U N I W E R S Y T E T Z I E L O N O G Ó R S K I STUDIA PODYPLOMOWE OPIEKA SENIORALNA ANIMATOR ŚRODOWISKA DLA OSÓB STARSZYCH Organizacja czasu wolnego dr Magdalena Zdaniewicz Katedra Pedagogiki Społecznej Wydział Pedagogiki, Socjologii i Nauki o Zdrowiu Podstawy teoretyczne: HISTORIA: Pojęcie czasu wolnego kształtowało się na przestrzeni wieków i prawie zawsze ukazywane było jako przeciwstawienie pojęciu pracy. Jak pisze Gianni Toti każdy kraj ma swój sposób na określenie czasu poza pracą. I tak np. we Francji mówi się,,loisir, w Anglii -,,leisure, w Stanach Zjednoczonych -,,free time, w Niemczech,,freizeit a we Włoszech,, tempo libero. Jeszcze inaczej określali go Starożytni Grecy schole, dla których oznaczało ono wolny czas, zatrzymanie się, przerwę, odpoczynek, próżnowanie, nieróbstwo, ociąganie się, wypełnienie sobie godzin wolnych od pracy i interesów nauką, rozmowami, spotkaniami towarzyskimi, oznacza również,,miejsce, gdzie wykorzystuje się wolny czas [G. Toti, 1963].
Tabela nr 1. Zestawienie zastanej treści definicji pojęcia czasu wolnego Autor definicji Treść definiowanego pojęcia T. Vebleu, 1899,,czas wolny - całokształt życia człowieka poza pracą. Uważał przy tym, iż ilość czasu, jaką on dysponuje, decyduje o jego społecznym usytuowaniu, o przynależności do określonej klasy społecznej [S. Czajka, 1974]. L. W. Warner, P. S. Lunta, 1941,,cały czas spędzony poza zakładem pracy jest niejako automatycznie czasem wolnym, choć samego pojęcia,,czas wolny cytowani autorzy nie używali, zastępując go pojęciem,,całokształt życia po pracy [S. Czajka, 1974]. J. Dumazedier, 1960,,czas wolny obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddawać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia, swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych czy społecznych [S. Czajka, 1974]. G. Prudienskij, 1961,,czas wolny to ta część czasu poza pracą, która zużytkowana jest na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną, wypoczynek i wszechstronny rozwój osobowości [H. Strzemińska,1970, s.101]. A. Kamiński, 1965,,wczasy to zajęcia i zachowania w czasie wolnym od pracy zarobkowej normalnej i dodatkowej, od zaspokojenia potrzeb organizmu, od obowiązków domowych i kształcenia uczelnianego podejmowane dobrowolnie dla odpoczynku, zabawy i własnego rozwoju umysłowego, społecznego, artystycznego, technicznego, fizycznego [M. Walczak, 1994]. W. Danecki, 1967,,czas wolny jest to czas, którego wymagają: regeneracja zużywanych na pracę sił, poszerzanie wiedzy ogólnej i zawodowej, życie rodzinne, wychowanie dzieci, osobiste zainteresowania, potrzeby kulturalne, udział w życiu publicznym [M. Walczak, 1994]. K. Czajkowski, 1970,,czas wolny to ten okres dnia, który pozostaje do wyłącznej dyspozycji człowieka, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na zaspokojenie życiowych potrzeb (jedzenie, spanie, higiena osobista, uzupełnienie wykształcenia zawodowego oraz niezbędne zajęcia domowe, rodzinne) [K. Dziendziura, 1998, s.184]. M. Piotrowski, 1994,,czas wolny jest to ta część czasu, która pozostaje jednostce po pracy, wykonaniu obowiązków domowych i rodzinnych, czynnościach biologicznych (spanie, jedzenie, wydalanie), charakteryzująca się względną dowolnością wyboru formy jego spędzania [M. Piotrowski, 1994, s.16]. M. Czerpaniak-Walczak,,,czas wolny jest tym interwałem podmiotowego życia, w którym osoba doświadcza 2007 dobrostanu intelektualnego, emocjonalnego i fizycznego, w rezultacie możliwości samodzielnego, suwerennego przejawiania czynności posiadających znamiona dobrowolności i niekomercyjności oraz będących źródłem satysfakcji. Należy podkreślić, że brak któregoś z elementów członu definiującego sprawia, że czas człowieka jest wypełniony obowiązkami albo jest źródłem doświadczenia przymusu, zniewolenia, deprywacji. Dodać należy również, że czas wolny jest tkanką życia osobistego, potwierdzenia siebie jako jednostki prywatnej, a jednocześnie daje szansę uczestniczenia w sferze publicznej (obywatelskiej, kulturze masowej, religijnej itp.) [E. Marynowicz-Hetka (red.), s.236]. Źródło: opracowanie własne.
Funkcje czasu wolnego: FUNCJE CZASU WOLNEGO to rola jaką czas wolny pełni w różnych obszarach ludzkiego życia [C. Bywalec, L. Rudnicki, 2002, s.98] Z. DĄBROWSKI: funkcja wypoczynku funkcja rozrywki funkcja rozwoju zainteresowań i uzdolnień funkcja poszukiwania miejsca w społeczeństwie A. KAMIŃSKI: odpoczynek zabawa zajęcia rozwijające B. SUCHODOLSKI kompensacyjna S. CZAJKA ekonomiczna społeczno-wychowawcza higieniczna Źródło: opracowanie własne.
CZYNNIKI MAJĄCE WPŁYW NA KSZTAŁTOWANIE CZASU WOLNEGO: WYKSZAŁECENIE WIEK TRADYCJE ŚRODOWISKOWE (RODZINNE) STAN CYWILNY PŁEĆ POZIOM DOCHODÓW MIEJSCE ZAMIESZKANIA ZAWÓD WYKONYWANY WARUNKI MIESZKANIOWE STAN ZDROWIA DŁUGOŚĆ DNIA PRACY itp.
KLASYFIKACJA STRUKTURY CZASU WOLNEGO według K. Nowak-Lipińskiej KATEGORIE CZASU WOLNEGO FORMY SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO 1. zajęcia kulturalno-oświatowe - oglądanie filmów w kinach - oglądanie sztuk w teatrach - słuchanie koncertów - oglądanie wystaw - słuchanie radia - oglądanie telewizji - czytanie gazet i książek 2. zajęcia fizyczne - kibicowanie - uprawianie sportu - uprawianie turystyki - chodzenie na spacery 2. zajęcia amatorskie wynikające - kolekcjonerstwo z zainteresowań - majsterkowanie - gra na instrumencie - działalność plastyczna - robótki ręczne 4. zajęcia towarzyskie - spotkania i kontakty towarzyskie - wspólne tańce - słuchanie muzyki - wspólny śpiew - zabawy świetlicowe - gry stołowe 5. zajęcia społeczne - działalność w organizacjach społecznych - działalność nieformalna o charakterze prospołecznym 6. dokształcanie się - nauka w szkołach dla pracujących - samokształcenie się 7. odpoczynek - nic-nie-robienie 8. inne zajęcia - czynności religijne [K. Nowak-Lipińska, s.19-20.]
KASYFIKACJA SPOSOBÓW SPĘDZANIA CZASU WOLNEGO WEDŁUG K. PRZECŁAWSKIEGO 1. Związane z przyjętymi na siebie obowiązkami: - dokształcania, - pomocy rodzinie, - działalności organizacyjno-społecznej, - religijnymi. Te cztery kategorie J. Dumazedier w zasadzie wyklucza ze sfery loisir. 2. Związane z aktywnością podmiotu w dziedzinie: - artystycznej, - technicznej, - sportu i rekreacji fizycznej, - turystyki. 3. Związane z uczestnictwem w kulturze: - w formie odbioru środków masowego przekazu (TV, radio, prasa, książka, kino), - w formie korzystania z teatrów, koncertów, imprez artystycznych itd. 4. Związane z uczestnictwem w życiu społecznym (przede wszystkim w grupach nieformalnych): - przebywanie z sympatią (współmałżonkiem), - spacery z kolegami, - uczęszczanie do kawiarni, spotkania towarzyskie itp. - oglądanie imprez sportowych. 5. Związane z realizacją indywidualnych zamiłowań: - różnego rodzaju hobby, uprawianie działki itp., - bierny wypoczynek. 6. Zachowania o włączane do patologii społecznej (nałogowe picie alkoholu, narkomania, nadużycia seksualne, przestępczość). [K. Przecławski, 1978].
FORMY CZASU WOLNEGO według M. Grochocińskiego Tabela nr 2. NAZWA GRUPY ZAJĘĆ Twórcze (doskonalące osobowość przez własną twórczość uczestników) Formy czasu wolnego RODZAJE ZAJĘĆ - majsterkowanie, - modelowanie, - fotografika, - zajęcia plastyczne, - kolekcjonerstwo, - różne formy samokształcenia Uspołeczniające (wywierające wpływ na kształtowanie się postaw społecznych) Percepcyjne (rozwijające osobowość przez poznawanie i odbiór cudzej twórczości) - uczestnictwo w warsztatach, - uczestnictwo w pracy społecznej (wolontariat) - czytanie książek, - oglądanie telewizji, - chodzenie do kina, - czytanie czasopism, - chodzenie do teatru, - chodzenie do biblioteki, - chodzenie do filharmonii, - słuchanie muzyki, - obsługa komputera Rekreacyjne (charakteryzują się szczególną zdolnością przywracania i utrzymywania równowagi organizmu człowieka) - uprawianie sportu, - spotkania, gry i zabawy towarzyskie, - uczestnictwo w wycieczkach, - spacery Źródło: opracowanie własne.
BILBIOGRAFIA: Bywalec C., Rudnicki L., Konsumpcja, Warszawa 2002. Czajka S., Z problemów czasu wolnego, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979. Czerpaniak-Walczak M., Wychowanie do czasu wolnego. Poszukiwanie miejsca dla homo ludens w świecie homo faber [w:] Wychowanie Pojęcia Procesy Konteksty, Dudzikowa M., Czerpaniak-Walczak M. (red.), tom 2, GWP, Gdańsk 2007. Danecki J., Jedność podzielonego czasu: czas wolny i czas pracy w społeczeństwach uprzemysłowionych, Książka i Wiedza, Warszawa 1974. Nowak-Lipińska K., Wykorzystanie czasu wolnego w rehabilitacji głębiej upośledzonych umysłowo, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1989. Strzemińska H., Praca zawodowa kobiet a ich budżet czasu, PWE, Warszawa 1970. Toti G., Czas wolny, Książka i Wiedza, Warszawa 1963. Walczak M., Wychowanie do wolnego czasu, WSP, Zielona Góra 1994. 40. Dziendziura K., Czas wolny dzieci i młodzieży [w:] Humanizm, prakseologia, pedagogika, Wołk Z. (red.), WSP TK, Zielona Góra 1998. Wnuk-Lipiński E., Czas wolny: współczesność i perspektywy, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975. Wnuk-Lipiński E., Gospodarowanie czasem wolnym i zajętym, GUS, Warszawa 1971. Zdaniewicz M., Praca zawodowa a sposoby spędzania czasu wolnego, Zielona Góra 2008, niepublikowana rozprawa doktorska.