Dominika Wilczyńska, Andrzej Kochanowicz, Marek Graczyk Styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków w wieku 11 13 lat. Badanie pilotażowe Streszczenie Celem badań było wykazanie związku pomiędzy stylem atrybucji a poziomem przygotowania sportowego gimnastyków w wieku 11 13 lat. Badaniami objęto 38 chłopców w trakcie odbywających się ogólnopolskich zawodów sportowych. Zawodnicy rywalizowali między sobą w jednakowej kategorii wiekowej zgodnie z przepisami FiG i PZG. Do zbadania poziomu optymizmu i pesymizmu gimnastyków został wykorzystany kwestionariusz stylu atrybucji Children s Attributional Style Questionnaire (CASQ). Badania różnic pomiędzy mi a pesymistami wykazały istotne, lepsze wyniki w grupie optymistów w zakresie jakości wykonywanych ćwiczeń oraz punktacji wieloboju. Istotne korelacje z wynikiem sportowym i błędami wykonywania ćwiczeń odnotował wskaźnik nadziei i ogólnego stylu zachowania w sytuacji niepowodzenia. Wynik wskazuje, że im więcej nadziei w zawodniku, tym wyższy wynik sportowy osiąga i tym samym mniej błędów popełnia w trakcie prezentowanych ćwiczeń. Słowa kluczowe: styl atrybucji, poziom sportowy, gimnastyka sportowa dzieci i młodzieży. Abstract The purpose of that paper was to demonstrate the relationship between attribution style and the level of sports achievement among young gymnasts at the age of 11 till 13 years old. 38 male gymnasts took part in the study during National Polish Championships. Players competed in the same age category in accordance with regulations of Polish Gymnastics Association. Children s Attributional Style Questionnaire (CASQ) (Seligman et al. (1984) was used to measure the level of optimism and pessimism among gymnasts (attribution style). The study showed some significant differences between optimists and pessimists. Group with optimistic explanatory style presented better results in terms of quality of exercise and all round event. There were also significant correlations between sport outcome and number of exercise errors and rate of hope and per- 97
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk manent bad scale (explanatory style during the situation of failure). The results indicate that the more hope young athlete was characterized with the higher his sport score was and thus fewer errors he made during the competition. Keywords: attributional style, level of sport achievement, gymnastics, children and adolescents Wstęp Jednym z zadań współczesnej psychologii sportu są badania naukowe prowadzone w celu zrozumienia mechanizmów, w tym cech osobowościowych oraz kompetencji (zdolności) pozwalających na skuteczną samoregulację zarówno wśród zawodników wysokokwalifikowanych, jak również wśród dzieci i młodzież uczestniczącej w rywalizacji sportowej (Krawczyński, 2010). Jednym z mechanizmów, który w wysokim stopniu może warunkować sukces jest optymistyczny styl wyjaśniania powodzeń i niepowodzeń. Według psychologii pozytywnej, to właśnie ów optymistyczny styl atrybucji pozwala być wytrwałym w działaniu, mimo niesprzyjających warunków zewnętrznych. Wytrwałość, w oparciu o badania naukowe na dzieciach na pierwszym i drugim etapie edukacyjnym, jest dwa razy silniejszym predykatorem wysokich ocen w szkole od IQ (Duckworth, Seligman 2005; Duckworth, Peterson, Matthews, Kelly, 2007). Teoria atrybucji Weinera zajmuje się postrzeganiem przez ludzi przyczyn cudzych lub swoich zachowań. Jest ona teoretyczną podstawą stylu wyjaśniania, czyli stylu atrybucji, który określa poziom optymizmu i pesymizmu w oparciu o teorię wyuczonej bezradności (Abramson, Seligman, Teasdale, 1978, Weiner, 1985). Osoby charakteryzujące się pesymistycznym stylem wyjaśniania są bardziej skłonne do depresji, co pokazuje meta analiza Sweeney i in. (1986). Owa skłonność do depresji przejawia się również u dzieci oraz młodzieży (Sweeney, Anderson, Bailey 1986; Dixon, Abrens 1992; Joiner, Wagner, 1995). Styl atrybucji posiada trzy wymiary: stałość, zasięg oraz personalizację. Stałość decyduje o tym, jak długo człowiek poddaje się rezygnacji. Wyjaśnienie niepowodzeń poprzez doszukiwanie się ich trwałych przyczyn prowadzi do długotrwałej bezradności, zaś wyjaśnienie ich za pomocą przyczyn krótkotrwałych uodparnia na bezradność. Zasięg może mieć charakter uniwersalny bądź ograniczony. Wyjaśnienia niepowodzeń o zasięgu uniwersalnym powo- 98
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków dują bezradność w wielu różnych sferach, natomiast wyjaśnienia o zasięgu ograniczonym jedynie w sytuacji, której stosująca je jednostka doznała niepowodzenia. Natomiast ostatni wymiar, jakim jest personalizacja to wymiar, który najłatwiej jest przecenić. Personalizacja wewnętrzna niepowodzenia będzie oznaczała, iż człowiek porażkę tłumaczy brakiem kompetencji, inteligencji, zupełnie nie zauważając czynników zewnętrznych mogących wpływać na pojawienie się niepowodzenia personalizacja zewnętrzna. Wymiar personalizacji wpływa tylko na to, co dana jednostka myśli o sobie, natomiast wymiary stałość i zasięg na to, co robisz: jak długo i w jak wielu sytuacjach jesteś bezradny (Seligman, 2010). Aby zbadać 3 wymiary, można posłużyć się jednym z najpopularniejszych testów do badania stylu atrybucji u dzieci i młodzieży pomiędzy 7. a 17. rokiem życia (Joiner, Wagner, 1995), zwanym CASQ (Children s Attributional Styles Questionnaire) autorstwa Seligmana i in. (1984) (Seligman, Peterson, Kaslow, Tanenbaun, Alloy, Abramson, 1984), który wykorzystano na potrzeby niniejszej pracy. CASQ przedstawia 48 hipotetycznych bądź nie, w zależności od doświadczeń dziecka respondenta, sytuacji powodzenia (24 sytuacje) oraz niepowodzenia (24 sytuacje). Gladstone i Kaslow (1995) w swojej metaanalizie, przedstawiającej wyniki 7500 badań, potwierdzają, iż dzieci oraz młodzież cierpiąca na depresję, w sytuacji niepowodzenia znajduje przyczyny stałe, uniwersalne oraz osobiste (wewnętrzne) (Gladstone, Kaslow, 1995). Zatem najbardziej zdrowy i rozwojowy wydaje się optymistyczny styl wyjaśniania (Seligman, 1997). Gimnastyka sportowa z uwagi na swoje bogactwo różnorodnych form ruchowych jest dyscypliną wczesnej specjalizacji. Dzieci uprawiające gimnastykę rozwijają swoją osobowość, uczestnicząc w rywalizacji sportowej od najmłodszych lat, a zatem wydaje się istotnym fakt, aby młodzi gimnastycy charakteryzowali się optymistycznym stylem atrybucji. Okres rozwojowy, jakim jest średnie i późne dzieciństwo to pierwszy etap kształtowania się optymizmu, na który ogromny wpływ mają opiekunowie, w tym także trenerzy pracujący z dziećmi w sporcie (Seligman, 1997, Carr, 2004). Zadaniem rodziców i trenerów jest rozwijanie u swoich podopiecznych przede wszystkim wytrwałości w dążeniu do celu (Duckworth, Seligman, 2005). Aby kształtować u dziecka optymizm, należy, przytaczając tezy psychologa humanistycznego Carla Rogersa, obdarzać dziecko bezwarunkową miłością, nieuzależnioną od wyników działań dziecka, lecz uzależnioną od wy- 99
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk siłku, jaki wkłada we wszystko, czego się podejmuje, akceptując każde jego potknięcia i wspierając dziecko w jego odważnych działaniach. Postępując w ten sposób, opiekunowie, w tym również trenerzy najmłodszych dzieci, wykształcają, wzmacniają w nich optymistyczny styl atrybucji umożliwiający radzenie sobie z sytuacjami trudnymi, jakimi są na przykład sytuacje porażki. Dziecko optymistyczne będzie potrafiło wytłumaczyć porażkę chwilowym niepowodzeniem, jak również czynnikami zewnętrznymi, nie związanymi z indywidualnymi kompetencjami i cechami. Aby kształtować u małych dzieci zaradność w trudnych sytuacjach, należy zapewnić im jak największe pole aktywności. Dzieci, które są przez opiekunów stymulowane do poszukiwania własnego rozwiązania mogą być bardziej zadowolone z własnych osiągnięć i przypisywać je swoim indywidualnym kompetencjom i cechom, a więc personalizować wewnętrznie powodzenia i sukcesy. Opiekun i trener chwalący swoje dziecko za jego samodzielność i zaradność, w zależności od indywidualnych możliwości dziecka, kształtuje w nim pozytywny stosunek do siebie i do świata (Seligman, 1997, Carr, 2004). Cel badań Celem badań było wykazanie związku pomiędzy stylem atrybucji a poziomem przygotowania sportowego gimnastyków w wieku 11 13 lat. Materiał i metody Badaniami objęto 38 gimnastyków w wieku 11 13 lat w trakcie odbywających się w 2012 roku Eliminacji do Finału Indywidualnych Mistrzostw Polski w kategorii juniora młodszego. Zawodnicy reprezentujący 11 klubów sportowych z różnych województw Polski rywalizowali między sobą w jednakowej kategorii wiekowej. Wykonywali oni zgodnie z obowiązującymi przepisami FiG i PZG odmienne pod względem stopnia trudności układy ćwiczeń w wieloboju gimnastycznym. Wśród nich znajdowało się 19 gimnastyków, którzy zakwalifikowali się do Finału Indywidualnych Mistrzostw Polski (G1) oraz 19 gimnastyków, którzy się nie zakwalifikowali (G2). Kwestionariusze służące do oceny stylu atrybucji były wypełniane przez chłopców po treningu 100
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków próbnym, który odbył się jeden dzień przed udziałem w rywalizacji sportowej. Rozwiązywanie testu przebiegało w jednakowych warunkach pod opieką badającego. Oceny poziomu przygotowania sportowego dokonano na podstawie protokołów sędziowskich z oficjalnych zawodów sportowych. Wykonywane ćwiczenia były oceniane pod względem: Stopnia trudności, który zależy głównie od liczby ćwiczeń wykonanych według określonych struktur i grup trudności zgodnych z wymaganiami FiG i PZG; Sumy wielkości popełnionych błędów w danej kompozycji zgodnie z wymaganiami FiG i PZG; Wyniku sportowego, który stanowi sumę punktów trudności i oceny błędów wykonania; Do zbadania poziomu optymizmu i pesymizmu wśród rywalizujących ze sobą gimnastyków został wykorzystany kwestionariusz stylu atrybucji Children s Attributional Style Questionnaire (CASQ) wersja młodzieżowa, autorstwa Martina Seligmana i in. Test ten zawiera 48 życiowych sytuacji, które potencjalnie mogły przydarzyć się każdemu z nas w okresie dzieciństwa i adolescencji. Połowa tych pytań to pozytywne doświadczenia (powodzenia), a druga połowa przedstawia doświadczenia negatywne (niepowodzenia). Za każdym razem przedstawione są dwa stwierdzenia wyjaśniające przyczyny zaistniałej sytuacji. Badani młodzi gimnastycy proszeni byli o wyobrażenie sobie, że znaleźli się kolejno w każdej sytuacji i wskazanie stwierdzenia, które lepiej wyjaśnia styl, w jakim by zdarzenie wytłumaczyli. Oprócz wskaźnika ogólnego stylu wyjaśniania, a więc wskaźnika optymizmu (SA), który oznacza ocenę różnicy podejścia do powodzeń (P) i niepowodzeń (N) (P do N), testy pozwalają obliczyć osobno wskaźnik stylu wyjaśniania powodzeń (P) i niepowodzeń (N), oraz ich składowe, opisujące bardziej szczegółowo styl atrybucji: SP miarę stałości powodzeń, ZP miarę zasięgu powodzeń, PP miarę personalizacji powodzeń, SN miarę stałości niepowodzeń, ZN miarę zasięgu niepowodzeń i PN- miarę personalizacji niepowodzeń (Seligman, 2010). Analizę statystyczną zastosowano dla charakterystyki poszczególnych cech, które przedstawiono za pomocą powszechnie stosowanych parametrów. Średniej arytmetycznej, odchylenia standardowego minimalnych, maksymalnych oraz procentowych wartości. Istotność różnic wskaźników stylu atrybucji i przygotowania sportowego pomiędzy grupą zakwalifikowa- 101
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk nych i nie zakwalifikowała gimnastyków do udziału w indywidualnych mistrzostwach zbadano testem jednoczynnikowym ANOVA. Tym samym testem zbadano także istotność różnic pomiędzy grupami Optymistów (GO) i Pesymistów (GP) we wskaźnikach przygotowania sportowego. Do zbadania współzależności wskaźników stylu atrybucji z przygotowaniem sportowym gimnastyków zastosowano korelacje Pearsona. Wyniki badań Pierwszym etapem prowadzonych analiz była charakterystyka wskaźników stylu atrybucji grupy 1 (G1), którą reprezentowali gimnastycy zakwalifikowani do Finału Indywidualnych Mistrzostw Polski oraz grupy 2 (G2), w której znaleźli się chłopcy niezakwalifikowani do udziału w tych zawodach. Jak widać na przykładzie przedziałów procentowych wartości ogólnego stylu wyjaśniania niepowodzenia (ryc. 1), zdecydowanie więcej, bo aż 89% wszystkich optymistów znalazło się w G1 zaś w G2 odnotowano 53%. Ogólny styl wyjaśniania niepowodzenia (N) Grupa 1 (n 19) Głęboki pesymizm 11% pesymista 0% Przeciętny 37% Cudowny 5% 47% Ogólny styl wyjaśniania niepowodzenia (N) Grupa 2 (n 19) pesymista 42% Głęboki pesymizm 5% Przeciętny 11% Cudowny 0% 42% Rycina 1. Rozkład procentowych wartości ogólnego stylu wyjaśniania niepowodzenia (N) zawodników w grupie 1 i 2 Źródło: opracowanie własne. W odniesieniu do powyższych wyników nieco zaskakujące wydawać się mogą charakterystyki ogólnego stylu wyjaśniania powodzenia (ryc. 2). W grupie 1 znalazło się o 5% procent mniej optymistów niż w grupie 2. Oznacza to, że po stronie bardziej utalentowanych gimnastyków znalazło się nieznacznie więcej pesymistów (58%). 102
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków Ogólny styl wyjaśniania powodzenia (P) Grupa 1 (n 19) Głęboki pesymizm 16% Wielki 0% 21% Ogólny styl wyjaśniania powodzenia (P) Grupa 2 (n 19) Głęboki pesymizm 10% Wielki 0% 15% pesymista 32% Przeciętny 31% pesymista 35% Przeciętny 40% Rycina 2. Rozkład procentowych wartości ogólnego stylu wyjaśniania powodzenia (P) zawodników w grupie 1 i 2 Źródło: opracowanie własne. Badanie rozkładu procentowych wartości wskaźnika nadziei w sytuacji niepowodzenia wykazało niewielkie różnice w obydwu grupach (ryc. 3). Wskaźnik nadziei w sytuacji niepowodzenia (ZN+SN) Grupa 1 (n 19) Lekki brak nadziei 10% Całkowity brak nadziei 0% Pełna nadzieja 5% Wskaźnik nadziei w sytuacji niepowodzenia (ZN+SN) Grupa 2 (n 19) Lekki brak nadziei 16% Pełna nadzieja 0% Całkowity brak nadziei 0% Zachwiana nadzieja 32% Umiarkowana nadzieja 53% Zachwiana nadzieja 31% Umiarkowana nadzieja 53% Rycina 3. Rozkład procentowych wartości składnika nadziei w sytuacji niepowodzenia (ZN+SN) zawodników w grupie 1 i 2 Źródło: opracowanie własne. Jednakże należy zwrócić uwagę, że w grupie 1. pełną nadzieją w trudnych sytuacjach wyróżniło się 5% gimnastyków, zaś w grupie 2. nie odnotowano w ogóle takich przypadków. O 5% więcej odnotowano lekki brak na- 103
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk dziei w grupie 2., co stanowi 16% zawodników o skłonnościach do wyuczonej bezradności. Znacznie większe dysproporcje pomiędzy badanymi grupami można zauważyć w charakterystyce ogólnego stylu atrybucji (ryc. 4). Wskaźnik stylu atrybucji (SA) Grupa 1 (n 19) Wskaźnik stylu atrybucji (SA) Grupa 2 (n 19) pesymista 0% Głęboki pesymizm 16% Optymista w pełnej skali 10% Głęboki pesymizm 25% Optymista w pełnej skali 15% Przeciętny 42% optymizm 32% pesymista 15% Przeciętny 20% optymizm 25% Rycina 4. Rozkład procentowych wartości wskaźnika stylu atrybucji (SA) zawodników w grupie 1 i 2 Źródło: opracowanie własne. W grupie 1. odnotowano 84% optymistów natomiast w grupie 2. było ich o 24% mniej. Znacząco więcej gimnastyków charakteryzowało się głębokim pesymizmem w grupie 2. Stanowili oni 25% badanych. W grupie 1. było ich 16%. Powyższe charakterystyki stylu atrybucji badanych grup sportowych pozwoliły zauważyć pewne różnice, jakie występują pomiędzy nimi. Nie mniej jednak nie wyczerpują one informacji na temat ich istotności. Dlatego też kolejnym etapem badań była analiza istotności różnic wskaźników stylu atrybucji i przygotowania sportowego pomiędzy G1 a G2. Wyniki badań stylu ogólnego wyjaśniania niepomyślnych wydarzeń oraz jego charakteru w zakresie stałości niepowodzenia SN (G1 4,32 ± 2,63 pkt, G2 3,32 ± 1,00), zasięgu ZN (G1 3,89 ± 3,57 pkt, G2 3,21 ± 1,40) i personalizacji PN (G1 3,42 ± 1,80 pkt, G2 3,74 ± 2,08 pkt) nie wykazały istotnych statystycznie różnic 104
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków pomiędzy obiema grupami. Kształtowały się one od 0,31 do 1,00 pkt. Nie odnotowano także istotnych statystycznie różnic w badaniu stylu wyjaśniania pomyślnych wydarzeń. Różnice średnich wartości wskaźnika stałości SP (G1 4,95 ± 1,47 pkt, G2 4,68 ± 1,38 pkt) zasięgu ZP (G1 4,79 ± 1,51 pkt, G2 4,68 ± 1,73 pkt) personalizacji PP (G14,42 ± 1,46 pkt, G2 4,68 ± 1,34 pkt) i ogólnego stylu atrybucji w sytuacji powodzenia (G1 13,53 ± 3,98 pkt, G2 14,05 ± 2,46 pkt) ukształtowały się na poziomie od 0,26 do 0,53 pkt. Istotnych różnic pomiędzy grupami gimnastyków nie było także we wskaźniku ogólnego stylu atrybucji SA (G1 4,63 ± 3,77 pkt, G2 3,68 ± 4,10 pkt) oraz wskaźniku nadziei w sytuacji niepowodzenia (G1 6,00 ± 2,13 pkt, G2 6,53 ± 1,61 pkt). Odchylenia standardowe stylu atrybucji w grupach G1 i G2 ukształtowały się na poziomie od 3,77 do 4,10 pkt i były znacząco wyższe niż we wskaźniku nadziei, które wyniosły 2,13 pkt w G1 i 1,61 pkt w G2. W badaniu istotności różnic poziomu wskaźników przygotowania sportowego można zauważyć, że średnie wartości trudności ćwiczeń i wyników sportowych w wieloboju gimnastycznym były istotnie wyższe w grupie gimnastyków zakwalifikowanych do Indywidualnych Mistrzostw Polski (G1) niż u chłopców niezakwalifikowanych (G2) (p<0.001). Różnica pomiędzy G1 (26,89 ± 2,68 pkt) a G2 (19,92 ± 2,11 pkt) w trudności wykonywanych ćwiczeń wyniosła 6,97 pkt. W ocenie wyników sportowych w wieloboju gimnastycznym (G1 77,64 ± 4,43 pkt, G2 66,24 ± 4,21 pkt) ukształtowała się na poziomie 11,40 pkt. Istotne statystycznie różnice pomiędzy obiema grupami widoczne są również w wielkości błędów wykonania układów ćwiczeń. Średnia wartość punktów w G1 (9,25 ± 2,42 pkt) była niższa o 4,42 pkt niż w G2 (13,68 ± 2,48 pkt), co świadczy, że gimnastycy zakwalifikowani do Indywidualnych Mistrzostw Polski Juniorów popełniali zdecydowanie mniejszą liczbę błędów podczas prezentowania swoich układów ćwiczeń. Z uwagi na brak istotnych statystycznie różnic pomiędzy G1 a G2 w zakresie badanych wskaźników stylu atrybucji przeprowadzono również analizę porównawczą gimnastyków podzielonych według optymistów i pesymistów. Do grupy optymistów uwzględniano wszystkich chłopców charakteryzujących cudowny, umiarkowany i przeciętny optymizm. Natomiast do grupy pesymistów zakwalifikowano wszystkich umiarkowanych i zdecydowanych pesymistów z wyuczoną bezradnością. 105
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk SA; Średnie ważone Bieżący efekt: F (1,36)=4,6114, p=,03857 Pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziały ufności Jakość wieloboju SA Rycina 5. Różnice wartości punktowych jakości ćwiczeń w wieloboju pomiędzy mi (o) a pesymistami (p) Źródło: opracowanie własne. Biorąc pod uwagę średnie wartości punktacji błędów wykonania układów ćwiczeń (ryc. 5), można zauważyć, że wśród optymistów (10,51 ± 2,73 pkt) ukształtowały się one znacznie niżej niż w grupie pesymistów (13,04 ± 4,45 pkt) Różnica wyniosła 2,53 pkt i była istotna na poziomie p<0,05. SA; Średnie ważone Bieżący efekt: F (1,36)=2,2329, p=,14381 Pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziały ufności Suma SA Rycina 6. Różnice wartości punktowych wyniku końcowego w wieloboju pomiędzy mi (o) a pesymistami Źródło: opracowanie własne. 106
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków W średniej punktacji wyników sportowych (ryc. 6) optymiści, osiągając poziom 73,48 ± 6,26 pkt, byli lepsi o 3,44 pkt od pesymistów, którzy uzyskali 70,03 ± 7,94 pkt. Jednakże różnice te nie były istotne statystycznie. SA; Średnie ważone Bieżący efekt: F (1,36)=,47566, p=,49482 Pionowe słupki oznaczają 0,95 przedziały ufności Trudność wieloboju SA Rycina 7. Różnice wartości punktowych trudności ćwiczeń w wieloboju pomiędzy mi (o) a pesymistami (p) Źródło: opracowanie własne. Podobnie średnie wyniki trudności wykonywanych ćwiczeń (ryc. 7) wśród optymistów (24,00 ± 3,89 pkt) były nieznacznie wyższe niż u pesymistów (23,08 ± 4,29 pkt.). Ostatnim etapem analizy wyników badań było określenie współzależności pomiędzy stylem atrybucji a poziomem przygotowania sportowego gimnastyków. Tabela 1. Wyniki korelacji stylu atrybucji z poziomem trudności, jakości i wynikiem sportowym Wskaźniki Stylu atrybucji (SA) Trudność ćwiczeń Jakość ćwiczeń Wyniki sportowy SN 0,114 0,041 0,053 ZN -0,170 0,204-0,243 107
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk Źródło: opracowanie własne. Jak widać w tabeli, istotne korelacje z wynikiem sportowym i błędami wykonywania ćwiczeń odnotował wskaźnik nadziei (-0,337, 0,361) i ogólnego stylu zachowania w sytuacji niepowodzenia (-0,326, 0,345). Mimo braku istotności statystycznej na uwagę zasługują również wyniki współzależności ogólnego stylu niepowodzenia i wskaźnika nadziei z poziomem trudności układów ćwiczeń w wieloboju gimnastycznym. Korelacje wyniosły odpowiednio -0,245 i -0,236. Na podobnym poziomie oddziaływały wskaźniki zasięgu niepowodzenia, personalizacji powodzenia i stylu atrybucji z jakością wieloboju i wynikiem sportowym. Najniższy poziom korelacji świadczący o całkowitym braku współzależności z wynikami sportowymi odnotowały wskaźniki stałości w sytuacjach powodzenia i niepowodzenia, zasięgu powodzenia oraz personalizacji niepowodzenia. Dyskusja PN -0,211 0,152-0,184 N -0,245 0,345* -0,326* ZN+SN -0,236 0,361* -0,337* SP 0,123 0,152 0,105 ZP 0,005-0,055 0,136 PP -0,243 0,258-0,230 P -0,120-0,036-0,031 SA 0,113-0,278 0,228 Początkowy etap analiz, którego celem była charakterystyka wskaźników stylu atrybucji, a więc stałości, zasięgu oraz personalizacji w sytuacji powodzenia i niepowodzenia, pomiędzy zawodnikami grupy 1. (zakwalifikowani do Finału Indywidualnych Mistrzostw Polski) oraz grupy 2. (niezakwalifikowani do Finału Indywidualnych Mistrzostw Polski), wykazał, iż większość wszystkich optymistów znalazło się w G1, zaś w G2 odnotowano niższy wynik w zakresie zmiennej optymizmu. Ten wynik może świadczyć o tym, że zawodnicy odnoszący wyższe rezultaty sportowe charakteryzują się wyższą samooceną, natomiast swoje niepowodzenia wyjaśniają krótkotrwałym 108
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków czynnikiem niemającym wpływu na inne płaszczyzny życiowe. Lepsze wyniki, nie tylko w sporcie, osiągają te dzieci, których takie cechy osobowościowe jak pewność siebie, korelująca z wysoką samooceną, pomagają w osiąganiu wyników, na co wskazują badania na przykład młodych pływaków. Burton wykazał, iż istnieje pozytywna zależność pomiędzy pewnością siebie a wynikiem u młodych pływaków (Burton, 1988). Psychountaki i Zervas w swoich badaniach pokazali, iż 11 12-letni pływacy, którzy wątpili w swoje umiejętności, a więc posiadali niską pewność siebie, charakteryzowali się też wyższym stanem lęku przedstartowego oraz niższymi osiągnięciami (Psychountaki i Zervas, 2000). Charakterystyki ogólnego stylu wyjaśniania powodzenia wykazały natomiast, że w G1 znalazło się mniej optymistów niż w G2. Oznacza to, że po stronie gimnastyków reprezentujących wyższy poziom sportowy znalazło się nieznacznie więcej pesymistów. Taki wynik można tłumaczyć tym, że gimnastycy patrzący przez pryzmat coraz większych doświadczeń rywalizacji sportowej i systematycznego treningu prawdopodobnie bardzo ostrożnie wyjaśniają przyczyny pomyślnych wydarzenia, przypisując im częściej krótkotrwały, ograniczony i zewnętrzny charakter. Badania Wilczyńskiej i Kukulskiej (2014) wykazały korelację pokazującą, że wraz z wiekiem wzrasta pesymizm gimnastyków, potwierdzając tym samym wynik niniejszych badań (Wilczyńska, Kukulska 2014). Badanie istotności różnic w zakresie poziomu wskaźników przygotowania sportowego wykazało, że średnie wartości trudności ćwiczeń i wyników sportowych w wieloboju gimnastycznym były istotnie wyższe w grupie gimnastyków zakwalifikowanych do Indywidualnych Mistrzostw Polski (G1) niż u chłopców niezakwalifikowanych (G2). Różnica pomiędzy G1 a G2 w trudności wykonywanych ćwiczeń była znacząca. Istotne statystycznie różnice pomiędzy obiema grupami były również widoczne w zakresie wielkości błędów wykonania układów ćwiczeń. Średnia wartość punktów w G1 była niższa niż w G2. Zatem gimnastycy zakwalifikowani do Indywidualnych Mistrzostw Polski Juniorów popełniali zdecydowanie mniejszą liczbę błędów podczas prezentowania swoich układów ćwiczeń. Błędy są popełniane przez zawodników w sytuacji wysokiego lęku, który często charakteryzuje zawodników mniej doświadczonych (Martens, Vealey, Burton, 1990; Stadulis, MacCracken, Eidson, Severance, 2002). Wysoki lęk świadczy o fobii startowej, a więc wysokim niepokoju przeżywanym przez 109
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk zawodnika przed startem i w jego trakcie, który zaburza działanie procesów poznawczych, co oczywiście przekłada się na wykonanie sportowe. Jak pokazują badania Wilczyńskiej i Kukulskiej (2014) na młodych gimnastykach wraz ze wzrostem wieku badanych fobia startowa była mniej odczuwana (Wilczyńska, Kukulska 2014). Jak pokazuje również metaanaliza Woodmana i Hardy ego (2001) poziom sportowy jest jedną ze zmiennych moderujących wielkość wpływu lęku na wykonanie sportowe (Woodman, Hardy, 2001). Badania w zakresie porównania grupy optymistów, w której znaleźli się gimnastycy charakteryzujący się cudownym bądź umiarkowanym i przeciętnym optymizmem z grupą pesymistów, a więc gimnastyków, którzy uzyskali wynik świadczący o umiarkowanym bądź głębokim pesymizmie, a więc wyuczonej bezradności, pokazały pewne istotne różnice. Biorąc pod uwagę średnie wartości punktacji błędów wykonania układów ćwiczeń, stwierdzono w niniejszych badaniach, że w grupie optymistów ukształtowały się one znacznie niżej niż w grupie pesymistów. Optymiści osiągnęli również wyższą średnią w zakresie punktacji końcowej wyników sportowych. Niemniej jednak różnice te nie były istotne statystycznie. Także średnie wyniki trudności wykonywanych ćwiczeń w grupie optymistów były nieznacznie wyższe niż w grupie pesymistów. Badacze niniejszego opracowania starali się również wykazać współzależności pomiędzy stylem atrybucji a poziomem przygotowania sportowego gimnastyków. Istotne korelacje z wynikiem sportowym i błędami wykonywania ćwiczeń odnotował wskaźnik nadziei i ogólnego stylu zachowania w sytuacji niepowodzenia. Wynik świadczy o tym, że im więcej nadziei w zawodniku tym wyższy wynik sportowy osiąga; jak również im wyższy poziom nadziei u gimnastyków, tym mniej błędów popełnianych przez zawodnika. Powyższa zależność jest zastanawiająca i wymaga opracowań na większych grupach badawczych. Przedstawione badanie jest pilotażem obszernego projektu dotyczącego stylu atrybucji dzieci uprawiających sport. Motywem do podjęcia problematyki optymizmu w sporcie dzieci jest obszerna liczba opracowań dotyczących dorosłych zawodników, natomiast do tej pory niewiele jest opracowań naukowych dotyczących sportu dzieci i młodzieży (Polman, Rowcliffe, Borkoles, Levy, 2007). Wiele badań przeprowadzonych przez twórcę współczesnej psychologii pozytywnej Seligmana (1993) na zawodnikach uprawiających koszy- 110
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków kówkę, baseball oraz pływanie, wykazało bardzo istotne wnioski. Seligman pisze że: W tych samych warunkach jednostka charakteryzująca się optymistycznym stylem wyjaśniania wygra z jednostką mającą pesymistyczny styl wyjaśniania. Wygra, ponieważ będzie o wiele bardziej się starała, szczególnie po porażce lub w warunkach dużego obciążenia psychicznego. Tak samo w przypadku zespołów sportowych, przy tych samych zdolnościach wygra ten zespół, który będzie nastawiony bardziej optymistycznie, a zjawisko to będzie bardziej widoczne w sytuacjach dużego obciążenia psychicznego (pod koniec sezonu startowego). Jeżeli zmieni się styl wyjaśniania sportowców z pesymistycznego na optymistyczny, to powinni oni wygrywać częściej, szczególnie w sytuacjach dużego obciążenia psychicznego (Seligman, 1993: 114). Bibliografia Abramson L.Y, Seligman M.E.P, Teasdale J.D., 1978, Learned helplessness in humans: Critique and reformulation, Journal of Abnormal Psychology, 87: 49 74. Burton D., 1988, Do anxious swimmer swim slower? Re-examing the elusive anxiety performance relationship. Journal of Sport and Exercise Psychology, 10: 47 54. Carr A., 2004, Psychologia Pozytywna, przeł. A. Królicki, Poznań: Zysk i S-ka. Dixon L.E., Abrens A.H., 1992, Stress and attributional style as predictors of self reported depression in children, Cognitive Therapy and Research, 16 (6): 623 634. Duckworth A.L., Peterson C. Matthews M.D., Kelly D.R., 2007, Grit: Perseverance and Passion for Long-Term Goals, Journal of Personality and Social Psychology, 926 (6): 1087 1101. Duckworth A.L., Seligman M.E.P., 2005, Self-discipline outdoes IQ in predicting academic performances of adolescents, Psychological Science, 16 (12): 939 944. Gladstone T.R.G, Kaslow N.J., 1995, Depression and attributions in children and adolescents: A meta analytic review. Journal of Abnormal Child Psychology : 597 606. 111
dominika wilczyńska, andrzej kochanowicz, marek graczyk Joiner T.E. Jr., Wagner K.D., 1995, Attributional style and depression in children and adolescents: A meta analytic review, Clinical Psychology Rewiev, 15 (8): 777 798. Krawczyński M. (red.), 2010, Psychologia sportu dzieci i młodzieży. Gdańsk: Pomorska Federacja Sportu. Kukulska J., 2014, Przeżywanie fobii startowej a poziom optymizmu u chłopców trenujących gimnastykę sportową. Praca magisterska napisana pod kierunkiem D. Wilczyńskiej, Gdańsk: AWFiS. Martens R., Vealey R.S., Burton D., 1990, Competitive anxiety in Sport. Champaign: Human Kinetics. Polman R., Rowcliffe N., Borkoles E., Levy A., 2007, Precompetitive state anxiety, objective and subjective performance and casual attributions in competitive swimmers, Pediatric Exercise Science, 19: 39 50. Psychountaki M., Zervas Y., 2000, Competitive worries, sport confidence, and performance ratings for young swimmers, Perception and Motor Skills, 91: 87 94. Seligman M.E.P, Peterson C., Kaslow N.J., Tanenbaun R.L., Alloy L.B., Abramson L.Y., 1984, Explanatory style and depressive symptoms among school children. Journal of Abnormal Psychology, 93: 235 238. Seligman M.E.P., 1993, Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Przeł. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina: 114. Seligman M.E.P., 2010, Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Przeł. A. Jankowski. Poznań: Media Rodzina. Seligman M.E.P., 1997, Optymistyczne dziecko. Poznań: Rebis. Stadulis R.E., MacCraken M.J., Eidson T.A., 2002, The children s form of the CSAI: the CSAI-2C. Measurements for Physical Education and Exercise Science, 6: 147 165. Sweeney P.D, Anderson K, Bailey S., 1986, Attributional style in depression: A Meta analytic review. Journal of Personality and Social Psychology, 50: 974 991. Weiner B., 1985, An attributional theory of achievement, motivation and emotion. Psychological Review, 92; 548 573. 112
styl atrybucji a poziom przygotowania sportowego gimnastyków Woodman T., Hardy L., 2001, Stress and anxiety. W: R.N. Singer, H.A. Hausenblas, C.M. Janelle (red.). Handbook of Sport Psychology. New York: Publisher: 290 318. Nota o autorach Dominika Wilczyńska doktor nauk o kulturze fizycznej, adiunkt w Zakładzie Psychologii w Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku, psycholog i trener I klasy w tenisie; absolwentka AWFiS i Uniwersytetu Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Andrzej Kochanowicz doktor nauk o kulturze fizycznej, adiunkt w Zakładzie Gimnastyki, Tańca i Ćwiczeń Muzyczno-Ruchowych Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. Marek Graczyk doktor nauk o kulturze fizycznej, adiunkt w Zakładzie Psychologii w Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu im. Jędrzeja Śniadeckiego w Gdańsku. 113