Sterowanie i zarządzanie w transporcie

Definicje zarządzania Sterowanie i zarządzanie w transporcie Ruch lotniczy Wykład 1 Dr inż. Anna Kwasiborska J. Zieleniewski traktuje "zarządzanie jako szczególnego rodzaju kierowanie, występujące wówczas, gdy władza nad ludźmi wynika z własności rzeczy stanowiących dla nich niezbędne przedmioty lub narzędzia pracy, lub z upoważnienia otrzymanego od właściciela tych rzeczy (np. państwa)". J. Kurnal twierdzi, że: "szczególny rodzaj kierowania opartego na władzy organizacyjnej, wynikającej z prawa własności do rzeczowych środków działania, można by całkowicie umownie nazwać zarządzaniem". A. K. Koźmiński i W. Piotrowski: "Kierowanie - powodowanie pożądanych zachowań innych osób, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji". Z kolei, J. Stoner ujmuje "Kierowanie jako proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania działalności członków organizacji i wykorzystywania wszystkich innych jej zasobów do osiągania ustalonych celów". Wzajemne powiązania Kontrolowanie Kierownicy powodują, że organizacja zmierza ku swoim celom Planowanie Kierownicy, posługując się logiką i odpowiednimi metodami, obmyślają cele działania Organizowanie Kierownicy porządkują i przydzielają pracę, uprawnienia i zasoby, aby organizacja osiągała cele Funkcjonalne podejście 1. Planowanie rozumiane jako proces ustalania celów i odpowiednich działań, by je osiągnąć. 2. Organizowanie jako proces porządkowania i przydzielania pracy, uprawnień decyzyjnych i zasobów poszczególnym członkom organizacji w taki sposób, aby mogli zrealizować jej cele. 3. Przewodzenie rozumiane jako kierowanie pracownikami, wywieranie na nich wpływu i motywowanie ich w taki sposób, by wykonywali postawione zadania. 4. Kontrolowanie to działalność, która polega na upewnieniu się, czy działania członków organizacji są zgodne z przyjętymi celami. Przewodzenie Kierownicy kierują pracownikami, wywierają na nich wpływ i motywują do wykonywania niezbędnych zadań W procesie zarządzania można wyróżnić trzy podstawowe składniki: obiekt (organ) zarządzający, obiekt (elementy) zarządzania i relacje występujące pomiędzy nimi. stany zadane Organ zarządzający stopień realizacji stanu zadanego Organ zarządzany zadania korygujące System zarządzania "Przez system zarządzania organizacją rozumiemy uporządkowany zbiór instrumentów, reguł i procedur zarządzania oraz aparat zarządzający organizacją, który powiązany jest z jej otoczeniem rozlicznymi relacjami". Reguły zarządzania określają utrwalone w organizacji sposoby realizowania różnych zadań. Reguły zarządzania powodują, że realizacja zadań, których dotyczy jest sprawniejsza, bardziej przewidywalna i wymaga mniejszego osobistego zaangażowania menedżerów. Procedury zarządzania są to z góry określone, wykonywane w odpowiedniej kolejności ciągi operacji zmierzające do realizacji zadań kierowniczych, np.: procedury prognostyczne, planistyczne, kontrolne, technologiczne, premiowania i wynagradzania pracowników, ujawniania konfliktów organizacyjnych, wpływania na zachowania pracowników. 1

Powiązania funkcyjne w systemie zarządzania System celów System kontroli ZARZĄDZANIE RUCHEM LOTNICZYM Ruch lotniczy w przestrzeni powietrznej państwa musi być unormowany i zorganizowany według państwowych przepisów i związanych z tym procedur. System organizacji System zarządzania personelem Controlling System planowania System informacyjny Państwo, z racji swej władzy suwerennej nad przestrzenią powietrzną, musi czuwać nad nienaruszalnością swych granic powietrznych, zapewniać bezpieczeństwo statkom powietrznym oraz brać odpowiedzialność cywilną za katastrofy i inne zdarzenia lotnicze. Zarządzanie ruchem lotniczym Funkcja wyspecjalizowanych organizacji, działających w imieniu państwa, wyrażająca jego bezpośrednią organizatorską rolę w obszarze ruchu lotniczego obejmująca: planowanie, organizowanie, koordynowanie i kontrolowanie wszystkich jego składników (zasobów) wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów w sposób sprawny i skuteczny. Celem zarządzania ruchem lotniczym jest osiągnięcie pożądanego poziomu bezpieczeństwa i sprawności ruchu lotniczego. Podstawowymi składnikami biorącymi udział w procesie zarządzania ruchem lotniczym są: organy ATS, statki powietrzne (załogi statków powietrznych), przestrzeń powietrzna, pomoce nawigacyjne, informacje służb lotniczych (dane AIS, meteo). Sprawowanie opieki nad ruchem statków powietrznych, a więc troska o ich bezpieczeństwo to podstawowy obowiązek państwa, wynikający z prawa lotniczego. Zgodnie z zaleceniami ICAO, każde państwo będące sygnatariuszem Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym ma obowiązek utrzymywać w przestrzeni powietrznej podległej jego jurysdykcji minimum służb ruchu lotniczego, za które uważa się służbę informacji powietrznej i służbę alarmową. System zarządzania ruchem lotniczym System - uporządkowany wewnętrznie układ elementów mający określoną strukturę (całość); zasad organizacyjnych, norm i reguł obowiązujących w danej dziedzinie, zespół sposobów działania. System zarządzania ruchem lotniczym - całość struktur, norm (przepisów i procedur), zasobów osobowych (personel ATM) i rzeczowych (środków zarządzania) oraz stosowanych metod, które są niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa statkom powietrznym, utrzymania uporządkowanego ruchu ruchu lotniczego oraz efektywnego wykorzystania przestrzeni powietrznej. Art. 121. 1. Zarządzanie ruchem lotniczym w polskiej przestrzeni powietrznej jest realizowane przez: 1) zapewnianie odpowiednich do charakteru, natężenia i warunków ruchu lotniczego służb żeglugi powietrznej; 2) zarządzanie przestrzenią powietrzną; 3) zarządzanie przepływem ruchu lotniczego. 2. Statkom powietrznym wykonującym loty w przestrzeni powietrznej zapewnia się ponadto służbę poszukiwania i ratownictwa. 3. Zintegrowany Pakiet Informacji Lotniczych publikuje instytucja zapewniająca służby ruchu lotniczego. 4. Minister właściwy do spraw transportu w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej oraz ministrem właściwym do spraw wewnętrznych powoła, w drodze rozporządzenia, wspólny cywilno-wojskowy organ doradczy odpowiedzialny za kształtowanie zasad zarządzania i wykorzystania przestrzeni powietrznej przez wszystkich użytkowników oraz ustali zakres działania tego organu, z uwzględnieniem prawa UE dotyczącego Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej oraz przepisów międzynarodowych. 2

Zarządzanie ruchem lotniczym Funkcje ATM (Air Traffic Management - ATM) Kompleks pokładowych i naziemnych działań (ATFM, ASM, ATS) wymaganych dla zapewnienia bezpiecznego i sprawnego ruchu statków powietrznych na wszystkich etapach lotu. ATFM Air Traffic Flow Management Zarządzanie Przepływem Ruchu Lotniczego ATM Air Traffic Management Zarządzanie Ruchem Lotniczym ASM Airspace Management Zarządzanie Przestrzenią Powietrzną ATS Air Traffic Services Służby Ruchu Lotniczego planowanie i koordynowanie wykorzystania przestrzeni powietrznej przez różne rodzaje statków powietrznych; przydział przestrzeni powietrznej zainteresowanym użytkownikom, nazywany też dysponowaniem lub zarządzaniem przestrzenią powietrzną; określanie natężenia przepływu ruchu lotniczego i jego regulowanie, w przypadku przekroczenia pojemności systemu kontroli (zarządzanie przepływem ruchu lotniczego); świadczenie bezpośrednich usług lotniczych (służby ruchu lotniczego). Cele zarządzania ruchem lotniczym (ATM) efektywne wykorzystanie przestrzeni powietrznej, zapewnienie optymalnego napływu ruchu lotniczego do przestrzeni powietrznej, zapobieżenie zderzeniom statków powietrznych, usprawnianie i utrzymywanie uporządkowanego przepływu ruchu lotniczego, koordynacje bezkolizyjnego wykorzystania przestrzeni przez różne rodzaje ruchu lotniczego, wskazówki i informacje użyteczne dla bezpiecznego i sprawnego wykonywania lotów, służby poszukiwawczo-ratownicze Zadania ASM Zarządzanie przestrzenią powietrzną (ASM) osiągnięcie najbardziej wydajnego, w stosunku do aktualnych potrzeb, użytkowania przestrzeni powietrznej. Realizuje swoje zadania poprzez przydział odpowiednich elementów przestrzeni powietrznej poszczególnym jej użytkownikom. Zadania ATFM Zarządzanie przepływem ruchu lotniczego (ATFM) optymalizacja rozpływu ruchu lotniczego jest służbą uzupełniającą kontrolę ruchu lotniczego (ATC). Cel: przyczynianie się do bezpiecznego, uporządkowanego i sprawnego przepływu ruchu lotniczego poprzez zapewnienie maksymalnego wykorzystania przepustowości systemu ATC, przy czym wielkość ruchu nie powinna nigdy przekraczać przepustowości (pojemności sektorowej), deklarowanej przez odpowiedzialną władzę zarządzania ruchem lotniczym (planowana pojemność sektorowa zależy m.in. od planowanych na poziomie ASM dostępności struktur przestrzeni powietrznej). Swoje zadania ATFM realizuje między innymi poprzez wyznaczanie czasów CTOT (Calculated Off-Block Time) zwanych potocznie czasem slot. Slot oznacza czas w obrębie którego statek powietrzny musi wykonać start by znaleźć się w odpowiednim czasie w obszarze objętym restrykcjami. Odlot należy wykonać najwcześniej 5min przed czasem CTOT lub najpóźniej 10min po tym czasie. Zadania ATS Służby ruchu lotniczego (ATS) bezpośrednie sterowanie ruchem lotniczym, świadczenie usług uczestnikom ruchu lotniczego (użytkownikom i pilotom statków powietrznych) w zakresie wykonywania określonych zadań lotniczych. Służba ruchu lotniczego jest pełniona zarówno wobec statków powietrznych podczas lotu jak i wobec tych, które nie wystartowały, lecz podjęły działania związane ze startem. Służba ruchu lotniczego stanowi wyrażenie ogólne oznaczające odpowiednio: służbę informacji powietrznej, służbę alarmową, służbę kontroli ruchu lotniczego 3

Służby Ruchu Lotniczego (ATS) Służby Kontroli Ruchu Lotniczego (ATC) Służba Kontroli Obszaru (ACC) Służba Kontroli Zbliżania (APP) Służba Kontroli Lotniska (TWR) Służby Żeglugi Powietrznej ATS Służby Meteorologiczne (MET) Służba Informacji Powietrznej (FIS) Zarządzanie Ruchem Lotniczym (ATM) Zarządzanie Przepływem Ruchu Lotniczego (ATFM) Służby Informacji Lotniczej (AIS) Służba Alarmowa (ALAR) Zarządzanie Przestrzenią Powietrzną Łączność, Nawigacja Dozorowanie (CNS) (ASM) Służby Łączności Służby Nawigacji (VOR, NDB, DME) Służby Dozorowania (PSR, SSR) Poszukiwanie i Ratownictwo (ASAR) Zarządzanie przestrzenią powietrzną (ASM) FIR - Rejon informacji powietrznej (Flight information region). Przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach, w której zapewniona jest służba informacji powietrznej i służba alarmowa. Polska przestrzeń powietrzna - przestrzeń powietrzna znajdująca się nad obszarem lądowym, wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym Rzeczpospolitej Polskiej. Morze terytorialne RP to pas wody o szerokości 12 mil od linii brzegowej. Polski Rejon Informacji Powietrznej Warszawa FIR EPWW ta część przestrzeni powietrznej, w której w myśl umów międzynarodowych służba informacji powietrznej i służba alarmowa jest zapewniana przez polskie organy służb ruchu lotniczego. 4

Podział polskiej przestrzeni powietrznej wg ustawy Prawo Lotnicze art.120 ust.1: - przestrzeń kontrolowaną, w której zapewniana jest służba kontroli ruchu lotniczego oraz służby alarmowa i informacji powietrznej; - przestrzeń niekontrolowaną, w której zapewniana jest służba alarmowa oraz służba informacji powietrznej. Elementy przestrzeni 5

Przestrzeń powietrzna kontrolowana (klasa C) Obszar kontrolowany (CTA - Control area - przestrzeń powietrzna kontrolowana rozciągają ca się w górę od określonej granicy nad ziemią co najmniej 200m AGL Above Gound Level) Przestrzeń powietrzną rozciągającą się od poziomu FL 095 do poziomu FL 460(również RCA Reduced Co-ordination Area) Przestrzeń powietrzna kontrolowana (klasa C) strefy kontrolowane lotnisk (CTR - Control zone - przestrzeń powietrzna kontrolowana rozciągają ca się od powierzchni ziemi do określonej górnej granicy) oraz strefy kontrolowane lotnisk wojskowych (MCTR) - umożliwiające manewr podejścia do lądowania, startu i nabrania wysokości, rejony kontrolowane lotnisk lub węzłów lotnisk (TMA Terminal Control Area- oraz rejony kontrolowane lotnisk wojskowych lub węzłów lotnisk wojskowych (MTMA) ustanowione zwykle u zbiegu dróg lotniczych, w pobliżu jednego lotniska lub kilku lotnisk (węzła lotnisk), sieć stałych dróg lotniczych (AWY - Airway), AWY, TMA i CTR Sektory kontroli obszaru Wydzielony fragment przestrzeni powietrznej danego kraju. Jeden kontroler może obsłużyć (co jest górną granicą) aż do 30 samolotów. Pomaga mu w tym planning controller, który dubluje obraz sytuacji w powietrzu w systemie proceduralnym (na paskach postępu lotu ) oraz operator flight data, którego zadaniem jest uzgadnianie wlotów/wylotów z krajami ościennymi, przygotowywanie pasków postępu lotu i inne. Gdy samolot zbliża się do granic sektora, przekazywany jest do następnego sektora. 6

Przestrzeń powietrzna kontrolowana (klasa C) cd. strefy czasowo wydzielone (TSA), strefy czasowo rezerwowane (TRA), rejon lotów po obu stronach granicy państwa (CBA) dla których w czasie działań lotniczych jest zapewniana służba kontroli ruchu lotniczego. FL - Flight Level wartość oznacza wysokość wyrażoną w setkach stóp (1 stopa» 0,3m), np. FL60 = 6000 stóp» 1850m Przestrzeń powietrzna kontrolowana (klasa C) cd. warunkowe drogi lotnicze (CDR Conditional Route) - mogą być ustanowione w jednej lub więcej spośród na stępujących kategorii: - CDR 1 dostępne w każdy weekend (od pt 20.00UTC do pn 06.00) i w święta - CDR 2 zgodnie z AUP i CRAM poza okresem dostępności CDR1 - CDR 3 dostępne tylko po uzyskaniu zgody od ATC (niemożna w FPL) Przestrzeń powietrzna niekontrolowana (klasa G) 1) część przestrzeni powietrznej dostępnej dla żeglugi powietrznej inna niż kontrolowana, w tym ATZ i MATZ - stanowiące przestrzeń powietrzną nad lotniskiem niekontrolowanym i przylegającym terenem niezbędnym do wykonania procedur startów i lądowań oraz zadań szkoleniowych, 2) strefy czasowo wydzielone (TSA), strefy czasowo rezerwowane (TRA) oraz rejon lotów po obu stronach granicy państwa (CBA)- dla których określono klasę przestrzeni właściwą dla przestrzeni niekontrolowanej. 7

Strefa czasowo zarezerwowana TRA - TEMPORARY RESERVED AREA przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach nad obszarami lądowymi, wodami wewnętrznymi i wodami terytorialnymi Polski, w obrębie której działania wymagają rezerwacji przestrzeni powietrznej do wykorzystania przez określonego użytkownika w określonym przedziale czasu oraz przez którą dopuszcza sie przelot innego ruchu lotniczego po uzyskaniu zezwolenia i na łączności z właściwym organem służb ruchu lotniczego lub właściwym organem wojskowym. Aktywność strefy TRA publikowana jest w AIP, oznaczenie tej strefy to np. EP TRA 11A. Strefy czasowo zarezerwowane (TRA) - nie kolidujące z siecią stałych dróg lotniczych - organizator lotów powinien jedynie powiadamiać AMC o każdorazowym rozpoczęciu i zakończeniu użytkowania danego elementu. Uzyskanie zezwolenia na loty zaplanowane w AUP w dniu ich wykonywania nie jest w takim wypadku wymagane. - kolidujące z siecią stałych dróg lotniczych - organizator lotów powinien na 30 minut przed planowanym czasem rozpoczęcia lotów uzyskać potwierdzenie o zarezerwowaniu wymaganych elementów przestrzeni powietrznej od AMC. Loty w strefach TRA mogą wykonywać statki powietrzne użytkownika, który wcześniej zamówił wybrane strefy. Wlot do aktywnej strefy TRA statków powietrznych nie wykonujących zadań w tej strefie może się odbyć tylko po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia i warunków od właściwego organu służb ruchu lotniczego lub właściwego organu wojskowego. 8

Strefa czasowo wydzielona TEMPORARY SEGREGATED AREA -TSA - przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach nad obszarami lądowymi, wodami wewnętrznymi i wodami terytorialnymi Polski, w obrębie której działania wymagają rezerwacji przestrzeni powietrznej do wyłącznego korzystania przez określonego użytkownika w określonym przedziale czasu. Loty w strefach TSA mogą wykonywać tylko statki powietrzne użytkownika, który wcześniej zamówił strefy TSA. Aktywność strefy publikowana jest w AUP. Oznaczenie tej strefy to np.: EP TSA 37C Wyróżnia się następujące typy stref czasowo wydzielonych (TSA): - nie kolidujące z siecią stałych dróg lotniczych - organizator lotów powinien jedynie powiadamiać AMC o każdorazowym rozpoczęciu i zakończeniu użytkowania danego elementu. Uzyskanie zezwolenia na loty zaplanowane w AUP w dniu ich wykonywania nie jest w takim wypadku wymagane. - kolidujące z siecią stałych dróg lotniczych - organizator lotów powinien na 30 minut przed planowanym czasem rozpoczęcia lotów uzyskać potwierdzenie o zarezerwowaniu wymaganych elementów przestrzeni powietrznej od AMC. Strefa niebezpieczna DANGER AREA D - przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach, w której mogą odbywać się, w opublikowanych okresach czasu, działania niebezpieczne dla lotów statków powietrznych. Przykładowa numeracja: EP D25 (Nowa Dęba) Strefa ćwiczeń EXERCISE AREA - EA - część przestrzeni powietrznej o określonych wymiarach, w obrębie której działania wymagają rezerwacji przestrzeni powietrznej do wykorzystania przez określonego użytkownika w określonym przedziale czasu. Granice pionowe i poziome oraz rodzaj ograniczeń w strefie ćwiczeń są określane przez Ośrodek Planowania Strategicznego ASM1 zgodnie z potrzebami użytkowników i są publikowane w formie NOTAM lub/i Suplementu do AIP Polska. Aktywność takiej strefy jest publikowana w AUP. Loty w strefach EA mogą wykonywać statki powietrzne użytkownika, który wcześniej zamówił wybrane strefy oraz inne statki powietrzne spełniające warunki wykonywania lotów w aktywnej strefie ćwiczeń. Znaki identyfikacyjne stref ćwiczeń (EA) składają się z następujących grup liter i cyfr: EA i dwucyfrowego numeru np. EA 04. 9

Strefa zakazana PROHIBITED AREA P- przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach nad obszarami lądowymi, wodami wewnętrznymi i wodami terytorialnymi Polski, w której loty statków powietrznych są zabronione. Nazwę tę stosuje się tylko wtedy, gdy loty statków powietrznych są w tej przestrzeni stale zabronione. Przykładowa numeracja: EP P6 (Tarnów). Strefa ograniczona RESTRICTED AREA R - przestrzeń powietrzna o określonych wymiarach nad obszarami lądowymi, wodami wewnętrznymi i wodami terytorialnymi Polski, w której loty statków powietrznych są ograniczone pewnymi określonymi warunkami. Przykładowa numeracja: EP R10 (Bieszczadzki Park Narodowy). Airspace USA 10

Ukraina Rosja Niemcy Francja The end 11