Prof. dr hab. inż. Franciszek Tomaszewski Poznań, 28 kwietnia 2017 POLITECHNIKA POZNAŃSKA Wydział Maszyn Roboczych i Transportu Recenzja rozprawy doktorskiej Dipl.-Ing. Univ. (TUM) Tomasza Mateusza Siekierki pt.: Wpływ profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego Promotor: Prof. dr hab. inż. Tomasz Nowakowski Promotor pomocniczy: Dr inż. Mateusz Zając 1. Informacje ogólne Recenzja opracowana została na zlecenie Rady Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej, pismo nr W10/41d/9/2017 z dnia 21 lutego 2017 roku, na podstawie dostarczonej rozprawy doktorskiej pod wyżej wymienionym tytułem. 2. Ogólna charakterystyka pracy Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska Pana mgr inż. Tomasza Siekierki w postaci wydruku komputerowego liczy 206 stron zwartego opracowania wraz ze spisem literatury w liczbie 182 pozycji w tym jedna pozycja autorska Doktoranta, wykazu rysunków, tabel oraz 5 załączników i dwu oświadczeń. Rozprawa podzielona jest na 8 rozdziałów merytorycznych. Praca ma charakter analityczno-badawczy i dotyczy zagadnień związanych z określeniem wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Dotyczy ona różnych aspektów związanych z niezawodnością oraz kosztów napraw pojazdów samochodowych użytkowanych przez kierowców o zróżnicowanych predyspozycjach oraz temperamentach podczas prowadzenia pojazdów. Recenzowana praca ukierunkowana jest na opracowanie profilu kierowcy pod kątem jego cech własnych w tym stylu jazdy samochodem na parametry eksploatacyjne, koszty oraz klasę pojazdów. W celu osiągnięcia celu pracy, Autor podjął się uwzględnienia różnych czynników mających wpływ na styl jazdy kierowców, takich jak: reprezentatywny dobór próby, typu pojazdu, doświadczenie kierowcy, sposób prowadzenia pojazdu, manewry podczas testów, dobór osoby oceniającej itp. Temat pracy jest szeroki i uwzględnia bardzo dużo zmiennych mających wpływ na niezawodność pojazdu. Rozprawa napisana jest mało precyzyjnym językiem polskim w tym także technicznym. Biorąc pod uwagę, że Autor pracy, język polski ma opanowany w stopniu pozwalającym na po- - 1 -
prawne komunikowanie się, to jednak język naukowy ma inne wymagania w zakresie komunikacji naukowej. Tym nie mniej uważam, że praca pozwala na dokonanie oceny merytorycznej. Układ pracy poprawny, podział treści rozprawy na rozdziały i podrozdziały nie budzi większych zastrzeżeń. Terminologia i pojęcia stosowane w pracy poprawne (z wyjątkami), świadczą o dużej wiedzy i fachowości w zakresie tematyki rozprawy Doktoranta. Materiały ilustracyjne oraz tabele z wynikami badań zamieszczone w pracy, w sposób poprawny przedstawiają studia, badania i analizy Doktoranta, które dotyczą wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. 3. Ocena podjętego tematu Zagadnienia niezawodności i trwałości pojazdów samochodowych od lat są zainteresowaniami wielu naukowców, zespołów badawczych oraz firm produkujących samochody i są najważniejszymi charakterystykami jakościowymi współczesnych samochodów. Jednak, obok tych podstawowych charakterystyk eksploatacyjnych samochodów, będących ich cechą własną na poziom trwałości i niezawodności samochodów oraz innych urządzeń mają wpływ takie parametry jak: warunki eksploatacji, jakość systemu utrzymania ora sposób użytkowania. Autor w rozprawie zajął się bardzo ciekawym zagadnieniem mającym wpływ na trwałość i niezawodność samochodów a mianowicie wpływem profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Problem bardzo istotny dla oceny trwałości i niezawodności również z punktu widzenia producenta samochodów. Samochody, szczególnie osobowe użytkowane są w różnym środowisku (miejskie i wiejskie), przez kierowców o różnym stażu za kierownicą (liczba przejechanych kilometrów), wiedzy merytorycznej kierowcy o pojeździe i jego użytkowaniu, wieku kierowcy a przede wszystkim przez kierowców o bardzo zróżnicowanym profilu osobowościowym. Wszystkie te cechy kierowcy i środowiska maja istotny wpływ na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Autor podjął się niełatwego ale ważnego zadania związanego z opracowaniem relacji między różnymi profilami osobowościowymi kierowców pojazdów samochodowych a jedną z wybranych charakterystyk niezawodnościowych - nieuszkadzalnością. Temat rozpraw moim zdaniem jest bardzo ambitny a z metodologicznego i aplikacyjnego punktu widzenia bardzo ciekawy. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że brak jest prac naukowych zajmujących się wpływem operatora pojazdów na trwałość i niezawodność pojazdów. Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenia uważam, że wybór tematu rozprawy jest aktualny, bardzo ważny i istotny dla poprawy niezawodności pojazdów uwzględniających zróżnicowane profile osobowościowe kierowców a pośredni również dla poprawy bezpieczeństwa w transporcie drogowym. - 2 -
4. Analiza treści rozprawy W przedstawionej do recenzji rozprawie, Autor podjął się zadania związanego z określeniem wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność (trwałość i niezawodność) pojazdu samochodowego. Pierwszy rozdział pracy Motywacja i struktura pracy, zawiera genezę rozprawy oraz istotę i aktualność podjętej w rozprawie tematyki. W rozdziale tym przedstawiona została struktura pracy, którą Autor podzielił na trzy merytoryczne części. Pierwsza część dotyczy wprowadzenia, które obejmuje motywację i strukturę pracy, przegląd literatury oraz cel i zakres pracy. Druga część pracy dotyczy metodologii i badań i obejmuje: metody utrzymania stanu, badania profilu kierowcy, analizę procesu obsług technicznych pojazdów. Trzecia część pracy dotyczy weryfikacji i wniosków i zawiera weryfikację metody oraz wnioski wynikające z pracy. W rozdziale drugim przedstawiony został obszerny przegląd literatury, który obejmuje aż 69 stron, co stanowi 30% objętości pracy. Przegląd literatury podzielony został na trzy obszary. Pierwszy dotyczy modeli procesu eksploatacji, drugi postrzegania i odbioru bodźców zewnętrznych przez człowieka, trzeci obszar dotyczy obiektywizacji dynamiki i komfortu jazdy pojazdów. Przegląd literatury, który został przedstawiony przez Autora, jest omówieniem zawartości prac zrealizowanych przez poszczególnych autorów. Autor szczegółowo opisuje co jest zawarte w poszczególnych pozycjach literatury, bez krytycznej analizy i oceny dokonań autorów prac. Pewne wnioski z przeglądu literatury, zawarte zostały w podsumowaniu tego rozdziału. Ale trudno jednoznacznie stwierdzić co zostało opracowane przez innych badaczy a czego do tej pory nie zrobiono. Taka krytyczna analiza prac w pracach dysertacyjnych jest podstawą do sformułowania celu i zakresu pracy. W rozdziale trzecim Autor sformułował cel i zakres pracy. Podstawowym problemem badawczym pracy jest uwzględnienie osobowości człowieka (kierowcy), który ma istotny wpływ technikę prowadzenia pojazdu samochodowego, obciążenie układów samochodu a przez to na jego trwałość, uszkadzalność i koszty eksploatacji. Brak tej luki w badaniach niezawodnościowych pojazdów samochodowych, Autor podjął się rozwiązać w recenzowanej rozprawie. W związku z powyższym został sformułowany następujący cel prac: Celem pracy doktorskiej jest określenie wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Postawiony cel pracy, Autor zaproponował osiągnąć w realizując następujące zadania badawcze: wyznaczenie obiektywnych profili osobowościowych stylu jazdy kierowcy w oparciu o jego umiejętności oceny bodźców odczuwalnych w trakcie prowadzenia pojazdu, zdefiniowanie głównych cech kierowcy opisujących jego styl jazdy oraz mające wpływ na jego percepcję, - 3 -
ustalenie współczynników określających predyspozycje prowadzenia pojazdu i osobiste upodobania odnośnie prowadzenia samochodu przez kierowcę, określenie wpływu wyznaczonych profili osobowościowych kierowy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego w oparciu o analizę cykli i kosztów serwisowania pojazdu. Zakres pracy, Autor sformułował jako następujące zadania cząstkowe: opracowanie nowej metody utrzymania stanu technicznego pojazdu samochodowego z uwzględnieniem profilu osobowościowego człowieka, stworzenie ankiety badawczej, (powinno chyba byś: opracowanie ankiety badawczej i zrealizowanie badań ankietowych), zdefiniowanie procesu testów pojazdów samochodowych dla wybranej próby reprezentatywnej kierowców, dobranie manewrów i kryteriów dynamiki i komfortu jazdy, opracowanie systemu oceniania zachowania pojazdu, określenie profili osobowościowych opisujących styl jazdy kierowców w Polsce, przeprowadzenie testów pojazdów referencyjnych, opracowanie metody wyznaczania współczynników wagowych stylu jazdy kierowcy, oszacowanie kosztów wybranych uszkodzeń referencyjnych pojazdów, specyfikacja cykli serwisowych na wybranych przykładach podzespołów pojazdów, weryfikacja wyznaczonej zależności pomiędzy profilem osobowościowym kierowcy a utrzymaniem stanu technicznego pojazdu samochodowego na podstawie uzyskanych danych eksperymentalnych. Przedstawione cząstkowe zadania badawcze, których realizacja ma być podstawą osiągnięcia postawionego celu pracy nie są ze sobą spójne, a niektóre zadania można by ze sobą połączyć. Zakres pracy bardzo ambitny, na uwagę zasługuje to, że Autor przewiduje wdrożenie opracowanej metody utrzymania stanu technicznego pojazdów samochodowych z uwzględnieniem czynnika ludzkiego. W kolejnym rozdziale, czwartym opisana jest metoda utrzymania stanu technicznego pojazdów samochodowych z uwzględnieniem czynnika ludzkiego, a dokładanie stylu jazdy kierowcy i jego wpływu na zużycie podzespołów pojazdu. Mam zastrzeżenia do sformułowania metoda utrzymania stanu technicznego. Pojęcie stanu technicznego związane jest diagnozowaniem obiektu, czyli zakwalifikowanie obiektu do jednego ze stanów. W najprostszym przypadku mogą to być dwa stany: zdatny i niezdatny. Autor zdefiniował założenia i ograniczenia proponowanej metody a jej istota została przedstawiona w postaci schematu blokowego. Najważniejszymi elementami, moim zdaniem, zaproponowanej metody jest zbudowanie relacji pomiędzy profilami kierowców (dynamiczny, komfortowy I, komfortowy II), rodzajami (typem) pojazdów a odpowiednim systemem obsług. Autor przedstawił w sposób ogólny, pewien sposób - 4 -
zbudowania takich relacji w oparciu o korelacje i kowariancję. Zastosowanie takich miar statystycznych wymaga jednak dużego i obiektywnego zbioru danych. Rozdział piąty dotyczący badania profilu kierowcy, jest obszerny i moim zdaniem bardzo ciekawy merytorycznie. Badania profilu kierowców, Autor przeprowadził w oparciu o badania ankietowe, które dotyczyły oceny i zachowania kierowców w trakcie prowadzenia pojazdu. Celem tych badań była standaryzacja profili kierowców, które odzwierciedlają jego cechy osobowościowe i zdolności psychomotoryczne, przekładające się na jego styl prowadzenia pojazdu. Zrealizowane badania obejmowały: dobór manewrów, dobór osób oceniających, klasyfikację segmentów i rodzajów nadwozi pojazdów, zdefiniowanie kierowców oraz pojazdów referencyjnych w tym: profilu osobowościowego kierowcy, charakterystyki pojazdów referencyjnych, kryteriów dynamiki i komfortu jazdy pojazdu, subiektywnej oceny kryteriów przez kierowców. Badania kryteriów dynamiki i komfortu jazdy miały na celu ustalenie profili stylu jazdy kierowcy w oparciu o przeprowadzone testy pojazdów reprezentujących dostępne na rynku segmenty samochodów osobowych. Przeprowadzone badania ankietowe przez Autora podczas jazd testowych z klientami, pozwoliły określić ich oczekiwania, upodobania i predyspozycje w kontekście właściwości jezdnych ocenianego pojazdu. Efekty tych badań pozwoliły Autorowi zdefiniować profile osobowościowe kierowców. Ponadto wyniki badań, w celu ustaleni współczynników wagowych stylu jazdy wykazały ścisłą zależność stylu jazdy kierowcy z klasami pojazdów samochodowych, co pozwoliło na określenie reprezentatywnych klas pojazdów dla danego profilu kierowcy. W rozdziale szóstym przedstawiono analizy procesu obsług technicznych pojazdów. W oparciu o dane serwisowe dotyczące eksploatacji samochodów osobowych dla każdej klasy pojazdów określone zostały najkorzystniejsze przedziały obsług serwisowych oraz przewidywane koszty obsług związane z określonymi profilami osobowościowymi kierowców. Przeprowadzona analiza przyczyn korzystania ze stacji serwisowych wykazała, że najczęściej są to: przeglądy i wymiana kół, dopiero na trzecim miejscu jest wymiana hamulców (tarcz i klocków hamulcowych) oraz naprawy (ogólne stwierdzenie). Dlatego też metoda utrzymania stanu technicznego pojazdów samochodowych z uwzględnieniem czynnika ludzkiego, a dokładanie stylu jazdy kierowcy i jego wpływu na zużycie podzespołów pojazdu została przedstawiona na przykładzie układu hamulcowego. Moim zdaniem jest to uproszczenie i ograniczenie metody tylko do układu hamulcowego. Usprawiedliwieniem może być to, że największe prawdopodobieństwo uszkodzeń w eksploatacji dotyczy układu hamulcowego oraz uzyskaniu w badaniach korelacyjnych silnych związków między stylem jazdy kierowcy a zużyciem podzespołów układu hamulcowego. W związku z tym wyznaczone zostały cykle serwisowe układu hamulcowego dla wy- - 5 -
branych klas pojazdów, które są podstawą do wyznaczenia indywidualnych, ze względu na określony styl kierowcy przedziałów obsług serwisowych tego układu. W rozdziale siódmym przedstawiona została weryfikacji zaproponowanej metody, która została przeprowadzona w oparciu o dane eksperymentalne. Do weryfikacji wykorzystano dotychczas zebrane dane ze stacji serwisowych i profile osobowościowe kierowców. Uważam, że zbudowanie metody (modelu) i przeprowadzenie weryfikacji metody (modelu) na tych samych danych jest niewłaściwe i niepoprawne bo w konsekwencji prowadzi do pozytywnej weryfikacji. W ramach weryfikacji przeprowadzone zostały obliczenia cykli serwisowych oraz kosztów naprawczy ze względu na styl jazdy kierowcy. Autor stwierdza, że przeprowadzona weryfikacja otrzymanych wyników dla zdefiniowanych profili osobowościowych kierowcy potwierdza wyznaczone dla średniej częstości wymiany tarcz hamulcowych i klocków hamulcowych pojazdu. W e- ryfikacja musiała być pozytywna, ponieważ jak zaznaczono wcześniej były te same dane. Rozdział ósmy zawiera wnioski wynikające z pracy. Treści zawarte w tym rozdziale są podsumowaniem pracy, czyli co w pracy przedstawiono, co przeanalizowano oraz jakie są efekty pracy. Brak natomiast jasno sformułowanych wniosków. Uważam, że w rozdziale tym powinny być przedstawione wnioski poznawcze, utylitarne oraz kierunki dalszych badań w zakresie problematyki pracy. 5. Merytoryczna ocena pracy Recenzowana praca dotyczy zagadnień związanych z określeniem wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Tytuł pracy moim zdaniem jest nie adekwatny do zawartości merytorycznej pracy. Autor przeprowadził analizę trwałości wybranego zespołu pojazdu (elementów układu hamulcowego) dla różnych klas samochodów osobowych oraz różnych profili osobowościowych kierowców. Kloski i tarcze hamulcowe wymieniane były z powodu nadmiernego zużycia a nie z powodu uszkodzenia układu hamulcowego. Temat powinien zdefiniowany jako: wpływ profili osobowościowych kierowców na trwałość wybranych układów samochodu osobowego. Być może Autor zasugerował się definicja nieuszkadzalności, która jest następująca: nieuszkadzalność (reliability (performance)) zdolność obiektu do wypełnienia wymaganych funkcji w danych warunkach w danym przedziale czasu. Zakłada się, że obiekt jest w stanie wypełniać wymagane funkcje na początku danego przedziału czasu. Angielski termin reliability jest używany także jako oznaczający wskaźnik nieuszkadzalności, któremu w języku polskim odpowiada prawdopodobieństwo działania. Tematyka pracy bardzo ciekawa i interesująca z aplikacyjnego punktu widzenia pokazuje, że przy założeniu określonej trwałości zespołów pojazdów samochodowych i zdefiniowaniu dla nich określonych cykli przeglądów i napraw, rzeczywista trwałość zależy od stylu jazdy kierowcy. Wpływ na trwałość układów samochodu oprócz profili osobowościowych kierowców, mają wpływ inne czynniki takie jak: warunki eksploatacji, poziom wiedzy technicznej kierowcy, stan - 6 -
obciążeń itp. tym nie mniej można się zgodzić, że największy wpływ ma osobowość kierowcy. Zrealizowanie zakresu pracy, wymagało od Autora pozyskanie dużej liczby danych serwisowych z Autoryzowanych stacji, co ze względu na tajemnice handlowe nie jest łatwe, ale Autorowi takie dane udało się pozyskać. Kolejnym elementem pozytywnym, mającym wpływ na efekt końcowy pracy było przeprowadzenie szerokich badań ankietowych profilu kierowców. Badania te przeprowadzone były na próbie kierowców posiadających prawo jazdy kategorii B. Jest to kolejny element badań niełatwy w pozyskiwaniu danych osobowych kierowców, ich preferencji oraz cech własnych. Dzięki takim rzeczywistym danym, zaproponowana metoda doboru cykli obsługowych samochodu w zależności od profili osobowościowych kierowców, oprócz walorów poznawczych ma cechy pracy aplikacyjnej. Praca ta w oparciu o obiektywizację dynamiki pojazdu, percepcję człowieka i proces eksploatacji samochodu miała na celu ukazanie wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność (trwałość) pojazdu samochodowego. Otrzymane wyniki zostały zaprezentowane w oparciu o metodę utrzymania planowo zapobiegawczych napraw i są wypełnieniem luki naukowej ze względu na uwzględnienie osobowości człowieka i jego predyspozycji do prowadzenia pojazdu samochodowego. Przeprowadzone badania wykazały, że sposób w jaki użytkuje się samochód osobowy ma istotny wpływ na intensywność zużywania (trwałość) jego elementów. Autor pracy w oparciu o zdefiniowane współczynniki dla profili osobowościowych kierowcy (dynamiczny, komfortowy I i komfortowy II), wyznaczył określone zindywidualizowane cykle przeglądowe i naprawcze (cykle serwisowe) w zależności od stylu jazdy kierowcy. Dodatkowo na bazie ustalonych wartości cykli serwisowych dla każdego z dostępnych segmentów samochodu oszacowano prawdopodobieństwo wystąpienia uszkodzenia wybranego podzespołu i przeprowadzono estymację kosztów serwisowych, które są podstawą do optymalizacji harmonogramów serwisowych w ASO. Mogą też być podstawą do przygotowania atrakcyjnej oferty obsługi serwisowej dla klienta odpowiadającego jednemu z ustalonych profili kierowcy. Dzięki opracowanej metodzie, istnieje również możliwość ustalenia harmonogramów serwisowych dla klientów, którzy nie wpisują się w ramy ustalonych profili osobowościowych. Ponadto na podstawie otrzymanych wyników i zdobytych doświadczeń ustalono elementy kosztów procesu eksploatacji ze względu na styl jazdy kierowcy, które mogą zostać użyte w analizie LCC. Zaproponowana proaktywna strategia eksploatacji i utrzymania samochodów osobowych, pozwoli na zwiększenie jakości obsługi klienta przez zastosowanie nowej metodologii wyznaczania indywidualnych cykli serwisowych ze względu na profil osobowościowy i styl jazdy klienta danej marki samochodów osobowych. Produktem końcowym może być program zwiększający komfort obsługi klientów w salonach samochodowych poprzez bezstronne określenie modelu samochodu danej klasy pojazdów i indywidualizacji jego cykli serwisowych najlepiej odpowiadającemu stylowi jazdy klienta. - 7 -
6. Podsumowanie i konkluzja Przedstawioną do recenzji pracę oceniam pozytywnie, została ona wykonana na dobrym poziomie merytorycznym. Zawarte w niej treści dotyczą złożonych problemów związanych z określeniem wpływu profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego. Doktorant bardzo dobrze orientuje się w problematyce związanej z eksploatacją pojazdów samochodowych, ich trwałością, niezawodnością a także zagadnieniami cech ludzkich, które często mają istotny wpływ na relacje człowiek obiekt techniczny. Treści merytoryczne zawarte w pracy świadczą o pewnej dojrzałości naukowej i bardzo dużej wiedzy merytorycznej Doktoranta oraz o Jego umiejętności prowadzenia pracy naukowej. Zaprezentowane w rozprawie analizy i opracowana na tej podstawie metoda utrzymania stanu technicznego pojazdów samochodowych z uwzględnieniem czynnika ludzkiego, a dokładanie stylu jazdy kierowcy i jego wpływu na zużycie podzespołów pojazdu są dorobkiem naukowym Doktoranta, a rezultaty pracy mogą zostać bezpośrednio wykorzystane w praktyce. Kandydat potrafi krytycznie ocenić inne dokonania z zakresu problematyki pracy, stawiając za zadanie opracowanie lepszego rozwiązania od dotychczas stosowanych. Opisane w rozprawie badania i analizy są na dobrym poziomie, a ich wyniki rozszerzają wiedzę z zakresu obsług serwisowych pojazdów samochodowych. Wskazane niedociągnięcia i uwagi krytyczne nie umniejszają w sposób istotny wartości merytorycznej pracy. Biorąc pod uwagę wcześniejsze rozważania stwierdzam, że rozprawa doktorska pt.: Wpływ profilu osobowościowego kierowcy na nieuszkadzalność pojazdu samochodowego mgra inż. Tomasza Siekierki, spełnia wymagania stawiane rozprawom doktorskim zawarte w Ustawie z dnia 14 marca 2003 roku o tytule naukowym i stopniach naukowych. W związku z tym proponuję Radzie Wydziału Mechanicznego Politechniki Wrocławskiej o dopuszczenie jej do publicznej obrony. - 8 -