ROZDZIAŁ I ZDROWIE DOBROSTAN 3/2013 DOBROSTAN, UMYSŁ I URODA Katedra Wychowania Fizycznego, Uniwersytet Zielonogórski Department of Physical Education, University of Zielona Góra RYSZARD ASIENKIEWICZ Environmental conditions for the biological and motor development of junior high school girls W Polsce nadal obserwujemy różnice między warstwami społecznymi poszczególnych regionów, które znajdują odzwierciedlenie antropologiczne w gradientach społecznych cech somatycznych i sprawności motorycznej. Występujące nierówności można opisać różnymi zmiennymi społecznymi, wśród których najczęściej wymienia się poziom wykształcenia rodziców, zamożność, urbanizację, liczebność rodziny, charakter pracy ojca i matki. Należy podkreślić, że żadna z wymienionych zmiennych nie wpływa na rozwój biologiczny osobnika w sposób bezpośredni. Ich różnicujące działanie realizuje się za pośrednictwem innych czynników, takich jak sposób żywienia, praca fizyczna, choroby, stresy psychonerwowe [2,4,13,14,15,20]. Z badań ogólnopolskich wynika, że najwyższe wskaźniki rozwoju fizycznego i motorycznego charakteryzują dzieci i młodzież inteligencką, mających rodziców z wyższym wykształceniem i mieszkających w dużym mieście [2,20]. Poziom wykształcenia rodziców i stopień urbanizacji środowiska zamieszkania należy traktować jako wskaźnik informujący o wielorakich powiązaniach społeczno-ekonomicznych, które wpływają na rozwój osobniczy. Przewęda twierdzi, że sprawność fizyczna człowieka zależy w większym stopniu od czynników kulturowych niż bytowych. Uważa on, że stymulatorów sprawności należy doszukiwać się głównie w sferze świadomości, motywacji i hierarchii wartości. Celem pracy jest określenie poziomu rozwoju morfofunkcjonalnego dziewcząt w wieku 14-16 lat w aspekcie oddziaływania wybranych czynników społecznobytowych.
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 10 MATERIAŁ I METODA Materiał został zebrany w roku akademickim 2010/2011 w wybranych szkołach gimnazjalnych małych miast województwa lubuskiego. Objęto nimi 473 dziewcząt w wieku 14-16 lat. Pomiary wysokości ciała wykonano antropometrem, natomiast masy ciała przy użyciu wagi lekarskiej zgodnie z zasadami przyjętymi w antropometrii [7], które posłużyły do wyliczenia wskaźników proporcji ciała (Rohrera i BMI). Poziom sprawności motorycznej badanych dziewcząt określono na podstawie wyników standardowych testów stosowanych w pracy nauczyciela wychowania fizycznego, które dotyczyły [6,8]: a) biegu na dystansie 60 m oceniającego szybkość; b) rzutu piłką lekarską oceniającego siłę ramion; c) skoku w dal z miejsca oceniającego siłę eksplozywną kończyn dolnych; d) skłonu tułowia w przód oceniającego gibkość. Informacje dotyczące wieku pierwszej miesiączki, wielkości zamieszkiwanego środowiska, wieku badanych dziewcząt, kolejności urodzenia, wykształcenia rodziców, charakteru pracy rodziców oraz liczby dzieci w rodzinie zebrano droga ankietową. Na poczet prezentowanej pracy przedstawiono tylko część zgromadzonego materiału. Zebrany materiał opracowano podstawowymi metodami statystycznymi [1], wyliczając średnie arytmetyczne cech i wskaźników proporcji ciała wraz z ich uzupełnieniami. Istotność różnic między przeciętnymi badanych cech i wskaźników wyliczono testem t-studenta.. Różnice w rozwoju fizycznym i motorycznym wyodrębnionych zespołów przedstawiono graficznie w postaci cech znormalizowanych na średnią (M=0) i odchylenie standardowe (s=1) badanych dziewcząt. Wyniki badań własnych odniesiono porównawczo do populacji dziewcząt z Nowego Sącza [5 ], Łodzi [19 ], Rzeszowa [16 ], Kielc [10], Wielkopolski [11], małych miast województwa lubuskiego [12], Wrocławia [3], Konina [9], województwa lubelskiego [17] i Szczecina [18]. Wyniki badań przedstawiono w tabelach I-XII i na rycinach 1-9. WYNIKI Na podstawie zebranego materiału dotyczącego środowiskowej charakterystyki wynika, że rodzice badanych dziewcząt najczęściej legitymują się średnim (matki 53,7%) i zawodowym (ojcowie 44,8%) poziomem wykształcenia. Najmniej liczną grupą respondentów byli ojcowie i matki z wykształceniem wyższym (odpowiednio 11,2 % i 18,0 % ogółu badanych Jak z tabeli I wynika, przeciętne wysokości i masy ciała zespołów dziewcząt w analizowanym okresie ontogenezy (wiek 14-16 lat) rosną w kolejnych klasach wieku. Kierując się wielkością współczynnika zmienności, większe zróżnicowanie w wysokości ciała odnotowano wśród 14 letnich, natomiast w masie ciała u 15 letnich Przeciętnie, najwcześniej dojrzewały dziewczęta najmłodsze (wiek 12,72 lat), a
Ryszard Asienkiewicz najpóźniej dziewczęta w wieku 15 lat (13,19 roku). Z charakterystyk liczbowych wskaźników wagowo-wzrostowych (Rohrera i BMI) wynika, że najsmuklejsze są gimnazjalistki w wieku 15 lat, a najtęższe najstarsze (wiek 16 lat). Tabele II-IV zawierają charakterystyki liczbowe cech morfologicznych w aspekcie poziomu wykształcenia rodziców. Jak z tabeli II wynika, przeciętnie najwyższe są dziewczęta, których matki posiadają wyższe lub średnie wykształcenie, a najniższe są córki matek z podstawowym lub zawodowym poziomem edukacji. Wykazane różnice między przeciętnymi (tabela IV) są małe i nieistotne. Odwrotną sytuację stwierdzono w przypadku masy ciała, najcięższe są gimnazjalistki, których matki legitymują się najniższym poziomem wykształcenia, a najlżejsze są córki matek z wyższym poziomem edukacji. Różnice statystycznie istotne między średnimi odnotowano w zespołach 15 letnich dziewcząt, których matki posiadają najniższy poziom wykształcenia a średnim, a także w zespołach między średnim a wyższym poziomem wykształcenia (tabela IV). Przeciętne wysokości ciała dziewcząt w analizowanym okresie ontogenezy w odniesieniu do kategorii wykształcenia wykazują zależność wprost proporcjonalną (tabela III). Oznacza to, że wraz ze wzrostem poziomu edukacyjnego ojca zwiększa się wysokość ciała badanych gimnazjalistek. W odniesieniu do masy ciała, stwierdzono odwrotną zależność, przeciętnie najcięższe są córki ojców z najniższym poziomem wykształcenia (podstawowe lub zawodowe). Nie odnotowano różnic statystycznie istotnych między przeciętnymi analizowanych cech (tabela IV). Jak z tabeli V wynika, przeciętnie najsmuklejsze są córki rodziców posiadających wyższe wykształcenie, następnie średnie, a najtęższe z najniższym poziomem edukacji (podstawowe lub zawodowe). Największe różnice między przeciętnymi cech odnotowano w zestawieniach między skrajnymi kategoriami wykształcenia, które w większości są statystycznie istotne (tabela VI). W tabeli VII przedstawiono wyniki wybranych prób sprawności motorycznej badanych gimnazjalistek. Jak z niej wynika, średnie arytmetyczne cech rosną w kolejnych klasach wieku za wyjątkiem szybkości (określonej czasem biegu na dystansie 60 m). Podkreślić należy bardzo duże zróżnicowanie zespołów w gibkości. Tabele VIII-XII zwierają charakterystyki liczbowe uzyskanych wyników przez dziewczęta w odniesieniu do kategorii wykształcenia rodziców. Przeciętnie najlepsze rezultaty w rzucie piłką lekarską uzyskiwały dziewczęta, których matki posiadają najniższe wykształcenie, następnie średnie, a najgorsze z wyższym wykształceniem (tabela VIII). Wykazane różnice między średnimi porównywanych zespołów są w większości statystycznie istotne (tabela XII). Najniższe przeciętne czasu biegu na dystansie 60 m charakteryzują zespoły dziewcząt w wieku 15 i 14 lat, których matki legitymują się najwyższym poziomem edukacji (tabela 8). Oddzielnego omówienia wyników wymaga zespół najstarszych dziewcząt, najkrótszy czas biegu uzyskały córki matek ze średnim wykształceniem, a najdłuższy - z najwyższym poziomem edukacji. Największe różnice odnotowano między zespołami dziewcząt, których matki posiadają najniższe wykształcenie względem średniego i wyższego (tabela XII). 11
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Najdłuższe przeciętne odległości skoku w dal z miejsca charakteryzują gimnazjalistki, których matki posiadają wyższe wykształcenie, a najsłabsze rezultaty cechują córki matek z wykształceniem podstawowym lub zawodowym (tabela IX). Córki matek legitymujących się najniższym wykształceniem (podstawowe lub zawodowe), charakteryzują się przeciętnie największą gibkością, a najmniejsza z wyższym wykształceniem (tabela IX). Wykazane różnice między przeciętnymi są małe i nieistotne (tabela XII). Gimnazjalistki, których ojcowie posiadają najniższe wykształcenie uzyskują w próbie rzutu piłką lekarską przeciętnie najlepsze rezultaty (za wyjątkiem 16 letnich), a najgorsze z wykształceniem wyższym (tabela X). Różnice statystycznie istotne stwierdzono miedzy zespołami najmłodszych dziewcząt (tabela XII). Dziewczęta, których ojcowie posiadają najniższe wykształcenie charakteryzuje najdłuższy czas biegu, a najkrótszy przy wykształceniu wyższym (tabela X). Różnice statystycznie istotne odnotowano jedynie wśród najmłodszych dziewcząt w kategoriach wykształcenia ojca średnie- wyższe oraz średnie podstawowe lub zawodowe (tabela XII). Przeciętnie najlepsze rezultaty w skoku w dal charakteryzują córki ojców z wyższym wykształceniem (oprócz 14 letnich). Wykazane różnice między średnimi są małe i nieistotne (tabela XII). Córki ojców o najwyższym poziomie edukacji wyróżniają się na tle rówieśniczek przeciętnie lepszą gibkością (tabela XI). Odnotowane różnice między przeciętnymi są statystycznie nieistotne (tabela XII). Na rycinach 1-9 przedstawiono charakterystykę porównawczą wyników badań własnych z innymi autorami. Jak z nich wynika, dziewczęta w wieku 14 lat najbardziej podobne budową ciała są do rówieśniczek z Nowego Sącza, Łodzi, Rzeszowa, Kielc, Wrocławia i województwa lubelskiego, a najbardziej różnią się w porównaniu z koleżankami ze Szczecina i Wielkopolski. Zespół gimnazjalistek w wieku 15 lat, najbardziej zbliżony budową jest do dziewcząt z małych miast województwa lubuskiego badanych w latach 2002-2003, a najmniej względem zespołów z Nowego Sącza, Rzeszowa i Wrocławia. Dziewczęta najstarsze (16 lat) są najbardziej podobne budową ciała/ do rówieśniczek z Łodzi i Rzeszowa, a najmniej w porównaniu do wielkopolskich i kieleckich. STWIERDZENIA I WNIOSKI 1. Czynnik poziom wykształcenia rodziców wyraźniej różnicuje cechy somatyczne dziewcząt w wieku 14-16 lat aniżeli wyniki prób sprawności motorycznej. Podkreślić należy większą siłę różnicującą poziomu wykształcenia ojca w odniesieniu do wskaźników proporcji ciała, a matki w przypadku wyników prób sprawności motorycznej. 2. Zespoly dziewcząt, których rodzice posiadają wyższe lub średnie wykształcenie są przeciętnie wyższe, lżejsze i smuklejsze w porównaniu z rówieśniczkami gdzie rodzice posiadają najniższy poziom edukacji (podstawowe lub zawodowe). 12
Ryszard Asienkiewicz 3. Dziewczęta rodziców z wyższym i średnim poziomem wykształcenia w porównaniu do pozostałych, uzyskiwały przeciętnie lepsze wyniki w próbach oceniających szybkość i siłę eksplozywną kończyn dolnych, a gorsze w sile ramion i gibkości. 4. Zespoły dziewcząt zamieszkujące małe miasta województwa lubuskiego, poziomem rozwoju fizycznego najbardziej podobne są do rówieśniczek z Łodzi i Rzeszowa, a najbardziej różnią się w porównaniu do populacji zamieszkującą Wielkopolskę. PIŚMIENNICTWO 1. Arska-Kotlińska M., Bartz J., Wieliński D.: Wybrane zagadnienia statystyki dla studiujących wychowanie fizyczne. AWF, Poznań 2002. 2. Bielicki T.: Nierówności społeczne w Polsce w oczach antropologa. Nauka Polska 1989, nr 1, 13-29. 3. Burdukiewicz A., Andrzejewska J., Miałkowska J., Pietraszewska J.: Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży wrocławskiej w wieku 7-18 lat. AWF, Wrocław 2009. 4. Charzewski J., Przewęda R.: Niektóre społeczne uwarunkowania rozwoju fizycznego i sprawności polskich dzieci, [in:] Rozwój sprawności i wydolności fizycznej dzieci i młodzieży (ed.) S. Pilicz. AWF, Warszawa 1988, 36-58. 5. Chrzanowska M. (red.): Dziecko nowosądeckie-normy rozwoju somatycznego i sprawności fizycznej dzieci oraz młodzieży Nowego Sącza. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym SĄCZU, Nowy Sącz 2010. 6. Denisiuk L.: Opis testów motorycznych oraz metody przeprowadzania prób i oceny wyników, [in:] Rozwój sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. PZWS, Warszawa 1968, 74-83. 7. Drozdowski Z.: Antropometria w wychowaniu fizycznym. AWF, Poznań 1998. 8. EUROFIT (Europejski Test sprawności Fizycznej). Przekład z języka angielskiego H. Grabowski i J. Szopa. AWF. Kraków 1991. 9. Grabowska J. (red.): Dziecko konińskie. Rozwój fizyczny dzieci i młodzieży województwa konińskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1998. 10. Jopkiewicz A., Przychodni A., Jopkiewicz A., Krzystek K.: Pozytywne wskaźniki zdrowia dzieci i młodzieży kieleckiej. Instytut Technologii Eksploatacji- Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Wydział Pedagogiczny i Artystyczny UJK w Kielcach. Radom-Kielce 2011. 11. Kaczmarek M. (red.): Heath and Well-Being in Adolescence. Part one. Physical Heath and Subjective Well-Being. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2011. 13
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 12. Malinowski A., Asienkiewicz R., Tatarczuk J., Stula A., Wandycz A.: Dziecko lubuskie. Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2005. 13. Przewęda R.: O społecznych uwarunkowaniach sprawności fizycznej. Nauka Polska nr 3, 1992, 47-57. 14. Przewęda R.: Uwarunkowania poziomu sprawności fizycznej polskiej młodzieży szkolnej. AWF, Warszawa 1985. 15. Przewęda R., Dobosz J.: Kondycja fizyczna polskiej młodzieży. AWF, Warszawa 2003. 16. Radochońska A., Perenc L.: Trendy w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży z Rzeszowa w dwudziestopięcioleciu 1978-2004.Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009,3, 239-250. 17. Saczuk J. (red.): Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna dzieci i młodzieży z województwa lubelskiego. AWF Warszawa, ZWWF w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska 2005. 18. Umiastowska D., Makris M., Pławska L.: Dziecko szczecińskie. Uniwersytet Szczeciński, Rozprawy i Studia T. (CDLI) 377, Szczecin 2001. 19. Żądzińska E. (red.): Dziecko łódzkie 2004. Normy rozwoju biologicznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009. 20. Wolański N.: Metody kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży. Warszawa 1975. 14
Ryszard Asienkiewicz Tab.I. Charakterystyka liczbowa cech somatycznych, wskaźników proporcji ciała oraz wieku menarche badanych dziewcząt Wiek w latach N M s Min-max V Wysokość ciała (cm) 14 168 161,27 6,33 150,5 179,5 3,93 15 155 163,67 6,02 152,0 178,5 3,68 16 150 164,09 5,14 160,5 180,0 3,13 Masa ciała (kg) 14 168 51,14 5,87 39,1 65,5 11,48 15 155 52,48 6,31 40,2 75,0 12,02 16 150 54,57 6,05 45,5-69,5 11,09 Wiek menarche (w latach) 14 168 12,72 0,83 11,02 14,04 6,53 15 155 13,19 0,87 11,01 15,00 6,60 16 150 13,15 0,97 11,07 15,02 7,38 Wskaźnik Rohrera 14 168 1,22 0,14 0,93 1,64 11,48 15 155 1,20 0,14 0,85 1,11 11,67 16 150 1,24 0,09 1,02 1,34 7,26 Wskaźnik BMI 14 168 19,66 2,04 15,23 26,03 10,38 15 155 19,59 2,15 14,34 26,25 10,97 16 150 20,27 1,52 16,73 22,49 7,50 Tab.II. Charakterystyka liczbowa cech somatycznych badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia matki Wysokość ciała Masa ciała Kategorie wykształcenia N M s V M s V Podstawowe-zawodowe 54 160,11 5,19 3,24 51,65 6,07 11,76 Średnie 87 161,72 6,01 3,72 51,14 5,83 11,40 Wyższe 27 162,22 7,49 4,62 50,31 5,57 11,07 Podstawowe-zawodowe 42 163,04 5,76 3,53 54,30 5,21 9,59 Średnie 89 164,10 6,48 3,95 51,56 5,82 11,29 Wyższe 24 163,28 4,69 2,87 52,55 8,37 15,93 Podstawowe-zawodowe 38 163,57 6,17 3,77 54,48 6,94 12,74 Średnie 78 164,72 4,68 2,84 55,32 4,94 8,93 Wyższe 34 163,61 5,12 3,13 52,85 6,26 11,84 15
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Tab.III. Charakterystyka liczbowa cech somatycznych badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia ojca Wysokość ciała Masa ciała Kategorie wykształcenia N M s V M s V Podstawowe-zawodowe 73 160,26 6,65 4,15 52,21 6,52 12,49 Średnie 71 161,85 6,15 3,80 50,25 5,85 11,64 Wyższe 24 162,45 6,62 4,08 50,38 4,19 8,32 Podstawowe-zawodowe 68 163,15 5,40 3,31 53,04 7,26 13,69 Średnie 64 163,84 6,76 4,12 52,07 8,92 17,13 Wyższe 23 164,55 5,18 3,15 51,78 8,11 15,66 Podstawowe-zawodowe 71 163,30 7,71 4,72 55,48 8,01 14,44 Średnie 49 164,12 6,54 3,98 53,75 4,97 9,25 Wyższe 30 165,74 5,76 3,48 53,58 5,61 10,47 Tab.IV. Wielkość i istotność różnic między średnimi arytmetycznymi cech somatycznych badanych dziewcząt w odniesieniu do poziomu wykształcenia rodziców * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 16 Wykształcenie matki Wykształcenie ojca Kategorie wykształcenia Test Test d t-studenta d t-studenta Wysokość ciała (wiek 14 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie -1,61 1,62-1,59 1,48 Podstawowe, zawodowe - wyższe -2,11 1,46-2,19 1,39 Średnie - wyższe -0,50 0,35-0,60 0,40 Masa ciała (wiek 14 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 0,51 0,49 1,96 1,88 Podstawowe, zawodowe - wyższe 1,34 0,95 1,83 1,28 Średnie - wyższe 0,83 0,65-0,13 0,10 Wysokość ciała (wiek 15 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie -1,06 0,90-0,69 0,64 Podstawowe, zawodowe - wyższe -0,24 0,17-1,40 1,07 Średnie - wyższe 0,82 0,58-0,71 0,45 Masa ciała (wiek 15 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 2,74 2,58** 0,97 0,68 Podstawowe, zawodowe - wyższe 1,75 1,03 1,26 0,69 Średnie - wyższe -0,99 0,66 0,29 0,14
Ryszard Asienkiewicz Wykształcenie matki Wykształcenie ojca Kategorie wykształcenia Test Test d t-studenta d t-studenta Wysokość ciała (wiek 16 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie -1,15 1,10-0,82 0,60 Podstawowe, zawodowe - wyższe -0,04 0,03-2,44 1,54 Średnie - wyższe 1,11 1,10-1,62 1,10 Masa ciała (wiek 16 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie -0,84 0,74 1,73 1,33 Podstawowe, zawodowe - wyższe 1,63 1,03 1,90 1,17 Średnie - wyższe 2,47 2,22* 0,17 0,14 Tab.V. Charakterystyka liczbowa wskaźników proporcji ciała badanych dziewcząt w odniesieniu do poziomu wykształcenia rodziców Wskaźnik Wskaźnik Kategorie Rohrera BMI wykształcenia N M s V M s V Wykształcenie matki Podstawowe-zawodowe 54 1,26 0,17 13,49 20,15 2,63 13,05 Średnie 87 1,21 0,13 10,74 19,55 1,85 9,46 Wyższe 27 1,18 0,10 8,47 19,12 1,90 9,94 Podstawowe-zawodowe 42 1,25 0,16 12,80 20,43 1,88 9,20 Średnie 89 1,17 0,12 10,25 19,15 2,44 12,74 Wyższe 24 1,21 0,10 8,26 19,71 1,74 8,82 Podstawowe-zawodowe 38 1,25 0,14 11,2 20,32 2,14 10,53 Średnie 78 1,24 0,10 8,06 20,39 1,60 7,85 Wyższe 34 1,21 0,11 9,09 19,74 1,40 7,09 Wykształcenie ojca Podstawowe-zawodowe 73 1,27 0,16 12,59 20,33 1,94 9,54 Średnie 71 1,19 0,12 10,08 19,19 2,26 11,77 Wyższe 24 1,18 0,11 9,32 19,09 1,95 10,21 Podstawowe-zawodowe 68 1,22 0,15 12,29 19,93 2,40 12,04 Średnie 64 1,18 0,13 11,02 19,40 1,72 8,86 Wyższe 23 1,16 0,12 10,34 19,12 1,94 10,14 17
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Wskaźnik Wskaźnik Kategorie Rohrera BMI wykształcenia N M s V M s V Podstawowe-zawodowe 71 1,27 0,13 10,23 20,81 1,65 7,93 Średnie 49 1,22 0,10 8,20 19,96 1,47 7,36 Wyższe 30 1,18 0,10 8,47 19,51 1,48 7,58 Tab.VI. Wielkość i istotność różnic między średnimi arytmetycznymi wskaźników proporcji ciała badanych dziewcząt w odniesieniu do poziomu wykształcenia rodziców * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 Wykształcenie matki Wykształcenie ojca Kategorie wykształcenia Test Test d t-studenta d t-studenta Wskaźnik Rohrera (wiek 14 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 0,05 1,95 0,08 3,36** Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,08 2,23* 0,09 2,54* Średnie - wyższe 0,03 1,09 0,01 0,36 Wskaźnik BMI (wiek 14 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 0,60 1,58 1,14 3,23** Podstawowe, zawodowe - wyższe 1,03 1,79 1,24 2,68** Średnie - wyższe 0,43 1,04 0,10 0,19 Wskaźnik Rohrera (wiek 15 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 0,08 3,16** 0,04 1,62 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,04 1,09 0,06 1,72 Średnie - wyższe -0,04 1,49 0,02 0,64 Wskaźnik BMI (wiek 15 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 1,28 2,98** 0,53 1,44 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,72 1,51 0,81 1,45 Średnie - wyższe -0,56 1,05 0,28 0,64 Wskaźnik Rohrera (wiek 16 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie 0,01 0,44 0,05 2,25* Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,04 1,32 0,09 3,36** Średnie - wyższe 0,03 1,40 0,04 1,70 Wskaźnik BMI (wiek 16 lat) Podstawowe, zawodowe - średnie -0,07 0,20 0,85 2,87** Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,58 1,33 1,30 3,69** Średnie - wyższe 0,65 2,03* 0,45 1,30 18
Ryszard Asienkiewicz Tab.VII. Charakterystyka liczbowa wybranych prób sprawności motorycznej badanych dziewcząt Wiek w latach N M s Min-max V Odległość rzutu piłką lekarską (m) 14 168 5,74 1,26 3,6 10,4 21,95 15 155 6,15 0,96 4,3 8,9 15,60 16 150 6,22 1,38 3,8 8,9 22,18 Czas biegu na dystansie 60 m (sek.) 14 168 9,87 0,84 8,6 12,5 8,51 15 155 9,11 0,73 8,7 12,0 8,01 16 150 10,14 0,68 9,0 12,1 6,70 Odległość skoku w dal z miejsca (cm) 14 168 166,43 28,76 115-230 17,28 15 155 172,27 31,21 130-240 18,11 16 150 172,64 24,56 130-230 14,23 Głębokość skłonu tułowia w przód (cm) 14 168 5,86 7,38-16 - + 18 125,94 15 155 7,54 8,47-19 - + 18 112,33 16 150 7,17 6,32-2 - + 17 88,15 Tab.VIII. Charakterystyka liczbowa odległości rzutu piłką lekarską i czasu biegu badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia matki Kategorie wykształcenia Odległość rzutu (m) Czas biegu (sek) M s V M s V N Podstawowe-zawodowe 54 6,44 1,41 21,89 9,70 0,91 9,38 Średnie 87 5,41 1,12 20,70 10,05 0,80 7,96 Wyższe 27 5,25 1,35 25,71 9,62 0,88 9,15 Podstawowe-zawodowe 42 6,70 0,80 11,94 9,33 0,62 6,65 Średnie 89 5,97 0,97 16,25 9,05 0,71 7,84 Wyższe 24 5,85 1,02 17,43 8,91 0,85 9,53 Podstawowe-zawodowe 38 6,75 1,42 21,04 10,33 0,62 6,00 Średnie 78 6,02 1,03 17,11 9,92 0,58 5,85 Wyższe 34 6,11 1,25 20,46 10,37 0,84 8,10 19
ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Tab.IX. Charakterystyka liczbowa odległości skoku w dal i gibkości badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia matki Kategorie wykształcenia Odległość skoku w dal (cm) Głębokość skłonu tułowia (cm) N M s V M s V Podstawowe-zawodowe 54 170,54 26,54 15,56 5,88 8,11 137,92 Średnie 87 161,38 29,05 18,00 5,32 7,05 132,52 Wyższe 27 174,15 31,11 17,86 7,12 8,04 112,92 Podstawowe-zawodowe 42 170,50 28,15 16,51 6,57 9,08 138,20 Średnie 89 170,48 30,80 18,06 7,48 8,40 112,30 Wyższe 24 181,83 34,05 18,72 8,75 6,22 71,08 Podstawowe-zawodowe 38 165,85 20,45 12,33 6,32 7,21 114,08 Średnie 78 172,32 26,10 15,14 6,80 6,30 92,64 Wyższe 34 180,10 25,70 14,26 8,82 5,82 65,98 Tab.X. Charakterystyka liczbowa odległości rzutu piłką lekarską czasu biegu badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia ojca Kategorie wykształcenia Odległość rzutu (m) Czas biegu (sek) M s V M s V N Podstawowe-zawodowe 73 6,22 1,17 18,81 9,66 0,75 7,76 Średnie 71 5,30 1,20 22,64 10,10 0,87 8,61 Wyższe 24 5,25 0,97 18,48 9,61 0,80 8,32 Podstawowe-zawodowe 68 6,28 0,90 14,33 9,05 0,63 6,96 Średnie 64 6,02 1,02 16,94 9,17 0,69 7,52 Wyższe 23 6,11 0,85 13,91 9,03 0,88 9,75 Podstawowe-zawodowe 71 6,16 1,47 23,86 10,24 0,61 5,95 Średnie 49 6,41 1,15 17,94 10,08 0,70 6,94 Wyższe 30 6,03 0,98 16,25 9,97 0,74 7,42 20
Ryszard Asienkiewicz Tab.XI. Charakterystyka liczbowa odległości skoku w dal i gibkości badanych dziewcząt w odniesieniu do wykształcenia ojca Kategorie wykształcenia Odległość skoku w dal (cm) Głębokość skłonu tułowia (cm) N M s V M s V Podstawowe-zawodowe 73 170,23 27,20 15,98 6,32 6,81 107,75 Średnie 71 162,18 29,42 18,14 5,03 8,20 163,02 Wyższe 24 167,05 30,05 17,98 6,54 7,11 108,72 Podstawowe-zawodowe 68 169,25 32,11 17,79 6,84 8,04 117,54 Średnie 64 171,45 28,25 16,47 7,78 6,81 87,53 Wyższe 23 180,83 32,51 17,97 8,73 7,40 84,76 Podstawowe-zawodowe 71 173,17 20,81 12,02 5,94 8,11 136,53 Średnie 49 167,75 30,15 17,97 8,23 5,70 69,26 Wyższe 30 178,26 28,42 15,94 7,88 5,40 68,52 Tab.XII. Wielkość i istotność różnic między średnimi arytmetycznymi cech somatycznych badanych dziewcząt w odniesieniu do poziomu wykształcenia rodziców * - istotność na poziomie 0,05 ; ** - istotność na poziomie 0,01 Kategorie wykształcenia Rzut piłką Czas biegu Skok w dal Gibkość d d d d Wykształcenie matki Podstawowe, zawodowe - średnie 1,03** -0,35* 9,16 0,56 Podstawowe, zawodowe - wyższe 1,19** 0,08-3,61-1,24 Średnie - wyższe 0,16 0,43* -12,77-1,80 Podstawowe, zawodowe - średnie 0,73** 0,28* 0,02-0,91 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,85** 0,42* -11,33-2,18 Średnie - wyższe 0,12 0,14-11,35-1,27 Podstawowe, zawodowe - średnie 0,73** 0,41** -6,47-0,48 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,64* -0,04-14,25** -2,50 Średnie - wyższe -0,09-0,45** -7,78-2,02 21
B-v (cm) ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda Wykształcenie ojca Podstawowe, zawodowe - średnie 0,92** -0,44** 8,05 1,29 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,97** 0,05 3,18-0,22 Średnie - wyższe 0,05 0,49* -4,87-1,51 Podstawowe, zawodowe - średnie 0,26-0,12-2,20-0,94 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,17 0,03-11,58-1,89 Średnie - wyższe -0,09 0,15-9,38-0,95 Podstawowe, zawodowe - średnie -0,25 0,16 5,42-2,29 Podstawowe, zawodowe - wyższe 0,13 0,27-5,09-1,94 Średnie - wyższe 0,38 0,11-10,51 0,35 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3-0,4 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.1.Wartości znormalizowane wysokości ciała 14 letnich dziewcząt 22
B-v (cm) B-v (cm) Ryszard Asienkiewicz 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.2.Wartości znormalizowane wysokości ciała 15 letnich dziewcząt 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.3.Wartości znormalizowane wysokości ciała 16 letnich dziewcząt 23
Masa ciała (kg) Masa ciała (kg) ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] -0,6 [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.4. Wartości znormalizowane masy ciała 14 letnich dziewcząt 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.5. Wartości znormalizowane masy ciała 15 letnich dziewcząt 24
Wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI) Masa ciała (kg) Ryszard Asienkiewicz 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3-0,4 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.6. Wartości znormalizowane masy ciała 16 letnich dziewcząt 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1-0,2-0,3-0,4 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] -0,5-0,6-0,7 [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.7.Wartości znormalizowane wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI) 14 letnich dziewcząt 25
Wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI) Wskaźnik wagowo-wzrostowy (BMI) ZDROWIE I DOBROSTAN NR 3/2013 Dobrostan, umysł i uroda 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0-0,1 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin. Ryc.8.Wartości znormalizowane wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI) 15 letnich dziewcząt 0,8 0,6 0,4 0,2 0-0,2-0,4 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] -0,6 [1] Nowy Sącz; [6] małe miasta województwa lubuskiego; [2] Łódź; [7] Wrocław; [3] Rzeszów; [8] Konin; [4] Kielce; [9] województwo lubelskie; [5] Wielkopolska; [10] Szczecin Ryc.9.Wartości znormalizowane wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI) 16 letnich dziewcząt 26
Ryszard Asienkiewicz STRESZCZENIE Celem pracy jest określenie poziomu rozwoju morfofunkcjonalnego dziewcząt w wieku 14-16 lat w aspekcie oddziaływania wybranych czynników społecznobytowych. Badania zostały przeprowadzone w 2010 roku w wybranych szkołach gimnazjalnych województwa lubuskiego. Objęto nimi 473 dziewcząt w wieku 14-16 lat. Poziom rozwoju fizycznego badanych określono pomiarami wysokości i masy ciała, a motorycznego czasem biegu na dystansie 60 m (szybkość), odległością rzutu piłką lekarską (siła ramion), głębokością skłonu tułowia w przód (gibkość) i odległością skoku w dal (siła eksplozywna kończyn dolnych). Informacje dotyczące wieku pierwszej miesiączki, wielkości zamieszkiwanego środowiska, wieku badanych dziewcząt, kolejności urodzenia, wykształcenia rodziców, charakteru pracy rodziców oraz liczby dzieci w rodzinie zebrano droga ankietową. Materiał opracowano statystycznie. Istotność różnic między przeciętnymi badanych cech wyliczono testem t-studenta. Różnice w rozwoju fizycznym i motorycznym wyodrębnionych zespołów przedstawiono graficznie w postaci cech znormalizowanych na średnią (M=0) i odchylenie standardowe (s=1) badanych dziewcząt. Wyniki badań własnych odniesiono porównawczo do opracowań innych autorów. ABSTRACT The aim of this article is to identify the level of morphofunctional development of girls aged 14-16 years in terms of the influence of selected socio-living factors. The study was conducted in 2010 in selected junior secondary schools in Lubuskie voivodeship. It included 473 girls aged 14-16 years. The level of physical development was specified by measuring their height and weight, and the motor development was established in tests that included : 60 m run (to measure speed), medicine ball throw (to examine arm strength), forward bends (to examine flexibility), and long jump (to examine the explosive strength of the lower limbs ). Data on the girls menarche, the size of the environment they inhabited, the age, birth order, parents' education, type of parents work and the number of children in the household were collected with the use of questionnaires. The material was analyzed statistically. The significance of differences between the average characteristics of the respondents was calculated with Student's t-test. Differences in physical and motor development were presented graphically in the form of standard features on average (M = 0) and standard deviation (s = 1) of the girls.the results of own tests were compared with other authors. Artykuł zawiera 28749 znaków ze spacjami + grafika 27