawiają na forum klasy problemy, które uważają za najważniejsze w swoich regionach. Delegacje Banku Światowego i MFW oraz grupy G7 po wysłuchaniu wszystkich wystąpień starają się ustalić listę problemów do rozwiązania w pierwszej kolejności. Pytają w jaki sposób państwa danego regionu wykorzystają przyznane im fundusze, przedstawiają programy pomocy. Na zakończenie konferencji każda delegacja wygłasza 1-2 minutowe wystąpienie podsumowujące efekty spotkania. Praca domowa Na podstawie informacji zdobytych na lekcji napisz krótki list do prestiżowego czasopisma zajmującego się tematyką międzynarodową. W liście zawrzyj swoje przemyślenia na temat katastrofy do jakiej może doprowadzić lekceważenie problemów Południa oraz ewentualnie apel do światowej opinii publicznej o stworzenie odpowiedniego programu pomocy. 15