Uchwała nr 2 RADY KRAJOWEJ ZWIĄZKU MŁODZIEśY WIEJSKIEJ z dnia 17 grudnia 2010r. W SPRAWIE PRIORYTETOWYCH GRUP WSPARCIA NA RZECZ ZATRUDNIENIA W ROKU 2011 Zaostrzający się kryzys na europejskich i światowych rynkach finansowych, którego apogeum przypadło na lata 2008 2009, coraz wyraźniej przekłada się na sytuację na polskim rynku pracy. ChociaŜ wzrost gospodarczy Polski pozostaje wciąŝ znacznie szybszy od przeciętnej w Unii Europejskiej (Dynamika PKB w Polsce w 2009 roku wyniosła plus 1,8 wobec minus 4,2 dla średniej w 27 krajach Unii) to jednak sam poziom PKP na osobę w Polsce jest jednym z najniŝszych w całej Unii (niŝszy jest jedynie w Rumunii i Bułgarii). W końcu października 2010 roku stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 11,5% co oznacza, Ŝe 1.818.600 osób pozostaje w rejestrach bezrobocia w odniesieniu do roku poprzedniego nastąpił wzrost o 74,3 tysiąca osób. Jednym z najwaŝniejszych problemów polskiego rynku pracy pozostaje wciąŝ niska aktywność zawodowa społeczeństwa i towarzyszący mu wzrost liczny osób w wieku produkcyjnym i spadek rzeczywistej podaŝy pracy. Społeczeństwo, pod względem dostępu do zatrudnienia i szans, jakie daje stabilna, dobrze wynagradzana praca zawodowa, jest bardzo niejednorodne. Rada Krajowa ZMW stoi na stanowisku, iŝ niekwestionowaną rolą państwa oraz samorządów powinny być działania na rzecz wyrównywania szans i szczególnego wspierania osób napotykających na szczególne trudności w aktywnym Ŝyciu zawodowym: 1. Osoby powyŝej 50 roku Ŝycia - są grupą społeczną doświadczającą szczególnych trudności związanych ze znalezieniem i utrzymaniem zatrudnienia. Wynika to z niechęci pracodawców do zatrudniania osób w tym przedziale wiekowym oraz braku motywacji do podejmowania przez nich nowych wyzwań. W końcu 2009 roku w urzędach pracy zarejestrowanych było 391,7 tys. osób bezrobotnych w wieku 50+, co oznacza wzrost w stosunku do roku ubiegłego o 23,2% - co piąty bezrobotny zaliczał się właśnie do tej grupy. Dotychczas prowadzone działania mające na celu aktywizację osób 50+ (m.in. w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Pracy) przynoszą jednak widoczne efekty róŝnego rodzaju programami objęto ponad 95 tys. osób w tej kategorii wiekowej a liczba aktywizowanych z kaŝdym rokiem rośnie. Dzięki 1
tym programom osoby 50+ korzystają m.in. z prac interwencyjnych, szkoleń, robót publicznych, staŝy, przygotowania zawodowego, otrzymują dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz refundacje utworzenia dla nich stanowisk pracy. W opinii Rady Krajowej ZMW naleŝy utrzymać obecną tendencję, gdyŝ ryzyko długotrwałego bezrobocia w przypadku osób 50+, z uwagi na często zdezaktualizowane kwalifikacje, jest wyjątkowo wysokie. 2. Osoby młode do 25 roku Ŝycia - główną barierą w dostępie do zatrudnienia jest w ich przypadku brak doświadczenia zawodowego i praktycznych umiejętności wykonywania pracy. W 2009 roku poziom bezrobocia wśród osób młodych rósł szybciej, niŝ w jakiejkolwiek innej kategorii wiekowej. W rejestrach urzędów pracy pozostawało prawie 426 tysięcy osób do 25 roku Ŝycia czyli o 39,8% więcej, niŝ w 2008 roku. Młodzi bezrobotni stanowią obecnie ponad 22,5% ogółu wszystkich zarejestrowanych. Pocieszający jest fakt, iŝ osoby młode bardzo chętnie korzystają z oferowanych im programów aktywizacyjnych, z których w 2009 roku skorzystało 268 tys. młodych osób. Dobre rezultaty przynoszą przede wszystkim staŝe pozwalające nabyć młodym ludziom niezbędne doświadczenie w zakresie praktycznego wykonywania wyuczonego zawodu. NaleŜy przy tym zwrócić uwagę, iŝ rolą Powiatowych Urzędów Pracy jest zapewnienie właściwej efektywności tej formy aktywizacji, która powinna prowadzić w zdecydowanej większości przypadków do uzyskania przez młodych ludzi stałego zatrudnienia po ukończonym staŝu. 3. Osoby długotrwale bezrobotne. Długotrwałe bezrobocie to jedno z największych zagroŝeń, prowadzące często do trwałego wykluczenia społecznego. W 2009 roku problem ten dotyczył 489 tys. osób bezrobotnych. Długotrwałe bezrobocie dotyka przede wszystkim osób starszych, dotkniętych zwolnieniami grupowymi, ale jednocześnie takŝe osób młodych, którym trudno jest znaleźć nawet pierwszą pracę. Zjawisko to często prowadzi do marginalizacji społecznej i ubóstwa. Ubóstwo, określone jako tzw. minimum egzystencjalne na poziomie dochodu rzędu poniŝej 413 złotych na osobę w gospodarstwie domowym (MPiPS wg stanu na koniec 2009 roku), dotyka ponad 11% gospodarstw dotkniętych bezrobociem. Długotrwałe pozostawanie bez pracy jest szczególnie groźne, gdyŝ z czasem demotywuje do dalszego, efektywnego poszukiwania zatrudnienia. Posiadane kwalifikacje z kaŝdym rokiem stają się mniej aktualne kaŝdy miesiąc 2
przedłuŝającej się bierności zawodowej obiektywnie zmniejsza szansę na ponowne zatrudnienie. 4. Osoby z wykształceniem co najwyŝej gimnazjalnym. Niski poziom wykształcenia naleŝy do najwaŝniejszych problemów krajowego rynku pracy. Dotyczy to zarówno osób pracujących, jak i pozostających bez zatrudnienia. Liczba bezrobotnych bez wykształcenia średniego w końcu 2009 roku wyniosła ponad 1.092.200 osób i niestety stale rośnie (o 25,5% w stosunku do roku 2008). Osoby z najniŝszym poziomem wykształcenia mają duŝe trudności z utrzymaniem zatrudnienia, są grupą, która ma najbardziej ograniczone moŝliwości awansu zawodowego oraz przejawia niską chęć do podnoszenia kwalifikacji. W związku z tym konieczne jest podejmowania działań mających na celu przełamanie tych barier i przekonanie obu grup o korzyściach wynikających z podnoszenia kwalifikacji w systemie pozaszkolnym. 5. Kobiety, zwłaszcza wchodzące bądź powracające na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci. Kobiety, z powodu wszechobecnych stereotypów i uprzedzeń, mają trudniejszą od męŝczyzn sytuację na rynku pracy. W niekorzystnej sytuacji są przede wszystkim kobiety, które chcą powrócić na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka. Przerwa w pracy zawodowej, zdezaktualizowane kwalifikacje, ograniczone moŝliwości czasowe i finansowe w zakresie dokształcania i doskonalenia zawodowego to kluczowe czynniki przesądzające o trudnej sytuacji kobiet na rynku pracy. Na koniec 2009 roku w rejestrach bezrobotnych widniało 176,5 tys. kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urlopach macierzyńskich (więcej o 10% w stosunku do roku 2008). Stanowiły one aŝ 18,3% ogółu bezrobotnych. 6. Osoby posiadające ponad 2 małoletnich dzieci - napotykają na zwiększone trudności w dostępie do rynku pracy powodowane duŝą ilością i czasochłonnością obowiązków oraz wysokimi wydatkami związanymi z opieką i wychowaniem dzieci. Ogranicza to zarówno moŝliwości efektywnego wykonywania pracy zawodowej, jak równieŝ moŝe stanowić barierę w dostępie do kształcenia ustawicznego, doskonalenia zawodowego i szybkiego reagowania na zmieniające się wymogi rynku pracy. 3
7. Osoby samotnie wychowujące dzieci oraz opiekujące się dziećmi niepełnosprawnymi i osobami zaleŝnymi. Opieka nad dziećmi, w tym zwłaszcza niepełnosprawnymi lub osobami zaleŝnymi, moŝe stanowić istotną barierę w zdobyciu lub utrzymaniu zatrudnienia. Rodzi często takŝe szereg konsekwencji ekonomicznych związanych bezpośrednio ze sprawowaniem opieki. Zredukowane moŝliwości podnoszenia kwalifikacji, ograniczony kontakt z rynkiem pracy spowodowany kosztownym i czasochłonnym procesem opieki w wielu przypadkach prowadzą do trwałego wykluczenia zawodowego. Osoby samotnie wychowujące co najmniej 1 dziecko do 18 roku Ŝycia w liczbie 143,3 tys. osób stanowiły w 2009 roku 7,6% wszystkich zarejestrowanych bezrobotnych. W stosunku do roku 2008 nastąpił wzrost o prawie 18%. 8. Mieszkańcy obszarów wiejskich i odchodzący z rolnictwa. Utrudniony dostęp do zatrudnienia na obszarach wiejskich ma bezpośredni wpływ na poziom bezrobocia wśród mieszkańców wsi. Bezrobocie na wsi jest zdecydowanie bardziej trwałe, niŝ w mieście a zachodzące przemiany gospodarcze wpłynęły na spadek aktywności zawodowej mieszkańców wsi i obnaŝyły opóźnienia rozwojowe o charakterze społecznym i gospodarczym. Obszary wiejskie w Polsce zajmują 93,2% obszaru kraju i zamieszkuje je 38,9% ludności. W końcu 2009 roku w urzędach pracy zarejestrowanych było 832,9 tys. mieszkańców wsi, co oznacza wzrost w stosunku do roku 2008 o 24,2%. AŜ 63% bezrobotnych z obszarów wiejskich nie posiada wykształcenia średniego a 21,8% nie posiada kwalifikacji zawodowych (jest to pokłosie rolniczego profilu kształcenia w latach ubiegłych). Wśród zarejestrowanych mieszkańców wsi 55% to osoby młode, w wieku 18 34 lata. WciąŜ istotnym problemem na obszarach wiejskich jest zjawisko bezrobocia ukrytego, wynikającego z nieuzasadnionego ekonomicznie przerostu zatrudnienia w sektorze gospodarstw rolnych oraz obowiązującymi przepisami dotyczącymi ubezpieczeń społecznych. Istotne jest teŝ przestrzenne zróŝnicowanie bezrobocia na wsi. Procentowy udział mieszkańców wsi w ogólnej liczbie bezrobotnych oscylował od 20,8% do 62,5% i aŝ w 10 województwach przekraczał średnią dla kraju. Wyraźnie niski, w porównaniu do pozostałych województw, odsetek bezrobotnych zamieszkałych na wsi zarejestrowano w końcu 2009 r. w województwie śląskim (wym. 20,8%). Relatywnie niski występował teŝ w województwach podlaskim, łódzkim i dolnośląskim, odpowiednio 33,4%, 34,1% i 35,2%. Odsetek bezrobotnych zamieszkałych na wsi, przekraczający połowę ogólnej liczby bezrobotnych województwa, odnotowano natomiast w podkarpackim (62,5%), małopolskim (55,0%), świętokrzyskim 4
(54,0%) i lubelskim (54,0%). Wymienione województwa o najwyŝszym udziale bezrobotnych zamieszkałych na wsi w stosunku do ogółu bezrobotnych charakteryzują się jednocześnie najwyŝszym udziałem ludności zamieszkałej na wsi w stosunku do ogólnej liczby ludności. Na wsi polskiej wciąŝ mamy do czynienia z nadmiarem siły roboczej w rolnictwie i brakiem miejsc pracy dla ludności nierolniczej. NaleŜy podkreślić, Ŝe aktywizacja zawodowa osób bezrobotnych z obszarów wiejskich nadal wymaga podjęcia kompleksowych działań, które pomogą im w znalezieniu zatrudnienia przede wszystkim w sektorze pozarolniczym. 9. Osoby niepełnosprawne - są wciąŝ grupą defaworyzowaną na rynku pracy, w związku z czym istnieje konieczność podejmowania działań związanych z podnoszeniem ich kwalifikacji i ułatwieniem podejmowania zatrudnienia. W kraju, na koniec 2009 roku, zarejestrowanych jako bezrobotne było 94,5 tys. osób niepełnosprawnych, tj. o 29,2% więcej, niŝ w roku 2008. Oprócz osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności naleŝy takŝe dąŝyć do zapewnienia udziału w projektach aktywizacji zawodowej osobom niepełnosprawnym biologicznie, które nie posiadają orzeczenia o niepełnosprawności. W związku z tym nie naleŝy ograniczać udziału w projektach osób niepełnosprawnych wyłącznie do tych, które posiadają orzeczenie o niepełnosprawności. Arkadiusz Piecyk Przewodniczący Rady Krajowej Związku MłodzieŜy Wiejskiej Michał Modrzejewski Prezes Związku MłodzieŜy Wiejskiej Zarząd Krajowy Źródłem danych statystycznych przytoczonych w treści niniejszego stanowiska są: Krajowy Plan Działań na rzecz Zatrudnienia na lata 2009 2011 jako załącznik do uchwały Rady Ministrów nr 111/2010 z dnia 14 lipca 2010 roku; Stan i struktura rejestrowanego bezrobocia na wsi w 2009 roku, MPiPS Departament Rynku Pracy; Rynek Pracy w Polsce w 2009 roku, MPiPS Departament Rynku Pracy; Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie. 5