Program Operacyjny Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne, 2007-2013 wstpny projekt Warszawa, sierpie 2005
Spis treci 1 Wprowadzenie...6 2 Dokumenty krajowe i UE zwizane bezporednio z Programem Operacyjnym...8 3 Diagnoza sytuacji nauki i informatyzacji w Polsce...13 3.1 Diagnoza działalnoci badawczo-rozwojowej (B+R)...13 3.1.1 Nakłady na działalno badawczo-rozwojow...13 3.1.2 Podmioty prowadzce działalno B+R...15 3.1.3 Potencjał kadrowy zaangaowany w działalno B+R...15 3.1.4 Aparatura naukowo-badawcza...17 3.1.5 Regionalny potencjał B+R...17 3.1.6 Współpraca naukowa i naukowo-techniczna z zagranic...17 3.2 Diagnoza w obszarze działalnoci innowacyjnej...18 3.2.1 Działalno innowacyjna w przedsibiorstwach...18 3.2.2 Transfer i komercjalizacja technologii...19 3.2.3 Upowszechnianie i promocja nauki...20 3.3 Diagnoza w obszarze społeczestwa informacyjnego...21 3.3.1 Rynek IT w Polsce...21 3.3.2 Informatyzacja nauki...21 3.3.3 Poziom infrastruktury teleinformatycznej kraju...22 3.3.4 Poziom rozwoju e-usług administracji publicznej...23 3.4 Pomoc publiczna...24 3.5 Analiza SWOT...25 3.6 Ocena efektywnoci dotychczasowej pomocy przedakcesyjnej oraz z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójnoci....27 4 Strategia wykorzystania nauki, nowoczesnych technologii i społeczestwa informacyjnego do przyspieszenia wzrostu gospodarczego...29 4.1 Cel główny...29 4.1.1 Strategia realizacji celów...29 4.2 Priorytety i działania realizowane w ramach PO Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne...31 4.3 Priorytet I Wzmocnienie potencjału nauki dla budowy GOW...31 4.3.1 Działanie 1.1 Wzmocnienie potencjału kadrowego nauki...33 4.3.2 Działanie 1.2 Wzmocnienie struktury organizacyjnej i poprawa poziomu wyposaenia jednostek naukowych...36 4.3.3 Działanie 1.3 Ukierunkowanie bada naukowych i prac rozwojowych...38 4.3.4 Działanie 1.4 Synergia nauki polskiej z nauk europejsk i wiatow...40 3
4.3.5 Działanie 1.5 Utrzymanie potencjału kadrowego, organizacyjnego i infrastrukturalnego jednostek naukowych...42 4.4 Priorytet II Wzmocnienie współpracy nauki z gospodark...43 4.1.1 Działanie 2.1 Wsparcie bada naukowych i prac rozwojowych ukierunkowanych na wykorzystanie w gospodarce...45 4.4.2 Działanie 2.2 Wsparcie dostpu do wyników działalnoci B+R...47 4.5 Priorytet III Wsparcie rozwoju społeczestwa informacyjnego...49 4.5.1 Działanie 3.1 Gospodarka elektroniczna...50 4.5.2 Działanie 3.2 Zapewnienie powszechnego dostpu do usług komunikacji elektronicznej...54 4.5.3 Działanie 3.3 Rozwój polskich zasobów cyfrowych...57 4.5.4 Działanie 3.4 Powszechna edukacja oraz promocja na rzecz rozwoju GOW..60 4.6 Priorytet IV Pomoc techniczna...62 4.6.1 Działanie 4.1. Wsparcie zarzdzania Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne, 2007-2013...64 4.6.2 Działanie 4.2. Podniesienie kwalifikacji pracowników...66 4.6.3 Działanie 4.3. Komputeryzacja oraz wyposaenia w sprzt biurowy instytucji zaangaowanych w zarzdzanie i wdraanie Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne, 2007-2013...67 4.6.4 Działanie 4.4. Informacja i promocja działa Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne, 2007-2013...68 4.6.5 Działanie 4.5 Wsparcie Jednostki Oceny...70 5 Tabela finansowa...74 6 System realizacji Programu Operacyjnego...78 6.1 System instytucjonalny...78 6.1.1 Instytucje zarzdzajce...78 6.1.2 Instytucje poredniczce...80 6.1.3 Instytucje wdraajce...81 6.1.4 Komitet Sterujcy...81 6.2 Zarzdzanie finansowe i kontrola...83 6.2.1 Instytucja płatnicza...83 6.2.2 Jednostka powiadczajca PO...84 6.2.3 Jednostka audytu...84 6.2.4 Organ oceny zgodnoci...85 6.2.5 Jednostka Monitorujco-Kontrolna EFRR...85 6.3 Monitorowanie...87 6.3.1 Komitet monitorujcy NSRO...87 6.3.2 Komitet monitorujcy PO...87 6.3.3 Sprawozdawczo...88 6.4 Ocena (ewaluacja)...89 4
6.4.1 Ocena Programu Operacyjnego...89 6.5 Konsultacje społeczne...90 6.6 Promocja...90 7 Słownik...91 8 Załczniki...125 8.1 Ocena Programu przed rozpoczciem realizacji (ocena ex-ante)...125 8.2 Wyniki konsultacji społecznych...125 8.3 Rozporzdzenia...125 5
1 Wprowadzenie Od kilkunastu lat Polska konsekwentnie prowadzi proces transformacji gospodarczej w kierunku zapewniajcym przyspieszenie trwałego i zrównowaonego rozwoju. Dziki temu w cigu pierwszych dziesiciu lat przebudowy, dochód wzrósł z poziomu 30% do 40% redniego dochodu obserwowanego w Unii Europejskiej. Tak szybki wzrost gospodarczy moliwy był w znacznym stopniu dziki wykorzystaniu posiadanych w pierwszym okresie przemian przewag komparatywnych w postaci taniej, niele wykształconej siły roboczej oraz przedsibiorczych postaw społeczestwa. Jednake to proste ródło dynamicznego rozwoju zostało ju w pełni wykorzystane, w zwizku z czym niezbdne jest teraz poszukiwanie nowych ródeł przewagi, opartych na innowacjach. Efekty gospodarcze mog by osigane zarówno poprzez tworzenie własnych innowacji technologicznych, jak te poprzez ich pozyskiwanie w wyniku bezporednich inwestycji zagranicznych i zakupu know-how. Jednake w obu strategiach wymagana jest zdolno gospodarki do absorbowania wiedzy. Dla tworzenia nowej wiedzy i lepszego wykorzystania istniejcej (poprzez kształcenie kadr oraz wdraanie wyników bada do praktyki gospodarczej) niezbdny jest systematyczny wzrost nakładów budetowych i pozabudetowych na badania naukowe i prace rozwojowe (B+R). Wspieranie B+R oraz wdraanie nowych technologii umoliwi wzrost innowacyjnoci i konkurencyjnoci gospodarki oraz rozwój społeczestwa informacyjnego (SI). Ma to fundamentalne znaczenie dla tworzenia podstaw gospodarki opartej na wiedzy (GOW) i szybszego osigania wewntrznej i zewntrznej konwergencji z krajami UE. Program przyszłego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju sformułowany został we Wstpnym Projekcie Narodowego Planu Rozwoju 2007 2013 (WP NPR). Cele strategiczne tego Planu, którymi s: utrzymanie gospodarki na ciece wysokiego wzrostu gospodarczego, wzmocnienie konkurencyjnoci regionów i przedsibiorstw oraz wzrost zatrudnienia, osigane bd m.in. poprzez efektywn absorpcj wiedzy oraz wspieranie inwestycji odpowiadajcych wyzwaniom postpu technologicznego jako głównych czynników napdowych rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Załoenia te stanowiły podstaw do opracowania Programu Operacyjnego (PO) Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne, 2007-2013. Program Operacyjny okrela powizania załoe polityki naukowej, naukowotechnicznej i innowacyjnej pastwa oraz strategii informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej z WP NPR, w formie priorytetowych zada i sposobów ich realizacji w warunkach członkostwa w UE. Program ten jest zbieny z realizacj celu Konwergencja (dla EFRR, EFS, Fundusz Spójnoci), poprzez skoncentrowanie si na innowacyjnoci i rozwoju wiedzy, jako czynnikach majcych wpływ na przypieszenie tempa rozwoju gospodarczego. Głównym celem Programu Operacyjnego Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne jest zwikszenie roli wiedzy i innowacyjnoci w procesie trwałego i zrównowaonego rozwoju gospodarczego i społecznego poprzez wsparcie bada, rozwoju technologii i innowacyjnoci oraz wspieranie budowy społeczestwa informacyjnego w Polsce. Cel ten osignity bdzie poprzez wzmocnienie systemowych powiza jednostek naukowych z gospodark oraz zwikszenie zakresu wykorzystania technik informacyjnych i komunikacyjnych (ang. ICT). Bdzie to wymaga ukierunkowania znaczcego strumienia finansowania bada naukowych na dziedziny i dyscypliny naukowe gwarantujce szybki rozwój gospodarczy kraju. Instrumentem realizacji tego celu bdzie Krajowy Program Ramowy, który stanowi 6
element polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa, rozumianej jako kompromis midzy autonomi bada naukowców i potrzebami gospodarczymi pastwa. Dla realizacji PO załoono w szczególnoci konsolidacj i koncentracj sektora B+R wokół priorytetowych projektów i programów, najwaniejszych dla przyspieszenia rozwoju gospodarczego i społecznego kraju. Polityka rozwojowa zakłada w tym sektorze m.in. wspieranie rozwoju klastrów badawczo-technologicznych wokół centrów naukowych, technologicznych i edukacyjnych, grupujcych zespoły szkół wyszych oraz instytutów Polskiej Akademii Nauk (PAN) i jednostek badawczo-rozwojowych (wraz z lokalizacj wokół nich parków naukowych i technologicznych lub w mniejszych orodkach inkubatorów technologii). Dofinansowane bd programy dotyczce ich współpracy z przedsibiorstwami (w szczególnoci z małymi i rednimi, w tym typu spin off i start up) oraz centrami badawczo-rozwojowymi korporacji przemysłowych. Tworzone bd w tym celu struktury zarówno lokalne lub regionalne, jak i ponadregionalne (konsorcja i sieci naukowe, obszary i okrgi GOW). 7
2 Dokumenty krajowe i UE zwizane bezporednio z Programem Operacyjnym Poniej zaprezentowane polskie i wspólnotowe dokumenty strategiczne, dotyczce polityki naukowej, naukowo-technicznej i rozwoju społeczestwa informacyjnego, spójne s ze strategiami UE w zakresie bada i rozwoju oraz społeczestwa informacyjnego. Stanowi one podstaw dla wyznaczenia wszystkich priorytetów i działa PO. 1. Strategia rozwoju nauki w Polsce do 2013 roku oraz perspektywiczna prognoza do roku 2020 (Warszawa, czerwiec 2005 r.) Dokument wyznacza najwaniejsze kierunki i cele rozwoju polskiej nauki do roku 2013, z perspektywiczn prognoz do roku 2020, oraz mechanizmy ich realizacji. W dokumencie tym skoncentrowano si na: zaprezentowaniu diagnozy stanu nauki i techniki w Polsce; przedstawieniu celów rozwoju nauki, ze scharakteryzowanym celem nadrzdnym oraz celami szczegółowymi; okreleniu priorytetowych kierunków działa oraz wyznaczeniu kierunków rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2020 roku; wyznaczeniu instrumentów realizacji celów rozwoju nauki, z uwzgldnieniem wprowadzenia zmian systemowych w nauce przy wprowadzeniu zmian w zakresie ewaluacji bada i jednostek naukowych; zaprezentowaniu prognoz długookresowego finansowania nauki oraz struktury i instrumentów słucych realizacji tego zadania; przedstawieniu rekomendacji słucych rozwojowi polityki naukowej i naukowobadawczej. 2. Ustawa z dnia 8 padziernika 2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. Nr 238, poz. 2390 z pón. zm.) Dokument okrela zasady finansowania bada naukowych, prac rozwojowych i innych zada słucych nauce. 3. Strategia zwikszania nakładów na działalno B+R w celu osignicia załoe Strategii Lizboskiej (przyjta przez Rad Ministrów 30 marca 2004 r.) Dokument formułuje strategi realizacji wzrostu nakładów na B+R w Polsce oraz zmiany ich struktury do roku 2010. Okrelono w nim w szczególnoci: nowe rozwizania organizacyjno-prawne majce na celu wzrost współpracy sektora B+R z gospodark (ustawa o zasadach finansowania nauki, restrukturyzacja jednostek badawczo-rozwojowych); instrumenty motywujce przedsibiorców do inwestowania w B+R, w tym instrumenty podatkowe oraz wsparcie funduszy poyczkowych, porczeniowych, a take venture capital; sposoby wykorzystania funduszy strukturalnych dla wsparcia rozwoju przedsibiorczoci, wzmocnienia powiza midzy sektorem B+R a przedsibiorstwami, zwikszenia sprawnoci wdraania i komercjalizacji wyników bada naukowych i prac rozwojowych. 8
4. Załoenia polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa do 2020 roku (przyjte przez Rad Ministrów 14 grudnia 2004 r.) W dokumencie wyznaczony został długookresowy cel polityki naukowej, naukowotechnicznej i innowacyjnej pastwa - zwikszenie uytecznoci polskiej nauki i ukierunkowanie jej na wspieranie rozwoju gospodarczego kraju oraz dobrobytu polskiego społeczestwa. Okrelone zostały w nim równie główne działania prowadzce do realizacji tego celu: wzrost efektywnoci publicznego finansowania nauki; wyznaczenie priorytetowych kierunków rozwoju technologii (foresight), a take preferowanych kierunków podziału rodków pomidzy poszczególne strumienie finansowania nauki; dokonanie zmian systemowych, organizacyjnych i prawnych umoliwiajcych efektywne realizowanie polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej oraz wspierajcych wzrost finansowania B+R ze ródeł pozabudetowych; udział w budowie Europejskiej Przestrzeni Badawczej ERA oraz rozwój współpracy midzynarodowej. 5. Proponowane kierunki rozwoju nauki i technologii w Polsce do 2020 r. (dokument programowy Ministra Nauki i Informatyzacji, listopad 2004 r.) Jest uzupełnieniem wczeniejszego dokumentu w zakresie preferowanych kierunków rozwoju nauki i technologii w Polsce. Stanowi podstaw do przygotowania programów efektywnego wykorzystania potencjału naukowego i gospodarczego kraju w tym wiedzy i kapitału, a take budowania nowych form przewagi konkurencyjnej poprzez wzrost nakładów na dziedziny o najwyszym potencjale gospodarczego wykorzystania. Dokument ten bdzie uaktualniany po uzyskaniu wyników Narodowego Programu Foresight (w 2006 r.) oraz przygotowaniu Krajowego Programu Ramowego (we wrzeniu 2005 r.). 6. Communication to the Spring European Council Working together for growth and jobs. A new start for the Lisbon Strategy, (COM (2005) 24, Brussels, 02.02.2005) Dokument zawiera wnioski z przegldu ródokresowego Strategii Lizboskiej, przyjtej przez Rad Europejsk w 2000 roku. Komisja Europejska dokonała redefinicji dotychczasowych celów i kierunków proponujc skoncentrowanie działa na dwóch priorytetach: zatrudnieniu i wzrocie gospodarczym, przy zachowaniu pełnej zgodnoci z celami zrównowaonego rozwoju. Program Operacyjny Nauka, nowoczesne technologie i społeczestwo informacyjne jest spójny z priorytetem pt. Wiedza i innowacje dla wzrostu. Koncentruje si on na nastpujcych kierunkach działa: wzrost i poprawa inwestycji w B+R, ułatwienia dla innowacyjnoci, przyswajanie ICT oraz zrównowaone korzystanie z zasobów, wsparcie dla utworzenia silnej europejskiej bazy przemysłowej. Jako działania stymulujce wzrost nakładów na B+R proponuje si: zwikszenie efektywnoci wydatków publicznych, stworzenie bardziej sprzyjajcych warunków wsparcia zarówno publicznych, jak i prywatnych B+R oraz zwikszenie liczby wysoko wykwalifikowanych pracowników naukowych. Podkrela si konieczno wzmocnienia instrumentów wspierajcych te działania, łcznie z wykorzystaniem instrumentu pomocy publicznej i bodcami natury podatkowej. Na poziomie wspólnotowym instrumentem 9
słucym realizacji wspólnej polityki naukowo-badawczej jest 7. Program Ramowy oraz inne inicjatywy wspólnotowe wspierajce nauk i badania. Silny akcent połoony został na rozwój instrumentów ICT, biotechnologii, promowanie eko-innowacyjnoci oraz na zrównowaone korzystanie z zasobów. W dokumencie podkrelono konieczno denia do tworzenia konkurencyjnej bazy naukowo - badawczej oraz zwikszania zaangaowania w upowszechnianie wiedzy, w szczególnoci poprzez popraw współpracy z przemysłem. Wsparciu i promocji podlega bd bieguny innowacyjnoci, które sprzyja bd koncentracji najlepszych naukowców i przedsibiorców w wybranych regionach, skutecznie realizujcych transfer wiedzy do gospodarki. 7. Proposal for a Decision of the European Parliament and of the Council Concerning the 7 th framework programme of the European Community for research, technological development and demonstration activities (2007 to 2013) and Proposal for a Council Decision Concerning the 7 th framework programme of the European Atomic Energy Community Euratom) or nuclear research and training activities (2007 to 2011), (COM (2005) 119 final, Brussels, 6.04.2005) Dokument okrela wytyczne dotyczce 7 Programu Ramowego UE. Wymienia cztery główne pola działania: Kooperacja (Cooperation), Idee (Ideas), Zasoby Ludzkie (People), Zdolnoci Naukowe (Capacities). Celem podejmowanych działa w ramach wymienionych obszarów bdzie: wzmocnienie infrastruktury badawczej, tworzenie regionalnych wiodcych klastrów badawczych, pełny i całociowy rozwój potencjału badawczego, w szczególnoci w regionach konwergencji, cilejsze powizanie sfery B+R ze sfer przedsibiorczoci dla poprawy innowacyjnoci, szersze włczenie nauk humanistycznych i bada społecznych do obszarów badawczych. Narzdzia realizacji celów okrelone przez Komisj to róne formy współpracy sfery naukowej z przedsibiorcami, m.in: platformy technologiczne, wspólne inicjatywy technologiczne, centra doskonałoci. Dokument identyfikuje dziewi głównych obszarów tematycznych, w których bd koncentrowały si wspólnotowe badania naukowe. S one zbiene z obszarami nakrelonymi w polskich dokumentach strategicznych omówionych powyej. 8. Communication from the Commission Building the ERA of knowledge for growth (COM (2005)118 final, Brussels, 6.04.2005) W celu osignicia wzrostu nakładów na B+R do 3% PKB, w dokumencie okrelono zakres europejskiej współpracy w trzech kluczowych obszarach: badania edukacja innowacyjno. Podejmowane działania realizowane bd w ramach: Programu Ramowego na rzecz Konkurencyjnoci i Innowacyjnoci, który bdzie stymulował tworzenie sieci współpracy i szerokie propagowanie wyników bada oraz wzmocni transfer technologii, Programu na Rzecz Edukacji i Szkole, Programu Na Rzecz Rozwoju Europejskich Sieci Teleinformatycznych. Ponadto proponuje si wprowadzenie takich instrumentów finansowych, które bd stymulowały podmioty gospodarcze do finansowania B+R (np. ułatwienia podatkowe dla podmiotów prowadzcych badania, uproszczenie obowizujcych przepisów dotyczcych pomocy publicznej dla B+R). 10
9. Communication from the Commission Science and technology, the key to Europe s future Guidelines for future European Union Policy to support research (COM (2004)353 final, Brussels, 16.06.2004) W dokumencie sformułowano załoenia polityki naukowej UE. Polityka naukowa UE koncentruje si na szeciu głównych obszarach: tworzeniu sieci Europejskich Centrów Doskonałoci w celu zacienienia współpracy midzy jednostkami naukowymi, rozwoju Europejskich Inicjatyw Technologicznych, stymulowaniu kreatywnoci w zakresie bada podstawowych poprzez konkurencj midzy zespołami badawczymi na poziomie UE, stwarzaniu warunków dla uatrakcyjnienia Europy w celu przycignicia najlepszych naukowców, rozwoju europejskiej infrastruktury badawczej, poprawie koordynacji pomidzy narodowymi programami badawczymi. Ponadto podkrelono konieczno zapewnienia komplementarnoci funduszy strukturalnych z Programami Ramowymi, w szczególnoci gdy s to projekty badawcze prowadzone w regionach konwergencji. 10. Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalnoci podmiotów realizujcych zadania publiczne (Dz.U.Nr.64, poz. 565) Dokument okrela ramy normatywne w zakresie funkcjonowania elektronicznej administracji, dziki czemu zapewnia obywatelom łatwiejszy i szybszy dostp do urzdów administracji publicznej. Ustawa wpisuje si w plan działa eeurope 2005 An Information Society for All oraz w now inicjatyw i2010 European Information Society 2010, w której egovernment (elektroniczna administracja) odgrywa bardzo istotn rol. 11. Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej epolska na lata 2004-2006 (przyjta przez Rad Ministrów 13 stycznia 2004 r.) Dokument okrela priorytety w dziedzinie rozwoju społeczestwa informacyjnego, z uwzgldnieniem celów i inicjatyw przedstawianych i wdraanych przez struktury Unii Europejskiej. Wskazuje sposób, w jaki zostanie przeprowadzona skoordynowana informatyzacja kraju oraz wyznacza obszary zagadnie, które w ramach realizacji strategii bd tworzone i wdraane przez poszczególne organy administracji publicznej. 12. Plan działa na rzecz rozwoju elektronicznej administracji (egovernment) na lata 2005-2006 (przyjty przez Rad Ministrów 26 padziernika 2004 r.) W dokumencie przedstawiono ramy prawne procesu informatyzacji kraju oraz przegld projektów realizowanych przez polsk administracj (według działa nakrelonych w planie eeurope 2005), które zmierzaj do stymulacji rozwoju usług, aplikacji i treci oraz rozwoju szerokopasmowej infrastruktury i bezpieczestwa sieci, szczególnie w odniesieniu do lat 2007-2013. 13. Proponowane kierunki rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce do 2020 roku (dokument Ministra Nauki i Informatyzacji, wrzesie 2004). Dokument okrela strategiczne cele pastwa w zakresie budowy społeczestwa informacyjnego w perspektywie roku 2020, wyznaczajc nastpujce priorytety: elektroniczna administracja, edemokracja, ezdrowie, elearning, etransport, eturystyka, ICT we wspólnym obszarze bezpieczestwa, sprawiedliwoci i wolnoci UE. 11
14. CoBrA Recommendations to the eeurope Advisory Group. egovernment Beyond 2005 Modern and Innovative Public Administrations in the 2010 horizon (Amsterdam, 25.10.2004 r.) Celem dokumentu jest przedstawienie kierunków rozwoju elektronicznej administracji do roku 2010, z połoeniem szczególnego nacisku na transformacj administracji i zmniejszenie obcie administracyjnych dla przedsibiorców i obywateli, szczególnie w aspekcie usług o charakterze transgranicznym i paneuropejskim. 15. Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjnoci i Innowacji (2007-2013) (COM(2005) 121, Brussels, 6.04.2005) Celem programu jest stymulowanie innowacji w zakresie technik informacyjnych i komunikacyjnych oraz zwikszenie inwestycji w tym zakresie, w celu rozwoju zintegrowanego społeczestwa informacyjnego. Program Ramowy na rzecz Konkurencyjnoci i Innowacji ma ułatwi małym i rednim przedsibiorstwom inwestycje zwizane z wdraaniem innowacji. 16. i2010 European Information Society 2010 (Brussels, 25.05.2005) W dokumencie podkrelono konieczno przyspieszenia bada i inwestycji w dziedzinie technik informacyjnych i komunikacyjnych (ICT), jak równie promocji ich wykorzystania przez sektor prywatny i publiczny w celu budowy europejskiej przestrzeni informacyjnej, wzrostu innowacyjnoci oraz integracji społeczestwa informacyjnego. 16. Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013 oraz perspektywiczna prognoza transformacji społeczestwa informacyjnego do roku 2020 (przyjta przez Rad Ministrów 29 czerwca 2005 r.) Dokument stanowi prognoz strategiczn rozwoju społeczestwa informacyjnego na okres po zakoczeniu obowizywania Strategii epolska. Poszerzenie horyzontu planistycznego przedstawiono w dwóch perspektywach, do roku 2013 oraz 2020. Dokument skupia si głównie na strategii informatyzacji na okres 2007-2013. Na ten okres przewidywany jest bowiem przełom zwizany z wejciem do fazy masowej implementacji nowych rozwiza teleinformatycznych. Dlatego te, niejako z koniecznoci, perspektywa roku 2020 zarysowana została bardziej ogólnie. Ide Strategii jest to, aby zaprezentowane w niej priorytety znalazły odzwierciedlenie w konkretyzujcych je planach realizacyjnych, w szczególnoci jak w programach operacyjnych Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013. 12
3 Diagnoza sytuacji nauki i informatyzacji w Polsce Pomimo faktu, e od 1 maja 2004 roku Polska jest członkiem Unii Europejskiej, w niewielkim stopniu miało to wpływ na popraw sytuacji w nauce i technice oraz informatyzacji w Polsce. Wartoci wikszoci wskaników opisujcych sytuacj w powyszych obszarach wskazuj na due dysproporcje midzy Polsk a redni krajów UE- 15 i UE-25 czyli take w stosunku do krajów, które razem z Polsk przystpiły do UE w 2004 r. 1 Realizacja gospodarki opartej na wiedzy (GOW) wymaga znacznego udziału w PKB nakładów na finansowanie bada i rozwoju, infrastruktury oraz usług informatycznych. Niezbdne jest take zapewnienie wysokiego poziomu innowacyjnoci przemysłu poprzez m.in. rozwój wysoko zaawansowanych, konkurencyjnych technologii. Ponisza diagnoza działalnoci badawczo-rozwojowej, działalnoci innowacyjnej oraz stanu w zakresie rozwoju społeczestwa informacyjnego koncentruje si przede wszystkim na ukazaniu dysproporcji midzy Polsk a pozostałymi krajami UE, wskazujc na cigle niekorzystne wartoci poszczególnych wskaników, które kwalifikuj Polsk do krajów słabiej rozwinitych. 3.1 Diagnoza działalnoci badawczo-rozwojowej (B+R) 3.1.1 Nakłady na działalno badawczo-rozwojow Cechami charakterystycznymi finansowania działalnoci B+R w Polsce s: bardzo niski udział nakładów na badania i rozwój w stosunku do PKB, dominacja finansowania budetowego i niewielki udział podmiotów gospodarczych w wydatkach ogółem na B+R, relatywnie niskie wydatki na prace rozwojowe, w porównaniu z wydatkami na badania podstawowe, niewielkie moliwoci koncentracji rodków na priorytetowych kierunkach rozwoju wynikajcych z przyjtej polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej pastwa. Wskaniki, którymi naley posłuy si opisujc nakłady na działalno badawczorozwojow s: struktura budetu, warto wskanika GERD (nakłady na działalno badawczo-rozwojow) oraz przede wszystkim warto relacji GERD/PKB. W 2004 roku nakłady budetowe na nauk wynosiły 0,33% PKB, pozabudetowe 0,21% i były identyczne w porównaniu z rokiem poprzednim 2. Warto wskanika GERD utrzymała si w 2004 r. na poziomie zblionym do wartoci z 2003 r. 3, ale warto relacji GERD/PKB zmniejszyła si do 0,56% w stosunku do roku 2002, w którym wynosiła 0,58%. Dla porównania, w 2002 r. wskanik ten wynosił w UE 1,83%, a w 2003-1,85% (w OECD w 2002 r. 2,26%). Przykładowo, w 2003 r. wskanik ten wynosił: w Finlandii 3,49%, w Czechach 1,26%, a na Słowacji, 0,59%. 1 European Innovation Scoreboard 2004, Komisja Europejska, http://www.trendchart.org/scoreboards/scoreboard2004/index.cfm 2 ródło: Sprawozdanie z wykonania budetu w 2004 r. (cz 28 nauka, cz 27 informatyzacja), Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, Warszawa, marzec 2005 3 Wskanik GERD w cenach biecych w 2003 r. wyniósł 4522,1 mln zł, za w 2004 r. 4558,3 mln zł; ródło: Polska w liczbach, GUS, Warszawa 2005 13
GERD per capita w 2003 r. wyniósł w Polsce 64,5 USD PPP (według parytetu siły nabywczej dolara), za w UE 462,6 USD PPP. Nakłady na B+R w Polsce stanowiły wic jedynie ok. 14% rednich nakładów na B+R per capita w UE. Struktura nakładów wg ródeł finansowania działalnoci B+R ogółem jest odwrotna ni rednia w krajach UE. Wynika to ze złej sytuacji finansowej przedsibiorstw oraz podkrytycznego poziomu finansowania tej działalnoci w Polsce. Podobna sytuacja miała miejsce take w latach poprzednich. Poniej porównano wskaniki dotyczce UE i Polski z 2002 r. Tabela 1. Struktura nakładów na działalno B+R według ródeł finansowania ródło finansowania Udział w finansowaniu ogółem (w 2002 r.) PL UE budet pastwa podmioty gospodarcze pozostałe ródła krajowe z zagranicy inne 64,8% 24,3% 6,2% 2,4% 2,3% 34,8% 54,5% 2,2% 8,5% W Polsce wikszo nakładów na B+R pochodzi z budetu pastwa. Sytuacja taka, jak ju wczeniej wspomniano, jest charakterystyczna dla krajów słabiej rozwinitych. W odniesieniu do poszczególnych województw, nakłady na B+R w relacji do PKB s bardzo zrónicowane. W 2002 r. wynosiły one od 0,07% w województwie witokrzyskim do 1,25% w woj. mazowieckim, przy czym rednio dla Polski wskanik ten wynosił 0,58%. Udział nakładów na badania podstawowe w PKB od kilku lat utrzymuje si na stałym poziomie 0,19% 4 i jest znacznie niszy ni w wielu krajach Unii Europejskiej (rednia warto dla UE nie jest jeszcze dostpna w ródłach statystycznych). Dla przykładu w Czechach warto tego wskanika w 2002 r. wynosiła 0,32% za we Francji 0,53%. Nisz od Polski warto tego wskanika posiadały Hiszpania (0,16%) i Słowacja (0,15%). Sytuacj nauki w Polsce obrazuje take struktura wydatków wikszo rodków (62% w 2004 r.) zostało przekazanych na dotacje podmiotowe, z tego na działalno statutow prawie 48%. rodki te nie s przeznaczane na zintegrowane programy i projekty badawcze zgodne z przyjt polityk naukow, naukowo-techniczn i innowacyjn pastwa, gdy ze wzgldu na niski poziom nakładów na nauk rodki przeznaczane s przede wszystkim na zabezpieczenie podstawowych potrzeb jednostek naukowych. Ten sposób podziału rodków jest jedn z przyczyn niemonoci efektywnego wykorzystania w dziedzinach, które w zasadniczy sposób mogłyby pozytywnie wpłyn na zmian sytuacji w działalnoci B+R, a w konsekwencji przyczyni si do rozwoju społeczno-gospodarczego. Zmiana powinna nastpi po zwikszeniu nakładów na nauk (do poziomu przekraczajcego próg krytyczny) oraz wprowadzeniu ustawy o zasadach finansowania nauki, która weszła w ycie 5 lutego 2005 r. 4 ródło: Main Science and Technology Indicators, OECD Volume 2004/2 14
3.1.2 Podmioty prowadzce działalno B+R W 2003 r. sporód 925 jednostek prowadzcych działalno badawczo-rozwojow, 201 stanowiły jednostki badawczo-rozwojowe (JBR), 128 szkoły wysze, 80 - placówki Polskiej Akademii Nauk, a 446 jednostki rozwojowe (podmioty gospodarcze zajmujce si działalnoci B+R obok swojej działalnoci podstawowej, sporód ok. 2 mln przedsibiorstw). Taka struktura nie sprzyja integracji bada i realizacji programów badawczych w priorytetowych kierunkach, gdy jednostki z poszczególnych pionów rzadko współpracuj midzy sob, co czsto jest przyczyn nieefektywnego wykorzystania zarówno potencjału kadrowego, jak równie rodków finansowych i wyposaenia badawczego. W ostatnich latach Komisja Europejska wspierała inicjatywy rozwijajce współprac jednostek naukowych z sektorem gospodarki. W ramach 5. i 6. Programu Ramowego zostały przeznaczone rodki na nowe instrumenty w tym zakresie dofinansowano Program Centrów Doskonałoci (CD) i Centrów Zaawansowanych Technologii (CZT). W Polsce powstało kilkaset CD, z czego 90 uzyskało dofinansowanie w ramach programów ramowych (67% wszystkich dofinansowanych centrów z krajów kandydujcych wówczas do UE). Minister nauki w 2004 r. w drodze konkursu wybrał 100 Centrów Doskonałoci, które mog aplikowa do poddziałania w Sektorowym Programie Operacyjnym Wzrost Konkurencyjnoci Przedsibiorstw i uzyska wsparcie z funduszy strukturalnych na projekty dotyczce budowy i modernizacji laboratoriów badawczych oraz zakup aparatury naukowobadawczej. Na podobnych zasadach wybrano take 26 Centrów Zaawansowanych Technologii skupiajcych najlepsze jednostki naukowe i przedsibiorstwa. CZT mog take wystpowa w ramach powyszego poddziałania o dofinansowanie projektów inwestycyjnych. 3.1.3 Potencjał kadrowy zaangaowany w działalno B+R Cechy charakteryzujce potencjał kadrowy nauki i techniki s nastpujce: niewielki udział pracowników naukowych w wieku poniej 35 lat, stosunkowo póny wiek uzyskiwania stopnia naukowego doktora habilitowanego i tytułu naukowego profesora, wzrastajca liczba uzyskiwanych doktoratów, mieszczca si jednak poniej redniej w UE, wieloetatowo pracowników nauki spowodowana niskimi płacami oraz zwikszonymi obowizkami edukacyjnymi (czterokrotny wzrost liczby studentów od 1990 r.) Liczba zatrudnionych ogółem w działalnoci B+R wynosiła w 2003 r. 77 040 osób, co stanowi 0,45% ludnoci aktywnej zawodowo. Struktura zatrudnienia w poszczególnych pionach B+R była nastpujca: ok. 58% w szkołach wyszych, 25% w jednostkach badawczo-rozwojowych, 8% w instytutach PAN i 8% w przedsibiorstwach. Pozostałe osoby zatrudnione były w innych jednostkach naukowych. W ekwiwalentach pełnego czasu pracy (EPC) sytuacj w zakresie zatrudnienia w działalnoci B+R charakteryzuje liczba ponad 77 tys. (ogółem pracownicy), z czego ponad 58 tys. stanowi pracownicy naukowo-badawczy. W Polsce wskanik opisujcy liczb badaczy na 1000 osób aktywnych zawodowo w 2002 r. wynosił 3,9 i był wysza ni w Czechach 3,0 i kilkakrotnie niszy ni w Finlandii- 16,4. Dla porównania rednia warto w UE wynosiła 5,5 (2002 r.). 15
Na poziomie województw wystpuje znaczne zrónicowanie wskanika liczby osób zatrudnionych w B+R- rozpito tego wskanika wynosi od 1,0 w województwie podkarpackim do 7,3 w województwie mazowieckim. W wikszoci województw wskanik liczby badaczy na 1000 osób aktywnych zawodowo jest niszy od redniej ogólnopolskiej i europejskiej. W ostatnich latach (1998-2002) wzrosła liczba profesorów, z których wikszo (51,7%) stanowi osoby midzy 50-59 rokiem ycia. Tylko 24% osób uzyskało tytuł profesora w wieku poniej 50 lat, za 14,4% uczonych uzyskało stopie naukowy doktora habilitowanego w wieku poniej 40 lat. Sporód ostatniej grupy 63,5% doktorów to osoby poniej 35 lat. We wszystkich jednak dziedzinach nauki (według danych z 2003 r.) uczeni z tytułem profesora w wieku 60-70 lat stanowili najliczniejsz grup. Analizujc jako potencjału kadrowego zatrudnionego w działalnoci B+R kraju naley take przytoczy dane bibliometryczne. W 2003 r. udział Polski w wiatowej puli publikacji naukowych wyniósł 1,45 % (ok. 11 600 cytowa) i był najwyszy w cigu ostatnich dwudziestu lat. Jednak w porównaniu z krajami UE liczba cytowa polskich badaczy i naukowców na 1 mln mieszkaców jest duo nisza. rednia dla UE-15 w 2002 r. wynosiła 673, a dla Polski 266. Poniej w przedstawiono wyniki porówna aktywnoci badawczej ocenianej liczb publikacji. ródło: Nauka, A.K. Wróblewski, 2005 Porównanie obszarów aktywnoci naukowej i badawczo-rozwojowej krajów UE i Polski, w którym za podstaw przyjto liczb centrów doskonałoci i uprawiane kierunki badawcze 5, wskazuje na wysok aktywno polskich uczonych w obszarach badawczych priorytetowych take dla UE, którzy nie ustpuj znacznie pod tym wzgldem naukowcom z pozostałych krajów UE. Wg bada prowadzonych przez Komitet Prognoz Polska 2000 plus do głównych dziedzin naukowych, mogcych stanowi o obszarach specjalizacji badawczej Polski, nale: techniki informacyjne, nanotechnologie, matematyka, fizyka, chemia, archeologia, wybrane nauki o yciu (biologia, biotechnologia i biochemia) oraz nauki społeczne 6. 5 ródło: Towards a European Research Area, Science, Technology and Innovation, Key Figure 2002, wyd. EC. 6 Badania i prognozy prowadzone głównie przez Komitet prognoz Polska 2000 plus przy Prezydium PAN, http://www.mnii.gov.pl/mnii/index.jsp?place=lead08&news_cat_id=79&news_id=363&layout=2&page=text 16
3.1.4 Aparatura naukowo-badawcza Poziom nowoczesnoci laboratoriów najlepiej charakteryzuje stan ich wyposaenia w aparatur naukowo-badawcz. Laboratoria naukowo-badawcze w Polsce s le wyposaone stopie zuycia bdcej w dyspozycji jednostek naukowych aparatury naukowo-badawczej zaliczonej do rodków trwałych wyniósł w 2003 r. prawie 78%. Najwikszym udziałem w ogólnej wartoci aparatury naukowo-badawczej w 2003 r. dysponowały szkoły wysze (49,1%) oraz instytuty naukowo-badawcze (wchodzce w skład JBR) 30,2 %. W odniesieniu do województw, struktura wartoci brutto i przychód aparatury badawczej jest bardzo zrónicowany. Najlepiej wyposaone s laboratoria w województwie mazowieckim (przychód 40,7% w 2003 r.) i małopolskim (13,1%). Zerowy przychód zanotowano w 2003 r. w województwie lubuskim. Oznacza to, e ze wzgldu na przestarzał aparatur polscy naukowcy maj bardziej ograniczone moliwoci prowadzenia bada naukowych w stosunku do naukowców w najbardziej rozwinitych krajach. 3.1.5 Regionalny potencjał B+R Poszczególne regiony Polski charakteryzuje silne zrónicowanie w zakresie posiadanych zasobów wiedzy i jej dystrybucji. Najwiksza koncentracja jednostek prowadzcych działalno B+R wystpuje w województwie mazowieckim (275) i lskim (112). Na drugim biegunie znajduj si województwa lubuskie i witokrzyskie (odpowiednio 9 i 10 jednostek B+R). Nakłady na działalno B+R poniesione w 2003 r. w województwie mazowieckim stanowiły 43,8% łcznych nakładów w kraju na t działalno. Nakłady per capita w województwach o najwyszej (mazowieckie) i najniszej wartoci tego wskanika (witokrzyskie) przyjły proporcje 39 : 1. wiadczy to o koncentracji nauki polskiej w regionach rozwinitych gospodarczo. Najwicej prac rozwojowych prowadzono w 2003 r. w województwach: podkarpackim, witokrzyskim, lubuskim i kujawsko-pomorskim przeznaczano na nie ponad 50% ogólnej kwoty nakładów biecych (rednia warto tego wskanika dla województw 35,5%). Udział rodków budetowych w strukturze nakładów ogółem na B+R był najniszy w województwach podkarpackim i kujawsko-pomorskim i w 2003 r. wyniósł odpowiednio 26,5% i 36,7% (rednia dla Polski 62,7%). Z kolei najwyszy udział finansowania budetowego wystpił w województwach lubuskim 90,2% oraz lubelskim 78,0%. Wanym krokiem w kierunku integracji istniejcych regionalnych zasobów wiedzy w jeden narodowy system innowacyjnoci jest sformułowanie i wdraanie 16 Regionalnych Strategii Innowacji w poszczególnych województwach 7. 3.1.6 Współpraca naukowa i naukowo-techniczna z zagranic W ramach współpracy wielostronnej szczególne znaczenie ma uczestnictwo Polski (od wrzenia 1999 r.) w Pitym Programie Ramowym Bada, Rozwoju Technicznego 7 Na dzie 7 stycznia 2003 r. do MNiI wpłynło 10 wniosków o dofinansowanie projektów celowych dotyczcych realizacji RIS, w tym do kwietnia 2005 r. zakoczono realizacj 9 z nich. MNiI przyznało dofinansowanie RIS na łczn kwot 2 440 000 PLN. W kolejnych 5 województwach projekty były współfinansowane przez UE. 17
i Prezentacji UE (5 PR, 1998-2002) oraz w Szóstym Programie Ramowym Bada i Rozwoju Technicznego UE (6 PR, 2002-2006). W ramach 5. PR zatwierdzono do realizacji 1323 projektów badawczych z udziałem polskich zespołów (wskanik sukcesu 23,2%), natomiast w ramach 6. PR do kwietnia 2005 r. zatwierdzono 363 projektów z udziałem polskich zespołów, w których bierze udział 525 zespoły z Polski (wskanik sukcesu odpowiednio 15,7% i 13,8%). Polska jest te członkiem Wieloletniego Programu Ramowego Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Polska bierze take udział w pracach Europejskiej Fundacji Naukowej (ESF - od 1992 r. jej członkiem jest PAN), Midzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego (od VI 2000 r.), Programu Naukowego NATO, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD, od 1996 r.), Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Owiaty, Nauki i Kultury (UNESCO, od 1946 r.), Inicjatywy Eureka (od pocztku lat 90-tych, od 1995 r. jako członek) oraz Europejskiego Programu Współpracy w Dziedzinie Bada Naukowo-Technicznych (COST, od 1991 r.). Polska zawarła równie umowy dwustronne o współpracy w dziedzinie nauki i techniki z: Australi, Egiptem i RPA, Brazyli i Meksykiem, 10 krajami Azji oraz 20 krajami Europy. Ponadto zostało zawartych szereg umów dwustronnych pomidzy uczelniami oraz instytutami polskimi i zagranicznymi. Wiele polskich zespołów naukowych realizowało zlecenia badawcze dla przedsibiorstw zagranicznych. 3.2 Diagnoza w obszarze działalnoci innowacyjnej 3.2.1 Działalno innowacyjna w przedsibiorstwach W Polsce w roku 2003 nakłady na działalno innowacyjn w przedsibiorstwach zwikszyły si o 19,6% w porównaniu do 2002 r. W okresie tym warto wskanika intensywnoci innowacji - oznaczajcego relacj nakładów na działalno innowacyjn do wartoci sprzeday - wyniosła 3,5%. Dla porównania w 1999 r. kształtowała si ona na poziomie 5,1%. Jednake udział przedsibiorstw, które prowadziły działalno innowacyjn zmniejszył si w 2003 r. o 1,2 pp. w porównaniu do 2002 r. Udział przedsibiorstw stosujcych innowacje w procesach produkcyjnych wyniósł 18% i był zbliony do odnotowanego na Słowacji (17%), ale bardzo niski w porównaniu do redniej dla UE-15 wynoszcej 51%. Polsk charakteryzuje nie tylko niski poziom innowacyjnoci małych i rednich przedsibiorstw (M P) na tle krajów UE, ale take niszy całkowity udział przedsibiorstw innowacyjnych w sektorze prywatnym (21%) ni w sektorze publicznym (39,5%) lata 2001-2003. Struktura nakładów na działalno innowacyjn w 2003 r. wskazuje, e postp technologiczny dokonywał si głównie poprzez unowoczenienie parku maszynowego ponad 61% ogółu inwestycji stanowiły nakłady na zakup maszyn i urzdze. Natomiast na działalno badawczo-rozwojow przedsibiorstwa przeznaczały niewiele ponad 11% rodków inwestycyjnych, podobnie jak na zakup gotowych technologii w postaci dokumentacji i praw około 3%. Wystpuje wyrane zjawisko koncentracji nakładów na działalno innowacyjn w przemyle w trzech województwach: mazowieckim, lskim i wielkopolskim w 2003 r. 18
przypadało na nie łcznie 55,8% ogólnych nakładów. wiadczy to o niskiej pozycji konkurencyjnej przedsibiorstw w wikszoci pozostałych polskich regionów. Dominujc pozycj w strukturze nakładów na działalno innowacyjn w przedsibiorstwach stanowi nakłady inwestycyjne na rodki trwałe zwizane z wprowadzanymi innowacjami (61,7%). Znacznie mniejszy ni w krajach rozwinitych jest udział rodków wydatkowanych na prace B+R, stanowice jedno z najistotniejszych ródeł innowacji wyniósł on 11,5%. Taka struktura nakładów oznacza, e działalno innowacyjna polega głównie na nabywaniu tzw. technologii materialnej, co jest racjonalne w sytuacji koniecznoci zmniejszania luki technologicznej. Głównym ródłem finansowania działalnoci innowacyjnej w przemyle, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, były rodki własne przedsibiorstw (w 2003 r. 70% całkowitych nakładów). W krajach charakteryzujcych si wysokim poziomem innowacyjnoci przemysłu wikszo rodków pochodzi ze ródeł zewntrznych. 3.2.2 Transfer i komercjalizacja technologii Kluczowym elementem decydujcym o konkurencyjnoci gospodarki jest jej zdolno do wprowadzania i komercjalizacji nowych technologii. Do oceny tej zdolnoci stosuje si wskaniki udziału eksportu i importu wyrobów wysokiej techniki w eksporcie i imporcie ogółem. Udział wyrobów wysokiej techniki w handlu zagranicznym jest nie tylko miernikiem pozycji konkurencyjnej kraju, ale take miernikiem efektywnoci działalnoci B+R. Od pocztku lat 90. udział wyrobów wysokiej techniki w polskim eksporcie utrzymuje si na poziomie 2-3%, w porównaniu do redniej w krajach UE wynoszcej około 20%. Bilans płatniczy Polski w dziedzinie techniki jest dla Polski od wielu lat ujemny. Dotyczy to praw własnoci przemysłowej, usług w zakresie B+R oraz usług technicznych. Liczba wynalazków zgłoszonych w Urzdzie Patentowym RP (UP RP) do ochrony patentowej przez twórców krajowych utrzymywała si w ostatnich latach na bardzo niskim poziomie ok. 2 tys. rocznie 8. W 2003 r. na ogółem 6209 wynalazków zgłoszonych do ochrony w UP RP, 63,5% stanowiły wynalazki zgłoszone przez wynalazców zagranicznych, co jest zjawiskiem analogicznym do sytuacji w krajach Europy Zachodniej. Warto współczynnika wynalazczoci, czyli wynalazków zgłoszonych przez rezydentów na 10 tys. ludnoci, w Polsce w 1998 r. była ponad czterokrotnie nisza ni rednia w EU-15. Liczba patentów polskich twórców udzielonych za granic w 2001 r. wyniosła 116, w tym 7 patentów przyznanych zostało przez Europejski Urzd Patentowy. Polska ma bardzo niski wskanik liczby wynalazków zgłoszonych do ochrony w USA oraz uzyskanych tam patentów (odpowiednio 111 i 16 w 2001 r.). W sumie w Polsce w 2004 r. udzielono 613 patentów (w przeliczeniu na 1 mln ludnoci 16,1). Od lat w Polsce obserwuje si niski stopie współpracy pomidzy sektorem przemysłowym a potencjalnymi dostawcami innowacyjnych technologii. W znacznej mierze jest to rezultat niskiej efektywnoci usług otoczenia instytucjonalnego wspierajcego innowacyjno. W Polsce w 2004 r. 507 orodków zajmowało si wspieraniem innowacyjnoci z tego 280 stanowiły orodki szkoleniowo-doradcze, 29 - Centra Transferu 8 W 2004 r. zgłoszono 2268 wynalazków, w przeliczeniu na 1 mln ludnoci 59,7 (ródło: Polska w liczbach, GUS, Warszawa 2005). 19
Technologii 9, 76 - lokalne fundusze poyczkowe, 57 - fundusze porcze kredytowych, 53 - inkubatory przedsibiorczoci oraz 12 - parki naukowo-technologiczne i technologiczne. Od 2000 r. liczba orodków wzrosła o 91%, przy czym najwiksza dynamika miała miejsce w odniesieniu do parków technologicznych, orodków szkoleniowo-doradczych i funduszy porczeniowych. Ponad połowa (55%) sporód powyszych orodków oferuje jednak głównie usługi szkoleniowe, doradcze i informacyjne, za zdolnoci do wsparcia działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw w zakresie transferu technologii wykazuje niezmiennie od lat zaledwie co dziesity orodek. Ich oddziaływanie jest wic cigle ograniczone. Co drugi powiat i 75% gmin (głównie wiejskich) nie posiada instytucji wspierania innowacyjnoci. Najsilniejsza koncentracja tych jednostek ma miejsce wokół aglomeracji (Warszawa, Trójmiasto, Kraków, Pozna) i duych miast oraz w regionach poddanych programom restrukturyzacji, co oznacza koncentracj działalnoci wsparcia w regionach o duym potencjale gospodarczym. W rezultacie system wsparcia aktywizuje i tak dynamiczne orodki, prowadzc do pogłbiania dysproporcji rozwojowych 10 midzy regionami. 3.2.3 Upowszechnianie i promocja nauki Oprócz powszechnie stosowanych form upowszechniania nauki (wystawy, wydawnictwa, targi, konferencje, publikacje w mediach, itp.) w ostatnich latach rozwinła si take działalno popularyzatorska w formie festiwali i pikników naukowych (rocznie ponad 1-milionowa publiczno). W rezultacie s one postrzegane w UE jako polska specjalno narodowa upowszechniana take w innych krajach europejskich. Ponadto promowano z sukcesem osignicia polskich uczonych na wiatowych wystawach i targach (np. BRUSSELS EUREKA ). Jednak polskie społeczestwo, które deklaruje wysoki poziom zainteresowania nauk (badania Eurostatu z 2004 r.) cigle cechuje niska wiadomo znaczenia bada naukowych dla rozwoju kraju oraz nikła znajomo prac badawczych prowadzonych w Polsce, a take sukcesów polskich naukowców. Oznacza to, e upowszechnianie i promocja nauki nie rozwinła si w wystarczajcym stopniu. Dotyczy to zarówno upowszechniania nauki w całym społeczestwie, jak i w sferze gospodarki. Najistotniejsze elementy wpływajce na t sytuacj to: zbyt niskie finansowanie działalnoci promocyjnej rodki finansowe przeznaczane na promocj stanowiły od 0,07% do 0,1% budetu nauki, co jest zapewne efektem niskiego finansowania całej sfery nauki, brak koniecznych umiejtnoci przedstawicieli nauki w zakresie komunikacji społecznej i marketingu, zbyt małe powizanie nauki z praktycznymi problemami gospodarczymi i społecznymi, co oznacza, e tematyka realizowanych prac badawczych jest mało nona medialnie, 9 CTT to nie nastawione na zysk jednostki doradcze i informacyjne zorientowanie na wspieranie i asystowanie przy realizacji transferu technologii i wszystkich towarzyszcych temu procesowi zada. Niestety w strukturze usług wiadczonych przez CTT według przeznaczanego czasu pracy działalno z zakresu transferu i komercjalizacji nowych technologii oraz doradztwo technologiczne i patentowe stanowi nadal niesatysfakcjonujcy poziom (zaledwie 37,3% całoci usług wiadczonych przez CTT). 10 Orodki innowacji i przedsibiorczoci w Polsce, Stowarzyszenie Organizatorów Orodków Innowacji i Przedsibiorczoci w Polsce, Raport 2004, s. 23-24. 20
niewielkie zainteresowanie mediów problematyk naukow i brak dziennikarzy o odpowiednim przygotowaniu zawodowym. Sytuacja ta zaczła si zmienia w ostatnich czterech latach, gdy promocja nauki stała si jednym z priorytetów ministra właciwego ds. nauki i ds. informatyzacji, czego wyrazem jest zarówno wzrost nakładów na t działalno (o ok. 25% w 2004 r. w stosunku do 2003 r.), jak i realizacja nowych form upowszechniania nauki: stworzenie pierwszego w Polsce naukowego internetowego serwisu informacyjnego Nauka w Polsce, organizacja ogólnopolskiego Dnia Nauki, zaplanowanie budowy centrum nauki typu eksploratorium pod nazw Centrum Nauki KOPERNIK. 3.3 Diagnoza w obszarze społeczestwa informacyjnego 3.3.1 Rynek IT w Polsce W 2004 r. 11 w Polsce poziom inwestycji w technologie informacyjne i komunikacyjne per capita kształtował si na poziomie 100, w porównaniu do Czech (238), Wgier (189) oraz 732 dla krajów Europy Zachodniej, co wiadczy o wysokim niedofinansowaniu tego sektora. Tempo wzrostu sektora usług IT wynoszce 13,2 % w 2004 r. stanowi najwyszy wskanik poród nowych pastw członkowskich. Polska w rankingu pastw najlepiej przystosowanych do ery nowych technologii znalazła si na 32 miejscu (na 65 badanych) 12. Wród szeciu głównych kategorii Polska osignła najwyszy wynik w kategorii Otoczenie ekonomiczne, plasujc si na 30 pozycji z 7,34 punktami (na 10), podczas gdy rednia ocena krajów Europy Wschodniej wyniosła 6,71. Naley jednak mie na uwadze, e strategiczna ocena gotowoci Polski do transformacji do fazy społeczestwa informacyjnego zgodnie z rankingiem wiatowego Forum Gospodarczego (World Economic Forum) wypada bardzo słabo. Zgodnie z tym rankingiem, w 2004 roku Polska zajmowała 72 miejsce na 104 sklasyfikowane kraje wiata, w dodatku z kadym rokiem obsuwa si na coraz gorsze miejsce. W odniesieniu do sektora publicznego Polska zajmuje 95 miejsce (za wszystkimi krajami UE-25+2), co wiadczy o bardzo złej sytuacji. 3.3.2 Informatyzacja nauki W latach 1993-2000 Komitet Bada Naukowych realizował centralne finansowanie budowy infrastruktury informatycznej nauki. W efekcie tego programu powstało 21 Miejskich Sieci Komputerowych, 5 orodków Komputerów Duej Mocy, 2 sieci rozległe nauki (NASK do 1997 r. i POL-34/622 działajca do 2003 r.). Ponadto, w tym czasie prowadzono akcj dofinansowania budowy sieci lokalnych i kampusowych jednostek naukowych oraz zakupu oprogramowania naukowego, baz danych i baz bibliograficznych. Od 2000 r. prowadzony jest program o nazwie PIONIER Polski Internet Optyczny: Zaawansowane Aplikacje, Usługi i Technologie dla Społeczestwa Informacyjnego, w ramach którego realizuje si ogólnopolsk wiatłowodow sie nauki. Sie ta aktualnie obejmuje ok. 3 tys. km wiatłowodów (docelowo w 2006 r. 6 tys. km) łczcych naukowe wiatłowodowe sieci miejskie. W sieci tej uruchomiono transmisj DWDM na jednym kanale (w 2006 r. 2 kanały, docelowo moliwe 32 kanały) z szybkoci 11 Raport European Information Technology Observatory 2005. 12 The 2005 e-readniess rankings, Economist Intelligence Unit, The IBM Institute for Business Value. 21
10 Gb/s w technologii Ethernet. Sie ta połczona jest z sieci GÉANT (GÉANT2) kanałem 10 Gb/s. Infrastruktura sieciowa nauki moe mie znaczenie dla informatyzacji w Polsce, w szczególnoci dla edukacji, telemedycyny, administracji, itp., pod warunkiem jej rozbudowy w kierunku przyłczenia jednostek z tych sfer oraz rozbudowy systemów transmisyjnych i usługowych w sieciach miejskich. 3.3.3 Poziom infrastruktury teleinformatycznej kraju W 2002 roku w Polsce inwestycje w telekomunikacj per capita wyniosły 35,4 USD duo mniej ni w najlepiej rozwinitych krajach UE 13. Indeks dostpu cyfrowego na koniec 2002 r. ukształtował si na poziomie 0,59, co w porównaniu z najwyszymi wskanikami UE (np. Szwecja 0,85, Dania 0,83) daje take wynik o wiele słabszy 14. Polska w 2003 r. zajła 57 miejsce w rankingu konkurencyjnoci wiatowych gospodarek 15. Na konkurencyjno t znacznie oddziałuje rozwój infrastruktury i usług telekomunikacyjnych. W 2004 r. wskanik mieszkaniowych telefonicznych linii abonenckich na 100 mieszkaców wyniósł 73,8, natomiast abonentów telefonii komórkowej na 100 mieszkaców 55. Liczba abonentów i uytkowników wyniosła 21,15 mln i była wiksza o 21,6% ni w kocu 2003 r. 16 W 2003 r. odnotowano 12,26 mln telefonicznych łcz głównych, co stanowi wskanik 321,4 na 1000 osób. Istniały równie 7932 automatyczne cyfrowe centrale miejscowe, w tym na wsiach 3655. Natomiast automatycznych cyfrowych central midzystrefowych istniało 97. Liczba abonentów poszczególnych systemów łcznoci wykazywała zdecydowanie tendencje rosnce - w latach 1999-2003 nastpił bezwzgldny przyrost liczby abonentów telefonii przewodowej o 9,5% (w tym na wsi o 26%) oraz bezwzgldny przyrost liczby abonentów telefonii komórkowej o 339,8%. Wzrost liczby abonentów odnotowały równie telewizje kablowe (w latach 1999-2003 o 9,1%) 17. Techniczne moliwoci dostpu do Internetu w 2004 r. miało 26% wszystkich gospodarstw domowych w Polsce. Na terenach miejskich odsetek ten wyniósł 31%, a na wsi 15%. Tylko 36% gospodarstw domowych posiada komputer co w porównaniu do redniej dla nowych krajów członkowskich (43%) jest cigle niesatysfakcjonujcym wynikiem. Stopie wyposaenia w komputery zaley m.in. od wysokoci dochodów. Ponad 73% gospodarstw o przecitnych miesicznych dochodach netto powyej 7200 PLN posiadało komputer. Natomiast gospodarstwa o dochodach w przedziale 1441-3360 PLN i poniej 1440 PLN miesicznie były wyposaone w komputery znacznie rzadziej odpowiednio 43% i 16%. 13 Dla porównania: Dania 238,9 USD; Wielka Brytania 227,3 USD; Portugalia 191,1 USD; Szwecja 166 USD; Hiszpania 128 USD, Czechy 80 USD, Słowenia 75 USD; Wgry 67 USD; World Telecommunication Development Reports, 2003, ITU. 14 http://www.itu.int/newsarchive/press_releases/2003/30.html; IDC uwzgldnia cztery elementy: infrastruktur informacyjn, wiedz i umiejtnoci społeczestwa, jako dostpu do ICT, wpływ dochodów na ICT. 15 The World Competitiveness Yearbook 2004; 2001, IMD Stan telekomunikacji w Polsce, dane na koniec III kwartału 2004 r., http://www.mi.gov.pl/departamenty/1/analizy/943.html. 17 Łczno Wyniki Działalnoci w 2003; 2002; 2001; 2000 roku, GUS, Warszawa 2005. 22