Słowa kluczowe: przedsiębiorstwa przemysłowe, działalność innowacyjna, bariery wprowadzania innowacji, Wielkopolska, innowacja.

1 Dr Piotr Dzikowski Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badania, którego celem jest zidentyfikowanie barier wdrażania innowacji i ich wpływu na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych działających w Wielkopolsce w latach 2011 i 2012. Założono, że siła z jaką poszczególne czynniki oddziałują na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce jest zróżnicowana w zależności od rodzaju bariery, jak i zakresu podejmowanych działań innowacyjnych. Udowodniono, że poszczególne bariery dotyczą różnych obszarów działalności innowacyjnej. Według przedsiębiorców największymi przeszkodami we wdrażaniu innowacji są: koszty innowacji, brak środków własnych i niepewny popyt. Słowa kluczowe: przedsiębiorstwa przemysłowe, działalność innowacyjna, bariery wprowadzania innowacji, Wielkopolska, innowacja. Bariery działalności innowacyjnej przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011-2012 Wprowadzenie Dynamika zachodzących zmian w gospodarce światowej, postęp technologiczny oraz intensywny proces konwergencji polskiej gospodarki sprawiają, że znaczenie działalności innowacyjnej dla wzrostu i efektywności przedsiębiorstw systematycznie wzrasta. Prowadzenie działalności innowacyjnej wymaga pokonywania ograniczeń różnej natury. Wśród najważniejszych czynników mogących ją utrudniać lub poważnie spowalniać wyróżnia się czynniki o charakterze ekonomicznym, takie jak brak środków własnych i brak zewnętrznych źródeł finansowania, wysokie koszty działalności innowacyjnej, niepewny popyt lub zjawisko monopolu. Do czynników ograniczających związanych bezpośrednio z danym przedsiębiorstwem można zaliczyć: brak wykwalifikowanego personelu, brak informacji na temat technologii lub na temat rynków oraz trudności w kooperacji. Prawidłowa identyfikacja czynników utrudniających wprowadzanie innowacji i ich wpływu na działalność innowacyjną ma istotne znaczenie dla prawidłowego kształtowania polityki innowacyjnej państwa bądź regionu. W artykule zaprezentowano fragment wyników pochodzących z kompleksowego badania działalności innowacyjnej w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce w latach 2011-2012. Wybór regionu wielkopolskiego jest

2 podyktowany jego strukturą przemysłową, etapem rozwoju i wielkością. Głównym celem pracy jest analiza wybranych czynników utrudniających wprowadzanie innowacji i ich wpływu na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce. Hipotezą badawczą jest założenie, że siła z jaką poszczególne czynniki oddziałują na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce jest zróżnicowana w zależności od rodzaju bariery, jak i zakresu podejmowanych działań innowacyjnych. W części teoretycznej pracy dokonano przeglądu barier wprowadzania innowacji oraz zawarto podstawowe zagadnienia związane z innowacją i działalnością innowacyjną przedsiębiorstw. Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa Zgodnie z założeniami tradycyjnej teorii innowacji centralną rolę w procesie innowacji odgrywa przedsiębiorstwo, które budując swoje endogeniczne zdolności dostosowuje się do egzogenicznych zmian. Pogląd ten zakładał, że proces innowacyjny ma charakter liniowy. Nieliniowość i systemowość innowacji zostały uwypuklone przez szkołę ewolucyjną i neoshumpeterowską, w której proces innowacyjny na poziomie przedsiębiorstwa jest postrzegany jako układ wzajemnie powiązanych aktywności. Rezultatem tego interaktywnego procesu jest innowacja [Świadek 2008, s. 9-10]. W literaturze ekonomicznej występuje wiele definicji dotyczących innowacji, wśród, których dominują dwie interpretacje: ujęcie innowacji jako procesu lub rezultatu jego wykonania [Dolińska 2010, s. 13]. W pierwszym znaczeniu możemy mówić o procesie innowacyjnym, który obejmuje powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projekt, produkcję i upowszechnienie [Stawasz 1999, s. 24-25]. W drugim znaczeniu innowacja jako rezultat odnosi się do jakiegokolwiek dobra, usługi lub pomysłu, który jest postrzegany przez odbiorcę jako nowy [Pomykalski 2001, s. 17]. Definicja innowacji przyjęta do celów tego opracowania została sformułowana przez ekspertów OECD i określa innowację jako wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem [OECD 2008]. Z uwagi na mnogość definicji innowacji istnieje wiele płaszczyzn wyodrębnienia jej poszczególnych rodzajów [Janasz i Kozioł 2007, s. 19]. W kontekście działalności prowadzonej w przedsiębiorstwie należy uwzględnić innowacje społeczne dotyczące stosunków międzyludzkich i innowacje techniczne dotyczące zmian w technice i technologii [Ileczko 1979]. Wyróżnia się trzy rodzaje innowacji technicznych: produktowe, procesowe i organizacyjne [Moszczyński

3 1994]. Innowacja produktowa dotyczy wprowadzania na rynek nowych lub istotnie ulepszonych produktów. Innowacja procesowa ma związek z wprowadzaniem nowych sposobów wytwarzania lub zastosowania istniejących dóbr. Innowacja organizacyjna to zmiany w funkcjonowaniu organizacji wprowadzone w celu podniesienia sprawności działania [Janasz i Kozioł 2007, s.20]. Definiuje się trzy stopnie nowości innowacji: produkty i procesy nowe na skalę światową, produkty i procesy nowe w skali kraju lub sektorze oraz produkty i procesy nowe tylko dla danego przedsiębiorstwa [Janasz i Kozioł-Nadolna 2011, s. 18]. Innowacje są rezultatem prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności innowacyjnej obejmującej wszelkie działania naukowe, techniczne, organizacyjne, finansowe i komercyjne, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do wdrażania innowacji. Niektóre z tych działań mogą mieć charakter innowacyjny, inne pełnią funkcje pomocnicze w trakcie wdrażania innowacji. Działalność innowacyjna obejmuje również działalność badawczorozwojową (B+R), która nie jest bezpośrednio związana z tworzeniem konkretnej innowacji [GUS 2010]. Podstawowe rodzaje działalności innowacyjnej to: (1) działalność badawczorozwojowa (B+R), (2) zakup gotowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych, (3) nabycie innowacyjnych maszyn i urządzeń niezbędnych do wytworzenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów [Janasz i Kozioł-Nadolna 2011, s.19]. Prowadzenie działalności innowacyjnej wymaga ponoszenia nakładów na: (1) prace badawczo rozwojowe (B+R) dotyczące w większości innowacji w obrębie produktów i procesów oraz w małym stopniu innowacji marketingowych lub organizacyjnych, (2) technologie niematerialne (licencje, prawa do korzystania z patentów i wynalazków nieopatentowanych, znaki towarowe, know how), (3) nabycie zaawansowanych maszyn, urządzeń, sprzętu lub oprogramowania komputerowego, a także gruntów i budynków (w tym ulepszeń, modyfikacji i napraw), które są konieczne do wdrażania innowacji w obrębie produktów lub procesów, (4) szkolenia personelu i marketing nowych oraz ulepszonych produktów (5) pozostałe działania takie jak prace projektowe, planowanie i testowanie nowych produktów (wyrobów i usług), procesy produkcyjne i metody dostarczania [Dwojacki i.hlousek 2008, s. 49]. Różnorodność i struktura powiązań przedsiębiorstwa ze źródłami informacji, wiedzy, technologii, praktyk postępowania oraz zasobów ludzkich i finansowych kształtuje jego działalność innowacyjną. Powiązania łączą przedsiębiorstwo z następującymi aktorami systemu innowacji: laboratoria państwowe, szkoły wyższe, instytucje odpowiedzialne za kształtowanie polityki publicznej, organy nadzoru, konkurenci, dostawcy i klienci. Pełnią rolę źródeł wiedzy i technologii dla działalności innowacyjnej przedsiębiorstw. Mogą przybierać

4 formę pasywnych źródeł informacji dla dostawców wiedzy i technologii materialnej i niematerialnej aż po partnerstwa bazujące na współpracy. Mogą dotyczyć każdego z czterech wcześniej wymienianych typów innowacji [Świadek 2011, s.51]. Powiązania mogą zależeć od charakteru przedsiębiorstwa i rynku, na którym ono działa [Dierkes, 2003]. Bariery na drodze do działań innowacyjnych A.H. Jasiński [1997, s. 38-39] uważa, że działalność innowacyjna przedsiębiorstw jest pochodną rozwiązań systemowych funkcjonujących w gospodarce. Do czynników ekonomicznych mających istotny wpływ na podejmowaną działalność innowacyjną zalicza się: założenia polityki innowacyjnej kraju, regionu, wielkość nakładów na innowacje, źródła ich finansowania, ryzyko ekonomiczne związane z ich wdrażaniem, koszty, przychody i zyski ze sprzedaży innowacji [Dolińska 2010, s. 56]. Wśród pozostałych najczęściej wymienianych czynników wewnętrznych wyróżnia się poziom i kwalifikacje kadr, elastyczność organizacyjną, informację o rynkach i technologiach, a także uwarunkowania prawne i reakcję klientów na nowe produkty [Janasz i Kozioł 2007, s. 105]. Czynniki popytowe kształtują działalność innowacyjną na szereg sposobów. Popyt wpływa na tworzenie nowych produktów, bądź usprawnienia procesu produkcji i dostaw celem redukcji kosztów i obniżenia cen. Czynniki rynkowe determinują komercyjny sukces konkretnych technologii lub produktów i kształtują ścieżkę zmiany technologicznej. Mogą też zadecydować o tym, czy firmy będą w ogóle tworzyły innowacje [OECD 2008, s. 46]. Ponadto badania wskazują, że największe bariery finansowe napotykają przede wszystkim nowopowstałe przedsiębiorstwa, które mają ograniczone możliwości dywersyfikacji ryzyka oraz mogą obawiać się braku popytu na nowe produkty po cenach, których musiałyby zażądać, aby innowacja była opłacalna [Hall i Lerner 2009]. Czynniki utrudniające działalność innowacyjną mogą dotyczyć wszystkich rodzajów innowacji, a ze względu na obszar ich oddziaływania definiuje się: czynniki kosztowe, czynniki dotyczące wiedzy, czynniki rynkowe, czynniki instytucjonalne i pozostałe [OECD 2008, s. 118]. Określenie czynników, które powstrzymują innowacje jest bardzo cenne dla zrozumienia procesu innowacyjnego oraz stanowienia polityki innowacyjnej [OECD 2008, s.110]. Charakterystyka próby badawczej na tle struktury przemysłowej Wielkopolski Prezentowany zakres badania dotyczy innowacji w sektorze przedsiębiorstw przemysłowych, traktuje o innowacjach na poziomie firmy i obejmuje cztery typy innowacji:

5 innowacje w obrębie produktu, innowacje w obrębie procesu, innowacje organizacyjne i marketingowe. Badanie uwzględnia dyfuzję do poziomu nowość dla firmy. Za punkt wyjścia przyjęto zachowania innowacyjne oraz działania firmy jako całości. Zidentyfikowano zbiór barier utrudniających prowadzenie działań innowacyjnych oraz zbadano związki występujące pomiędzy barierami a poszczególnymi rodzajami prowadzonej działalności innowacyjnej. Badanie zostało przeprowadzone w Wielkopolsce ze względu na jej właściwości (drugie miejsce w kraju pod względem powierzchni - 29.825 km kw., trzecie pod względem liczby mieszkańców - 3.346 tys.). Istotne jest położenie badanego regionu, który leży w zachodniej części kraju. Od zachodu graniczy z regionem lubuskim i zachodniopomorskim, od północy z województwem pomorskim, od wschodu z regionem kujawsko-pomorskim i łódzkim a od południa z województwem dolnośląskim i opolskim [Wikipedia 2012]. Prawie 58% ludności województwa mieszka w miastach. Stolicą regionu jest Poznań, który tworzy aglomerację poznańską liczącą ponad 700 tys. mieszkańców. W południowej części regionu znajduje się aglomeracja kalisko - ostrowska licząca prawie 200 tys. mieszkańców. Natomiast do grupy większych miast zalicza się: Kalisz (109 tys.), Konin (81 tys.), Piła (75 tys.), Ostrów Wielkopolski (73 tys.), Gniezno (70 tys.) i Leszno (64 tys.). W gospodarce województwa ważną pozycję zajmuje przemysł. Stanowi on źródło utrzymania dla około 1/3 ogółu pracujących i dostarcza główną część produktu krajowego brutto wytwarzanego w Wielkopolsce [Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Sp. z o.o 2009]. Cechą charakterystyczną wielkopolskiego przemysłu jest zdecydowana przewaga przedsiębiorstw małych i średnich. Największy wkład w wielkość przychodów ze sprzedaży produkcji przemysłowej mają przedsiębiorstwa produkujące artykuły spożywcze (21,8%), a także pojazdy samochodowe, przyczepy i naczepy (14%). Stosunkowo duży udział mają: produkcja mebli (6,6%), produkcja urządzeń elektrycznych (6,6%), produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (6,5%), produkcja wyrobów z metali (5,0%), produkcja napojów (4,8%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (4,8%), produkcja papieru i wyrobów z papieru (3,9%), produkcja maszyn i urządzeń (3,7%.), produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny (3,4%.) oraz produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych (3,0%) [GUS 2012]. W roku 2011 produkcja sprzedana przemysłu województwa osiągnęła wartość ponad 114 mld zł (10,4% produkcji sprzedanej przemysłu w Polsce), co oznacza 3 miejsce w kraju [Regiony Polski 2012, s. 22]. W badaniu uczestniczyło 918 przedsiębiorstw, w tym 283 mikro (31%), 329 małych (36%), 240 średnich (26%)i 66 dużych (7%) przedsiębiorstw. Struktura technologiczna

6 przedsiębiorstw uczestniczących w badaniu odpowiada w przybliżeniu danym prezentowanym przez Główny Urząd Statystyczny tzn. 494 przedsiębiorstwa reprezentują niską technikę (54%), 268 przedsiębiorstw reprezentuje średnio-niską technikę (29%), 127 firm pochodzi z średnio-wysokiego poziomu techniki (14%), a w sektorze wysokiej techniki jest 29 firm (3%). Poziomy technologii zostały opracowane i zdefiniowane na podstawie intensywności działalności badawczo-rozwojowej (relacja poziomu nakładów na B+R do przychodów ze sprzedaży) dla krajów OECD w 1997 roku [Hatzichronoglou 1997]. Ze względu na charakter własności firmy dominują przedsiębiorstwa krajowe 804 szt. (87%). Natomiast kapitał zagraniczny jest reprezentowany przez 50 firm (6%), a kapitał mieszany reprezentuje 65 przedsiębiorstw (7%). Głównym celem pracy jest identyfikacja czynników utrudniających wprowadzanie innowacji i analiza ich wpływu na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011-2012. Zaprezentowane wyniki są jedynie częścią efektów uzyskanych w wyniku prowadzonych szerszych analiz. Hipotezą badawczą jest założenie, że siła z jaką poszczególne czynniki oddziałują na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce jest zróżnicowana w zależności od rodzaju bariery, jak i zakresu podejmowanych działań innowacyjnych. W części metodycznej analiz wykorzystano modelowanie probitowe pozwalające określić szansę zajścia różnorodnych zachowań innowacyjnych w zależności od rodzaju bariery [Świadek 2008, s. 119-132]. Ze względu na fakt wykorzystania zmiennych o charakterze binarnym (osiągane wartości to 0 lub 1) szukane relacje mają postać równań liniowych, w których dodatni znak występujący przy parametrze oznacza, że prawdopodobieństwo innowacyjnego jest wyższe w danym typie przedsiębiorstw niż w pozostałej zbiorowości. W modelowania probitowym zmienna zależna ma postać jakościową. Bariery działalności innowacyjnej przedsiębiorstw Analiza odpowiedzi udzielonych przez badane przedsiębiorstwa umożliwiła określenie znaczenia poszczególnych czynników utrudniających wprowadzanie innowacji. Wykres 1 przedstawia procentową liczbę wskazań (odpowiedzi pozytywnych) w ramach każdej zdefiniowanej bariery. Wyniki badania pokazują, że największą przeszkodą dla wdrażania innowacji są koszty innowacji ponad 60% wskazań oraz brak własnych środków finansowych ponad 41% wskazań. Dużą barierą jest niepewny popyt ponad 32% wskazań oraz brak zewnętrznych źródeł finansowania ponad 22% wskazań. Nieco mniejsze znaczenie mają kwalifikacje personelu prawie 14% oraz dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa

7 ponad 13%. Znaczenie takich barier jak trudności w kooperacji, brak informacji na temat technologii i brak informacji na temat rynków jest mniejsze niż 10%. Podsumowując główną przeszkodą we wdrażaniu innowacji w przedsiębiorstwach regionu są braki środków finansowych oraz niepewny popyt. Natomiast problemy w kooperacji i brak informacji na temat technologii i rynków nie są postrzegane jako czynniki mające duże znaczenie. Wykres 1. Czynniki utrudniające według przedsiębiorcy wprowadzanie innowacji uporządkowane malejąco według % wskazań. Kolejnym krokiem analizy jest zbudowanie modeli istotnych statystycznie opisujących działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych tzn. poszczególne rodzaje działalności innowacyjnej, będą zmiennymi zależnymi. Natomiast zmiennymi niezależnymi będą czynniki badane w pierwszej części analizy. Dodatkowo dla każdego modelu zostanie obliczone prawdopodobieństwo określające zajście danego i prawdopodobieństwo danego. Dla każdego czynnika sporządzono 17 odrębnych modeli, z których tylko istotne statystycznie zostały umieszczone w tabelach. Ogółem wykonano 153 modele, z których 36 (23,5%) spełniło warunek istotności statystycznej. Tabela 1. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej koszty innowacji. Rodzaj działalności innowacyjnej Koszty innowacji Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe +,18x+0,54 0,77 0,71

8 Wprowadzanie nowych wyrobów +,17x+0,27 0,67 0,61 Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): +,20x+0,53 0,77 0,71 a) metody wytwarzania +,24x-0,25 0,49 0,40 b) systemy okołoprodukcyjne +,21x-0,55 0,37 0,29 Z tabeli 1 wynika, że koszty innowacji mają największe znaczenie dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,77) oraz implementacji nowych procesów technologicznych ogółem (0,77). Ponadto czynnik ten ma wysoki wpływ na proces wprowadzania nowych wyrobów (0,67). Nieco mniejsze znaczenie występuje w przypadku implementacji nowych metod wytwarzania (0,49) oraz implementacji systemów okołoprodukcyjnych (0,37). Należy zauważyć, że prawdopodobieństwo wzięcia pod uwagę kosztów innowacji dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe jest ponad dwukrotnie wyższe niż analogiczne prawdopodobieństwo występujące w przypadku implementacji systemów okołoprodukcyjnych. Tabela 2. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej brak własnych środków finansowych. Rodzaj działalności innowacyjnej Oprogramowanie komputerowe Wprowadzanie nowych wyrobów Implementacja nowych procesów technologicznych Współpraca innowacyjna ogółem Brak własnych środków finansowych -,28x+0,27 0,50 0,61 -,22x+0,47 0,60 0,68 -,24x+0,75 0,70 0,77 -,22x-0,18 0,35 0,43 Brak własnych środków finansowych w przedsiębiorstwach najbardziej negatywnie wpływa na implementacje nowych procesów technologicznych (0,70) i wprowadzanie nowych wyrobów (0,60). Przedsiębiorstwa nie posiadające własnych środków finansowych są mniej skłonne do kupowania i implementowania oprogramowania komputerowego (0,50). Spada również skłonność do współpracy innowacyjnej (0,35), przy czym wpływ braków finansowych na implementacje nowych procesów technologicznych jest

9 dwukrotnie większy niż na współpracę innowacyjną. W tabeli 2 zostały przedstawione modele opisujące wskazane zależności.

10 Tabela 3. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej niepewny popyt. Rodzaj działalności innowacyjnej Niepewny popyt Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (w +,23x+0,58 0,79 0,72 tym): b) maszyny i urządzenia techniczne +,36x+0,28 0,74 0,61 Oprogramowanie komputerowe +,20x+0,09 0,62 0,47 Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): c) systemy wspierające +,26x-0,82 0,29 0,21 Współpraca z zagranicznymi JBR -,84x-1,87 0,00 0,03 W tabeli 3 zostały ukazane modele istotne statystyczne dla zmiennej niezależnej niepewny popyt. Czynnik ten odgrywa bardzo duże znaczenie dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,79) w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,74). Niepewny popyt wpływa na skłonność przedsiębiorstw do dokonywania zakupów i implementacji oprogramowania komputerowego (0,62). Dla implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemów wspierających znaczenie niepewnego popytu (0,29) jest dwukrotnie mniejsze niż dla najbardziej prawdopodobnego. Model opisujący wpływ tego czynnika na skłonność współpracy z zagranicznymi JBR-mi ma charakter negatywny z bardzo niskim prawdopodobieństwem zajścia tego typu (0,00). Tabela 4. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej brak zewnętrznych źródeł finansowania. Rodzaj działalności innowacyjnej Brak zewnętrznych źródeł finansowania Nakłady na działalność B+R +,27x-0,43 0,44 0,33 Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (w tym) +,24x+0,60 0,80 0,73 Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): a) metody wytwarzania +,23x-0,15 0,53 0,44 W tabeli 4 umieszczono modele istotne statystyczne dla zmiennej niezależnej brak zewnętrznych źródeł finansowania. Czynnik ten ma duże znaczenie dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,80). W przypadku implementacji nowych procesów

11 technologicznych w tym metod wytwarzania (0,53) brak zewnętrznych źródeł finansowania ma także znaczenie. W mniejszym stopniu czynnik ten wpływa na skłonność przedsiębiorstw do ponoszenia nakładów na działalność B+R (0,44). Opisane zależności wskazują, że brak zewnętrznych źródeł finansowania wpływa na charakter podejmowanych działań innowacyjnych: w wielu przypadkach je ograniczając. Niemniej jednak brak zewnętrznych źródeł finansowania automatycznie nie oznacza wstrzymania działań innowacyjnych. Tabela 5. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej kwalifikacje personelu. Rodzaj działalności innowacyjnej Kwalifikacje personelu Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (w +,31x+0,61 0,82 0,73 tym) a) budynki, lokale i grunty +,28x-0,75 0,32 0,23 b) maszyny i urządzenia techniczne +,33x+0,35 0,75 0,64 Oprogramowanie komputerowe +,28x+0,11 0,66 0,55 Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): +,44x+0,60 0,85 0,73 b) systemy okołoprodukcyjne +,43x-0,49 0,48 0,32 Współpraca z odbiorcami +,27x-0,95 0,25 0,17 Duże znaczenie dla wybranych działań innowacyjnych przedsiębiorstw mają kwalifikacje personelu. Największy wpływ tego czynnika obserwujemy w przypadku implementacji nowych procesów technologicznych (0,85) oraz inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,82) w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,75) co wskazuje, że kwalifikacje pracowników mają szczególne znaczenie dla decyzji związanych z zakupem nowych technologii w tym oprogramowania komputerowego (0,66). Czynnik ludzki ma również znaczenie w przypadku implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemów okołoprodukcyjnych (0,48). Mniejsze znaczenie obserwuje się dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe w tym budynki, lokale i grunty (0,32) oraz współpracy z odbiorcami (0,25), co w drugim przypadku świadczy o roli tego rodzaju związków w działalności analizowanych przedsiębiorstw. Tabela 5 przedstawia opisane modele probitowe dla zmiennych zależnych i zmiennej niezależnej kwalifikacje personelu.

12 Tabela 6. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa. Rodzaj działalności innowacyjnej Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (w tym) b) maszyny i urządzenia techniczne Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): b) systemy okołoprodukcyjne Współpraca z konkurentami Dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa +,35x+0,35 0,76 0,64 +,38x+0,61 0,84 0,73 +,39x-0,48 0,46 0,32 +,37x-1,76 0,08 0,04 Dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa ma istotny wpływ na implementację nowych procesów technologicznych (0,84) oraz inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe w tym maszyny i urządzenia techniczne (0,76). Oddziaływanie opisywanej zmiennej ma znaczenie dla implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemów okołoprodukcyjnych (0,46). Ciekawostką jest wpływ tej zmiennej na skłonność do podejmowania współpracy z konkurentami (0,08), który wskazuje, że przedsiębiorstwom jest łatwiej współpracować z konkurencją w obliczu dużego zagrożenia niż w innych sytuacjach. Tabela 6 zawiera statystycznie istotne modele probitowe dla zmiennej niezależnej dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa. Tabela 7. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej trudności w kooperacji. Rodzaj działalności innowacyjnej Trudności w kooperacji Współpraca z krajowymi JBR +,45x-1,45 0,16 0,07 Współpraca z odbiorcami +,43x-0,95 0,30 0,17 Współpraca innowacyjna ogółem +,41x-0,31 0,54 0,38

13 Analizując modele istotne statystycznie dla zmiennej niezależnej trudności w kooperacji nasuwa się wniosek, że czynnik ten wpływa najbardziej na współpracę innowacyjną ogółem (0,54) oraz współpracę z odbiorcami (0,30) i współpracę z krajowymi JBR (0,16). Mimo napotykanych trudności w kooperacji modele pokazują, że współpraca innowacyjna ma miejsce. Interesującym faktem jest brak związków pomiędzy tym czynnikiem a pozostałymi aktywnościami innowacyjnymi. Stąd wniosek, że czynnik ten nie stanowi kluczowego problemu dla podejmowania działań innowacyjnych. Tabela 7 ukazuje statystycznie istotne modele probitowe dla zmiennej niezależnej trudności w kooperacji. Tabela 8. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej brak informacji na temat technologii. Rodzaj działalności innowacyjnej Brak informacji na temat technologii Implementacja nowych procesów technologicznych (w tym): a) metody wytwarzania -,33x-0,07 0,35 0,47 b) systemy okołoprodukcyjne +,35x-0,46 0,46 0,32 Współpraca z jednostkami PAN +,72x-2,69 0,03 0,00 Współpraca z krajowymi JBR +,40x-1,45 0,15 0,07 Brak informacji na temat technologii wpływa najbardziej na implementacje nowych procesów technologicznych (w tym): systemów okołoprodukcyjnych (0,46) oraz metod wytwarzania (0,35). Jest to czynnik sprzyjający podejmowaniu współpracy z krajowymi JBR-mi (0,15) oraz w bardzo małym stopniu współpracy z jednostkami PAN (0,03). W tabeli 8 umieszczone modele probitowe dla zmiennej niezależnej brak informacji na temat technologii.

14 Tabela 9. Modele probitowe dla zmiennych zależnych opisujących działalność innowacyjną przemysłu w regionie wielkopolskim (modele istotne statystycznie) i zmiennej niezależnej brak informacji na temat rynków. Rodzaj działalności innowacyjnej Współpraca z dostawcami Brak informacji na temat rynków +,32x-0,75 0,33 0,22 Ostatnim analizowanym czynnikiem jest brak informacji na temat rynków. Czynnik ten wpływa pozytywnie na współpracę przedsiębiorstw z dostawcami (0,33). Pozostałe modele nie wykazały zależności istotnych statystycznie. Podsumowanie W pracy wykazano, że istnieje szereg barier utrudniających wprowadzanie innowacji. Jednak ich wpływ na działalnością innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych funkcjonujących w Wielkopolsce w latach 2011-2012 jest bardzo zróżnicowany. Największą przeszkodą według przedsiębiorców są koszty innowacji ponad 60% wskazań, brak własnych środków finansowych ponad 41% wskazań i niepewny popyt 32% wskazań. Natomiast niewielkimi barierami są brak informacji na temat rynków 7% wskazań, brak informacji na temat technologii niecałe 9% wskazań i trudności kooperacji 9%. Analiza wykazała, że poszczególne bariery mają znaczenie dla różnych obszarów działalności innowacyjnej. Dla inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe znaczenie mają: brak zewnętrznych źródeł finansowania, koszty innowacji kwalifikacje personelu, niepewny popyt. Dla implementacji nowych procesów technologicznych istotne są: brak własnych środków finansowych, koszty innowacji, kwalifikacje personelu, dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa. Natomiast dla implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemów okołoprodukcyjnych najważniejsze są: koszty innowacji, kwalifikacje personelu, brak informacji na temat technologii, dominująca pozycja innego przedsiębiorstwa. Nie znaleziono żadnych związków pomiędzy analizowanymi czynnikami, a współpracą przedsiębiorstw ze szkołami wyższymi, co może oznaczać, że albo przedsiębiorstwa rzadko współpracują z tymi podmiotami albo inne czynniki mają wpływ na przebieg tej współpracy., Zjawisko to należałoby poddać głębszej analizie. Analiza pozostałych modeli opisujących analizowane czynniki w kontekście różnych rodzajów współpracy wykazała następujące związki: negatywny wpływ niepewnego popytu na

15 podejmowanie współpracy innowacyjnej z zagranicznymi JBR oraz pozytywny wpływ braku informacji na temat rynków a podejmowaniem współpracy z dostawcami. Ponadto znaleziono pozytywny związek pomiędzy nakładami na działalność B+R a brakiem zewnętrznych źródeł finansowania co oznacza, że przedsiębiorstwa inwestują w badania i rozwój nawet, gdy nie mają dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania. W przeprowadzonej analizie wykazano, że różne bariery wprowadzania innowacji istotnie ograniczają podejmowaną działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych w Wielkopolsce. Natomiast występowanie danego czynnika uznanego przed przedsiębiorców za barierę nie wyklucza całkowicie wszelkiej działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa, ale ma wpływ na określony jej obszar. Barriers to innovation activities of industrial enterprises operating in Wielkopolska in 2011-2012 Summary The paper presents the results of a study which aims to identify the barriers to implementation of innovations and their impact on the innovative activities of industrial companies operating in Wielkopolska between 2011 and 2012. It is assumed that the strength of the various factors that affect the innovation activities of industrial enterprises operating in Wielkopolska varies depending on the type of barriers, as well as the range of innovation activities. It is found that the various barriers affect various areas of innovation activity. According to entrepreneurs the biggest obstacles to the implementation of innovation are: the cost of innovation, lack of own funds and uncertain demand. BIBLIOGRAFIA Dierkes, M., 2003, Visions, Technology, and Organizational Knowledge: An Analysis of the Interplay between Enabling Factors and Triggers of Knowledge Generation w: John de la Mothe and Dominique Foray (ed.), Knowledge Management in the Innovation Process, Kluwer Academic Publishers, Boston. Dolińska M., 2010, Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy, PWE, Warszawa. Dwojacki P., Hlousek J., 2008, Zarządzanie innowacjami, Centrum Badawczo-Rozwojowe, Gdańsk. GUS, 2010, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2009, Warszawa. GUS, 2012, Komuniat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa wielkopolskiego w sierpniu 2012 r, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Nr 8/2012 z 28.09.2012. Hall B., Lerner J., 2009, The financing of R&D and innovation, NBER Working Paper, National Bureau of Economic Research. Hatzichronoglou T., 1997, Revision of the high technology sector and product classification,sti Working Papers 1997/2,OECD, Paryż.

16 Ileczko B., 1979, Podstawy typologiczne ogólnej teorii innowacji, Zagadnienia Naukoznawstwa, nr 4. Janasz W., Kozioł K., 2007, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa. Janasz W., Kozioł-Nadolna K., 2011, Innowacje w organizacji, PWE, Warszawa. Jasiński A.H., 1997, Innowacje i polityka innowacyjna, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok. Moszczyński J., 1994, Międzynarodowe standardy metodologiczne statystyki z zakresu innowacji technologicznych, KBN, Warszawa. OECD, 2008, Podręcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie polskie, Warszawa. Pomykalski A., 2001, Zarzadzanie innowacjami, PWN, Warszawa-Łódź. Regiony Polski, 2012, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa. Stawasz E., 1999, Innowacje a mała firma, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. Świadek A., 2008, Determinanty aktywności innowacyjnej w regionalnych systemach przemysłowych w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Świadek A., 2011, Regionalne systemy innowacji, Difin, Warszawa. Wielkopolska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Sp. z o.o., 2009, Przemysł, http://www.wielkopolska-region.pl/index.php?aid=110363045041c8107250925 [dostęp 20.11.2012]. Wikipedia, 2012, Województwa w Polsce, http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=plik:wojewodztwa.svg&filetimestamp=200707101 63755 [dostęp 20.11.2012].

Dr Piotr Dzikowski, Zakład Innowacji i Przedsiębiorsczości, Wydział Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Zielonogórski, Adiunkt. 17