PRACE INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ - KWARTALNIK nr 1 (109) 1999 BUILDING RESEARCH INSTITUTE - QUARTERLY No 1 (109) 1999 Iwonna Żuchowicz-Wodnikowska* NORMALIZACJA W ZAKRESIE AKUSTYKI BUDOWLANEJ - POSTĘP WE WDRAŻANIU NORM EN ISO JAKO NORM KRAJOWYCH W artykule przedstawiono zakres prac normalizacyjnych w dziedzinie akustyki budowlanej, realizowanych w ramach Normalizacyjnej Komisji Problemowej 253 - akustyka architektoniczna oraz komitetów technicznych CEN i ISO. Na tle normalizacji europejskiej i międzynarodowej przedstawiono aktualny stan normalizacji polskiej. Z analizy omówioniej problematyki wynika, że polska normalizacja w zakresie akustyki budowlanej znajduje się na europejskim poziomie. 1. Wprowadzenie Zagadnienia związane z dyskutowaniem i przygotowaniem do ustanowienia polskich norm z zakresu akustyki architektonicznej są przedmiotem prac Normalizacyjnej Komisji Problemowej 253, która jest odpowiednikiem Komitetu Technicznego CEN/TC 126. W skali międzynarodowej normalizacja w zakresie akustyki budowlanej jest prowadzona w ramach Komitetu Technicznego ISO/TC43/SC2. W ramach wymienionych komitetów technicznych działają grupy robocze, które dyskutują i przygotowują normy do ustanowienia. Przedstawiciele Polski, w szczególności z Zakładu Akustyki ITB, biorą czynny udział w pracach wszystkich grup roboczych CEN/TC126 i wybranych ISO/TC43/SC2 oraz uczestniczą w posiedzeniach komitetów technicznych. Jako zasadę w polskiej normalizacji przyjęto, że bezpośrednio po ustanowieniu norm - jako EN i/lub jako ISO - są one w tym samym roku tłumaczone na język polski. 2. Zakres prac normalizacyjnych w dziedzinie akustyki budowlanej Dokumenty normalizacyjne dotyczące akustyki budowlanej można podzielić na trzy grupy: 1) metody pomiaru parametrów akustycznych przegród budowlanych, materiałów i wyrobów dźwiękochłonnych oraz wyposażenia technicznego budynku, 2) metody oceny parametrów akustycznych za pomocą jednoliczbowych wskaźników, 3) metody oceny właściwości akustycznych budynków na podstawie właściwości produktów. Szersze omówienie prac normalizacyjnych w zakresie akustyki budowlanej znajduje się w pracy [1], * dr inż. - docent w ITB 81
Grupa pierwsza. Podstawowym dokumentem przeznaczonym dla tej grupy jest norma dotycząca pomiarów izolacyjności akustycznej w budynkach i elementów budowlanych, która aktualnie składa się z dziesięciu arkuszy, a dwa są w przygotowaniu. Po raz pierwszy osiem arkuszy normy (1-8) zostało ustanowionych jako ISO 140 w 1978 r. i w tym samym zakresie została ona norma polska PN-83/B-02154 w 1983 r. (eqv ISO). W 1990 r. rozpoczęły się równolegle z ISO prace w ramach CEN, mające na celu nowelizację ww. arkuszy oraz ustanowienie dwóch nowych. W 1992 r. zapoczątkowano ratyfikację arkuszy 1-10 normy ISO 140 w ramach CEN, którą zakończono w 1998 r. Pełny zakres dokumentów normalizacyjnych wraz ze stanem polskiej normalizacji został przedstawiony w tablicy 1. W 1985 r. ukazała się norma ISO 354 Akustyka. Pomiar pochłaniania dźwięku w komorze pogłosowej, która została ratyfikowana przez CEN w 1993 r. W 1999 r. będzie ustanowiona norma polska, stanowiąca tłumaczenie normy EN 20354:1993 wraz z dodatkiem precyzującym metodę montażu próbek w komorze. Zastąpi ona aktualnie obowiązującą PN-83/B-02155 Akustyka budowlana. Pomiar współczynnika pochłaniania dźwięku w komorze pogłosowej. W 1994 r. rozpoczęto prace normalizacyjne w ramach CEN, których celem miało być opracowanie uproszczonych metod pomiaru izolacyjności akustycznej przegród w budynkach. Pierwotnym zamiarem było opracowanie metody pozwalającej na określenie izolacyjności akustycznej tylko za pomocą jednej liczby, w dba. Projekt ten był lansowany przez stronę francuską, gdzie obowiązuje taka metoda pomiaru. Jednakże po wielu dyskusjach projekt nie znalazł zwolenników. Następne uproszczenie miało polegać na stabelaryzowaniu wartości czasu pogłosu w zależności od objętości pomieszczenia i rodzaju przegród ograniczających pomieszczenie oraz rodzaju wyposażenia, co miało wyeliminować przeprowadzanie długotrwałych pomiarów czasu pogłosu w budynku. W tym zakresie były prowadzone prace pomiarowe we wszystkich krajach uczestniczących w opracowywaniu tej normy, również w Polsce. Okazało się jednak praktycznie niemożliwe ustanowienie tablicy, którą można by się posługiwać we wszystkich krajach europejskich. W związku z tym wprowadzono zapis umożliwiający korzystanie zarówno z tablicy, jak i z wyników pomiarów czasu pogłosu. Ponadto postanowiono, że pomiar uproszczony Izolacyjności akustycznej powinien być przeprowadzany w pasmach oktawowych, a nie w dba. Na jesieni 1998 r. zakończono głosowanie nad tym dokumentem w ramach CEN i po wprowadzeniu poprawek przewidziane jest głosowanie w ramach ISO. W ramach CEN są również prowadzone prace dotyczące opracowania inżynierskiej metody pomiaru hałasu emitowanego przez wyposażenie techniczne budynku. Po wielu dyskusjach projekt został na tyle dopracowany, że był przedmiotem głosowania na jesieni 1998 r. W grupie roboczej CEN WG 6 oraz ISO WG 17 rozpoczęto prace nad opracowaniem laboratoryjnych metod pomiaru przenoszenia bocznego dźwięków powietrznych i uderzeniowych między przylegającymi pomieszczeniami. Polska nie bierze w nich jednak czynnego udziału ze względu na brak stanowiska badawczego. Ponadto prace te przebiegają bardzo wolno z powodu braku środków finansowych na prowadzenie badań eksperymentalnych. 82
Tablica 1. Dokumenty normalizacyjne obowiązujące w państwach UE oraz stan polskiej normalizacji Nr dokumentu EN ISO EN ISO 140-1:1997 EN 20140-2:1993 EN 20 140-3:1995 EN ISO 140-4:1998 EN ISO 140-5:1998 EN ISO 6:1998 EN ISO 140-7:1998 EN-ISO 140-8:1997 EN 20140-9:1993 EN 20140-10:1992 ISO/CD 140-11 PrEN 20140-12 Tytuł Akustyka. Pomiary izolacyjności akustycznej w budynkach i elementów budowlanych. Część 1: Wymagania na laboratoria bez przenoszenia bocznego Część 2: Wyznaczanie, weryfikacja i zastosowanie danych określających dokładność Część 3: Pomiary laboratoryjne izolacyjności od dźwięków powietrznych Część 4: Pomiary terenowe izolacyjności od dźwięków powietrznych między pomieszczeniami Część 5: Pomiary terenowe izolacyjności od dźwięków powietrznych przegród zewnętrznych i ich elementów Część 6: Pomiary laboratoryjne stropów od dźwięków uderzeniowych Część 7: Pomiary terenowe izolacyjności od dźwięków uderzeniowych stropów Część 8: Pomiary laboratoryjne zmniejszenia poziomu uderzeniowego przez podłogi na stropie wzorcowym Część 9: Pomiary laboratoryjne izolacyjności akustycznej od dźwięków powietrznych mierzonej pomiędzy dwoma pomieszczeniami dla sufitu podwieszonego z przestrzenią powietrzną nad sufitem Część 10: Pomiary laboratoryjne izolacyjności od dźwięków uderzeniowych przez podłogi na lekkim stropie Część 11: Pomiary laboratoryjne tłumienia dźwięków powietrznych małych elementów budowlanych Część 12: Pomiary laboratoryjne przenoszenia bocznego dźwięków powietrznych i uderzeniowych przez podesty Stan polskiej normalizacji PN-EN ISO 140-1:1999 PN-EN 20140-3:1999 jako PN w 1.999 r. PN-EN ISO 140-8:1999 PN-EN ISO 140-9:1998 PN-EN 20140-10 1994 będzie ratyfikowana w ramach CEN w latach 1999-2000 będzie ratyfikowana w ramach CEN w latach 1999-2000 W marcu 1999 r. w ramach ISO/TC43/SC2 dyskutowano konieczność rozpoczęcia prac normalizacyjnych dotyczących nowych metod pomiarowych, w szczególności: izolacyjności akustycznej przegród w zakresie niskich częstotliwości (poniżej 100 Hz) metodą natężenia dźwięku, izolacyjności akustycznej stropodachów w sytuacji gdy źródłem hałasu jest deszcz, pomiaru hałasu pochodzącego od kroków na schodach (w przypadku budownictwa wielorodzinnego). W celu opracowania projektu norm powołano grupy ad hoc (AHG). 83
Grupa druga. Zgodnie z wymaganiami Dokumentu interpretacyjnego do Dyrektywy 89/106/EEC [2], właściwości użytkowe wyrobów powinny być wyrażone za pomocą jednoliczbowych wskaźników. Wskaźniki te są obliczane na podstawie wyników pomiarów w określonym zakresie częstotliwości, a sposób ich wyrażania powinien być przedmiotem zharmonizowanych norm. Wskaźniki te dotyczą następujących parametrów: izolacyjności od dźwięków powietrznych, przenoszenia dźwięków uderzeniowych, zmniejszenia przenoszenia dźwięków uderzeniowych, pochłaniania dźwięku, hałasu pochodzącego od wyposażenia technicznego budynku, hałasu zaworów czerpalnych i urządzeń stosowanych w instalacji wodociągowej i wyrobów stosowanych w instalacji kanalizacyjnej, wyrobów stosowanych w budowlach Inżynierskich. Do chwili obecnej ustanowiono normy dotyczące zasad oceny czterech pierwszych parametrów i nie podjęto dalszych prac. Zgodnie z wymaganiami Dyrektywy, w 1996 r. została ustanowiona znowelizowana norma EN ISO 717:1996, dotycząca oceny izolacyjności akustycznej w budynkach i izolacyjności akustycznej elementów budowlanych (część 1 - izolacyjność od dźwięków powietrznych i część 2 - izolacyjność od dźwięków uderzeniowych). Znowelizowana norma różni się w sposób zasadniczy od wersji poprzedniej. W nowej wersji została wprowadzona klasyfikacja hałasu ze względu na charakterystyki częstotliwościowe oraz zdefiniowano nowe wskaźniki jako uzupełnienie wskaźników ważonych. Podobnie opracowano nowy, uzupełniający wskaźnik do dotychczasowego ważonego wskaźnika poziomu dźwięku uderzeniowego. Ze względu na bardzo duże zmiany w przyjętych zasadach oceny izolacyjności przegród podjęto prace nad znowelizowaniem PN-87/B- -02151.03 Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w budynkach. Izolacyjność akustyczna przegród w budynkach oraz izolacyjność akustyczna elementów budowlanych. Wymagania. Na początku 1999 r. zostały ustanowione obie normy, tzn. PN-EN ISO 717:1999 (arkusz 1 i 2) oraz PN-B-02151-3:1999. Norma PN-87/B- -02151.03 jest w chwili obecnej normą obligatoryjną, lecz ze względu na duże zmiany wynikające z interpretacji oceny parametrów akustycznych przegród postanowiono, że norma PN-B-02151-3:1999, która zastąpi normę wymienioną wyżej, zostanie wprowadzona do obligatoryjnego stosowania za dwa lata. W tym czasie ukażą się artykuły w prasie fachowej, mające na celu przygotowanie projektantów do stosowania tej normy. W 1997 r. ustanowiono normę ISO 11654:1997 Akustyka. Elementy dźwiękochłonne stosowane w budownictwie. Ocena pochłaniania dźwięku, w której określono zasady wyznaczania jednoliczbowych wskaźników pochłaniania dźwięku. Norma ta została PN-EN ISO 11654:1999. Jednoliczbowy wskaźnik może być użyty do formułowania wymagań i opisu właściwości akustycznych elementów dźwiękochłonnych stosowanych powszechnie w typowych biurach, korytarzach, klasach szkolnych, szpitalach itp. lecz nie jest przeznaczony do projektowania wnętrz wymagających znajomości charakterystyki pochłaniania dźwięku w 1/3-oktawowych pasmach częstotliwości. Szersze omówienie tej normy znajduje się w pracy [3]. 84
Grupa trzecia. W 1995 r. w ramach Komitetu Technicznego CEN 126 powstała grupa robocza WG2, której celem jest opracowanie zbioru norm, na podstawie których będzie możliwe obliczeniowe określenie właściwości akustycznych budynków w zależności od właściwości produktów. Norma ta będzie się składać z sześciu części- Cz. 1: Izolacyjność dźwięków powietrznych między pomieszczeniami Cz. 2: Izolacyjność dźwięków uderzeniowych między pomieszczeniami Cz. 3: Izolacyjność akustyczna ścian zewnętrznych od hałasów przenikających z zewnątrz budynku Cz. 4: Transmisja hałasu z budynku do środowiska Cz. 5: Hałas od instalacji i urządzeń technicznych Cz. 6: Pochłanianie dźwięku w pomieszczeniach Części 1-5 będą zawierać opisy metod obliczeniowych służących do określenia izolacyjności akustycznej przegród budowlanych i propagacji hałasu przez przegrody w warunkach rzeczywistych, tzn. w obecności przenoszenia bocznego energii dźwiękowej przez elementy konstrukcji budynku. Część 6 posłuży do oszacowania parametrów akustycznych charakteryzujących warunki pogłosowe w pomieszczeniu. Końcowy projekt części 1 i 2 normy będzie przedmiotem głosowania w drugim kwartale 1999 r., a jego ratyfikacja jest planowana na koniec tego roku. Robocze projekty części 3 i 4 zostały przesłane do głosowania. Wyniki głosowania mają być przeanalizowane na posiedzeniu grupy roboczej w 1999 r. Treść projektów części 5 i 6 pozostała na razie tylko w zarysie. 3. Podsumowanie Z przeglądu podstawowych norm z zakresu akustyki budowlanej, które są szeroko stosowane w Polsce, wynika że polska normalizacja znajduje się w zasadzie na tym samym poziomie, jak normalizacja europejska i międzynarodowa. Wynika to ze zrozumienia konieczności rozwijania tej problematyki ze względu na proces zbliżenia do Unii Europejskiej, gdyż jednym z warunków wejścia Polski do EWG jest ustanowienie 80% norm EN jako PN. W dziedzinie akustyki budowlanej warunek ten jest spełniony. W dziale Akustyka budowlana" nie przewiduje się wdrażania norm europejskich i międzynarodowych metodą okładkową. Literatura i dokumenty [1] Praca naukowo-badawcza ITB nr NA-8/2.6.2.01 pt.: Wdrażanie norm ISO/EN w zakresie badań laboratoryjnych i terenowych" - opracowanie wynikowe nr 5-8,1995-1998 r., maszyn., Biblioteka ITB [2] Dokument interpretacyjny do Dyrektywy 89/106/EEC dotyczącej wyrobów budowlanych. Wymaganie podstawowe nr 5 Ochrona przed hałasem". ITB, Warszawa 1996 [3] Mirowska M: Jednoliczbowy wskaźnik pochłaniania dźwięków dla wyrobów stosowanych w budownictwie. Klasyfikacja wyrobów dźwiękochłonnych. Prace Instytutu Techniki Budowlanej - Kwartalnik, 1-2, 1997 Praca wpłynęła do Redakcji 4 V 1999 85