OPRACOWANIE Zagadnienia do etapu I: 1. Ziemie polskie przed panowaniem Mieszka I: a) plemiona polskie i ich siedziby, Pomorzanie, Wolinianie Pomorze Polanie Wielkopolska Lubuszanie ziemia lubuska Goplanie Kujawy Mazowszanie Mazowsze Dziadoszanie, Bobrzanie, Opolanie, Ślężanie, Gołęszyce Śląsk Wiślanie, Lędzianie Małopolska b) pierwsze państwa plemienne na ziemiach polskich, Państwo Wiślan (Małopolska) wchłonięte przez państwo Wielkomorawskie, a później przez Czechy. Prawdopodobnie pod koniec panowania Mieszka I włączone do Polski. Główne grody: Kraków, Wiślica. Państwo Polan (Wielkopolska) pod władzą dynastii Piastów dało początek Polsce. Główne grody: Gniezno, Poznań, Giecz, Ostrów Lednicki. Piastowie pierwsza dynastia panująca w państwie Polan i w Polsce od X do XIV wieku. Rodowód Piastów: Piast Siemowit Leszek (Lestek) Siemomysł Mieszko I Mieszko I - pierwszy historyczny władca Polski. Panował w latach ok. 960 992. c), d) wierzenia plemion słowiańskich przed przyjęciem chrztu na ziemiach polskich i ich kultura materialna. Słowianie byli poganami i wyznawali politeizm. Panteon słowiański liczył wielu bogów. Jednym z najważniejszych był Perun, władca nieba, grzmotów i błyskawic. Od jego imienia pochodzi słowo piorun obok topora jeden z jego atrybutów. Perun to odpowiednik greckiego Zeusa i rzymskiego Jowisza. Świętym drzewem Peruna był dąb, którego drewno służyło o palenia ognia ku czci tego boga. Kolejny w hierarchii był Światowid, inaczej Świętowit, bóg o czterech twarzach. Pierwotnie odpowiadał za urodzaj, później dopiero zaczął decydować o wojnie i losie. Przy jego świątyni trzymano świętego białego konia, którym zajmował się arcykapłan. Wierzchowca miał dosiadać bóg, wyprawiając się na wojny. W dłoni Światowid trzymał róg obfitości corocznie wypełniany winem. Inni bogowie to m.in. pan słońca i ognia Swaróg (Swarożyc) oraz Jurowit, Radogost, Żywiena, Marzanna i Pochwist. W mitologii słowiańskiej występowały też bóstwa domowe, nimfy itp. Słowianie oddawali bogom cześć na polanach, w świętych gajach bądź na górach. Najbardziej znane miejsca kultu na ziemiach polskich to: Łysa Góra w Górach Świętokrzyskich i Góra Ślęża na
Dolnym Śląsku. Bogom składano ofiary z żywności i łupów wojennych. Nie zachowało się wiele posągów bóstw słowiańskich, ponieważ niszczono je w czasie przymusowej chrystianizacji. 2. Powstanie państwa polskiego i jego organizacja: a) kształtowanie się granic państwa Mieszka I, Państwo Polan w IX w. Wielkopolska. Państwo Mieszka I na początku panowania w 966 r. - Wielkopolska, ziemia lubuska, Mazowsze. Państwo Mieszka I pod koniec panowania w 992 r. - Wielkopolska, ziemia lubuska, Mazowsze, Pomorze, Śląsk, Małopolska. b) chrzest Polski i jego znaczenie dla przyszłości państwa, Przyczyny przyjęcia chrztu przez Mieszka I: Otoczenie chrześcijańskimi sąsiadami; Zagrożenie najazdami państw chrześcijańskich pod pozorem nawracania. Przebieg chrztu i początki organizacji kościelnej: 965 r. ślub Mieszka z Dobrawą i sojusz z Czechami; 966 r. chrzest Mieszka I i jego otoczenia; 968 r. założenie pierwszego biskupstwa w Poznaniu (bp Jordan). Skutki i znaczenie chrztu: uniknięcie wojen z państwami chrześcijańskimi, które mogłyby doprowadzić do zniszczenia państwa polskiego; zespolenie państwa (jedno państwo jedna religia); początek rozwoju nauki i szkolnictwa (pierwsze dokumenty pisane); rozwój architektury sakralnej (kościoły i klasztory); umocnienie władzy książęcej; zrównanie Polski z państwami chrześcijańskiej Europy; wprowadzeni Polski w krąg kulturowy zachodniej Europy obciążenia podatkowe poddanych na rzecz kościoła; niechęć poddanych do nowej wiary. c) organizacja państwa wczesnopiastowskiego. Drużyna książęca siła zbrojna w państwie, będąca na utrzymaniu księcia i całkowicie mu podporządkowana. Drużyna broniła państwa przed wrogami zewnętrznymi, pilnowała porządku wewnętrznego, pomagała w ściąganiu danin i podatków dla księcia. 972 r. zwycięstwo drużyny Mieszka I z oddziałam niemieckimi w bitwie pod Cedynią, które umożliwiło zajęci Pomorza Zachodniego. Władza Mieszka I (monarchia patrymonialna) Właściciel całego państwa i poddanych; Naczelny wódz; Stanowił prawo; Najwyższy sędzia; Władza Mieszka I była nieograniczona, a w jej sprawowaniu pomagali mu urzędnicy. Grody umocnione ośrodki władzy w państwie Mieszka I. Stacjonowały tam oddziały drużyny, a także urzędnicy. Podgrodzia osady handlowo rzemieślnicze, budowane wokół grodów. Z czasem podgrodzia przekształcały się w miasta. Osady służebne osady wyspecjalizowane w wytwarzaniu określonego produktu na potrzeby księcia i jego dworu. Nazwa osady odnosiła się to tego co wytwarzają jej
mieszkańcy. Np. Owczary hodowla owiec, Grotniki groty do strzał, Szczytniki tarcze, Szłomniki hełmy, Winiary wino, Świniary hodowla trzody itp. 3. Polska za panowania Bolesława Chrobrego: a) misja biskupa Wojciecha i zjazd gnieźnieński, Dążenie Bolesława do rozszerzania chrześcijaństwa i organizacja wyprawy misyjbej do Prusów; Wyprawa misyjna bp Wojciecha w celu nawrócenia pogańskich Prusów (997 r.); Śmierć Wojciecha w Prusach, wykupienie i złożenie jego ciała w Gnieźnie; Ogłoszenie bp Wojciecha świętym. Zjazd w Gnieźnie (1000 r.) spotkanie cesarza niemieckiego Ottona III z Bolesławem Chrobrym. Przyczyny: Pielgrzymka cesarza Ottona III do grobu świętego Wojciecha. Plany Ottona dotyczące stworzenia cesarstwa chrześcijańskiego w Europie. Skutki i znaczenie Zjazdu: Uznanie Bolesława za godnego korony królewskiej; Utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie (abp Radzim Gaudenty) oraz trzech nowych biskupstw (Kołobrzeg, Kraków, Wrocław). b) wojny Bolesława Chrobrego, Z Niemcami (1002 1018): Przyłączenie Milska, Łużyc i przejściowo Miśni Z Czechami: Przejściowe opanowanie Czech, Moraw i Słowacji. Z Rusią Kijowską (1018): Przyłączenie Grodów Czerwieńskich. c) koronacja królewska. 1025 r. koronacja królewska Bolesława Chrobrego. Stała się możliwa po śmierci wrogiego Polsce cesarza niemieckiego Henryka II. Wzrost znaczenia Polski i Bolesława na arenie międzynarodowej. 4. Polska pierwszych Piastów od XI do XIII w: a) kryzys państwa za panowania Mieszka II i jego odbudowa za Kazimierza Odnowiciela. Mieszko II Lambert (1025-1034) - kryzys monarchii pierwszych Piastów. 1025 r. koronacja królewska. 1031 r. jednoczesny najazd na Polskę Niemiec (Konrad II) oraz Rusi Kijowskiej (Jarosław Mądry) i utrata Milska, Łużyc oraz Grodów Czerwieńskich. Lata 1034 1038. - załamanie państwa pierwszych Piastów 1037 r. powstanie ludowe w Wielkopolsce przeciwko możnowładcom i Kościołowi. 1038 r. najazd czeski Brzetysława, spustoszenie Wielkopolski i utrata Śląska na rzecz Czech. Usamodzielnienie się Pomorza Gdańskiego oraz Mazowsza (Miecław). Kazimierz Odnowiciel (1039 1058)
Przeniesienie centrum państwa ze zniszczonej Wielkopolski do Małopolski ( Kraków stolicą Polski) Porozumienie z Niemcami i Rusinami, którzy obawiali się wzmocnienia Czech i pomoc Kazimierzowi w odbudowie Polski Pokonanie władcy Mazowsza, Miecława i włączenie ziemi mazowieckiej do Polski. Odzyskanie zwierzchności nad Pomorzem Gdańskim. 1050 r. odzyskanie Śląska (jako lenno ziemia zależna) b) przywrócenie niezależności Polski za panowania Bolesława Śmiałego i jej upadek, Bolesław Śmiały (Szczodry) (1058 1079) W sporze między papieżem Grzegorzem VII, a cesarzem Henrykiem IV (spór o inwestyturę tzn. prawo do mianowania biskupów), Bolesław Śmiały poparł papieża i dzięki temu w 1076 r. uzyskał koronę królewską (trzeci król Polski) Konflikt Bolesława z biskupem Stanisławem. Skazanie biskupa na śmierć i początek wojny domowej w Polsce, w wyniku której Bolesław Śmiały musiał w 1079 r. uciekać z kraju. Władzę objął jego młodszy brat Władysław Herman (1079 1102), który odesłał koronę królewska cesarzowi niemieckiemu i uznał się jego poddanym. c) Polska pod rządami Bolesława Krzywoustego, Bolesław Krzywousty (1102 1138) młodszy syn Władysława Hermana. 1109 r. odparcie najazdu niemieckiego Henryka V, którego celem było osadzenie na tronie polskim Zbigniewa (wypędzonego wcześniej brata Bolesława) i podporządkowanie Polski Niemcom. Przywrócenie do Polski Pomorza Zachodniego i Gdańskiego. 1113 1116 podporządkowanie Pomorza Gdańskiego 1122 r. podporządkowanie Pomorza Zachodniego Testament Krzywoustego i podział Polski na dzielnice (1138 r.) Przyczyny podziału: Próba zapobieżenia bratobójczym walkom o władzę po śmierci Krzywoustego i utrzymanie jedności państwa. Podział (synowie Bolesława w kolejności starszeństwa): Dzielnica senioralna (krakowska), Śląsk Władysław Wygnaniec. Mazowsze Bolesław Kędzierzawy. Wielkopolska Mieszko Stary. Ziemia Sandomierska Henryk Sandomierski Kazimierz Sprawiedliwy urodzony po śmierci Krzywoustego, początkowo pod opieką matki w jej dzielnicy.. Salomea (wdowa po Krzywoustym) ziemia łęczycko sieradzka. Zasada podziału (seniorat) Władzę nadrzędna nad całością ziem polskich oraz prawo prowadzenia polityki zagranicznej całej Polski posiadał zawsze najstarszy z Piastów (senior). Senior sprawował władzę także w dzielnicy senioralnej (krakowska), której nie można było dziedziczyć ani dzielić. Zasada senioratu miała zabezpieczyć Polskę przed rozpadem, ale młodsi Piastowie jej nie przestrzegali i kraj pogrążył się w prawie 200. letni okres rozbicia dzielnicowego.
d) rozbicie dzielnicowe Polski i jego skutki. Brak jednolitego państwa polskiego Spadek znaczenia na arenie międzynarodowej rozbitej Polski i jej słabość polityczna Niejednolite prawo, moneta, zastój gospodarczy Na Śląsku i w Małopolsce liczne osadnictwo niemieckie (zniemczanie dzielnic) Najazdy rabunkowe Prusów, Litwinów Wyniszczające najazdy Mongołów (Tatarów) - 1241. klęska rycerstwa polskiego w bitwie pod Legnicą i śmierć księcia Henryka Pobożnego. Okoliczności sprowadzenia Zakonu Krzyżackiego. Najazdy Prusów na ziemie mazowieckie. 1226. sprowadzenie Krzyżaków przez Konrada Mazowieckiego do walki z Prusami. Podbój ziem pruskich przez Zakon i założenie własnego państwa. 1309. zajęcie Pomorza Gdańskiego przez Zakon. 5. Zjednoczenie państwa polskiego: a) próby jednoczenia ziem polskich w XIII w. 1295 r. zjednoczenie Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego przez Przemysła II i jego koronacja na króla Polski. Przemysł II zginął rok później. 1300 r. zjednoczenie większości ziem polski przez króla Czech Wacława II i jego koronacja na króla Polski. Wacław II zginął w 1305 roku b) zjednoczenie państwa polskiego za Władysława Łokietka. Władysław Łokietek (1306 1333). Zjednoczenie Kujaw, Wielkopolski i Małopolski przez Władysława Łokietka. 1320. koronacja królewska Władysława Łokietka w Krakowie i zakończenie rozbicia dzielnicowego. c) konflikt polsko-krzyżacki 1331-1333. Władysław Łokietek próbuje zbrojnie odbić Pomorze Gdańskie z rąk Zakonu Krzyżackiego. 1331 zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Płowcami Mimo zwycięstwa pod Płowcami Krzyżacy wygrywają wojnę i nie tylko nie zwracają Pomorza Gdańskiego, ale zagarniają dodatkowo Kujawy i ziemię dobrzyńską. 6. Polska Kazimierza Wielkiego: Kazimierz Wielki syn i następca Władysława Łokietka, panował w latach 1333-1370. Ostatni król Polski z dynastii Piastów. a) Ziemie polskie na początku panowania Kazimierza Wielkiego: Małopolska, Wielkopolska, Kujawy, ziemia kaliska, sieradzka i łęczycka. b) Słabość Polski na początku panowania Kazimierza Wielkiego. Ziemie utracone przez Polskę podczas rozbicia dzielnicowego: Pomorze Zachodnie (Brandenburgia) Pomorze Gdańskie (Krzyżacy) Śląsk (Czechy) Mazowsze (usamodzielnienie)
Sytuacja zagraniczna: Zagrożenie ze strony królestwa czeskiego i zakonu krzyżackiego Sytuacja wewnętrzna Zniszczenia wojenne, zrujnowane miasta i wsie. Niejednolite i nieskuteczne prawo rozboje na drogach. Brak pieniędzy w skarbie państwa. c) Umocnienie Polski przez Kazimierza Wielkiego. Polityka zagraniczna: Stabilizacja stosunków z Czechami (pokój w Raciborzu) i Krzyżakami (pokój w Kaliszu) Przyłączenie do Polski Rusi Halickiej. Podporządkowanie Polsce Podola, Wołynia i Mazowsza. Polityka wewnętrzna: Ujednolicenie prawa (statut wielkopolski i małopolski) Likwidacja rozbojów na drogach Wprowadzenie nowej waluty (grosz krakowski) Zakładanie nowych miast i wsi. Nadawanie przywilejów handlowych dla miast Budowa nowych zamków obronnych i umacnianie miast murami 1364 r. założenie Akademii Krakowskiej pierwszej polskiej wyższej uczelni (dziś Uniwersytet Jagielloński). 8. Rządy Andegawenów w Polsce: a) panowanie Ludwika Węgierskiego i Jadwigi. Ludwik Węgierski król Polski w latach 1370 1384. Objął władzę w wyniku umowy Kazimierza Wielkiego z królem Węgier, Karolem Robertem, wg której w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza, władzę w Polsce obejmie syna Karola Roberta Ludwik. Było to spowodowane pomocą węgierską udzielonej Polsce w konflikcie z Czechami. Przywilej koszyckie (Koszyce, 1374). Pierwszy ogólny przywilej nadany rycerstwu (szlachcie) przez Ludwika Węgierskiego, który chciał uzyskać zgodę polskiej szlachty na objęcie władzy w Polsce przez jedną z jego córek (stała się nią Jadwiga Andegaweńska) Treść przywileju: ustanowienie jednego podatku w wysokości 2 groszy od domu lub osady (podymne), zmniejszone z 12 groszy z łana zobowiązanie do nieustanawiania nowych podatków bez zgody rycerstwa (z wyjątkiem stałego podatku); zwolnienie od obowiązku budowy i naprawy zamków (z wyłączeniem sytuacji, gdy odbudowy wymagałyby umocnienia pograniczne na Rusi Halickiej, zagrożone wojną, lub gdy na budowę nowego zamku wyraziłaby zgodę cała szlachta); urzędy tylko dla Polaków (np. starosta), urzędy grodzkie (kasztelan) dla szlachty danej dzielnicy, dodatkowo urzędy te nie mogły być dziedziczne; zwolnienie szlachty z obowiązku utrzymywania dworu królewskiego w czasie jego podróży po kraju; obowiązek wykupu z niewoli szlachcica i sołtysa stawających do wyprawy wojennej. 9. Unia Polski z Litwą. 1. Przyczyny unii z Litwą: Ze strony Polski a) po śmierci Ludwika Andegaweoskiego na tronie polskim zasiadła małoletnia Jadwiga; szukano dla niej męża
b) szlachta polska pragnęła osiedlać się na Litwie, która miała dużą ilość nieuprawianych ziem, c)polska szukała sojusznika do walki z Zakonem Krzyżackim Ze strony Litwy d) Litwini byli poganami. Obawiając się przymusowej chrystianizacji ze strony Krzyżaków szukali sposobu na pokojowe przyjęcie chrztu, e) Litwa była młodym krajem, zagrożonym przez ekspansję Krzyżaków. Szukała sojusznika do walki z Zakonem. f) młody książę Jagiełło chciał unii by umocnid swoją władzę na Litwie i scentralizować kraj 2. Postanowienia unii z Litwą w Krewie 1385 r. a)jagiełło zobowiązał się do: z całą Litwą, jeńców polskich, włączyć Litwę do Polski b) Jagiełło miał otrzymać: 3. Znaczenie unii w Krewie i z Zakonem stwa polskiego Żmudź unia personalna połączenie państw osobą władcy 4. W 1386 r. Jagiełło i Litwa przyjęły chrzest. Jagiełło przyjął imię Władysław. Zawarł małżeństwo z Jadwigą i został koronowany. Był pierwszym królem polskim z dynastii Jagiellonów. 9. Konflikty z Zakonem Krzyżackim w XV wieku. 1. Wielka wojna z Zakonem (1409 1411). a.przyczyny pośrednie: spory terytorialne między Polską, a Zakonem (Pomorze Gdańskie); unia polsko litewska i chrystianizacja Litwy; b. Przyczyny bezpośrednie: poparcie prze Polskę zbrojnego powstania na Żmudzi przeciwko Krzyżakom. c. Przebieg wojny: strona polska (rycerstwo polskie, Litwini, posiłki ruskie, tatarskie i czeskie ok. 35 tys.); strona zakonna (wojska zakonne, rycerstwo zachodnioeuropejskie, książęta pomorscy ok. 20 tys.) 1409. - ofensywa krzyżacka i zajęcie ziemi dobrzyńskiej; 15 VII 1410. zwycięstwo strony polskiej w bitwie pod Grunwaldem; 1411. podpisanie pokoju w Toruniu i zakończenie wojny. d. Skutki wojny: złamanie potęgi militarnej państwa krzyżackiego;
odzyskanie ziemi dobrzyńskiej przez Polskę; tymczasowy odzyskanie Żmudzi przez Litwę. 2. Wojna trzynastoletnia (1454 1466) a. Przyczyny: bunt poddanych państwa zakonnego (miasta i rycerstwo) i apel do króla Polski (Kazimierz Jagiellończyk) o włączenie ziem pruskich do Polski; 1454. - ogłoszenie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu włączenia ziem pruskich do Polski (inkorporacja Prus) i wybuch wojny; b. Przebieg i skutki wojny; porażka Zakonu spowodowana przewagą finansową strony polskiej (pieniądze na opłacanie wojsk zaciężnych); 1466. podpisanie drugiego pokoju w Toruniu i zakończenie wojny; postanowienia drugiego pokoju toruńskiego: zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii; narzucenie państwu zakonnemu polskiego zwierzchnictwa (zależność lenna).